'De staat
oet geen
ucifers
erkopen'
en komiek rukt op naar het Elysée
Nico Kussendrager
I..Ach meneer, ol je nou op de een
lol de ander stemt, het is toch één
Ipot nat. Mitterrand zal het geen
[haar beter doen dan de president.
[Neemt u dat maar van mij aan."
Een uitspraak van een man in een
[Parijs' etablissement, tekenend
voor de mening van veel van zijn
landgenoten over de politiek.
De presidentsverkiezingen over vier
maanden zullen wel weer hetzelfde beeld
vertonen als die van zeven jaar geleden,
toen Valery Olscard d'Estaing in de laat
ste ronde de socialist Francois Mitterrand
versloeg. Niets wijst erop dat het deze
keer anders zal lopen. Andere presidents
kandidaten zullen weinig kunnen veran
deren aan dit beeld.
Alleen één niet serieus te nemen kandi-
daat, Michel Colucci. beter bekend als de
komiek Coluche. kan de sleur doorbreken.
Zijn als grap bedoelde aankondiging in
i een Parijs' theater, dat hij zich kandidaat
wil stellen voor de presidentsverkiezin
gen, vond zo'n onverwacht grote weer
klank dat het politieke establishment het
lachen vergaat. Volgens een opiniepeiling
van het blad Quotidien de Paris behaalt
1 Coluche in de eerste ronde twaalf en een
half procent van de stemmen. Dat is bijna
evenveel als de gerenommeerde politici
George Marchals en Jacques Chirac. De
socialist. Mitterrand benadert hij met een
verschil van vijf en een half procent. Leu
zen als: „Je kunt beter stemmen op een
varken, dan op iemand die je behandelt
als een varken," gaan erin als koek.
Coluche noemt zich kandidaat van de
minderheden, de taxichauffeurs, de ho
moseksuelen, de alcoholici, de vrouwen,
de Arabieren, de mensen die het liefst niet
gaan stemmen. De communisten vrezen
Coluche, omdat hij bij de gewone man die
in het café zijn wijntje gaat drinken zo'n
grote populariteit geniet. De communisti
sche jongerenbond heeft Coluche al ge
brandmerkt als een ..supermiljonair, die
oude denkbeelden verbergt achter zijn
ronde brilleglazen, zijn overall en zijn gele
schoenen." De belofte van Coluche aan
George Marchals dat hij uit de politiek
gaat als deze communistenleider niet
meer voor clown speelt, werd hem niet ln
dank afgenomen
Op het Elysée moet men ook niets hebben
van deze uit de kluiten gewassen Dik
Trom. De radio en televisie, belde onder
toezicht van de staat, zijn taboe voor de
clown, uit vrees voor zijn groeiende popu
lariteit. Alles wordt in het werk gesteld om
hem te beletten aan de verkiezingen mee
te doen. Dag- en weekbladen laten een
sappig onderwerp als deze Coluche echter
niet aan zich voorbij gaan en reppen her
haaldelijk over de fratsen die hij heeft
uitgehaald.
Om officieel kandidaat te zijn voor de
presidentsverkiezingen moet Coluche de
steun krijgen van zeker 500 van de 40.000
Franse burgemeesters. Dat zal hem naar
verwacht geen moeite kosten. Hij heeft
hen immers een gratis voorstiling aange
boden en dat Is nooit weg.
Een obstakel vormt de staatscommissie
die toezicht moet houden op de campag
nes van de verschillende kandidaten. Ze
dienen zich fatsoenlijk en waardig te ge
dragen en de Franse politiek niet te bezoe
delen. Deze commissie bereidt al een on
derzoek voor, maar Coluche zal zeker val
len over diens sleutelwoord „merde". een
Frans scheldwoord, waarmee hij volgens
commentatoren de politiek „te kakken
zet." Coluche heeft een eigen versie van de
Franse vlag „blauw, wit. merde" en ge
bruikt in zijn vaandel de woorden „obsce
niteit. slapheid en vulgariteit" in plaats
van „vrijheid, gelijkheid en broeder
schap."
