Mystiek of gesprek
Geloofsgeest en eros werken
samen in christelijke kunst
OPKLARIN
v
Bij het feest van de geboorte van Jezus
Trouw
ie
KERK IN DE WERELD
Het volk dat
geen geweld
meer wil
WOENSDAG 24 DECEMBER 1980
door dra. E. Pijlman
Ieder jaar is kerstfeest betzelfde. En
tegelijk is het ieder Jaar weer an
ders. Omdat wij telkens weer an
ders zijn. In de Jaren die achter ons
liggen is het kerstfeest vaak een
problematisch feest geweest. Een
feest dat tegen de achtergrond van
de ellende in de wereld nauwelijks
gevierd kon worden.
Nog valt het een dag voor Kerst
moeilijk te voorspellen hoe alles zal
zijn. Er zijn voldoende crisisgebie
den In de wereld van waaruit van de
ene dag op de andere een golf van
angst en geweld over ons kan slaan.
Ik zit deze meditatie hier in de stüte
van het dorp te schrijven, terwijl
een felle en koude wind om het huls
heen waalt. Het dorp bereidt zich
voor op de komende feestdagen.
Bulten liggen de akkers met hun
omgeploegde aarde te wachten op
het voorjaar. Maar over andere ak
kers en vlakten dondert het geschut
waarmee wij mensen op eikaars uit
roeiing uit zijn. Toch hoor ik niet
van protesten In verband met kerst-
feest. Het thema doemdenken lijkt
ook al weer afgewerkt. Wij reageren
weer anders. Een zekere moeheid
kan ons niet ontzegd worden. Velen
zijn het protesteren en het actievoe
ren moe. Laten we van 't jaar maar
gewoon kerstfeest vieren! Niet te
gek, maar toch wel met een paar
kaarsen en in de nacht naar de kerk.
Moeheid kan een zekere vorm van
mystiek in de hand werken. Met
mystiek zijn we eerlijk gezegd niet
groot gebracht. Mystiek is trouwens
een woord dat vele betekenissen
kan hebben. Het schijnt samen te
hangen met een Orleks werkwoord
dat ..Je ogen sluiten" betekent.
Daarin herkennen we veel van de
middeleeuwse mystiek. De verte
genwoordigers daarvan, Ruus-
broeck voorop, maken op ons de
indruk van mensen die zich afwen
den van de buitenwereld om zich in
het innerlijk op te sluiten.
.Indien wij de Koning der koningen
in al zijn heerlijkheid aanschouwen
willen, moeten wij erin berusten
aan alle zichtbare dingen te verza
ken", schrijft Newman. De mysticus
voert het gesprek met „de vriend in
zichzelf", hij zoekt „de innerlijke
afzondering" (Eckhardt). Hij voelt
zich een eenzame adelaar, maar
zonder spijt, „alleen de dwaas heeft
gezelschap ncdlg." In de innerlijk
heid van het eigen zelf maakt hij
zijn woestijntocht door „de nacht
der zinnen de „dodlgheid" en ver
lating naar de extase en „de nacht
van de geest" in de vereniging met
God.
De moderne mens vertoont een
hang naar deze dingen. Hij zoekt op
alle continenten naar de goeroe die
hem ln de geheimen van de inner
lijkheid kan inwijden. Mystiek
krijgt allerlei inhoud, maar het
blijft verbonden met innerlijkheid,
afwending van de wereld der dingen
en zeker afwending ven politieke en
maatschappelijke zaken. Laten we
kerstfeest vieren!
Oudere notities worden voor de dag
gehaald. Is het niet het feest van het
licht en wat baat me dan alle uiter
lijk licht als het niet licht is binnen
in mij? Kerstfeest is het feest van
de stilte en daarbij horen geen beto
gingen en protestmarsen ten bate
van de rechten van wie dan ook. We
zijn moe en deze dingen beginnen
velen weer aan te spreken. Laten we
een elpee opzetten, stil en zacht, en
niet meteen weer een nieuwe als hij
ten einde is. maar laten we dan
blijven zitten en mediteren.
