'Mijn boodschap is er een van verzoening'
Soap-achtige roman over een
dame uit de Haagse middenklasse
Boeken
In gesprek met Constantijn Huygens
N
Jan Siebelink
Lichte voorkeur voor 'Portret
van een dame' van Bert Bakker
Veel aandacht voor Het Lelietheater van Chinese debutante Lulu Wang
In 1986 sprak ze nog geen woord Nederlands, maar toch
lag vorige week haar volledig in het Nederlands geschre-
»en debuut Het Lelietheater in de winkel. Nu Lulu Wang's
500 bladzijden dikke pil van de persen is gerold kan ze in
ten watervlugge woordenstroom eindelijk zelf vertellen
over de lange weg die ze daarvoor had te gaan: „Ik heb
lalloze versies geschreven eer het goed was, maar wat me
afgelopen jaren voortdreef was de plicht het leed van
4de talloze slachtoffers van Mao's bewind te verwoorden."
FRANCOISE LEDEBOER/GPD
.ulu Wang - Het Lelietheater Uitgeverij
/assallucci, prijs 49,90 (gebonden) of
39,90 (paperback).
De pr-machine begon de afge-
lopen weken op volle toeren te
draaien en Wang kwijt zich op
vallend professioneel van haar
promotie-activiteiten. Om te
beginnen wil ze kwijt hoe dank
baar ze is voor de overweldigen
de belangstelling voor haar
111 boek, waarvan de verschijnings-
lechten vorig jaar al aan èlf lan
den werden verkocht: „De uit
jevers hadden eerst alleen een
i voorpublicatie van negen blad
zijden en een synopsis van vier
bladzijden te beschikking. En
jiivanneer overkomt het een de
butant dat de interviewers ver-
"Vera' van Jan Siebelink vlak en vrijblijvend
LITERATUUR INTERVIEW
volgens ook in de rij staan? Dat
is een uitzondering die ik als
een groot geschenk beschouw."
Wang heeft sinds kort boven
dien alle tijd voor de promotie,
omdat ze onbetaald verlof kon
opnemen van haar baan als do
cent Chinees aan de opleiding
tolk-vertaler aan de Hogeschool
van Maastricht. Na haar studie
Engelse taal- en letterkunde kon
ze daar als gevolg van de open
stelling van China in 1986 pro
bleemloos terecht. Haar eerste
voorkeur was weliswaar een En
gelstalig land, maar inmiddels
wil ze hier absoluut niet meer
weg: „Ik zeg dat niet om te slij
men hoor, maar ik vind Neder
land een prachtig en humaan
land!"
Om te beginnen maakte
Wang zich een verbazingwek
kende vaardigheid in spreken
en schrijven van onze taal ei
gen. „Ik heb het Nederlands
omhelsd", legt ze uit. Ze vertelt
het terloops alsof dat elke bui
tenlander in een handomdraai
zou moeten lukken, maar wie
de hoofdpersoon Lian uit haar
grotendeels autobiografische
boek heeft leren kennen, ver
moedde al dat Wang een zeer
intelligente vrouw moet zijn.
Beeldschoon
Intelligent is ze inderdaad, maar
ook beeldschoon, buitenge
woon aardig, humoristisch en
openhartig. Dat Wang (1960)
daarnaast vooral mild en verge
vingsgezind over haar vader
land praat, wekt eerst verba
zing. De belevenissen die ze in
haar boek beschrijft zijn zo in
grijpend, dat de lezer eerder een
woedende en haatdragende
vrouw zou verwachten.
Toen ze twaalf jaar was werd
haar moeder tot 'kapitalistisch
uitschot' verklaard en beland
den ze samen in een interne
ringskamp, waar Chinese intel
lectuelen onder erbarmelijke
omstandigheden aan een on
menselijk regime van heropvoe
ding werden onderworpen. Dat
ze daar les kreeg van het puikje
van de professoren van het Chi
na van de jaren zeventig was
een grote troost, maar kon de
ellende die ze moest meemaken
natuurlijk niet goedmaken.
