Schakel vergroeid met Kamer
ENSDAG 31 DECEMBER 1980 TROUWKWARTET PS 13 - RH 15
RlfffiENI^MD—
Maarten Willem Schakel (63) Is aan zijn laatste kerstreces bezig als Tweede Kamerlid Alblasserwaard, en het waterschap Overwaard, de ruilverkavelingscommissie
voor het CDA. Bij de verkiezingen zal men op de lijst tevergeefs naar Alblasserwaard, adviseur van de Nederlandse vereniging van auto-assuradeuren, Ud
zijn naam zoeken, van een ziekenhuis- en schoolbestuur en een aantal commissariaten van onder meer de
Hij gaat weg uit de Kamer, maar heeft daarnaast toch nog wel iets omhanden: Nederlandse Middenstandsbank.
burgemeester van de gemeenten Noordeloos, Hoornaar en Hoogbloklandvoorzitter Hij zegt dat een verpleeghuis hem heeft gevraagd als voorzitter van het bestuur. Hij
van de Protestant ChristeUjke Beroeps goed eren vervoerders, voorzitter van de VACO, heeft gezegd dat ze in juni, na de verkiezing, maar moeten terugbeUen. Dan ziet hij
de vereniging van bandenspeolalisten, bestuurslid van een waterleidingbedrijf wellicht een gaatje.
door Bram Pols
„Er wordt hier gebeden, hoor."
De pompbediende geeft nog een klapje op
het dak van de auto en beent dan snel
naar een volgende klant. Maarten Schakel
lacht. „HU geeft me meestal een stemad
vies mee. Hij weet dat er vanavond over
abortus wordt gestemd."
Het polderlandschap rondom de drie ge
meenten Noordeloos. Hoornaar en Hoog-
blokland ligt er vlak bU- Als dagen mager
kunnen zijn, Is dit een broodmagere dag.
Maarten Schakel is burgemeester van de-
ze drie gemeenten. Het is nog randstad,
j maar de 4500 inwoners van alle drie bij
elkaar hebben goed de ruimte. De dorpen
lijken gestolen uit een vorige eeuw. Scha
kel is sterk vergroeid met deze streek. Vier
i kilometer verderop, in Meerkerk werd hij
geboren als zoon van een kleine midden
stander.
Knotwilgen in polders, waar de mist in
flarden neerhangt.
En Schakel houdt zijn pleidooi voor het
onderhoud aan de Tiendwegen.
.Het zUn voetpaden, die tot het hart van
de polder reiken. Er komt geen auto, geen
brommer, alleen de voetganger en ze lo
pen daardoor de kans verwaarloosd te
worden. Ze komen van het „tiendrecht."
De oude ambachtsheren hadden het tien
drecht. als ambachtsheerlijkheid. Ze kre-
gen het tiende deel van de oogst van de
pachtboer. Van de hennepoogst, de hooi
oogst. Je sprak ook van het krijtende
tiend. Een tiende van de nieuwe biggen en
kippen. De tiendenaar incasseerde dat
voor de ambachtsheer. Die voetpaden zUn
dus ontstaan als een weg voor de belas
tinggaarder. De kom er nogal eens. Vooral
als ik ga trainen voor de Vierdaagse. Het
brengt Je ver weg van het aards gewoel.
Tientallen kilometers kun Je er uit de
voeten."
De burgemeesterskamer ln het kleine ge-
meentehuls van Noordeloos is niet erg
L royaal. Een klein zitje ln de hoek voor het
ïzoek. Aan de muur hangen foto's. Maar-
en Schakel schudt breedlachend de hand
r van de predikant van Taiwan. ..With the
compliments of..."
Een bode komt om de hoek met een oude
kan koffie. De melk zit er al in.
leV 1
Schakel schreef een lijvig boek over de
historie van Noordeloos. Opgedragen aan
mevrouw Veder, de ambachtsvrouwe van
het dorp. „Ze la nu dood. Maar ze wilde
weten dat ze ambachtsvrouwe was. Er
stond hier ook een kasteeltje. Ze had
allerlei voorrechten. Een eigen bank in de
kerk. een ere-gestoei te, Noordeloos Is een
Hoge Heerlijkheid. In die hoedanigheid
had ze ook het recht van de zwanendrift,
het jachtrecht, het visrecht. Nadat de
Duitsers de klok van het kerkje hadden
meegenomen heeft zij een nieuwe ge
schonken. Haar kinderen hebben er niks
meer aan gedaan. Nee, ze was echt de
laatste."