Het is legitiem, denk ik. Wie houdt
het vol almaar bezig te zijn met zich
te verdiepen ln de vragen van de
tijd en steeds opnieuw aangezet te
worden tot actie? Alles heeft x'n
bestemde tijd. Kerstfeest Is een
feest van stilte en inkeer. Een vleug-
Je mystiek kan geen kwaad, zegt
iemand. Heeft „de vriend ln mijzelf"
geen rechten? Staat er niet: „doch
Maria bewaarde al deze woorden,
die overwegende ln haar hart"?
Goed. dan niet die vriend van bin
nen. maar heeft Hosea, de profeet,
't niet over die God die ons lokt ln
de woestijn om te spreken tot ons
hart?
Gesprek
Rekening houdende met het boven
staande kan men zich toch afvragen
of wij dan op de goede weg zijn. Men
kan zich beroepen op een oud en
overigens aanvechtbaar gezegde:
„al was Jezus duizend maal in
Bethlehem geboren en niet in mijn
hart, zo was ik nog verloren", maar
dan valt toch te bedenken dat hij
wel degelijk ln onze geschiedenis, in
Bethlehem geboren is. Hoe belang
rijk ook de persoonlijke betrokken
heid bij dit heil mag zijn, het is wel
een hel1 ln de geschiedenis. Mystiek
maakt niet zelden de Indruk die
geschiedenis niet nodig te hebben
Het gaat tenslotte om het innerlijk
van de gelovige mens.
Maar niet de reis van het Innerlijk
door welke stadia ook staat cen
traal ln het kerstevangelie, maar de
hachelijke reis van Jozef en Maria.
En niet de dodlgheid van de mysti
cus is hier aan de orde. maar „de
dood door brood alleen", zoals Do-
rothé 8011e de nood van de mens
heid formuleerde. Niet de Inkeer tot
eigen innerlijkheid wordt hier be
oogd, maar het delen met elkaar.
Paulus verkondigt ln zijn brief aan
de Galaten het kerstevangelie als
volgt: „Toen de volheid van de tijd
gekomen was zond God zijn eigen
Zoon
Het gebeuren van de kerstnacht Is
een gebeuren ln de geschiedenis
van God en de mensen. Het vindt
plaats op een uitermate belangrijk
moment, of liever: het moment van
dat gebeuren Is door de komst van
Jezus niet minder dan „de volheid
des tljds". Dat wil zeggen de vervul
ling van de tijd en van de geschiede
nis tot op dat ogenblik en tevens
beslissend voor alle tijden daarna.
De geschiedenis voltrekt zich ln een
gesprek tussen deze God en de
mensen.
Het zijn Gods woorden die de aan
zet geven en mensen worden geacht
daarop antwoord te geven. .In deze
laatste dagen heeft God tot ons
gesproken door de Zoon", zegt een
andere Nieuwtestamentische
schrijver (Hebreeën 1). De deelname
aan dit gebeuren, het vieren van de
komst van Oods Zoon in het vlees ls
Tekening van A. D. Dekkers nit „Nieuw gezinsboek voor kerst"
dan ook niet een kwestie van een
innerlijke dialoog, maar van een
publiek gesprek met Degene die
Hem gezonden heeft. En dat ge
sprek maakt de geschiedenis.
Waar deze dialoog verstomt ls de
dood ingetreden. Waar dit publieke
antwoord geweigerd wordt, doordat
mensen retireren, op zichzelf terug
vallen, daar keert „de dood door
brood alleen" ln verhevigde mate
terug. Ik weet niet of de mensen die
hun kerstboom buiten zetten dat
bedoelen, maar het ls op zichzelf
Juist Het kerstfeest heeft te maken
met de wereld om ons heen. Daar
«zal het waar moeten worden of er
mensen zijn die zich betrokken we
ten bij deze reddende greep van
God naar ons bestaan.
In „Verzet en Overgave" schrijft
Bonhoeffer op de vierde advents
zondag in de gevangenis te Berlijn
over die vriendelijke oude man die
helemaal uit eigen beweging
kerstliederen komt blazen. De ge
vangenen horen het en hullen van
ellende en alles wordt er alleen
maar moeilijker door. Hij vindt ei
genlijk die muzikale bijdrage niet
op z*n plaats. „Dan moest er ook
een hartelijk persoonlijk woord, een
preek bij zijn. Als dat ontbreekt kan
de muziek alleen gevaarlijk
worden."
