Britten geven Ned. Indië niet terug!
Je woord
houden
Radioprogramma
Van Mook naar
Batavia
INDIË IN HET BRANDPUNT
Groot-Kapitalisme
Dinsdag 2 October 1945
Kb^USKNMBB
HET WEER
tot Woensdagavond
Zwakke wind. Licht
tot half bewolkt. Droog
Koude nacht. Plaatse
lijke ochtendmist. Over
dag zelfde temperatuur.
Kat Kol iele Dagblad voor Leiden en Omstreken
HoofdredacteurenRector H. L. J. M. Sondaal en Mr. Dr. C. C. A. van Haren Redacteuren Prof. Dr. W. Asielberg. (Anton
van Duinkerken) en Joop Siebelt; DirecteurG. G. v. Elburg. BureauxPapengracht 32, Telefoon Redactie 20015, Administratie 20935
Abonnementsprijient f 0.26 per week, f 1.10 per maand, f3.20 per kwartaal. Franco per post f4.20.
geldt ook voor
een heel volk
De „New .York Herald" publiceert een bericht uit Singapore,
waarin gemeld wordt, dat Van der Plas botweg van Mountbat-
ten vernam, dat de Britten niet van plan zijn Nederiandsch
Indië aan de Nederlanders terug te geven, alvorens Nederland
een verklaring zou afleggen, waarin het belooft binnen redelijke
tijdslimiet den Indonesiërs een zekere mate van zelfbestuur te
verieenen.
SOEKARNO UITGENOODIGD
TVR. SOEKARNO, die de „Indonesische republiek" procla-
meerde onmiddellijk na de Japansche overgave, is één
van de Indonesische leiders, die door hei civiele bestuur van
Nederiandsch Oost-Indië„tot een bespreking zijn uitgenocdigd.
Deze tot Soekarno gerichte uitnoodiging is in strijd met de
vroegere verwachtingen. De bespreking is een poging om de
aspiraties van de Indonesiërs te leeren kennen en om een
schema op te zetten voor het toekomstige, ten opzichte van
Java en de andere Indonesische eilanden te volgen economi
sche, sociale en politieke beleid.
Wijde klove tusschen
Oost en West.
Dr. van der Plas, vertegen
woordiger van het bestuur van
Ned.-Oos t-Ind ië, heeft gisteren
verklaard, dat de leiders van
alle schakeeringen der publieke
opinie werden uitgenoodigd en
dat de voormalige luitenant
gouverneur generaal van Ned.-
Oost-Indië, Van Mook, later ter
bespreking zou komen. Van
der Plas zeide, „dat hij. indien
Soekarno niet ter bespreking
zou verschijnen, den geallieer
den bevelhebber zou vragen
hem hier te brengen". Van der
lOt*
Restaurant den
geheelen dag
C. N Bekend Restau-
•fT rant-Trio „HETTEMA"
3 Oct. Speciale schotels
lugez. Mcd. 037
Plas verklaarde, dat er een
wijde klove .bestond tusschen
de Westersche naties en een
groot gedeelte van Azië. Indien
er niets wordt gedaan om deze
kloof te overbruggen en om
wederaijdsoh begrip en volledi
ge .gelijkheid, speciaal wat de
rassen betreft, te scheppen tus
schen Oost en West, zou de we
reld misschien nog een oorlog
moeten ondergaan."
Verklaring van Christison.
In Nederl.-ïndische kringen
meent men dat de verklaring
van generaal Sir Philip Chris
tison volkomen afwijkt van de
tot dusverre gevolgde bezet-
voor Woensdag 3 October.
8.159.00 Werken van Edward
Grieg.
11.1511.30 Kookpraatje door P.
J. Kers.
12.1513.00 Het orkest van Bil
Stanford.
13.1513.45 Lichte orkestwerken.
14.3015.15 Ensemble Jetty Can
tor.
15.3016.30 Beroemde orkestwer
ken.
16.3016.50 Jonge dichtersgroep
aan het woord.
18.4519.00 Tonny Schifferstein
speelt oude melo
dieën.
20.0020.15 „Holland gaat weer
aan den slag" en een
praatje van Anton v.
Duinkerken over het
Nationaal Instituut.
20.1520.30 Brief van onzen Lon-
denschen correspon
dent J. H. Huizinga.
21.0021.15 „Commentaar op be
leid en bewind", door
den Patriot.
