HET DAGBLAD
VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
Dankbaar werk voor een
dankbaar publiek
Oogsttijd voor stedeling
Duits weermachtsbericht
Geallieerden dringen op in
de richting Eindhoven
Aanvallen bij BruggeGent en ten noorden
van Antwerpen zijn mislukt
Zoete traditie
Ontspanning
voor arbeiders
Jam, groente en
paddenstoelen
Eeuwig* volk
Misf onze beeldende kunst de
bezieling van het hogere?
Havre en Duinkerken
houden stand
HOOFDKWARTIER VAN DEN
FÜHRER. 12 September. Het op
perbevel van de weermacht deelt
mede:
In het Westen mislukten vijande
lijke aanvallen bij Brugge. Gent en
ten noorden van Antwerpen. Een
vijandelijk bruggenhoofd over het
Albertkanaal tèn noordwesten van
Hasselt werd uiteengeslagen. Op de
noordelijke oever staan nog zwakke
vijandelijke strijdkrachten. Ten noor
den van Hasselt kon de vijand met
sterke infanterie- en pantserstrijd
krachten in de richting van Eind
hoven opdringen. Tegenaanvallen
zijn begonnen. Bijzonder hevig wa
ren de gevechten ten Oosten en ten
Zuidoosten van Luik en in het ge
bied van Metz, waar onze troepen
de opdringende aanvalstroepen van
den vijand verbitterd verzet boden.
Ten zuiden van Nancy werden bij
een succesvolle aanval verscheidene
honderden gevangenen gemaakt. Een
krachtige vijandelijke druk van het
zuiden uit op Vesoul houdt aan.
?n de beide afgelopen dagen wer
den aan het Westelijke front, meer
dan 100 vijandelijke tanks stukge
schoten.
De bezettingen van Duinkerken en
Le Havre hielden ondanks krachtige
vijandelijke aanvallen stand. Ten
eesten van Brest houdt bij Le Con-
quet nog een eigen gevechtsgroep
onder bevel van- luitenant-kolonel
Fürst in voorbeeldige standvastigheid 1
stand. De vesting zelf ligt ónder
zwaar vijandelijk vuur.
De bezetting van Lorient vernie
tigde bij succes,volle uitvallen vijan
delijke munitie- en ravitaillerings-
opslagplaatsen
In de sedert twee weken voortdu
rende grote af weerslag aan de Adria-
tische kust hebben onze troepen de
aan mensen en materiaal ver over-
machtigen vijand bij zijn vergeefse
doorbraakpogingen steeds de zwaar
ste verliezen toegebracht. Onder de
indruk van deze grote verliezen on
dernam de vijand daar gisteren over
dag nog 'slechts zwakke plaatselijke
aanvallen, die afgeslagen werden.
In het achterwaartse Italiaanse
frontgebied werden talrijke opslag
plaatsen van benden vernield, meer
dan 750 bandieten in de strijd vernie
tigd en ongevee' 500 gevangenen ge
maakt.
In Zuid-Zevenburgen en in de oos
telijke Karpathen werden vijande
lijke aanvallen door onmiddellijke
tegenaanvallen van ofize troepen af
geslagen of opgevangen.
Bij Sanok en Krosno duurt, de
zware afweerstrijd voort De beoogde
doorbraak bleef den vijand ontzegd.
Ten oosten van Warscjiau en ten
noordoosten van Ostrolenka boden
onze divisies tegen hernieuwde
hevige aanvallen der bolsjewisten
taai verzet en verijdelden ook hier
de bolsjewistische doororaakplannen.
Van het. overige oostelijke front wor
den geen grote krijgsoperaties ge
meld.
Door de aanvallen overdag van for
maties Anglo-Amerikaanse vliegtui
gen op West- en Midden-Duitsland
werden vooral de steden Hannover.
Maagdenburg e.i Eisenach getroffen.
In de nacht vormde Darmstadt het
doel van een Britse terreuraanval.
Enkele vijandelijke vliegtuigen wier
pen weer bommen neer op Berlijn.
Tijdens verbitterde luchtgevechten,
alsmede door de luchtdoelartillerie
verloor de vijand, volgens de tot dus
ver ontvangen ïapporten. 133 vlieg
tuigen. waaronder 104 viermotorige
bommenwerpers.
In de zware gevechten bij Krosno
heeft zich het regiment grenadiers 309
onder bevel van majoor Slnram bij de
verdediging van een belangrijk bol
werk voortreffelijk geweerd. In de slag
aan de/benedenloop van de Naref heeft
zich de Hesslsch-Thürlngse 129e divi
sie infanterie onder bevel van gene-
raalmajoor vori Larisch en de Wür-
tembergse vijfde divisie Jagers onder
bevel van luitenant-generaal Slxt door
standvastigheid en aanvalskraclit bij
zonder onderscheiden.
Duitsland bedacht op
een „Wilsongebaar"
Commentaren op Quebec
BERLIJN. 13 September. In
hun commentaren op de conferentie
in Quebec schrijven dc bladen over
de moeilijkheden, waarin Roosevelt
en Churchill zijn geraakt tengevolge
van hun voornemen om de Europese
oorlog nog in 1944 ten einde te bren
gen en dan tegen Japan tc kunnen
optreden.