HU schreef een boek over de watervloe
den. die in de loop der tijden de waard
hebben geteisterd. „Dat wat betreft de
gebundelde zaken. En voor de Jaarlijkse
kerstviering voor de bejaarden maak ik
elk Jaar een kerstverhaal, dat in Noorde
loos speelt. Een milieuschildering naar
Felix Timmermans 'Kindeke Jezus in
Vlaanderen."
HIJ is nu 35 Jaar burgemeester. Oaat er op
1 augustus 1982 uit. een maand later ge
volgd door de gemeentesecretaris, die er
al een tijd vöór hem was. „Ik weet wel
zeker: d'r is onder alle Nederlandse burge
meesters niet een die al die tijd in dezelfde
gemeente heeft gestaan. Er zal er zelfs
nauwelijks een zijn met 35 dienstjaren. Ik
was de Jongste op m'n achtentwintigste
en ben nu zo stiekemweg de oudste."
Hij was zes jaar werkloos als onderwijzer
en kreeg uiteindelijk in '41 een aanstelling
op een Mulo in Oorinchem. De oorlog
speelt de belangrijkste rol ln het leven van
8chakel.
..Het begon toen de Duitsers mij ln de
nacht van 26 op 27 oktober '43 thuis
wilde arresteren vanwege mijn verzets
activiteiten. Ze hadden het huis aan het
Merwedekanaal omsingeld, maar de wa
terkant over het hoofd gezien. Ik ben over
de Merwede gezwommen en ln de Lang
straat ondergedoken. Bij de groep André
ln Sprang-Capelle ben ik full-time verzets
man geworden."
Naderhand zat lüj ondergedoken in de
dorpen, waar hij nu de eerste burger van
is. Hij ontkwam op het nippertje aan
liquidatie, toen hij ln april '45 werd gear
resteerd met een wapen en verzetsge-
schriften.
„De noodgemeenteraden na de oorlog
hebben invloed uitgeoefend op Den Haag
om mij hier burgemeester te maken. Ik
was hier commandant
van de knokploeg ge
weest en later landelijk
commandant van de
strijdkrachten. Dat
hing rechtstreeks sa
men met mijn benoe
ming."
In het begin van de Ja
ren zestig houdt de wel
bespraakte burgemees
ter van AR-huize gere
geld spreekbeurten.
„De basis heeft me
toen gepousseerd om
Kamerlid te worden.
Zelfs een beetje tegen
de wil van de partijlei
ding in. Ik vertegen
woordigde geen bijzon
dere categorie. In die
tijd moesten er op een
AR-lUst ln ieder geval
hervormden, gerefor
meerden, christelUke
gereformeerden en ar
tikel 31-ers staan. Ik
ben gewoon gerefor
meerd. Daar hadden ze
er altijd genoeg van.
En verder moesten er
verschUlende dlsclpli-
nes in. Bondsmensen
en zo. En een burge
meester. In elke fractie
zat toen nog een burge
meester. Zelfs bU de so
cialisten. Van 81een
combineerde zUn Ka
merlidmaatschap met
het burgemeester
schap van Den Briel.
Oeertsema met Wasse
naar. Zelfs de SOP had
Kodde uit Zoutelande
met zijn Zeeuwse boe
renpak. WU hadden
Verkerk uit Boskoop.
Toen die er ln '63 mee
stopte ben ik ln dat gat
gedoken."
„Elke zichzelf respecte
rende parUJ had een
burgemeester ln zUn
fractie. Dat is volko
men anders geworden.
Zowel het burgemees
terschap als het Ka-
merUd-zlJn heeft veel
meer 'om de hakken'
gekregen. Het is niet
meer te combineren
moet lk zeggen, nee."
„Maar mijn dorpen zijn
klein, het ls Inmiddels
een goed georganiseerd
bedrijf. In een kleinere
fractie zou het uitgeslo
ten zUn. In de CDA-
fractle kan het nog."
'Andere stijl'a
„Met 49 leden komt er
individueel niet zoveel
op Je af. En al die leden
zijn uit op werk en als
je dus wat rustiger ope
reert vindt men dat
prima."
„De Kamer ls zich wel steeds meer in
detail gaan begeven. De laatste week voor
zo'n kerstreces Uep alUJd al uit, maar de
agenda was niet zo verbrokkeld. Dat gede-
tailleer, daar heb lk me nooit in begeven.
Het aantal schrifteUjke vragen, dat ik heb
gesteld, is zeer beperkt. Ik heb een andere
stijl. Als ik meen dat er iets niet klopt, dan
ga ik naar het departement om er achter
te komen wat er loos ls en er iets aan te
doen. Ik heb geleerd dat Je langs die weg
meer bereikt."