21.1522.00 Operaconcert.
tingsmethoden. Men wenscht
echter niet te oordeelen voor
dat men in de gelegenheid is ter
plaatse een onderzoek in te
stellen en te zien waartoe de
voorgestelde maatregelen infeite
leiden. Van Mook antwoordde
op een verzoek van Aneta om
een verklaring: „Ik ga naar Ba
tavia; ik heb niets te zeggen
alvorens ik de situatie ter
plaatse persoonlijk heb opgeno
men". Een correspondent van
Aneta meldt dat Ohristison's
verklaring een zeer verwarren-
den indruk gemaakt heeft en
de eerste aanduiding schijnt van
een mogelijke wijziging in de
politiële der Britten met be
trekking tot de te "volgen ge
dragslijn in Ned.-Indië. Vele
waarnemers konden niet begrij
pen dat-de gedragslijn gevolgd
zou worden door de bevrijdings-
strijdkrachten op Java, die een
de facto erkenning -van Soe-
karno's Indonesische republiek
veronderstelt, hetgeen tegenge
steld zou zijn aan alle praktij
ken die tot dusverre bij de her
instelling van een wettig ge
zag gevolgd zijn.
Men hoopt dat de komende
dagen verdere opheldering ziul-
len brengen.
„Hier is de stem uit Amerika".
De „Christian Science Moni
tor" brengt een uitvoerige be
schouwing over den huidigen
toestand in Indië en zijn verle
den. Het blad schrijft onder
meer;
„De historische feiten spre
ken duidelijk ten gunste van
het Nederlandsche koloniale
bestuur, dat er naar streeft den
Indonesiërs zoo spoedig moge
lijk een democratische regee-
rmgsvorm te geven. Het is een
zeer doeltreffend regeeringsbe-
leid, dat economische en sociale
toestanden wist te bereiken, die
onder een bestuur van inheem-
sohan niet bereikt hadden kun
nen worden. Terwijl Neder
land bij de tegenwoordige ver
houdingen als een kleine natie
wordt beschouwd, geniet het in
koloniaal opzicht een interna
tionale reputatie om redenen
van strategisohen en industriee-
len aard en bodemrijkdommen,
die het tot het peil van een
groote mogendheid opheffen.
Daarom zijn de Nederlandsch-
Indische bezittingen van groo-
tere strategische waarde voor
het Britsche rijk dan voor den
oorlog wel begrepen werd en
zijn de Britsche belangen in het
voortbestaan van een Neder
iandsch bestutu: daar zeer
groot."
„Dr. H. J. van Mook,
wordt binnen eenige dagen
te Batavia verwacht", ver
klaarde Luit. Gen. Sir.
Philip Christison, de com
mandant van alle geallieer
de strijdkrachten in Ned.-
Indië. Christison zei ver
der dat hij hoopte dat Van
Mook in staat zou zijn een
verklaring namens de Ne
derlandsche regeering af
te leggen, die de Indone
sische nationalisten zou
bevredigen. De commissa
ris van politie te Batavia,
Mohammed Jasim, Ver
klaarde tegenover een aan
tal journalisten, dat de
rust op Java gehandhaafd
zou blijven zoolang er een
geallieerde bezetting was,
maar hij waarschuwde
voor moeilijkheden als de
Nederlanders later alleen
zouden regeeren.
WEER DAGELIJKSCHE
VLIEGDIENST OP INDIë.
Naar de directeur van de
K.L.M. de heer A. Plesman me
dedeelde, worden op het oogen.
bliik plannen uitgewerkt, tot
het instellen van een dagelij k-
sehe vliegverbinding met Ned.
Indië.
Gevlogen zal worden met
Douglastoestellen, die aan 41
passagiers plaats biden. De over
tocht zal 4 dagen duren.
Brief van Atttee aan
Truman spoorloos
verdwenen.
Het meest opzienbarende
nieuws van heden betreffende
de Palesti.jnsche kwestie is, dat
een brief van Attlee aan pre
sident Truman op geheimzin
nige wijze zoek is. Den 31en
Augustus heeft Truman in een
schrijven aan Attiee de Jood-
sche eischen aangaande immi
gratie van ÏOO.ÖOO Joden in Pa
lestina ondersteund. Daarop
heeft Attlee den 16en Septem
ber geantwoord, dat hij met
verdere beslissingen wilde
wachten tot Byrnes uit Londen
naar Washington zou zijn te
ruggekeerd. De perschef van
Truman heeft thans verklaard,
dat een dergelijke brief niet te
Washington ontvangen is.