Roosevelt en Churchill weten pre
cies. aldus ae peutsche Allge-
meine Zeitung, dat hun legers,
ofschoon zij tot in de nabijheid van
de Duitse grenzen gekomen zijn. pas
thans voor de grote slag om Duits
land staan en dat zij met de ter be
schikking staande krachten en in de
ter beschikking zijnde tijd niet in
staat zijn Duitsland militair op de
knieën te krijgen Gezien deze situa
tie kan de een of andere „procla
matie" aan het Duitse volk een
beetje Wilsonbedrog volgens het mo
del van 1918 verwacht, worden,
teneinde door een blufoffensief op
het bloedoffensief te bezuinigen.
Duitsland k^nt echter dc vernie-
tigingswil van den vijand en weet.
dat. ook ieder Wilsongebaar slechts
- een oorlogsmiddel is cm het vernie-
tieingsdoel te bereiken. Het Duitse
vólk ziet in zulke plannen, aldus
de Völ'kischer Beo bach ter.
sléchts een bewijs, dat de tegenstan
der omwegen kies: omdat hij op de-
plaats van de militaire beslissing geen
succes meer kan verwachten. Niet. al
leen de herinnering aan het bedrog
en dc woordbreuk van 1918 sterkt
Duitsland in zijri wil om deze strijd
voor vrijheid en leven tof aan de
overwinning uit te vechten, jpaar
vooral de wetenschap dat de vijand
vernietigingsplannen hoeft, die de
oorlog het wezen van een worsteling
om zijn of iyetzijn geven en die
Duitsland een smadelijke slavernij
en armoede toedenl^n. waartegen
over zelfs de' ervaringen van Ver
sailles zouden verbleken. Daarom
kunnen al deze pogingen alleen dc
eigen vastberadenheid vergroten om
alle krachten te ceveh voor de zege
vierende verdediging van het Duitse
leven.
BERLIJN. 13 Sept. De ..Berliner
Naohtausgabc" bevat een afbeelding
van een nieuw toestel der Duitse
luchtmacht het zware gevechtsvlieg
tuig „HE 177". dat hoofdzakelijk vóór
gewaoende verkenning gebruikt wordt.
F-n heeft een ver vooruitspringende
cabine, welke bestuurder en waar
nemer goed uitzicht geeft, hetgeen
vooral voor de afweer van aanval
lende vliegtuigen als voor de navigatie
van betekenis is. Het door een dubbel
wiel aan elke kant versterkte onder
stel verleent de tweemotorige machine
bij start en landing grotere stabiliteit.
Heeft uw fiets een afgeschermde
koplamp en is uw rode achter
licht van een kapje voorzien, zo
dat hel licht niet naar boven kan
tralen
V oor lichting sactie hoofdinspec-
Jie^Jvchtbcscher^^
Bulgariie in de greep
van Moscou
BERLIJN. 13 Sept. Uit Bulga
rije wordt vernomen, dat de nieuwe
minister van buitenlandse zaken van
de regering-Georgief alle Bulgaarse
gezanten in het buitenland van hun
iunctie heeft ontheven. Deze maat
regel komt waarschijnlijk naar de
mening van politieke kringen alhier
volkomen overeen met de bedoelin
gen der Sowjets, daar op deze wijze
'Bulgarije geen diplomatieke verte
genwoordigingen in het buitenland
meer bezit, een omstandigheid, die
de inlijving van Bulgarije in het
stelsel van de niet-souvereine Sow-
jet republiek, formeel gezien verge
makkelijkt.
De status van Bulgarije gelijkt
naar dc mening alhier reeds op die
der Oostzee-republieken na haar be
zetting door de Sowjet-Unie in 1940.
Over het'lot van den minderjari
gen koning Simeon en zijn moeder
is niets bekend. Het bericht dat. bei
den behouden in Turkije zouden zijn
aangekomen, is tot dusver nog niet
bevestigd.
STUURLIEDEN DEN HAAG: ge
slaagd 3e stuurman, cle heren P G
van Andel. Wassenaar; C. A. Brugraa,'
Oude-Wctering en H. O. van Vrees
wijk te Voorburg.
l« JAARGANG No. 215
L D
WOENSDAG 13 SEPTEMBER 1944
Uitgave: N.V. De Arbeiderspers Bureaux voor redactie en administratie: Hooigracht 31, Leiden.
Tel. 24996 - Postgiro 184120 - Abonnementsprijs 21 ct. per week of f 2.73 per kwartaal. Losse nummers 5 ct.
C omelis Sprongh van Hoogmadc
moet een man met een ruim hart
geiceest zijn Hij is reeds lang tot
zijn vaderen vergaderd, maar hij
heeft zich in Leiden, dc stad waar
hij geboren en getogen werd en waar
ook zijn levenslicht doofde, onverge
telijk gemaakt door de stichting van
een hofje.sdat tot de huidige dag zijn
naam draagt en waar menig oudje
tevreden een onbezorgde levensavond
slijt.