Als president met een rode sjerp en een
afgezakte broek, zittend op een toilet laat
hij zich afbeelden. Daar wekt hij zeker de
wrevel van de verkiezingscommissie mee
op. maar sociologen, juristen, artiesten,
modebewuste mensen doet hij glunderen.
Filmers als Jean Luc Godard. Roman
Polanski, het vergrijsde popidool John
ny Halllday, zanger Leo Ferré en andere
bekende Franse grootheden scharen zich
achter de komiek.
Coluche zelf treedt avond aan avond op
voor een volle zaal in het Parijse theater
Le Gymnase, waar hij staande ovaties
krijgt. Kaartjes voor zijn voorstelling zijn
vier dagen van te voren slechts met de
grootste moeite te krijgen. De clown, die
zeker voor een frisse wind in het bezadig
de Franse politieke leven heeft gezorgd,
weet er zelf niet zo'n raad mee. Zelfs hem
kan het te veel worden, zoals bleek toen
zijn vriend en bewaker René Gorllm met
twee kogels in zijn nek even bulten Parijs
werd gevonden. De rechts-extremistische
beweging „Eer van de politie" heeft hem
verder met de dood bedreigd. Een bodygu
ard van de staat bewaakt hem nu voortdu
rend en laat hem nauwelijks een moment
alleen.
De 36-jarige Coluche gaat met zijn scher
pe tong toch door. want hij is ervan over
tuigd dat hij met zijn campagne het onge
noegen van de gewone Fransman symbo
liseert. Na de eerste verkiezingsronde
trekt hij ziel» terug. Dat wel. „Men neemt
mij serieus, ook al meen ik het niet se
rieus," zegt de komiek.
TROUW/KWARTET 21
Onderwijs is van levensbelang voor Mozambique. Na de onafhankelijkheid was er helemaal geen kader.
een Belgische econoom wordt
er te veel aan planning ge
daan, en zijn de doelstellingen
niet altijd even goed door
dacht. ..Iemand kreeg op
dracht honderd hectare mals
in te zaaien, of tien hectare
tomaten. Op de opbrengst van
de grond werd niet gelet Het
plan was vervuld." Naast ge
brek aan kader, de starre bu
reaucratie en de krakkemikki
ge organisatie belemmerden
ook vriendjespolitiek (nepotis
me) en omkoping (corruptie)
de ontwikkeling van Mozambi
que. Ambtenaren speelden el
kaar de goede banen toe en
betaalden elkaar hoge salaris
sen uit Een Journalist vertelt
hoe het aantal werknemers bij
de staatsbakkerijen verdrie
voudigde, terwijl de produktie
daalde.
Zelfkritiek
President Samora Machel ls
eerlijk genoeg om dergelijke
fouten toe te geven. Een van
de goede kanten van Mozam
bique is dat wel degelijk kri
tiek wordt uitgeoefend, en dat
waar nodig de politiek wordt
bijgesteld. Het beleid is niet zo
onwrikbaar als elders ln de
derde wereld. Met op de ach
tergrond zijn meer dan levens
grote portret hield Machel op
18 maart een rede. Hij trok fel
van leer tegen onbekwaam
heid en corruptie en zei dat de
invloed van de overheid ver
minderd moet worden.
De staat moet geen lucifers
verkopen, en zich evenmin be
zighouden met kapperszaken
en slagerijen, aldus de teneur
van het verhaal van de presi
dent. De vooruitgang van het
socialisme, zei Machel, wordt
tegengehouden door „vijan
den ln ons midden". Hij hekel
de het gebrek aan doelmatig
heid. „We vonden tonnen pro
dukten die lagen te rotten ln
de zon en de regen. De bureau
cratie heeft onze economie
verlamd." Machel kondigde
aan dat ln leder ministerie een
afdeling voor „controle en dis
cipline" zou worden opgericht.