„Betogen van papier. Ik heb me voorgeno
men om dat nooit te doen. Op die manier
verhinder Je Jezelf te verliezen in details.
Ik herinner me dat de socialist Bommer
klaagde aan het adres van minister Van
Aartsen van verkeer en waterstaat, dat de
memorie van toelichting op de begroting
slechts vUf pagina's besloeg. Daar mocht
best wat meer beleidsvoornemen en ver
dediging in. Dat was zestien Jaar geleden.
Hij zUn nu boekwerken. De ministeries
beginnen steeds weidsere terreinen te bes
laan. En Kamerleden krijgen een enorme
bestafflng. Ze hebben hulpkrachten, die
straks zelf schriftelijke vragen gaan stel
len, terwUl het KamerUd alleen nog z'n
handtekening hoeft te zetten. Het wordt
heel onpersoonüjk. En die stafmedewer
kers willen zich straks ook waar gaan
maken."
Lawines moties
„Hetzelfde zie Je met motie. Er worden
lawines van die dingen Ingediend. Geen
bewindsman die zich over zo'n stroom nog
druk kan maken. Als er vroeger een motie
werd ingediend, dan sloeg Je de Kamer op
tafel, zodat de koppies stonden te rin
kelen."
Als KamerUd een eenUng door strakke
globale betogen, zo uit het hoofd. Als
fractieUd een eenUng, die zich niet heeft
verbonden aan mede-a.r.-leden, die het
kabinet slechts wlUen gedogen. Binnen de
groep a.r. genoten staat hij alleen, als
andere a.r.-fractieleden zich zo sterk be
roepen op hun geweten.
„In de fractie heb lk niet vaak het woord.
Maar als ik het heb wordt er wel geluis-
I terd. Er zUn er in de fractie die geen
vergadering bijwonen of ze hebben het
woord. Zulke mensen moeten wel beseffen
dat je op die manier nauwelijks kan ope-
Over de dissidenten: „De procedure van
kandidaatstelling heeft geleden aan een
gebrek aan belangstelling van een brede
laag van mensen. Daardoor is deze a.r.-
stroming duldeUJk oververtegenwoor
digd, gelet op de basis van de ARP. Dat is
niet goed, het geeft kortsluitingen. Het
heeft ook tot persoonUJk onaangename
consequenties geleld voor een man als
Hans de Boer. Hij was bedoeld als de
landeUjke kandidaat voor de ARP, maar
nu zal hij op een enkele regionale lijst
voorkomen. Dat is een opdoffer. Jan Nico
Scholten zal er niet bij zijn als de Kamer
wordt beëdigd. Hij moet hopen dat de
fractie zoveel bewindslieden levert, dat hij
zUn rentree kan maken."
„Ik vind echt niet dat Je als volksvertegen-
woordiger zo'n beetje de buikspreker
moet zUn van wat de basis te zeggen heeft.
Maar als je als KamerUd zo ver voor je
eigen optocht uit gaat lopen, dan ben Je de
aansluiting op zeker ogenblik natuurlijk
wel kwUt. Dat heeft zich voltrokken en het
CDA zal het een beetje recht trekken.
Emotioneel heb ik met het verdwUnen
van de ARP wel moeite. Maar ik ben ook
soepel genoeg van geest om me te realise
ren dat, wil een chrlsteUJke leefgemeen
schap deze eeuw nog wat sturing geven,
de zaak wel op één noemer moet worden
gebracht."
Hij praat gemakkeUJk. Doorlopend geba
rend. Zegt dat Goudzwaard en de zUnen
geen beweging zuUen vormen, die een lang
en invloedrijk leven is beschoren. „Ik be
twijfel of ze wel met een eigen UJst zuUen
komen. Mijn ervaring van de laatste tien
jaar is dat afspUtsingen niet meer beta
len." Ook voor de RPF, de Reformato
risch PoUtieke Federatie, ziet Schakel
geen toekomst: „De zaak waar Leerling
zich nu zo druk over maakt wordt van
avond besUst, naar lk schat met een stem
voor of tegen."
Abortus. HU zegt er moelUJke nachten
mee te hebben gehad. „Je gaat een rege
ling voor Je rekening nemen, waar je als
christen nooit voor kunt voelen. Als Ka
merUd kun Je er alleen niet vriJbUJvend
over delibereren. Het gaat om het rege
ringsontwerp of de lengte geven aan het
initiatief van PvdA of D'66. Mijn eigen
mening Ugt natuurUJk nog ver van het
regeringsontwerp. Maar gebleken is dat
voor een mening als de mijne slechts
eenderde van de Kamer te krijgen ls. Je
moet aUeen wel beseffen dat Je er als één
van de 150 mede-wetgevers zit. Je kunt de
keus ontlopen door als KamerUd te be
danken."