besli
ndi
itig rr
tga
vei
itgea
(ui tg. Voorhoeve, Den Haa [ndneg'
Daar gaan we met onze s
kerstplaten. Op kerstfeest blij
de orde de dialoog tussen Oo< Isteri
mensen over wat Paulus noe oorlo
bevrijding van slaven tot ervul
itracl
doer
Zonder dat gesprek ls kerstfe( lig is
gevaarlijk feest. Hoe innigvaI1
Hartverwarmend kan allee*^^
het vieren van Oods daden. I)
ren is hetzelfde ais het bijbela^-
denken", nl. die daden overwefll
de context van eigen wereld*
ven, er aan mee gaan doen e
uit zijn dat ze voortgang vo<
vinden. Vanuit de volheid c
naar onze tijden en verder.
ADVERTENTIE
Zojuist
verschenen
door Guus van Hemert
De rondtrekkende joodse Rabbi die
enkele tientallen Jaren vóór de ver
woesting van de tempel optrad en
naar wie sinds de zesde eeuw onze
tijd wordt gemeten wij weten niet
hoe hij er uit zag. ZIJ die in hem
geloofden als aanwezigheid van Ood,
maakten zich daar geen zorgen over:
woord en lied waren genoeg Maar
omdat zijn volgelingen ln allerlei op
zichten zich van Joodse geboden te
beginnen met de besnijdenis ont
slagen achtten, was het niet te ver
wonderen, dat ook het bijbelse beeld
verbod niet onderhouden zou wor
den. En zo gebeurde het dat in de
derde eeuw bij ondergrondse graven
een Jonge herder tussen schapen ge
schilderd werd. Men wist dat het geen
portret van zijn historisch uiterlijk
was, maar een symbool van zijn sfeer
en functie: hij leidt Je naar de ver
kwikking.
Omdat zij hem kenden door het
woord, ontstonden tegelijk afbeeldin
gen van hem als leraar, eveneens
waarin opgenomen: Da Rottaf
dam mar, mat Dordta Dagblad,
Nlauwa Haagaa Courant met
Nlauwe Laldae Courant
Uitgave: Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Tamminga
HOOFDKANTOOR
Posttxis 859
1000 AW Amsterdam
Wibautstraat t3i Amsterdam
tel 020-5629444
tete* 13006
Postgiro 66 0000
Bank Ned Credietbenk
Rekenmgnr 23 0012 574
REGIO ROTTERDAM/DORDRECHT
Postbus 948
3000 AX Rotterdam
tel 010-115588 (abonnementen
en bezorging)
iet 010-115588 (redactie)
tel 115700 (uitsluitend voor
advertenties)
Westbtaak 4
Rotterdam
REGIO DEN HAAG/LEIDEN
Postbus 101
2501 CC Den Haag
lel 070-469445
(abonnementen en bezorging)
lel 070-469445 (redact*)
tel 070-468864 (uitsluitend voor
advertenties)
Parkstraat 22 Den Haag
REGIO NOORD/OOST-NEDERLAND
(abonnementen en bezorging
Postbus 3
8000 AA Zwolle
iel 05200-17030
Melkmarkt 56 Zwofle
Abonnementsprijzen
Per maand 16.98
Per kwartaal 50.95
Per half jaar 101.90
Per jaar f 201.60
Advertentietarieven op
aanvraag
Teieton-sche abonnementenop-
dracttten (z* ad'escen boven)
Opgave familieberichten 9-19 30
van maandag t/m vri|dag Op
zondag van 18-20 uu» lelel 020-
5622797
Opgave m<n>-advertenties tel
020-562626? o! schriftelijk aar
Min.-Adv afdeling, postbus 433
1000 AK AMSTERDAM
Adresw jztgmgen uitsluitend
schriftelijk aan onze Amsterdam
se adressen
Jeugdig en evenmin bedoeld als weer
gave van zijn aardse uiterlijk. Na 400
verschijnt echter (plotseling, overal)
een ander type: met donkere baard
en lange, rechte neus. Het gelaat lijkt
oosters. semltisch, wat erop zou kun
nen wijzen dat men een portretachti
ge uitbeelding probeerde te creëren.
