HASMI1M TAN DIN
TAN LEIDEN.
8.
Zitting van Donderdag IS April 186Ï
geopend des namiddags le 1 ure.
Voorzitter: de heer Burgemeester Dr. W. C. van den Brandeler.
Tegenwoordig de heeren Krantzdu Eieude Moen Buys Scheltema
Driessen, van Wensen, Meerburg, Wttewaall, Stoffels, van der Hoeven,
Hubrecht, de Fremery, Hartevelt, Goudsmit, Tieleman, Eutgers, Cock,
van Heukelom, Kneppelhout van Sterkenburg en van Outeren.
De heeren Hoog en Tollens gaven kennis verhinderd te zijn de verga
dering bij te wonen.
De aanteekeningen van het verhandelde in de zitting ,van Donderdag 11
April 11. worden gelezen en goedgekeurd.
De Voorzitter legt over:
1°. Nader rapport in zake T. W. van Hartrop, betreffende zijne aan
vrage om gemeentegrond.
Overeenkomstig de voordragt wordt besloten dit ter inzage van de leden
in de leeskamer neder te leggen.
2". Adres van P. van den Broekdaarbij andermaal verzoekende den
eigendom van gemeentegrond, gelegen achter de 24 huizen.
Overeenkomstig de voordragt wordt besloten dit te stellen in handen van
Burgemeester en Wethouders, ten fine van berigt en raad.
De Voorzitter. Ik heb de eer nog aan den Eaad voor te stellen te
besluiten tot het rooijen van vier boomen aan den straatweg buiten de
Bijnsburgsche poort.
Dienovereenkomstig wordt besloten.
Aan de orde is:
I. Voorstel van het raadslid J. Scheltema, tot verhooging der school
gelden op de gemeente-instellingen voor hooger-, middelbaar en lager
onderwijs.
De heer Goudsmit. Ik zal zoo kort mogelijk motiveren, waarom ik
mij zal verklaren tegen dat voorstel.
Ik acht het in de eerste plaats ontijdig, in de tweede plaats in zijn
gronddenkbeeld onwettig, in de derde plaats ondoelmatig en eindelijk in de
gevolgen verderfelijk.
Over elk van die vier punten een enkel woord.
Ik beschouw het voorstel van den heer Scheltemamet de Commissie
voor het lager onderwijs, ontijdig.
Het is nog slechts korten tijd, dat hier ter stede het schoolwezen met
de meest mogelijke zorgvuldigheid en niet dan na rijp en bedaard overleg
is georganiseerd, men kan naauwelijks zeggen, dat het voltooid is. Wil men
nu becijferingen maken en daarop redeneringen bouwenwil men grondig
leeren kennen den invloeddien het schoolwezen en al hetgeen daarmede
in verband staat op de gemeente-financiën uitoefent, zoo is het minst ge
nomen ligtzinnig, een of twee jaren tot maatstaf te nemen: vooreerst, om
dat de instelling eene nieuwe, in alle hare bijzonderheden nog onbekenda
is, maar in de tweede plaats, omdat zij naar mate harer jongere dagteeke-
ning meer aan veranderingen en wisselvalligheden is blootgesteld. Wil men
het bewijs, men lette daarop, dat de hoogere burgerschool begonnen is met
ruim 20 leerlingen, dat dit aantal een volgend jaar geklommen is tot 60,
en vervolgens tot 90, en ik mag, bedriegt mij niet alles, voorspellen, dat
er weldra, welligt nog dit jaar, 40 leerlingen zullen bijkomen, zoodat,
oefenen wij slechts een weinig geduld en zijn wij niet uitermate karig, de
hoop niet ongegrond is dat binnen een betrekkelijk korten tijd de hoogere
burgerschool zich geheel zal dekken, en niemand ons meer het verwijt zal
kunnen doen van te putten uit de gemeentekas, ten einde onze kinderen het
noodige voedsel te geven.