Afschuwelijke keus aam
„BU de kernwapens moet Je ook zo'n af-
schuweUJke keus maken. De meningen
liggen niet zover uit
mekaar. Het gaat in
wezen om andere taxa
ties. Hoe voorkom je
dat de bezetter over Je
komt, hoe hou Je die
buiten de deur. Er is
niemand die kernwa
pens op zichzelf kan
goedpraten. De geko
zen methodiek om een
bezetter buiten de deur
te houden ls niet zozeer
een fundamentele
kwestie. Maar als je
een oorlog door en door
hebt gevoeld, dan is
het Je alles waard om
die bezetter hoe dan
ook verre van Je te hou
den. Bijvoorbeeld door
hem bijvoorbaat af te
schrikken."
Aantjesa^HBi
De kwestie Aantjes is
voor Schakel een min
of meer afgedane zaak.
Zijn mening ls bekend.
Aantjes moet niet te
rugkeren in de kamer.
Het zou onverstandig
zijn, omdat zijn per
soon inmiddels veel
weerstanden oproept.
„Vijftig CDA-leden
moeten aUemaal vol
waardig kunnen func
tioneren. Je bewijst het
CDA geen dienst met
zijn terugkeer en hem
zelf zeker niet. Er zijn
functies te over, waar
Aantjes zUn buitenge
wone kwaliteiten kan
inzetten."
Schakel kan worden
gezien als de dissident
binnen de a.r.-fractiele-
den. Zijn opsteUing in
zaken waar Zuid-Afri-
ka ter sprake kwam is
immer duideUJk ge
weest. Hij heeft veel
contacten met Zuid-
Afrika gehad en is naar
de mening van velen
lang niet kritisch ge
noeg. In wat actueler
verband geldt iets der-
geUJks voor Taiwan.
„Ik heb het land met
eigen ogen aan
schouwd. Na de oorlog
heeft het zich geweldig
ontwikkeld. We hebben
in toenemende mate
handelsbetrekkingen
met het land. Er wonen
zeventien miljoen
hardwerkende mensen.
Diplomatieke banden
kunnen we er moeilijk
mee hebben; het land
is in oorlog met de
volksrepubUek en die
hebben we nu eenmaal
wel erkend.
Naar mijn Idee moeten we er buiten-diplo
matieke banden mee onderhouden, de
handel met dit land groeit. Het is niet
vergelijkbaar met Zuid-Afrika. Er is maar
één bevolkingsgroep, en dus geen apart
heid. Maar het land is nog wel in staat van
oorlog en kan zich dus geen vrijheden
veroorloven. Communisten worden streng
in de gaten gehouden."
.En gevangen gehouden?
„Ja, ze worden sneller opgepakt dan hier.
Maar als zoiets je weerhoudt waar kun je
dan nog gaan in de wereld? Het hele
Afrikaanse continent bestaat uit onafhan
kelijke staten waar de bovenliggende par
tij de rest uitroeit, in het gevang stopt en
van de macht weghoudt. Maar in het
algemeen ga ik dat in zo'n land niet ter
sprake brengen. Met die intentie ga ik er
ook niet heen. Kijk, we zijn uitgenodigd
door de regering daar. Er zijn meer
CDA'ers geweest en ook WD'ers. Ik ge
loof niet dat er leden van de PvdA zUn
geweest."
Zuid-Af rikai
dat hier een ontzagwekkend moeilijk sa
menlevingspatroon functioneert. Waar ik
tegenwoordig wel anders tegen aankijk is
de enorme weerstand in de niet-blanke
bevolkingsgroepen. Die heb ik tien jaar
geleden niet ontdekt. Dat is niet een wijzi
ging van nüjn opvatting, maar een andere
taxatie. Ons westerse democratische stel
sel van 'one man, one vote' zou de onder
gang van Zuid-Afrika betekenen. De
grootste gekleurde groep zal de rest hard
handig onderwerpen. Goed, nu is het om
gekeerde wel het geval, maar de economi
sche structuur blijft behoorlijk overeind."
„Gemengd huwelijk, daar heeft de staat
zich niet mee te bemoeien. Verschil in
beloning voor hetzelfde werk en de kleine
apartheid, dat zijn mensonterende zaken.
Maar een goed alternatief, waarbij de
blanke toch aan zijn recht komt, dat zou
ik niet weten. Daarom ben ik voorzichtig
ln nüjn kritiek. Maar als je in Nederland
zo voorzichtig bent, zit Je al op een hele
verkeerde toer. Die weelde wil ik me toch
maar veroorloven, aan scherpe kritiek doe
ik niet mee."