Cornells heeft ongetwijfeld gehou
den van vrolijkheid op zijn tijd, want
bij testamentaire beschikking heeft
hij er zorg voor gedragen, dat zijn
naam. aan het vriendelijk hofje ver
bonden niet slechts een klank blijft
vóór de bewoners. Hij heeft bij zijn
leven bepeinsd hoe hij de oudjes bij
zijn.dood nog eens af en toe een ple
zierige dag kon bezorgen. En dit was
het. dat hem toen inviel: elk jaar
op 21 September, zijn geboortedatum,
zouden zij ieder een hele fles wijn
krijgen...
Dat is, ter nagedachtenis van Cor
nells geschied. Maar hij. die in rus
tiger tijden leefde, kon niet rekenen
met een tijd, ivaarin het kostelijk
druivensap slechts „zivart gerief" zou
zijn... Zijn laatste wil. hoe zorgvul
dig opgesteld, voorziet hierin niet.
Nu hebben dc regenten de hoofden
bijeen gestoken. De verjaardag van
den stichter moet naar behoren ge
vierd worden, dat staat vast. En zij
hebben eindelijk besloten, zich aan
tc passen bij de omstandigheden en
naar het ..surrogaat" tc grijpen...
Alle hofjesbewoners krijgen ook c'it.
jaar hun fles zij het dan, dat die ;n
1944 gevuld moet zijn met vruchten
wijn...
Vier jaar lang is het Amsterdams
Historisch Museum gevestigd in het
Waaggebouw op de Nieuwmarkt, ge
sloten geweest. Dezer dagen heeft
het echter zijn poorten weer voor het
publiek geopend. Behalve het prach
tige interieur van deze oude stads
poort, die later als vergaderplaats
voor vele gilden in gebruik was, zijn
er ook vele interessante voorwerpen
tc bewonderendie betrekking heb
ben op de geschiedenis van Amster
dam. Onze foto toont een daar opge
stelde maquette, voorstellende het
oude raadhuis van de stad. Rechts
naast dc toren is de wisselbank zicht
baarlinks onder de toren dc vier
schaar, de plaats dus waar recht ge
sproken werd. Links het vm. Sint
Elisabethsgasthuis. In 1652 werd dit
gebouwencomplex, dat op de Dam
stond, door brand verwoest. Men was
toen reeds bczia met het bouwen van
het nieuwe stadhuis, het tegenwoor
dige Paleis op de Dam.
(Foto C.N.F. de Haan)
DUINDORP, 3 Sept. Over ander
half uur zal de voorstelling begin
nen. De artisten van ..Vreugde en
Arbeid" hebben hun koffers van de
vrachtauto getild en hun leider heeft
inmiddels de situatie opgenomen.
Dit. O.T.-kamp heeft een ontspan
ningszaal met een geïmproviseerd
toneel. Het „doek" is samengesteld
uit een twaalftal aan elkaar genaaide
dekens, maar het functionneerd pri
ma. Links en rechts van het toneel
zijn de „kleedkamers" Veel comfort
mag men er niet 'verwachten. Een
wasblik en een emmer water, een
'tafel en een paar krukjes. De kamp
leider heeft in zijn kamer een grote
spiegel. „Hier is de sleutel: breng 'em
vlug naar de dames-kleedkamer.,."
De hospik en de kok wij zullen
huh eeuwig dankbaar blijven! im
proviseren ondertussen een maaltijd,
die klinkt als een klok. Het kamp
heeft op dit punt een naam hoog te
houden!
Er zijn geen zieken in dit kamp en
dat komt goed uit. De artisten kun
nen nu in de ziekenbarak hun tenten
opslaan.
Tijdens deze maaltijd zien wij de
arbeiders thuiskomen. Het nieuws,
dat de artisten van „Vreugde en Ar
beid" zijn aangekomen! gaat als een
lopend vuurtje door het kamp.
Straks begint de voorstelling!
Wij lopen met
de stroom mee
naar het ont
spanningslokaal.
De pianist
Marcel Lafosse
vormt met een
violist en een slagwerker (Gerard
Zambeei en Henny Musch) een vol
ledig orkest, dat zich dapper weet te
weren. Dat brengt er meteen stem
ming in!
Dan splijt het doek vaneen om den
humorist-conférencier Herman Die-
derichs door te laten. Een gezellig
babbeltje, een paar aardige moppen
en een welhaast overbodige aanprij
zing van het volgende nummer: het
optreden van Lia Snel. onze caba
retière met haar repertoire van gees
tige en beschaafde liedjes.
Ook Lia Snel krijgt de handen op
elkaar. De conférencier houdt vaart
in het programma en achtereenvol
gens veroveren de goochelaar Emile
Moretti. de accordeon-virtuozen de
twee Astra's en de Gesona's (..Twee
meisjes en één gitaar") de zaal.