Dezelfde omstandigheden ontmoeten wij bij de lagere school. Ik zal
daaromtrent niet wijzen op de cijfers van de laatste jarenook niet op de
schooldie pas gebouwd is. Maar wat in het oog springt isdat de tijd
veel te kort is om bepaalde becijferingen te maken, die, als waren zij
mathematische evidentie, de grondslag kunnen zijn van eene te maken wij
ziging. Trouwens de belanghebbende burgerij zelve heeft over die zaak hare
stem niet doen hooren. Niemand tot nog toe heeft zich over tq zware lasten
uit dien hoofde voortvloeijende beklaagd. Ieder is met de scholen niet alleen
tevreden, maar er hoogst mede ingenomen. Ik durf verder gaan en zeg
gen, dat menige gemeente in ons vaderland de stad Leyden benijdt, wegens
haar voortreffelijk ingerigt schoolwezen. Welke regtmatige prikkel kan er
nu bestaan tot verandering van datgeen wat de Eaad pas na zoo lange en
rijpe overwegingen heeft vastgesteld? De voorsteller vraagt: moet dan alles
stilstaan? Mag er dan in het bestaande geene verandering komen? Ik
behoor niet tot degenen, die voor elke verandering terugdeinzen; maar
waar men veranderen wilmoet de noodzakelijkheid daarvan blijkenmag
zij niet problematiek zijnmaar moet veeleer berusten op feiten die onbe
twistbaar zijn, op grondslagen, berekeningen en becijferingen die niet falen.
Waar daarentegen gevaar bestaat dat verandering tot verslimmering zal
leiden, en dat wel ten aanzien van een onderwerp dat, gelijk de inrigting
van het onderwijs, zoo veel omzigtigheid vereischt, en waarin zoo dierbare
belangen der ingezetenen betrokken zijndaar deins ik terug en verklaar
ik mij behouder, minst genomen afwachter, tot dat het ondubbelzinnig zal
gebleken zijn, dat het bestaande stelsel den toets der ervaring niet kan
doorstaan.
Maar de groote grief, die ik tegen het voorstel heb, is, dat het beginsel,
wat daaraan ten grondslag ligt, in strijd is met de letter, met den geest
1867.
der wet en met de interpretatie er aan gegeven door hoogere en lagere
autoriteiten.
Wat toch is schering en inslag in de redenering van den heer Scheltema?
Ieder niet onvermogendezegt hijmoet betalen alle de kosten voor het
onderwijs zijner kinderen omdat de belastingendie geheven worden over
allen worden omgeslagendus ook over hendie hunne kinderen niet naar
de openbare school willen of kunnen zenden.
Welnu deze stelling is in strijd met de letter der wet op het lager
onderwijs.
Dezenadat zij in art. 3 L den regel gesteld heeft dat elke gemeente
voorziet in de kosten van haar lager onderwijs, bepaalt in art. 33: der
tegemoetkoming in deze kosten kan eene bijdrage voor ieder schoolgaand
kind worden geheven." De regel is alzooiedere gemeente voorziet in de
kosten van haar lager onderwijs, en het is dus volstrekt onjuist, als men
beweert dat als het ware een omslag moet gemaakt worden over de ouders
van schoolgaande kinderen. Het onderwijs is, zoo gebiedt de wet, een ge
meentelast. De scholen moeten voor alles op de meest doelmatige wijze
worden ingerigten alleen kan men ter tegemoetkoming in die kosteneene
bijdrage van de schoolgaande kinderen vorderen.
En wat nu beteekent tegemoetkoming?
Als ik zeg: ik wil dezen minvermogenden man te gemoet komen in de
kosten van zijn huisgezin, dan wil dat niet zeggen, dat ik dat gezin geheel
of voor het grootste gedeelte zal onderhoudenmaar veeleer dat ik hem
eene bijdrage wil gevenwaardoor hij niet in de noodzakelijkheid zij alle
de kosten zijner huishouding te dragen. Wanneer ik een niet vermogenden
student te gemoet kom in zijne studiekostenzoo ben ik het niet alleen
die deze kosten op mij neemmaar geldt het slechts eene ondersteuning
in datgeen wat hij alleen niet vermag ten uitvoer te brengen. Tegemoet
komen in één woordis niet bestrijdenmaar iets doen tot ontheffing van
een last, dien zonder dat, een ander alleen zoude moeten torschen. Als het
nu waar is, wat de heer Scheltema beweert, dat drie vijfden van de kosten
van het onderwijs worden betaald door de gemeente en twee vijfden door
particulieren, dan doen wij juist datgene wat de wet wil, tenzij men zou
willen volhouden, dat eene bijdrage van twee vijfden geene tegemoetkoming
kan worden geacht.