Dit type zal blijven. Maar hoe ver
schillend zullen mensen uit later eeu
wen de man van de blijde boodschap
ermee weergeven
Plaatwerk
Dat is het onderwerp van het grote
plaatwerk dat de fotograaf Hans
Stibbelee en de cultuurhistoricus
Frits van der Meer onlangs bil het
Merc a tori on cis in Antwerpen deden
verschijnen: Imago Chrlsti, Christus
beeltenissen in de sculptuur benoor
den de Alpen en Pgreneéen. (328
bladzijden, 210 afbeeldingen -ƒ 145,8(
De naam van de fotograaf staat voor
aan. Er ls in eerste instantie geput uit
de opnamen die hij in vele tochten
door het oude Europa heeft gemaakt.
Vandaaruit ls de cultuurhistoricus
gaan vertellen. Het materiaal heeft
beperkingen die gedeeltelijk in de
ondertitel staan. De oorsprong ls
vooral West-Europa, zonder 8panje
en met nauwelijks Italië en Engeland
(een kaart op blz. 101 geeft de vind
plaatsen).
De laatste honderd jaar doen niet
mee (dus wel het maatwerk van de
oude sarcofagen, niet het maatwerk
van de negentiende eeuwse kruiswe
gen. zelfs geen moderne kruisbeel
den). En vooral: geen schilderkunst,
alleen sculptuur.
ken van de oude beeldhouwer en de
huidige fotograaf. In hoeken en uit-
hoeken ls 81bbelee op Jacht geweest
en zie hier, in 165 zwartwit platen ln
diepdruk en vijftien kleurenplaten,
het resultaat.
Romaans
Het meest Indrukwekkend is mis
schien wat in afbeelding 30 tot 100
getoond wordt aan onderling uiterst
verschillende, hoekige, onbekende
Christus-gestalten, alle uit één eeuw.
de twaalfde en een land. Frankrijk..
Romaans.
De platen vormen een apart deel van
het boek. Ik weet niet of het goed ls
dat daar geen enkele letter bij staat
die de gedachten aan de afbeelding
zou kunnen laten haken. Ook vanuit
de tekst gezien laat de samenwerking
tussen woord en beeld te wensen.
Vaak wordt over kunstwerken ge
sproken die niet ln het boek afge
beeld zijn. Bijvoorbeeld de drie laat
ste pléta's van Michelangelo die toch
als climax van een betoog fungeren.
Goed, de suggestieve stijl van Van
der Meer doet Je beseffen dat dit
wegspattende druppels zijn van een
overstromende uitleg, maar had hier,
ln een boek waar iemand toch 145
gulden voor neertelt, de uitgever als
derde persoon niet een taak gehad?
gestalte. Rond de persoon van
Michelangelo wordt een antwoord ge
probeerd te geven.
BIJ dit onderwerp valt nogal eens het
woord heros (held) om de Christus-
gestalte van renaissance en barok
aan te dulden. Heroïsch. DltHJkt me
een terra die weinig aansluit bij onze
beleving en daarom niet goed begrij
pelijk is. In welke richting gaat het?
8pórtlef? Oezond? Indrukwekkend?
Of wordt het duidelijker wanneer wij
de h van heros laten vallen en erken-
nen dat men een zekere erotische
glans ln het heilige laat meestraden? v
En dat dit misschien enigszins eigen
ls aan alle kunst. De worsteling met
dat probleem ln dit hoofdstuk is Inte
ressant Van der Meer eindigt met een
interpretatie van Michelangelo's laat
ste plétA-groepen waarin de lichame
lijke aantrekkelijkheid ls teruggetre
den en met een gedicht van deze
meester, waarin deze. tien Jaar voor
zijn dood (en twaalf Jaar voor de
noordelijke beeldenstorm) zijn beel
dende kunst IJdel noemt en dit Juist
wegens die eenheid van eros en
kunst.
door: heel dit boek van beelden zou
overbodig worden.
Maar misschien moet dat hoofdstuk
meer gezien worden als een schilde
ring die naar feiten, dan als een be
toog dat naar oplossingen zoekt
Veelsoortige
Het boek heeft nog veel feiten te
tonen. Alleen al de namen van de
diverse hoofdstukken laten zien. in
historische volgorde, wat een veel
soortige werkelijkheid in de ene
Christusfiguur verborgen ligt. Het on
bekende gelaat. De leermeester. De
overwinnaar. De majestasen de
rechter. De gekruisigde. De mensen
zoon. De man van smarten. De God
mens.