Na de pauze volgt het tweede deel
van het programma. Het gezelschap
van ..Vreugde en Arbeid" is in Am
sterdam samengesteld, maar deze
eerste voorstelling verloopt zo vlot.
alsof de verschillende nummers al
wekenlang met elkaar op tournée wa
ren. Na het laatste daverende ap
plaus 'komt dé hospik met een bos
bloemen op het toneel. De bloemist
heeft er geen cent aan verdiend,
maar deze bijeengegaarde florakinde
ren vertolken de dankbaarheid van
Met V. en A.
op tournee
De herfst nadert! De morgens ko
men met nevel en tere luchten,
de middagen zijn buiig. Het groen
van de bomen begint te vergelen,
herfstbloemen als dahlia en chry
sant verschijnen bij de bloemenkoop-
licden. Trekvogels vliegen dag en
nacht over de landen, op weg naar
het warmere en voedselrijkere Zui
den. Nu is het de tijd voor den stede
ling om te gaan oogsten.
Ja. ook dé bewoner van de grote
stad kan oogsten, al heeft hii tuin
noch akker. En gisteren zijn er heel
wat Amsterdammers op pad geweest
om do goede gaven van de natuur te
plukken en in hun woning tot voed
sel te venverken. Bramen allereerst,
maar ook rozenbottels en vlierbes
sen. die heerlijke jam - opleveren.
Wie vlierbessen oogst, moet oppas
sen, dat hij niet de eveneens zwart
blauwe bessen van de liguster mee
neemt: een goed herkenningsteken
is, dat vlierstruiken altijd vele droge,
houterige, zeer gemakkelijk te knak
ken takken hebben, en dat de bessen
in wijde schermen, men zou zeggen
platte pannekoeken groeien, terwijl
de iets grotere ligusterbessen in tros
sen groeien. Rozenbottels kent ieder
een: zij zijn met geen gevaarlijk ge
was te verwarren.
Er is meer. Het is nu de tijd om
kruiden te plukkén en te drogen,
kruiden 'als de geurige munt. de pit
tige marjolein. Zij zullen van de win
ter aan de soep een goed aroma
kunnen geven.
Er is meer. Zo langzamerhand ko
men de paddenstoelen boven de
grond.- Daar zijn een paar soorten
onder, die ieder direct kan herken
nen en die buitengewoon goed eet
baar zijn, hetzij als soep, hetzij in
gebakken toestand. Bekend zijn de
hanekammen of cantharellen, die
groeien in Oosten, Zuiden en cen
trum van ons land, aan de rand der
dennebossen, vaak ook onder beu
kt*. Kleide, dooiergele zwammen
met gekartelde rand en zonder dui
delijke afscheiding tussen steel en
hoed. Een heerlijk maaltje'leveren
zij op! In het Westen des lands is
een soort, die ook den niet-gerouti-
neerden paddenstoelenzoeker geen
enkele moeilijkheid oplevert: de ge
schubde inktzwam, die reusachtige
afmetingen kan bereiken. Een witte
steel, waarop een. zeer hoge, smalle
hoed, parelgrijs met iets donkerder
schubben. Oudere exemplaren ver
vloeien tot zwarte inkt. Die oude
exemplaren zijn niet lekker, maar dé
jonge, die er in de buurt staan,
leveren een fenomenaal soepje op.
Er zijn nog veel andere soorten,
boleten en champignons b.v., die een
goed maal opleveren. Maar de twee
genoemde leveren geen gevaar op,
zelfs niet voor hem die van padden
stoelen alleen weet, dat. er vergifti
ge onder zijn. De voedingswaarde
van de zwammen is niet gering, zij
bevatten veel eiwit en hebben onge
veer de waarde van vlees. En bij
aldien we niet te veel vlees krijgen...
Er is nog meer. Er komen binnen
kort beukenootjes, en wie iets lek
kers wil eten. hij zoeke een maaltje
brandneteltopjes en bereide ze als
spinazie.
Oogsttijd, ook voor den stedeling. En
het is een goed werkje, te oogsten op
een dezer klare herfstmiddagen.
de aanwezigen, die door dit optreden
van „V. en A." weer eens even uit
de sleur van het dagelijkse werk zijn
gehaald.
Het doek valt en in de kleedkamers
vegen de artisten de schmink van hun
gezicht. Voor morgen staan er een
middag- en een avondvoorstelling op
het programma en zo juist heeft de
vertegenwoordiger van een aanne
mersfirma onderhandelingen aange
knoopt voor een extra-voorstelling in
een naburig kamp. Ook déar hunke
ren arbeiders naar ontspanning.
Een voorstelling hier. een voorstel
ling daar. In een ontspanningslokaal,
in een cantine, in de gelagkamer van
een landelijke herberg. Gesjouw van
koffers en attributen. Nu eens op ten
vrachtauto, dan weer in gezapig tem
po boven op een boerenkar, getrok
ken door twee zware paarden.
Op de vierde reisdag zijn wij na
de laatste voorstelling te gast bij den
vertegenwoordiger van een der aan
nemersfirma's. die."deze tournée be
kostigden. Het wordt een genoeglijk
samenzijn, in het vooruitzicht, dat
die nacht om klokslag twee een
vrachtauto voor de deur zal staan.
Op dat ongewone uur moet het. ge
zelschap zijn terugtocht beginnen.