„Vroeger dacht ik: grosso modo voelt men
zich nog wel aardig in het systeem. Daar
ben ik op teruggekomen. Echte democra
tie is desastreus, er moet een vorm gevon
den worden, waarbij ook de niet-blanke
bevolking aan zijn recht komt. Democra
tie betekent het eind van de economie,
maar ook voor Indiërs, blanken en andere
minderheden, verschillende bantoes. Ra
cisme wordt dan met racisme vergolden."
„In Tanzania wordt het land ook onder
een dictatuur op poten gezet, kijk naar
Chili onder Allende, alleen in Zuid-Afrika
vinden we zoiets fout."
Rechtse ARP'er mmm
Schakel staat wat die mening betreft ver
naast de lijn van de oude ARP. Maar ook
in de kemwapenzaak staat hij als „rechtse
ARP'er te boek". Men maakt hem verwij
ten, als zou hU zijn christen-zUn niet radi
caal genoeg uitleggen.
„Het IKV. Ik heb er vergaderingen meege
maakt, die me heel slecht bekomen zijn.
Als Je ln de schoenen wordt geschoven dat
je oorlogshitser bent, een onchristeüjk
bewapenaar, dan ls er geen basis meer om
met elkaar van gedachten te wisselen. Dat
heb ik bitter ervaren in de vredesweken.
Daar was weinig Vrede bij. Nee, aan die
discussie onder de schutse van het IKV
doe ik niet meer mee. Je wordt aan de
schandpaal gespijkerd. Geschreeuw. Hete
koppen, kouwe harten. Als je eikaars in
tenties in twijfel trekt, moet je niet meer
praten."
„Avonden. Ik heb wel gemerkt, dat je
ervoor werd geïnviteerd om als schand
paal te dienen, zo zwaar werd er op de man
gespeeld. Dat is niet goed voor je hart. Ik
weet niet hoe breed dat gevoelen gespreid
is. De begeerte naar vrede is uiteraard zeer
breed gespreid. Maar de materie moet
worden verwerkt. De stap naar complete
ontwapening is snel gezet. Je inzetten
voor de vrede door aan kernbewapening
te doen, daar is meer aan uit te leggen dan
om het ln naam van de vrede maar niet te
doen."
HU moet naar de Kamer. De oude ge
meentesecretaris legt hem een map met
brieven voor ondertekening. Huurrestitu-
ties.
Later, op zUn kamer aan het Binnenhof
komt het gesprek weer op Zuid-Afrika.
Het ls een wat kille kamer. Op het bureau
een vuistdikke map met moties en amen
dementen, die ter stemming zullen ko
men. Achter het bureau een stretcher
voor kalme stonden.
„In de felle kritiek op Zuid-Afrika wordt
naar nüjn idee te weinig verdisconteerd
Betogingen
Het gesprek verlegt zich. Groeperingen,
die op allerlei manieren de besluitvorming
van de Kamerleden willen beïnvloeden.
Pater Koopman prevelt in de winterkou
een gebed voor het ongeboren kind.
„Het Nederlandse parlement laat zich niet
zo gemakkelijk pasklare oplossingen van
buitenaf aanreiken. De invloed van dit
soort clubs wordt overschat. Er wordt veel
meer aan persoonlijke en eigen afweging
gedaan dan de spraakmakende gemeente
wil doen geloven of aan de borreltafel
wordt verkondigd. Er wordt nogal wat
voor niks betoogd. Stormlopen tegen de
loonmaatregel, dat was fantastisch, maar
de loonmaatregel ging natuurUjk wel ge
woon door."
HU spreekt lachend over de „kinderkruis
tocht voor Veronica", acht jaar terug.
„Het is allemaal niet nodig. Als men argu
menten kan aanreiken, dan overwegen we
die in de besluitvorming, dat spreekt
Maar je kunt ze ook schriftelijk aan ons
kwUt."
Schakel geniet zichtbaar van alles wat er
in dit huis omgaat. HU heeft zo ongeveer
de meeste ervaring van alle Kamerleden
met het bedrijf.
HU is ermee vergroeid en het is moeizaam
weg te denken uit zijn bestaan. De statu
ten van de ARP hebben hem verboden op
grond van zijn leeftijd nog eens vier jaar
in de bank te zitten. Daarmee valt een
belangrijk deel van zijn levensvulling weg.
Het ogenblik van de verkiezingen komt
steeds dichterbij. Het zal een trieste aan
blik zijn om Schakel in zijn bank te zien
ontbreken.
En de afstand tussen nu en dan wordt
almaar kleiner.