Jung Chang schreef er eerder
over in haar Wilde Zwanen en
ook Wangs boek over de vriend
schap tussen Lian (een meisje
uit de eerste kaste) en Kim (uit
de derde en laagste kaste) zit vol
hartverscheurende voorbeelden
van de wrede wijze waarop
Mao's handlangers de commu
nistische heilsleer in praktijk
brachten. Het Lelietheater geeft
tergende beschrijvingen van
wat Mao's jacht op 'kapitalisti
sche zwijnen' aan onderling
verraad en verklikkerij bewerk
stelligde.
Ook de mishandelingen die
de gevoelige en hoogbegaafde
Lian geregeld van haar eigen
moeder ondergaat, blijken uit
Wangs' eigen leven gegrepen.
Maar zelfs over die moeder oor
deelt Wang met opvallend veel
begrip. Ze verklaart haar gedrag
als een zenuwtrek van een
vrouw die zeer onder de Cultu
rele Revolutie heeft geleden en
het daarom eigenlijk niet kon
helpen. „Achteraf vind ik wel
dat ik meer had moeten huilen.
Niet huilen was echter een te
ken van gehoorzaamheid, maar teem en frauduleuze praktijken
van machthebbers op te rui-
het betekende wel dat ik mijn
gevoelens niet uitte. Dat
pas in Nederland geleerd.
Gal
Voor ze dat stadium van ont-
gevoelens niet uitte. Dat heb ik men. Ze benadrukt opnieuw dat
ze het leed daarmee niet wil
goedpraten en acht het haar
blijvende plicht te schrijven
voor en over wie dat niet (meer)
hechting bereikte moest er ech- kan: „Maar tegelijk heb ik erva-
ter heel wat gebeuren. „De eer- ren dat het helemaal van jezelf
ste vijf versies van mijn boek afhangt wat je van je leven
waren nog doordrenkt van woe- maakt, waar je ook bent en wat
de en pijn over alles", vertelt je ook overkomt. Mijn bood-
Wang. „Ik was enorm boos en schap is er dan ook een van ver-
moest eerst mijn gal spuwen.
Op een gegeven ogenblik kwam
ik tot rust en werd het schrijven
van mijn boek een louterings
proces waarin ik afstand kon
nemen. Ik realiseerde me dat
het helemaal geen zin had mijn
zoening en ik hoop dat de hele
wereld daar kennis van wil ne
men."
Als het meezit wil ze in de
toekomst als professioneel
schrijfster door het leven. Ze
heeft inmiddels een plan be
leven lang door te gaan met te dacht voor een stichting voor
proberen mijn gelijk te halen, onderwijs aan kansarme kinde-
Zo komt het dat ik het lelijke ren in Derde Wereldlanden,
van China in mijn boek nu niet Wang klopt op de grote leren
verbloem of goedpraat, maar zo bank in haar huiskamer en lacht
objectief mogelijk ook het goe- in Nederlands waar geen woord
de probeer te beschrijven. Want Chinees bij is: „Ik hoef geen tien
vergeet niet: net als in de Twee- banken, want ik heb maar één
de Wereldoorlog hier, was er in kont om op te zitten! Ik wil
die tijd in China onderling ook vooral niet als rijkaard door het
veel liefde, tederheid en ontroe- leven, maar als liefdevol mens
ring en hadden we ondanks al- anderen juist volop laten delen
les veel lol." in mijn succes."
Verder vindt ze dat de Cultu
rele Revolutie voor een deel ook
nodig was om het kastensys-
Lulu Wang: 'Ik wil vooral niet als rijkaard door het leven, maar als lief
devol mens anderen juist volop laten delen in mijn succes.' foto gpd
ROMAN RECENSIE
WIM VOGEL
i Siebelink - Vera. Roman, 292 pag.
Uitgeverij Meulenhoff, prijs 39,90.
ioms lijkt een schrijver net God.
emand die alles in zijn wereld
dé gaten houdt en ieder voor
al opschrijft in een dik boek.