Nachtrust blijft er niet veel over,
dus maken wij er het beste van. En
dat lukt opperbest!/
In dit land zonder verbindingen
komt ter elfder ure nog dc Provin
ciale Leider van het Nederlandse Ar
beidsfront. aangefietst. Zijn verhaal
is het verhaal van alle reizigers.
Trein te laat, boot gemist, lekke
bandjes... Maar hij is-nog juist op
tijd om de artisten dank te zeggen
voor hun opofferingen. Hij brengt
onder woorden datgene, wat wij
zelfs reeds hebben waargenomen: de
grote betekenis van culturele ont
spanning in een afgesloten gebied
voor arbeiders, die noodgedwongen
hun gezin en hun woonstee hebben
verlaten om hier werkzaam te zijn
in het belang van de verdediging
van ons vaderland en van Europa.
„Vreugde en Arbeid" kwijt zich
van een belangrijke opdracht en de
artisten, die dit. mogelijk maken,
vinden dankbaar werk voor een
dankbaar pubfiek.
In een dorp achter het duin laden
artisten hun bagage op een vracht
auto. 's Nachts om half drie begint
de terugtocht naar Amsterdam. De
chauffeur stookt zijn generatorketel
op. Wanneer alles meeloopt, zijn wij
vanavond om zes uur weer thuis...
Zwitserland heft de
verduistering op
BERN. 13 September. Officieel
wordt medegedeeld: De Bondsraad
heeft met goedkeuring van den op
perbevelhebber van het leger beslo
ten met onmiddellijke ingang de op
heffing van de verduistering voor
het gehele Zwitserse gebied te beve
len. Dit besluit is genomen in het
belang van dc veiligheid van de
Zwitserse bevolking en in het bij
zonder ter bescherming vari het
grensgebied.
De toestand is. vergeleken met.
vroeger, in zoverre veranderd, dat
sedert kort beide oorlogvoerende par
tijen vlak bij de 'Zwitserse grens
staan. De opheffing van het ver
duisteringsvoorschrift is daardoor
mogelijk zonder in conflict te komen
met het door Zwitserland steeds in
acht genomen principe van een ge
lijke behandeling van de oorlogvoe
renden.
Geen bijeenkomsten in
N.-Holland en Utrecht
AMSTERDAM, 13 Sept. De Ge
westelijk Politiepresident te Amster
dam maakt bekend, dat in zijn res
sort- (de provinciën Noord-Holland en
Utrecht) tot nader order geen toe
stemming voor het houden van ver
gaderingen meer gegeven zal worden.
Reeds verleende vergunningen moe
ten als vervallen beschouwd worden.
Plunderaars doodgeschoten
DEN HAAG, 13 Sept. Wegens
plunderen van de woning ener ge
ëvacueerde familie te Tilburg zijn. de
Nederlandeis W. P F. Bergmans en
P. B. Bogers uit Tilburg standrechte
lijk doodgeschoten.
Steun van het Fürsorgekommando
DEN HAAG, 13 Sept. Het ff-Für
sorgekommando roept allen, die tot
dusvér steun ontvangen hebben van
het ff-Fürsorgekommando, op, hun
adres per omgaande mede te delen
aan het ff-Fürsorgekommando via de
Deutsche Dlenstpost, poste restante
Hengelo.
TILBURG. 13 Sept. Op 15 Sep
tember zal Petrus Spijkers alhier zijn
honderdje verjaardag vieren.
Stad zonder trams
Stilte als welsprekend
vermaan tot zuinigheid
AMSTERDAM. 12 September.
Veel reeds is in de oorlogsjaren in
het stadsbeeld veranderd. Het auto
verkeer verminderde sterk, de fietsen
werden vreemde vehikels met houten
of helemaal geen banden, de mensen
werden wat sjofeler. Maar de laatste
verandering, die van vandaag, is toch
wel het. meest opvallend. Amsterdam
zonder tram
.De Amsterdammers hebben vaax
gescholden op de tram. Vaak terecht,
vaak ook ten onrechte. Er zijn boze
woorden gezegd over te late, te volle,
te vlug wegrijdende, niet stoppende
en andere trams. Er zijn boze woor
den gewisseld met onbeleefde, onwel
levende en onbeschofte mede-passa
giers. Er zijn boze blijeken geworpen
op bestuurders, conducteurs en con
ductrices. Dat is voorbij, tenminste
tussen tien en vier uur. Wij lopen.
Of wij blijven thuis. De mannen
lopen als hun arbeid hen op straat
drijft, de vrouwen blijven thuis, win
kelen in de buurt en niet meer in de
stad. want zelfs de kans om voor
tienen of na vieren even naar de stad
te gaan is voor haar vei-keken, bij
aldien zij op de weinige uren waarop
er gas is, thuis moeten zijn om eten
te bereiden.
De stad is stil tussen tien en vier
uur. Onwezenlijk stil. zonder de ge
luiden van de trams, zonder de du
wende en vechtende mensenmassa's
aan dc halten. En die stilte spreekt
duidelijke taal. als men ons deze
paradox vergeeft. Want iedereen ge
voelt nu aan den lijve, hoe slecht
het met de kolenpositie van Amster
dam gesteld is. Geen tram meer!