Onder de titels herkent men
meerdere maatschappelijke beroe
pen. Daarbij hoort ook De Overwin
naar want dit hoofdstuk cirkelt rond
om het motief van Christus als strij
der. in militaire dracht, dat even op
komt, maar meteen verdwijnt.
Ontlopen
Vraag
Het werk opent met een opstel over
de verhouding van de christelijke
geest met de sculptuur een minder
vanzelfsprekende dan die met de
schilderkunst.
Bij beeldhouwkunst is de rol van de Daar wordt de vraag gesteld naar wat
fotograaf belangrijk: hij kan kiezen de christelijke kunst heeft toege-
tussen duizend standpunten. Wat Je voegd of afgedaan aan de volmaakte
ziet zijn dus gezamenlijke werkstuk- schoonheid van de Griekse atleten-
Maar door zo'n eenzijdig einde van
Van der Meers betoog wordt de span
ning ontlopen die nu Juist Michelan
gelo tot Michelangelo en het christe
lijk afbeelden tot het christelijk af
beelden maakte: de samenwerking
tussen eros en geloofsgeest, waarbij
de eros behalve een onbelangrijk en
beperkt makende ook een élan-ge-
vende en verwarmende kracht kan
zijn. Door het citeren van Michelan
gelo's hartekreet wordt het pielt nu
beslecht ten gunste van „geloofsgeest
alleen" en schiet het betoog te ver
Samenvattend kan men zeggen dat
dit boek, dat tegelijk ook in het Frans
en het Duits verschijnt, een verzame
ling vormt van met grote aandacht en
vakmanschap gemaakte foto's, bege
leid door het grote weten en het le
vendige. brosse Nederlands van hem
die door de fotograaf „mijn profes
sor" wordt genoemd. Wie zich rustig
wil verdiepen door van tekst naar
platen en van platen naar tekst te
bladeren, zal merken dat hij meege
sleept wordt naar plekken waar hij
anders noch lijfelijk noch geestelijk
gekomen zou zijn.
een bijbel
dagboek
nieuwe
ote
K.
ities
■en
jtede
strï
rra;
krdai
Dr. Okke Jager ^serv'
bekijkt bekende e*_
minder bekende
bijbelteksten vanuitI
een andere, verrassen!
gezichtshoek waardoofl
vervaagde beelden bete|
zichtbaar worden.
Paperback 528 blz. 28 J
Verkrijgbaar ia de boekhandel I
te bestellen met onderstaande M
ZOMER Sc KEUNING BOEKEN J
BON
Hierbij bestel ik rechtstreeks/via 6e boekhandel*
Prijs 1130 inclusief veraendkoaten.
ea. van OPKLARING.!
De*e bon in een open envelop, tonder postiegel, renden aan
Zomer Sc Kruning Boeken, antwoordnummer 86. 6710 VB Ede.
Doorhalen wal niet van toepassing is.
door Aldert Schipper
„Door de omstandigheden van het
leven heb ik de Nobelprijs voor de
Vrede gekregen. Ik beschouw dat niet
ais een persoonlijke onderscheiding,
maar ais een erkenning voor het hele
volk van Latijns-Amerika dat ver
langt naar vrede." Als de Argentijnse
architect en beeldhouwer Adolfo Pe
rez Esquivel dit zegt lijkt het op een
debatteertrue van de modale Nobel
prijswinnaar. Ook de arts die de prijs
voor de geneeskunde en de staats
huishoudkundige die-de prijs voor
economie ontvangen, laten de glans
daarvan afstralen op him medewer
kers en vakgenoten. Maar ln het ge
val van Perez Esquivel is het geen
verplichte bescheidenheid.
Er is veel onderdrukking in Latljns-
Amerika De mensen weten dat het zo
niet hoeft te blijven. Dat leidt tot
verzet. Veel van dat verzet ls gewa
pend Maar een belangrijke rol speelt
het niet-gewelddadlge verzet. Dat
heeft meestal een christelijke achter
grond. In Europa ls de Braziliaanse
bisschop Dom Helder Cam ara be
kend geworden, maar hij deelt zijn
overtuiging met een groep mensen
die de laatste tien Jaar sterk ls ge
groeid
In 1974 werd in Medellin in Colombia
een bijeenkomst gehouden over de
„Strategie voor een geweldloze be
vrijding van Latljns-Anerika". Men
sen die ai een paar Jaar bezig waren
met acties, zoals stakingen, demon
straties en boycots, kwamen bij el
kaar en vertelden hun ervaringen.