God zat achter een enorme
werktafel en noteerde de feiten,
de geringste toe, exact op
iet moment dat ze plaatsvon-
len. Het boek bevatte sinds de
chepping ontelbare bladzijden,
naar God kon ze in Zijn alm-
icht alle tegelijk lezen.' De ver
teller die Jan Siebelink in Vera
'er lan het woord laat, heeft naar
nijn smaak te veel weg van die
jverige God aan wie Daniël,
'era's man, soms nog denkt,
lij ziet alles, hij noteert alles en
iresenteert op verzoek flarden
-ljj it het weinig opzienbarende
ïven van Vera Melchers, een
laagse dame.
'Den Haag, stad, boordevol
iordewijk/ en van Couperus
veral een vleug/ op Schevenin-
,(c en aan, de villawijk/ die kwijnt
n zich Eline Vere heugt.' Zo
35 oept Gerrit Achterberg in zijn
)de aan Den Haag de residen-
ie op. Ook Siebelinks roman is
en lofdicht op Den Haag en
era lijkt wel wat op de juffen
lie Couperus tegen het einde
zijn eeuw creëerde. Eenzelf-
gevoeligheid èn gesloten-
leid, dezelfde moeite het leven
aar je hand te zetten. Zelfs in
ijn beschrijving van determi-
0» erende familie-eigenschap-
pen, van een beperkte ruimte
(de Haagse vruchtenbuurt)
waarbinnen grootouders, kin
deren en kleinkinderen identie
ke levens lijken te leiden, herin
nert veel ons aan die naturalisti
sche roman van Couperus.
Maar veel verder gaat de verge
lijking niet.
Het grootste manco van deze
cyclische roman, die begint en
eindigt op een terras aan de
Scheveningse boulevard, is de
afwezigheid van gevaar is
zijn vertrouwdheid. Een goed
boek stelt ongemakkelijke vra
gen, verontrust, ondermijnt ze
kerheden, zorgt ervoor dat je
toch weer anders tegen de we
reld aankijkt. Vera is duidelijk
bedoeld als een inventarisatie
'van alle rampen en zegenin
gen' in het ruim veertig-jarige
leven van een vrouw. Het resul
taat is een soap-achtige roman
waar goede tijden worden op
gevolgd door slechte. Typerend
voor zo'n soap is dat er per sal
do niets verandert.
Een jeugdvriendje, verslaafd
aan LSD, valt Vera in haar hu
welijk tnet de vijftien jaar oude
re Daniël wel lastig, maar ver
dwijnt teqslotte toch. Vera is
een paar maanden verliefd op
een jonge kunstschilder, maar
echt gevaar loopt haar huwelijk
niet. Dochtertje Heieen wordt
valselijk beschuldigd van dief
stal, blijkt een ernstige darm
ziekte te hebben, lijdt zelfs later
aan anorexia maar de gestolen
ring wordt door juffie terugge
vonden, de ziekte verdwijnt en
vermageringszucht pak je aan
met psychologen en instituten.
Ieder gevaar is tijdelijk: uitein
delijk gaat het leven ook in de
wat saaie Haagse middenklasse
zijn gangetje. Grootmoeder Lea,
dochter Vera en kleindochter
Heieen zitten op hetzelfde gym
nasium, Vera geeft er zelfs Ne
derlands.
Al deze gebeurtenissen en fa
miliale spiegelingen staan op
zichzelf. Intensivering daarvan
ontbreekt en het wordt mij niet
duidelijk waarom ik in dit drie
luik met al die petites histoires
van die kleine Haagse zielen ge
confronteerd moet worden. Het
grote, allesbeheersende conflict
zonder welke geen enkele goede
roman kan, ontbreekt. Zelfs de
arrogant lijkende maar in we
zen verlegen en gevoelige Vera
ontkomt niet aan de vlakheid
van deze roman, die mij tot en
met het plotselinge einde veel te
vrijblijvend is.
Wat mij in de verhalen en ro
mans van Jan Siebelink altijd zo
emotioneerde: die onderhuidse,
broeierig-sensuele, nauwelijks
waarneembare spanning die
mis ik zeer. Alleen in de verhou
ding tussen Daniëls vader en
schoondochter Vera herken ik
nog iets van die melancholie.