In onze eigen omgeving hebben
wij reeds kunnen constateren dat
het. vermaan van de hoofdstedelijke
dagbladen tot het publiek om met
gas en stroom de uiterste zuinigheid
te betrachten, niet voor niets is ge
weest. VeleiWiebben zich inderdaad
ernstig afgevraagd wat er in eigen
woning bezuinigd kon worden. En
met succes, want iedereen die er
even over nadenkt, erkent dat. hij
zuiniger en nóg zuiniger kan zijn. Kan
en móet zijn. De nood dwingt.
De mens van 1944 is gewend, on
gemakken te accepteren en de Am
sterdammers accepteren de afwezig
heid van de tram dan ook zonder
„bonje", om het Amsterdams te zeg
gen. Maar het. is te hopen, dat .zij
thans niet alleen accepteren, doch
zich ook ernstig rekenschap geven
van de oorzaak. En wie dat doet.
werkt natuurlijk mee aan de bezuini
ging op gas en électrische stroom.
Dan halen wij het misschien erdoor.
Mussert in Brabant en
Limburg
DEN HAAG. 13 Sept. De Leider
bezocht. Dinsdag en Woensdag ere
provincies Limburg en Noord-Bra
bant. In Venlo inspecteerde hij de
Landwacht, in Roermond had hij uit
voerige besprekingen met de kring-
leiders en functionarissen der N.S.B.
's Avonds bezocht hij Heerlen, waar
hij overnachtte.
Clandestiene aardappelen
NOORMCHARWOUDE. ]2 Sept.
Ambtenaren van de C.C.D. hebben
in samenwerking met de marechaus
see een Amsterdamsen schipper aan
gehouden, die met zijn motorboot een
hoeveelheid van 37 ton clandestien
gekochte aardappelen vervoerde. De
aardappelen zijn in beslag genomen.
Petroleum voor verlichting
DEN HAAG, 12 Sept. Op nader
door de plaatselijke dlstributledlensten
bekend te maken tijdstippen zal we
derom gelegenheid worden gegeven tot
het aanvragen van petroleumkaarten
voor verlichting. Voor deze kaarten
komen, behalve ln gevallen van nieu
we vestiging, slechts zij in aanmer
king, die ln het seizoen 1943'44 reeds
een petroleumkaart s 121 voor verlich
ting ontvingen. Ten aanzien van schip
pers géldt de regeling, dat schippers,
die permanent aan boord wonen, hun
aanvragen indienen bij de dlstrlbutle-
dlenst ter plaatse waar zij tijdelijk
vertoeven, onder overlegging van hun
grijze resp, bevrachtlngsboekje. De
distributiediensten zullen nader be
kend maken, wanneer de uitreiking
van petroleumkaarten. geschiedt.
Geen inschrijving studenten
DEN HAAG. 13 Sept, De aan
vangsdatum voor de Inschrijving van
studenten aan de (Rijksuniversiteiten
te Utrecht en Groiüngen, aan de Tech
nische Hogeschool te Delft en aan de
Landbouwhogeschool te Wagenlngen Is,
ln verband met dc grote Verkeersmoei
lijkheden. tot een later tijdstip ver
schoven.
Heeft het zin. Juist in deze
dagen over ,.het" Nederland
se volk, het éne Nederlandse volk
te spreken? Was de grote les der
laatste dagen niet. dat het thans
gaat in de richting Van de uit
eindelijke krachtmeting. van
de beslissende botsing der uiter
sten: enerzijds een oude. en on
danks demonstratieve dadendrang
sociaal en historisch verouderde
wereld, anderzijds een in zijn wa
pens èn in zijn ideeën revolution-
naire nieuwe wereld? Betekent
die tegenstelling niet ook in een
volk vóór alles tegenstelling, ver
scheurdheid. twee-heid?
De uiteindelijke krachtmeting
der beide werelden en de radicali
sering die er uit voortvloeit zijn
onloochenbaar. Maar een ander
feit is het evenzeer: dat conflic
ten tijdelijk zijn, een volk echter
eeuwig is. Het is deze waarheid,
die in het tumult der dingen.
in de onrust der harten dreigt
onder te gaan en die desondanks
een voorwaarde is om het Neder
landse volk als geheel door de be
proeving van deze dagen te bren
gen.
Toch schijnt voor deze waar
heid thans meer dan ooit em
plooi. De schare der strijdenden,
voor wie deze beslissende tijd de
opdracht van hardheid en duide
lijkheid meebrengt, is gelijk de
strijdende schare in elke revolu
tietijd een kern. Wie tot die strij
dende kern door aanleg ot over
tuiging niet behoren kan. dient
vóór alles te zijn: lid van het éne
volk. over welks toekomst in deze
dagen wordt beslist. mede
drager van het duurzame in elk
gezond volksbestaan. Dit wil on
geveer gezegd zijn. wanneer
plakkaten tot „rust en orde" ver
manen. Maar er wordt méér in
gezegd dan de meesten volledig
verstaan.