In verband met de 3 Octobervlerlns
zal ons blad morgen. Woensdag, niet
verscbij:
Sinds October '41 hebben Canadee-
sche militairen dagelijks een gemiddel
de van 2000 bloem-bouquetten „per te
legram" aan moeders, vrouwen en
„sweethearts" gezonden, voor een
waarde van 8 millioen dollars.
ZOEKOF MAAKT ZICH
MEESTER VAN DE NIEUWE
ORDE.
Volgens ontvangen onbeves
tigde berichten zou het befaam
de plan van Hitier, waarin de
opstelling van de nieuwe orde
in Europa vervat is, in handen
Van maarsohalk Zoekof geval
len zijn. Hij zou het terstond
aan Stalin hebben voorgelegd.
IR. LOUWES TERUG IN HET
LAND.
Naar wij vernemen is de di
recteur-generaal van de voed
selvoorziening, Ir. S. L. Lou-
wes. dezer dagen in ons land
teruggekeerd van zijn bezoek
(aan de Vereenigde Staten.
EEN WITTE RAAF!
Te Amsiérjum is een „Anti-annexa
tie Comité Nederland" gevormd, wélk
comité ten doel heeit om, zoodra een
definitief comité gevormd is, uit daar
toe aangezochte vooraanstaande perso
nen in Nederland, alie personen, ver-
eenigingen en plaatselijke comilé's lan
delijk te organiseeren, die de annexa
tie-gedachte uit politiek ideëele over
wegingen bestrijden.
Communisten volgen overal ter wereld de
taktiek van stoken en storen.
DOET ENGELAND MEE?
In een sobere maar krach
tige en «bewuste regeerings-
verklaring heeft het Kabinet
het Nederlandsche Volk spoe
dig en snel antwoord gegeven
op de vraag hl ons aller ge
dachte: Wat doet gij voor In
dië. Het feit dat minister Lo
geman in een tempo van de
reis om de wereld heen en
weer vliegt tusschen Neder
landsche Ministerraad en En.
gelsche Regeering zegt ons dat
met voortvarendheid en door
zetten de moeilijkheden wor
den aangepakt.
De communistische agitatie
geeft wel een vuig staaltje
van opruiing te zien. Soe
karno, die met hulp van het
fascistische Japan mogelijk
heden kreeg, die tijdens de
bezetting met den barbaar van
het Oosten heeft gecollabo
reerd, vindt den steun van
communisten die zichzelf te
gelijkertijd de pluimen op den
rooden muts willen steken: de
felste tegenstanders te zijn
van het fascisme!
Het gaat alleen om onrust
stoken en met dat vuur de
wereld opnieuw in vlam te
zetten. Het water opjagen en
in dat troebel water visschen.
Maar èn in Indië èn in Neder
land kan men niet meer zoo
gemakkelijk volksbedrog ple
gen.
Wil Engeland tegenover
Rusland een goede beurt ma
ken door daarom dit stoken
te steunen?
Verklaring van Australischen
oppositieleider
Robert Menzies, de leider
van de Australische oppositie,
viel gisteren den minister
president J. B. Ohiefley aan,
omdat hij de Australische ha
venarbeiders had toegestaan
het uitvaren van Nederland
sche schepen naar Ned.-Indië
te «beletten.
„Verwacht Ghiefley dat de
Nederlanders naar Java kun
nen terugkeeren zonder vol
doende militaire uitrusting?"
vroeg Menzies. „Het is afschu
welijk een groot en vriend
schappelijk volk als de Ne
derlanders te beleedigen door
een handjevol 'havenarbeiders
te laten bepalen, welke
scheepsladingen naar Ned.-
Indië zullen worden gezon
den". voegde hij er aan toe.
„Iedereen met een beetje be
grip voor de toekomstproble
men van Australië begrijpt
dat Ned.-Indië van het aller
grootste politieke en economi
sche belang voor Australië is.
en toch behandelt de Austra
lische regeering Nederland op
een onridderlijke en onhoffe
lijke wijze, waarvan de moei
lijkheden in de havens een
goed voorbeeld zijn."
I
WAAR IS DE GRENS?
WIJ weten wel, het is een groot
woord. En niet eens even mooi
woord, noch goed Nederiandsch.
Men moet het niet te gauw gebruiken
niet te pas en te onpas er mee scher
men.