Een liefdevol portret schetst Sie
belink daar, waarbij hij onge
twijfeld gedacht zal hebben aan
zijn eigen, extreem-orthodoxe,
piëtistische vader. De zakelijke,
weinig suggestieve stijl waar
Siebelink sinds enkele jaren
voor kiest, past niet bij zijn the-
'Korenbloemeneen prachtige bundel poëzie
LU
POEZIE RECENSIE
R O M A N
matiek die hierdoor onvoldoen- omdat hij haar jarenlang heeft
de kansen krijgt. bespied. De kloof tussen wat
Het motto van de roman ci- een schrijver beoogt en wat de
teert Mauriac, die schrijft dat lezer ervaart, kan niet beter dan
velen zullen zeggen dat Thérèse in dat motto worden samenge-
Desqueyroux niet bestaat. Al- vat.
leen hij weet dat zij wel leeft,
HANS WARREN/GPD
Korenbloemen - Gedichten van Con
stantijn Huygens. Samenstelling: Ton
van Strien. Uitgeverij Griffioen/Quer-
ido, pnjs 12,50.
Eén van de mooiste poëzie-
boeken van de laatste tijd
bevat gedichten die meer
dan drie eeuwen geleden
werden geschreven. Het
bundeltje heet Korenbloe
men en het gaat om een
keuze uit de poëzie van
Constantijn Huygens (1596 -
1687). Ton van Strien stelde
de uitgave samen en schreef
toelichtingen. Huygens was
jarenlang persoonlijk secre
taris van de prins van Oran
je, hij verzamelde kunst, hij
musiceerde en componeer
de, hij had contact met vele
vooraanstaanden èn hij
maakte dus gedichten.
In onze literatuur zijn ou
de gedichten meestal even
dood als oude dichters. Als
ze nog gelezen worden, dan
is dat omwille van de weten
schap. Bij Huygens is dat
anders: hij komt in zijn werk
over als een medemens, als
een tijdgenoot we kun
nen delen in zijn vreugde en
zijn verdriet. Zijn poëzie
vindt dan ook steeds nieuwe
lezers, de laatste twaalf jaar
zijn al minstens twee andere
bloemlezingen uit zijn ge
dichten verschenen.
Op 25 oktober 1682
schreef Huygens het hierbij
afgedrukte Grafschrift van
mijn hondje Gekkie. Het is
de eeuwen door het verfris-
Grafschrift van mijn hondje Gekkie
Dit is mijn hondjes graf.
Ik zeg er niet meer af
dan dat ik wenste (en de weerl'd was niet bedorven)
dat mijn klein Gekkie leefde en alle grote storven.
sendste, het ontroerendste,
het aandoenlijkste gedicht
over een huisdier van onze
letterkunde gebleven. Er zijn
geen verklaringen of veront
schuldigingen nodig: dit ge
dicht raakt je rechtstreeks
waar een gedicht je raken
moet. Eigenlijk zouden alle
leuke hondjes van Neder
land die liefdevolle naam
'Gekkie' moeten krijgen.
Misschien is het gedichtje
vooral zo herkenbaar van
wege de gedachte dat voor
hem zijn hondje belangrij
ker is dan de groten der aar
de. Hier spreekt geen auteur
die zich, zoals vele anderen,
slechts met hoge waarheden
bezighoudt. Nee, zijn poëzie
(waarmee eind vorige eeuw
negen delen konden worden
gevuld, Van Strien selecteer
de streng) laat zich dikwijls
lezen als een kroniek van
het eigen bestaan. Zo kun
nen we zijn omgang met
Susanne van Baerle precies
volgen. In 1626 werd hij ver
liefd op haar en hij richtte
zich zonder omhaal tot de
vrouw die hij 'Sterre' noem
de: 'zeg ja, maar zeg het mij.
Dat zijn de kortste wegen'.
Ze zei ja, een jaar later
trouwden ze. Maar al in
1637 overleed ze. Maanden
schreef hij niets, tenslotte
ontstond dat huiveringwek
kende sonnet Op de dood
van Sterre. Hij wilde niet
langer leven: 'Kom, dood, en
maak mij korts van deze
koortsen vrij./ 'k Verlang in
't eeuwig licht te zamen te
zien zweven/ mijn heil, mijn
lief, mijn lijf: mijn God, mijn
Sterre en mij.'