De komende weken mét vreem
de bezetting of zonder, zullen ern
stige problemen stellen. Kolen-
aanvoer is niet of nauwelijks te
verwachten. Dat betekent beper
king van tram en trein, van gas
en electriciteit voor huishoudin
gen en bedrijven, vkn verwar
mingsmogelijkheden in de komen
de winter. Diezelfde weken ook
zullen door de verminderde
transportkansen de voedselvoor
ziening voor moeilijke vraagstuk
ken stellen. Er is niet. veel ver
beeldingskracht voor nodig om
in te zien. dat chaos en ontredde
ring hier hun schade nimmer tot
één der strijdende partijen kun
nen bepalen, maar het gehele
volk ten gronde zouden richten,
dat omgekeerd alleen de geslo
ten eenheid van het gehele volk
hier zijn voortbestaan verzekeren,
zijn duurzame waarden redden
kan.
Het kwam hier en daar voor,
dat vermeende patriotten hun
vaderlandse gezindheid meenden
te kunnen demonstreren door het
verplaatsen van meubilair: uit
het huis van hun geëvacueerden
buurman naar de eigen woning.
Het kwam hier en daar voor, dat
de politieke oververhitting tot
nog ander ingrijpen leidde door
mensen, die toch voor geen geld
tot de strijdende kern zouden wil
len behoren, maar nu een goed
kope kans meenden schoon te
zien. Het belangrijkste is niet, dat
onberaden daden hier en daar tot
harde tegenmaatregelen leiden.
Het belangrijkste is al weer: het
eeuwige volk, dat de onrust van
deze tijden overduren moet en
dat in werkelijkheid niet lichaam
en bezit van een „tegenpartij"
schaadt, maar de gezamenlijke
rijkdommen en het gezamenlijke
bestaan, waarop, hoe dan ook, de
toekomst zal moeten worden ge
bouwd.
Misschien kan ons voorzichtige
en tot rekenen geneigde volk nog
iets anders bedenken. Hoezeer
men er voor een groot deel ook
van overtuigd moge zijn. dat
Duitsland deze oorlog reeds ver
loren heeft: men zal. al ware het
slechts voor zeer luttele procen
ten en op zeer bescheiden wijze,
in de rekensom ook een Andere
mogelijkheid hebben te betrek
ken. zolang de Duitse wapenen
niet in feite zijn neergelegd en
aan de zijde van die wapenen
mensen staan, wier procentenbe
rekening zacht gezegd voorlopig
nog een geheel ander beeld ver
toont. Die mogelijkheid van een
Duitse overwinning moet den
veelgeprezen „nuchteren" Neder
lander zelfs in deze opwindende
dagen toch nog iets zeggen. Zou
hij in normale tijden uit voor
barige geestdrift geheel onnodig
vijf of tien procent kans nemen
om zichzelf en zijn toekomst té
schaden, zelfs wanneer er negen
tig of vijf en negentig procent
overbleef, dat hij er onbeschadigd
af zou komen. Zeker niet.
Een Duitse overwinning be
tekent. dat ook de toekomst van
het Nederlandse volk als geheel
in belangrijke mate mede steunen
zal op krachten, die sommigen
thans zonder bezwaar menen te
kunnen aantasten. De gesmade
kern van thans zal in dat geval
een kern zijn. zonder welke ook
een Nederlandse toekomst zich
niet bouwen laat, de schade,
aan die kern toegebracht, zal een
schade zijn, die op het gehele
Nederlandse volk terugvalt.
Wij zeiden het hierboven: con
flicten zijn tijdelijk, het volk is
eeuwig. Dit besef kan houvast en
saamhorigheidsgevoel opleveren,
ook in de felle stormen van deze
tijd. Aan de denkenden, wa&r zij
ook staan.
Door het oog wordt
het hart verrijkt
Niet zelden hoorde men cegen de
Nederlandse schilderkunst de
beschuldiging inbrengen, dat zij
slechts bij uitzondering vermocht uit
te stijgen boven de werkelijkheid van
het alledagsleven en daardoor, on
danks de onweersprekelijke schoon
heid der meesterlijke beheersing van
het handwerk, niet tot de grootste
nationale kunstuitingen kan worden
gerekend, die- het naar hoger verlan
gende hart speller doen kloppen.
Men kan natuurlijk al beginnen
hier tegen in te brengen, dat deze
eenzijdige en oppervlakkige critici
blijkbaar de vele bijbelse voorstellin
gen van schilders als Rembrandt en
Van Ruysdael over het hoofd zien,
die toch wel degelijk het hart ope
nen voor hogere en betere dingen
dan het alledaagse. Men kan deze
critici voorhouden, dat in een land
schap of een stilleven toch stellig
ook hogere gedachten worden uitge
drukt. dan aan de geschilderde om
geving of aan het dikwijls vreemde
ratjetoe van een niet schoongemaak
te, half van een aarden schotel ge
gleden vis, een tros druiven, een
karaf met wijn en een kandelaar met
een afgebrande kaars erin, dit alles
op een onwaarschijnlijke manier
neergezet op een vreemd geplooide,
eveneens vreemd gekleurde doek. die
slechts als samenstellend element in
een beoogde kleurencombinatie ver
antwoord is.