Het begrip heeft een bepaalde betee-
kenis gekregen. "Productie van fietsen
in het groot is nog geen grootkapitalis
me. Een vermogend iemand is nog geen
kapitalist. Men duidt er geen feit op
zich mee aan, want men weet heel.
goed, dat auto's in serie" moeten wor
den vervaardigd. Dat gloeilampen en
radio's in heel groote fabrieken wor
den geproduceerd, maakt zelfs een on
derdeel uit van onzen nationalen trots.
Die trots slikken we intusschen half in
wanneer we hooren, dat de kostprijs
van een radiolamp van zes gulden en
kele dubbeltjes bedraagt en dat diezelf
de lamp in Engeland voor een fractie
wordt verkocht, van wat wij er hier
voor moeten neerleggen.
Wij lezen met genoegen, dat de
Spoorwegen grootsche plannen voor
den wederopbouw van het verkeersnet
hebben. Wij zijn trots op de Spoorwe
gen, maar die trots krijgt een deuk,
wanneer we hooren, dat de Spoorwe
gen liefst het geheele vervoer zouden
willen opslokken. Wij herinneren ons,
5 hoe het autobuswezen buiten en o n-
j d a n k s de Spoorwegen opkwam en
zich ontwikkelde. Toen kwam de A.T.
O., die niet heelemaal haar zin kreeg.
De zelfstandige vervoerder ziet echter
met schrik hoe de Spoorwegen als een
volleerd groot-kapitalistisch bedrijf om
zich heen grijpen en hoe zij pogen het
particuliere autobus- en goederenver
voer op te slokken.
De stad is er trotsch op, als architecten
paleisachtige groot-winkelbedrijven bou
wen en zelfs de kleine provincieplaats
beschouwt het als een teeken van voor
uitgang indien Albert Heyn (ook Uni-
Lever?) er zich vestigt. De voldoening
tempert indien men waarneemt hoe
moeilijk de zelfstandige handeldrijvende
j middenstand het daardoor krijgt.
WIJ herinneren ons, dat een jonge
ondernefende fabrikant met 'n erg
kleine fabriek stralend kwam ver
tellen hoe een der grootste groot-winkel
bedrijven bem een order had gegeven.
Wat een kans voor hem, den kleinen
soliden, ondernemingslustigen fabrikant,
die het best in de wereld zou schop
penindien hij die order maar niet
accepteerde! Dat vertelden wij hem en
hij keek ons aan of wij rijp waren voor
het gekkenhuis. Hij heeft de order aan
genomen. Hij moest daarvoor weliswaar
personeel aannemen en wat onkosten
maken, maar een oom leende hem het
geld. Op een goeden dag kwam er
weer een groote opdracht, maar nu ver
gezeld van de voorwaarden waaronder
hij moest leveren. De vorige prijzen
waren wat hoog, aan de kwaliteit kon
nog dit en dat worden verbeterd.
„Maar, mijnheer, tegen dien prijs
kan ik niet leveren."
„Dan spijt het ons. Er zijn andere
fabrieken, die dit wèl kunnen. Dus dan
neemt hiermede onze relatie een eind?"
Hij kon niet. Hij zat al op groote vas
te lasten, berekend op de groote orders
van het groot winkelbedrijf.
HET grootbedrijf kan honderdduizen
den aan reclame besteden. Het pu
bliek gaat om het merk-artikel
vragen en de winkelier is filiaalhouder,
voordat hij het zelf weet.
Het grootwinkelmagazijn biedt at
tracties. Het is er wat men noemt ge
zellig. Men kan er grasduinen en ge
holpen worden door een winkelmeisje,
dat van het artikel even vee! of even
weinig verstand heeft als de koopster.
Maar men kan er ook niets koopen en
dan kijkt het winkelmeisje niet eens
zuur.
Het grootbedrijf moet grooter wor
den, alsmaar grooter. Indien de liftjon-
gen en de president-directeur niet van
die idee bezeten zijn, staan zij morgen
allebei op de stoep.
Wat produceert de UnI-Iever? Waar
in handelt ze niet? Ze schiet op wal-
visschen in de IJszee en onderbiedt den
kruidenier annex manufacturier in Ka-
dier en Keer met haar worst.
Bata zal enkele weken vóór den
oorlog wel te verstaan schoenrepa
raties verrichten tegen de helft van
den kostprijs en Unox dwingt een plat
telandsslager haar producten tegen door
haar vastgestelde prijzen af te nemen
onder bedreiging anders haar vleesch-
waren in den kruidenierswinkel onder
te brengen systeem een tijd lang ver-
koopen met verlies om dan als de
machtspositie Is bereikt, de schade
te halen.