Daarbij bleek behoefte te bestaan
aan een min of meer permanente ge-
dachtenwlssellng. Met het oog hierop
nam men contact op met Adolfo Pe
rez Esquivel.
Inzicht
Perez Esquivel was een kunstenaar
die zich toelegde pp schilderen en
beeldhouwen en hij liet zich daarbij
inspireren door de pre-columblaanse
cultuurvormen. Hij was betrokken ln
het studentenverret tegen het leger,
maar hij kwam tot het Inzicht dat de
geweldloze weg 6 la Oandhl meer
perspectief bood.
Na te zijn benoemd tot secretaris van
de contactorganisatie Serviclo Paz y
Justicla begon hij geweldloze groe
pen, die al in de verschillende landen
aan de gang waren, met elkaar ln
contact te brengen en relaties aan te
knopen met de kerkelijke leiders. Hij
toonde aan dat de geweldloze actie
direct aansluit bij het gevoel van.het
volk van Latijns-Amerika. Wanneer
het idee van de geweldloosheid er
gens een solide voet aan de grond
kreeg, ontstond een regionaal cen
trum. van waaruit 8ervlclo verder
werkte. Er kwamen trainingen tn ge
weldloze actie voor Indianen en boe
ren. Arbeiders leerden vakbondswerk
op te zetten en stakingen te organise
ren Het was weinig opzienbarend en
Perez Esquivel haalde dan ook niet
de voorpagina's van de kranten
Servetje
Maandag 13 oktober werd plotseling
bekend dat Adolfo Perez Esquivel de
Nobelprijs voor de vrede 1980 had
Nobelprijswinnaar Adolfo Perez Es
quivel
gewonnen. Radio Buenos Aires
meende eerst met een Brazllliaan te
doen te hebben. Pas later bleek hij
Argentijn te zijn. Achteraf vertelt Pe
rez: „We zijn die avond in een volks
buurt in een restaurant met zijn allen
gaan eten. De taxi-chauffeur zette
een groot bord op zijn auto: .Argenti
nië heeft de Nobel-prljs gewonnen'. In
het café kreeg ik bijna geen tijd om te
eten. Iedereen wilde dat ik mijn
handtekening zette op zijn servetje.
Er was veel enthousiasme onder de
mensen, maar de officiële media wa
ren terughoudend. Het comité dat de
prijs toekende werd beschuldigd van
politieke vooringenomenheid. Maar
ik vat de prijs niet op ais een veroor
deling van de Junta. Het is een erken
ning van de weg van de geweldloos
heid die ln heel Latljs-Amerika ge
gaan wordt."
Na twee dagen van stilzwijgen gaf
de regering pas commentaar Zij
sprak haar verwondering uit over de
keus van het Nobelcomité. Toen volg
de een reeks van verdachtmakingen.
Het werk van Serviclo zou bijdragen
aan het terrorisme, werd er gezegd.
Het aartsbisdom Buenos Aires liet
nadrukkelijk weten dat Serviclo Paz
y Justicla geheel Iets anders ls dan de
pontificale commissie Pax et Justi
tie. Perez Esquivel reageerde: „Het
UJkt wel of ik ln plaats van de Nobel
prijs voor de vrede die voor de oorlog
heb gekregen."
Bevrijdingskracht
In een persconferentie in Buenos Ai
res zei hij: „Wij hebben onderdruk
king van alle soorten aan de kaak
gesteld. We hebben ook het doden
van generaals, kolonels en onschuldi
ge familieleden van militaire leiders
aan de kaak gesteld. We hebben geen
band met politieke partijen of gewa
pende groepen. We handelen door
middel van evangelische geweldloos
heid, die we beschouwen als een be
vrijdingskracht."
Na de Nobelprijs ln ontvangst te heb
ben genomen vertelde hij oms: „We
zijn een christelijke beweging. We
hebben een speciale voorkeur voor de
armen in ons werelddeel."