Ik behoef naauwelijks te herinneren dat de wet in geenen deele heeft
voorgeschrevendat er eenig schoolgeld worde geheven. Eene gemeente
is volkomen geregtigd kosteloos onderwijs aan een ieder te verschaffen. Of
dat stelsel goed of slecht ishebben wij niet te onderzoekenof daar
tegen gemoedsbezwaren zouden bestaanligt buiten onze beoordeeling. Zij
die zich ever de wet te beklagen hebbenmogen alle hunne pogingen aan
wenden om eene verandering uit te lokken wij kunnen ons alleen
plaatsen op het terrein van de wet, zoo als zij ligt. Eene gemeente kan
kosteloos onderwijs gevenmaar zoo zij dat niet vermagkan zij eene tege
moetkoming vragen van de ouders, naar dien maatstaf, dien hare vertegen
woordigers, met inachtneming der plaatselijke gesteldheid, nuttig en billijk
oordeelen, maar die maatstaf mag nimmer zijn die, welken men ons'tracht
op te dringen. Wil meu bewijs? De wetgever heeft de mogelijkheid voor
zien dat eene gemeente al te zeer door de kosten van het onderwijs zoude
worden gedrukt. En wat verordent hij nu? Niet, zoo als de heer Schel
tema wildat de weinige vermogende oudersdie hunne kinderen naar
de openbare school zendenbijkans alle kosten zouden moeten betalen
neen, art.J 36 zegt: «Indien wij, na onderzoek, Gedeputeerde Staten en
de Provinciale Staten gehoord oordeelendat eene gemeente door de uitga
ven, tot eene behoorlijke inrigting van haar lager onderwijs vereischt, te
zwaar zou wforden gedrukt, wordt hetgeen ten laste der gemeente zal blijven
door ons bepaald en in het overige door de provincie en het Eijk, elk
voor de helft, voorzien."
Meent nu de heer Scheltema, dat de Leydsche gemeente ondragelijk zwaar
gedrukt wordt door de kosten van haar onderwijs, dat hij dan van dit
middel gebruik make om Leydens ingezetenen van dien ontzettenden last te
ontheffen. Maar dat alleen de ouders van schoolgaande kinderen alle of
bijkans alle kosten van het onderwijs zouden moeten dragen, is in strijd
met de voorschriften en beginselen der wet.
En de interpretatie, die ik geef aan artt. 31, 33 en 36, is niet eene
nieuwe, door mij uitgevonden, maar zij blijkt ten duidelijkste uit be
raadslagingen daarover gehouden en de verklaringen van wege de admi
nistratieve autoriteiten. «De regeringzoo lees ik bij DiephuisHand
leiding tot de kennis der wetgeving op het lager onderwijs in Nederland
bl. 162, «stelde op den voorgrond het belang, 'twelk alle ingezetenen
eener gemeente er bij hebbendat de jeugd goed onderwijs ontvange
maar dat het belang van hendie zelve kinderen hebbenof aan wie de
zorg voor kinderen is opgedragengrooter is dan dat der overige ingezete
nen dat het openstellen der gelegenheid om lager onderwijs te ontvangen
eene dienst is door de gemeente bewezenwaarvoor billijkerwijze betaling
wordt gevorderdmaar dat de daarvoor te vorderen som matig moet zijn
terwijl wanneer zij zoo hoog werd opgevoerddat al de kosten van het
openbaar onderwijs daaruit kunnen worden bestreden, niet alleen menige
openbare school ledig zou staan en de bijzondere bloeijenmaar ook het
beginsel miskend zou wordendat alle ingezetenen er belang bij hebben
dat aan de kinderen in de gemeente goed onderwijs worde gegeven, en dus
ook zelve, zoo noodig, daartoe moeten bijdragen." (Memorie van Toelich
ting Bijl. bl. 571. Ve^. ook Mr. P. P. Hubrechts Bijdragen tot de ken
nis van het staatsbest, in Ned. D. I. bl. 139.)
Deze waren nagenoeg de eigen woorden van den minister, den ontwerper
der wetdie toch zeker als haar beste uitlegger moet worden beschouwd. Maar
niet de Minister van Binnenl. Zaken (niet Thorbeckemaar van Eappard)
alleen was dat beginsel met hart en ziel toegedaanhet is ook door
andere autoriteiten gehuldigdX Allerbelangrijkst is eene resolutie van Ged.
14