Hij leefde echter nog heel
lang en verrijkte onze litera
tuur met vele verzen. In Ko
renbloemen zijn de aanspre-
kendste bijeengebracht.
Werk dus als Tegen 't dro
men: "k Wou, dromen dro
men was; en dat er nooit
geen dromen/ in mensen-
hersenen aan 't gaan waren
gekomen./ De nacht is voor
de rust, de rust is voor de
nacht.' Heel persoonlijke ge
dichten, soms een gesprek
met God, regelmatig een ge
sprek met naasten, vaak een
gesprek met zichzelf al
tijd een gesprek met ons
mensen in 1997.
Verfilming zorgt meteen voor twee Nederlandstalige uitgaven
LITERATUUR RECENSIE
Verfilmd mor Jane Campion nit in de hoofdrollen Nicole Kidman en John Maikoyich
Uitgeverij Bert Bakker
indhuisbeschrijving (pagina 68): 'Toen Lord Warburton haar na het middageten
ft huis liet zien, verbaasde het haar niet dat het een imposante aanblik bood. Van
nnen was het behoorlijk gemoderniseerd een paar van zijn mooiste details wa-
aangetast door de tand des tijds; maar zoals ze het zagen vanuit de tuin, een
it, solide, grijs gebouw met een heel zachte, donkere, verweerde tint, dat oprees
een brede, stille slotgracht, kwam het op de jonge bezoekster over als een kasteel
it een legende. Het was een koele en nogal glansloze dag; de herfst had zijn intrede
«daan en de waterige zonneschijn rustte in wazige en onregelmatige lichtplekjes
?de muren, en waste ze als het ware op teder uitgezochte plaatsen, waar de ouder-
omspijn het hevigst was.' portret van een dame uitgeverij bert bakker
vertaling inge de heer/johannes jonkers
HANS BOS
Henry James - Portret van een dame. Urtgeverij
De Geus. vertaling Manon Smits, pnjs 25.00.
Uitgeverij Bert Bakker, vertaling Inge de Heer
en Johannes Jonkers, prijs 39,90.
Begin dit jaar beleefde de verfilming
van Portrait of a Lady van de Ameri
kaans-Britse schrijver Henry James
(1834 - 1916) de Nederlandse pre
mière. Nicole Kidman en John
Malkovich spelen, onder regie van
Jane Campion, de hoofdrollen. Het
is al merkwaardig dat door deze
verfilming pas nu, acht decennia na
het overlijden van de schrijver, dit
meesterwerk uit de Engelstalige ro
manliteratuur een Nederlandse ver
taling heeft gekregen. Nog merk
waardiger is het, dat tegelijkertijd
twéé uitgeverijen zich van deze taak
hebben gekweten.
Dat zal in de boekenwereld een
grote zeldzaamheid, zo niet een
unicum kunnen worden genoemd.
Dit nu zo zijnde, is het uiteraard in
trigerend om de beide vertalingen
met elkaar te vergelijken, waarbij
zich een voorkeur voor één van bei
de zou kunnen aftekenen.
Maar eerst het verhaalgegeven.
Dat draait om Isabel Archer, een
jonge, mooie, welgestelde en intelli
gente vrouw. Anders dan de suffra
gettes van haar tijd hoeft zij zich
niet te bevrijden uit een maat
schappelijk keurslijf. Temidden van
de vele aanbidders die haar om
zwermen, behoudt zij haar onaf
hankelijkheid. Wanneer zij eindelijk
zelf voor een man kiest, maakt zij
dè vergissing van haar leven en gaat
haar ondergang tegemoet.