Zorgen
Door de toekenning van de Nobel
prijs is Perez Esquivel ineens in de
schijnwerpers van de publieke be
langstelling komen te staan. Hij heeft
daarom gebruik gemaakt om aan
dacht te vragen voor de rol die de
westerse landen spelen bij de situatie
in Latijns-Amerika.
,,We maken ons vooral zorgen over de
verkoop van wapens door landen van
de eerste wereld aan de landen van de
derde wereld. Er worden grote wapen-
transacties tot stand gebracht en zo
worden miljarden in wapens gesto
ken. terwijl onze mensen niet te eten
hebben en geen kleren hebben om
aan te trekken Ik vraag me wel eens
af wat een bombardement aan extra-
kosten met zich brengt ln termen van
ontwikkeling en gezondheidszorg die
aan de armen onthouden worden. De
volken van de derde wereld en van de
eerste wereld moeten voor die handel
alternatieven vinden. De oorlogseco
nomieën worden omgevormd in vre-
des- en ontwikkelingseconomieën.
Resultaten
Je vraagt Je wel eens af hoe de
geweldloze beweging er de moed in
houdt. Opzienbarende successen zijn
schaars. Perez Esquivel: „Er zijn wel
degelijk resultaten, ook ln gespannen
situaties, bij voorbeeld de acties van
de moeders op de Playa de Mayo in
Buenos Aires, die demonstreren voor
hun verdwenen zonen en dochters.
Maar zulke acties worden Jarenlang
voorbereid. Er is buitenlandse druk
nodig".
Staat Perez Esquivel tegenover het
geweld van regeringen en legers op
dezelfde manier als tegenover „links"
geweld? „Je moet onderscheid ma
ken tussen het een en het ander. Als
iemand ln zijn wanhoop tot geweld
komt. kan je dat begrijpen. Maar
mensen die onderdrukken, hebben
een heel schema van geweld. Die wil
len de ander helemaal vernietigen
Dat is een groot verschil". Perez Es
quivel vindt dat praten over geweld
evenwel niet zo nuttig. „Het gaat niet
over het veroordelen van geweldsoor-
ten, maar het is ons te doen om het
zoeken van alternatieven en die toe te
passen. Het volk wil helemaal geen
geweld".
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Beroepen: te Den Haag-Lod
H. Onderstal te Overschie. i
verdere beroepen in overweë
nemen: te Kralingen J. F. Zm
kand. te Capelle a/d Ussel; 14
J. C. Koolschijn te KoekangAL
Aangenomen: naar Hon te rui
vrouw R. M. Hartog, kand. tel
foort; de benoeming tot viern
Lunej te Hoogeveen K. A. f
kand. te Groningen.
Afscheid: op 28 dee. van
Valthermond F. J. W. den AflF
te Appelscha; van_Enschedl
time art 277E) J. Eschb
Nootdorp.
Emeritaat: per 1 Jan. (vervrc IS
vn Hoogenvest te Apeldoon n c
jan. J. van Rossum te Voort nr*
scheid valgt later); per 1 js u'b
vroegd) S. Tijmstra te Schied cn
1 jan. D VroegindeweU te li g 1
NED. HERV. KERK RSt
Aangenomen de benoeming
zonder kerkelijk medewerker f*'
lijke dienst te Schoonebeek:
te Soest. Iak
GEREF. KERKEN
Afscheid: van Zoetermeer F. i,ra
ber. te Breda; van Garijp C. «v<
wegens em.; van Zwolle (scï 0I
pred.) C. van der Vaart wegt L,
(afscheid 1 febr. te Langeslag ï2r
van Vlaardingen (geest, verz n g
huis) IJ. J. Tiemersma wegel
Pensioen per 1 jan. te Air.f
(godsdienstleraar) C. van Rij tual
velaken; te Dokkum (godsd
raar) W. Windig te aldaar. L,
GF.REF. KERKEN (VRIJG.)
Beroepen: te Vlaardingen J nu,
Jagt. kand. te Bunschoten. ch
Aangenomen: naar Albany Zf
lië) L. J. Joosse te Umuiden ho
GEREF. GEMEENTEN Mo
Beroepen: te Zeist tmissiunal int,
Nigeria) C. Sonnevelt. kand. k rek
Bedankt: voor Clifton (V8) t ach
Middelburg-C J J van Eckf n
Zeist; voor Dirksland A Mot
te Nieuw-Beijerland