Men zou deze critici kunnen vra
gen. waarin volgens hen een grootse
nationale kunstuiting bestaat. Een
natie, die zich op de werkelijkheid
van het leven baseert, is geen slechte
natie. Maar vergeet men, dat ook die
werkelijkheid een boventoon kan voe
ren van een hogere inspiratie, van
besef aan hogere machten, tegen
welker achtergrond zich deze werke
lijkheid afspeelt? Moeten het met
alle geweld engelen en heiligen zijn.
die ons het besef aan een hoger be
staan moeten bewust maken? Ligt de
beperking hier niet meer in het oog
van den criticus dan in de erkende
schoonheid van het kunstwerk?
Elke streek heeft haar eigen gebrui
ken en gewoonten. Zo is het vooral
bij vrouwen van de oudere generatie
op het platteland nog de gewoonte,
dat ze een muts dragen. Een Twentse
boerin met een plooi muts
(Foto „C.N.F./Hartgerink")
In het Rijksmuseum te Amsterdam
hangt een eenvoudig schilderij van
Johannes Vermeer, in wiens beroem
de „Straatje" men ook wel meer kan
zien dan een in kunstig handwerk
vervat *instantaneetje" van een
kleine-stadsbeeld.' Het is het schilde
rij „De dienstmaagd", dat men om
zijrj, eenvoud en soberheid een stille
ven zou kunnen noemen, indien het
mogelijk ware, een menselijke figuur
in dit begrip te betrekken. Het is de
beeltenis van een jonge .vrouw, een
keukenmaagd, die in het volle, door
een hooggelegen venster binnenschij-
nend daglicht staat en uit een grote
kruik melk giet in een kom. welke
.met ander keukengerei de linker be-
neden-beeldhoek een kleurig leven
geeft, terwijl tweederde van het
beeldvlak echter een wit gekalkte
wand weergeeft, die dé vrouwefiguur
als achtergrond dient.
Wie in dit schilderij niet meer
ziet dan een aldagsbeeld, verraadt
een tekort aan begrip. Den toe
schouwer met fantasie laat dit beeld
niet los. Het is niet slechts de zeer
eigenaardige harmonie van wit met
chroomgeel, van blauw met gedempt
rood, die het kleurgevoelig oog een
uitgelezen genieting bereidt. Het is
ook de kunstzin, die de vormen har
monisch doet samenvloeien en de
hoofdfiguur van de jonge keuken
maagd haar plechtige beslotenheid
verleent van een tijdloze mensenge
stalte, die als een godin van het
Parthenon Is afgedaald en haar am-
brosisch gewaad met de kleding van
een Jonge keukenmeid heeft geruild
om zo voor den Nederlandsen schil
der model te staan.
Het hier aangehaalde voorbeeld is
er een uit vele. Het is de inborst des
mensen, niet de rechtstreekse prik
keling van oog of oor. doch die van
het gemoed, welke een kunstuiting
haar hogere waarde verleent. Nog
zeer onlangs kon men dit ervaren
bij een opvoering Van Mozart's „To
verfluit" in een allereenvoudigst,
niet veel meer dan aanduidend dé
cor van gestylecrde staaldraadfigu
ren, die het weelderig toneelbeeld
van sprookjesachtige kleur en vor
men verving. Bij degenen, die zich
van dit geijkte toneelbeeld niet kon
den losmaken, wekte deze sobere
stylering bevreemding om niet te
zeggen ontsteltenis.
Voor deze indrukken was bij -de
genen, die het oor openstelden voor
Mozart's muziek en de verbeelding
voor het hogere, dat de geniale mees
ter aan de ooftpronkelijke toch zeer
alledaagse tekstingevingen van Schi-
kaneder wist te verlenen, geen
plaats. Het te gast gaan van oog of
oor is slechts een middel tot ont
haal voor het» innerlijk gemoed. Zon
der deze laatste ontroering is een
feest voor oog of oor niet meer dan
een oppervlakkige bedwelming, waar
aan velen helaas genoeg hebben,
maar geen blijvende indrukken voor
het hart zullen ontlenen.
De werkelijkheid kan schoon zijn,
ook in het gewaad van de eenvoud,
mits zij wordt opgevangen door een
ontvankelijk hart, dat dienstmaag
den tot godinnen, stoere arbeiders
tot koene helden, straatfiguren tot
Verkondigers van een eeuwigheidsgc-
dachte kan maken. Deze werkelijk
heid van haar bezielende achter
grond te ontdoen is zelfbedrog en be
drog van anderen. Het is de toon die
de muziek, de kleur die het schil
derij, de bezieling die het kunstwerk
maakt. En het is het ontvankelijk
hart, dat zich door die bezieling grij
pen, het onontvankelijk gemoed, dat
zich door haar onaangedaan laat.
De%verduistering begint heden om
20 en eindigt om 7 uur.
Maan op 2.31, onder 18.43 uur.
17 Sept. N.M., 25 Sept. E.K., 2 Oct.
V.M., 9 Oct. L.K.