Portret van een dame in de uitga
ve van Bert Bakker heeft een na
woord van de vertalers, Inge de
Heer en Johannes Jonkers. Hierin
gaan zij uitvoerig in op de verant
woording die Henry James van zijn
boek heeft gegeven. Zij doen deze
voorafgaan door een uitgebreide le
vensbeschrijving van James. In de
vertaling van uitgeverij De Geus,
van de hand van Manon Smits, is de
verantwoording van de schrijver in
extenso als voorwoord opgenomen
en wordt volstaan met een beknop
te biografische schets. Net als ten
aanzien van de vertalingen is het
maar waar je voor kiest.
Het moet gezegd dat ook in de
weergave van de verantwoording
door de vertalers opzet en symbo
liek van het boek duidelijk uit de
verf komen. Wat de opzet betreft,
kent de roman niet zoals gebruike
lijk een 'plot, maar een hoofdper
soon (Isabel Archer) aan wie alle
overige elementen zoals personages
en situaties zijn opgehangen. De
symboliek is gelegen in wat Ja
mes noemt de architectuur van
het boek. Om de hoofdpersoon
trekt hij steen voor steen een literair
bouwwerk op. Maar het huis van de
vrije, onafhankelijke Isabel met zijn
deuren en ramen blijkt uiteindelijk
een kerker, een huiselijk fort waar
uit orltsnapping niet meer mogelijk
is. Uiterst boeiend zijn hierbij de
metaforen die de schrijver gebruikt,
zoals grendels, vallen, kooien en het
huisspook.
Het is niet doenlijk in kort bestek
alle interessante invalshoeken die
de schrijver voor zijn geniale ver
haallijn heeft gekozen, recht te
doen. Volstaan we met enkele ver
gelijkingen van de vertalingen. Die
van Smits laat op pagina 68 'efe
meer' staan als aanduiding van de
kortstondigheid van journalistieke
brieven. De vertaling van De Heer-
/Jonkers geeft hiervoor op pagina
46 'eendagsvliegen'. Van deze gro
tere duidelijkheid zijn er meer voor
beelden.
Aan het eind van hoofdstuk 51,
wanneer de lichte tinten van het
verhaal meer en meer plaats maken
voor de sombere, laat de auteur de
hoofdpersoon zich als volgt uiten:
Smits op pagina 550: 'Ach, ik moet
naar Ralph toe! kreunde Isabel, niet
verbolgen, niet opvliegend, zoals
haar metgezellin had verwacht,
maar op een toon van vergaand
(bedoeld is vérgaand, HB), einde
loos verdriet.'
De Heer en Jonkers op pagina
458: 'Ah, ik moet Ralph zien! kerm
de Isabel, niet met rancune, niet
meer de drift die haar metgezellin
had verwacht, maar met een verrei
kend, oneindig verdriet.'
Tenslotte het moet helaas bij een
kleine greep blijven is de de ver
taling 'uit haar gezicht op te maken'
en 'goedkope troost' (Smits op pagi
na 591) net iets minder literair dan
'van haar gezicht te lezen' en schra
le troost' (De Heer/Jonkers op pagi
na 493). Al met al groeit een lichte
voorkeur voor de vertaling van uit
geverij Bakker. Maar dit is slechts
geredeneerd vanuit de uitzonderlij
ke positie van het beschikken over
twee vertalingen. Want als we alleen
die van Smits (uitgeverij De Geus)
hadden gekend, zouden we daar
ook vreugde aan hebben beleefd.
Landhuisbeschrijving (pagina 93): 'Toen Lord Warburton haar het huis liet zien, na
de lunch, leek het haar vanzelfsprekend dat het een statig tafereel zou zijn. Van bin
nen was het behoorlijk gemoderniseerd sommige van de mooiste plekjes hadden
hun bijzonderheid verloren, maar toen ze er vanuit de tuin naar keken, een stevig
grijs gebouw in de zachtste, diepste, meest verweerde tint, dat opsteeg uit een bre
de, stille gracht, kwam het op de jonge bezoekster over als een kasteel uit een le
gende. Het was een frisse, wat donkere dag; de eerste herfsttoon was aangeslagen
en het waterige zonlicht rustte op de muren in wazige, warrige schijnsels, het waste
ze als het ware op behoedzaam uitgezochte plekken waar de pijn van de ouderdom
het ergst was.'
portret van een dame uitgeverij de geus vertaling manon smits