In de bedrijven is er één ie
mand die de leiding moet
hebben.
Middenstanders
De president zei verder dat er
„radicale maatregelen" geno
men moeten worden om de
goederen op tijd op de bestem
de plaats te krijgen. Rijen
wachtende klanten waren een
bekend beeld geworden ln Ma
puto. Het verhaal wil dat men
sen als zij een rij zagen zich er
maar bij aansloten, zonder te
weten wat er dan precies te
koop was. Het grapje zegt dat
als de klant ^jndelijk aan de
beurt ls. deze te horen krijgt:
„Nee, u vergist zich, dit is de
geen-brood-winkel.
Machel beloofde in maart dat
niet èlle rijen voor de winkels
zouden verdwijnen, maar wel
het grootste deel. Middenstan
ders mogen weer eigen zaken
hebben ln Mozambique. Ver
der moeten goed georganiseer
de coöperaties (Machel tijdens
zijn toespraak: „ik herhaal:
'goed georganiseerde') ervoor
zorgen dat geen gebrek wordt
geleden.
Die opzet is zeker nog niet
helemaal geslaagd. Bewoners
van Maputo verzekeren dat rij
en voor de winkels korter zijn
dan een paar maanden gele
den. maar tekorten blijken
voortdurend. De eerste och
tend ls er ln het hotel geen
koffie, 's middags in het confe
rentiegebouw geen frisdrank
en 's avonds in een café alléén
bier als er bij gegeten wordt.
„De bevoorrading gaat nog
steeds met horten en stoten,"
zegt een Nederlander.
De loodsen van de staatsdistri-
butiedienst zijn half leeg. Di
recteur Samuel Tanko leidt
ons rond ln de opslagplaats
langs macaroni, zeep. olie,
meel, mariakoekjes en batte
rijen. Maar veel ligt er niet.
Bulten begint het te stortrege
nen. Arbeiders proberen met
een veel te klein dekzeil dozen
op een roestige vrachtauto te
bedekken die daardoor alleen
nog maar natter worden. Weer
gaan voor Mozambique
schaarse en kostbare levens
middelen verloren. „Gebrek
aan organisatie"; de president
zei 't al.
Het regent nog steeds als we
van de loods naar de coöpera
tie Bairro da Malhangale gaan.
In de straten blijft een vieze,
roodbruine drab staan. De rio
lering werkt niet ln Maputo.
Met Nederlandse ontwikke
lingshulp wordt op het ogen
blik de afvoer verbeterd.
Tomatenpuree
Zo veel blikken tomatenpuree
in de coöperatie staan opge
stapeld heb ik nog nooit bij
elkaar gezien. Veel meer is er
niet. Als er vis wordt binnenge
bracht vormt zich onmiddel
lijk een lange rij klanten. Eerst
willen ze weinig kwijt. Later
vertelt echter een Jonge vrouw
dat „het slechter ls dan voor
1975. Ik heb ln geen vijf Jaar
meer garnalen gegeten." Grote
garnalen zijn een handelsmerk
van Mozambique. Ze worden
alleen gereserveerd in een paar
dure restaurants. De rest
wordt uitgevoerd om de beta
lingsbalans te spekken. Net zo
goed als de eigen, goede rijst
wordt geëxporteerd, terwijl
slechtere, maar goedkopere
Noordkoreaanse rijst wordt
geïmporteerd.
Het tekort op de betalingsba
lans blijft desondanks schom
melen rond de half miljard gul
den. Inkomsten uit het toeris
me zijn weggevallen, er zijn
aanmerkelijk minder Mozam-
bikaanse mijnwerkers ln Zuld-
Afrika, die geld naar huis over
maken, en de havens een
belangrijke inkomstenbron
draaien door gebrek aan on
derdelen en aan kader op min
der dan halve kracht. De ha
ven van Maputo maakt een
troosteloze indruk door de stil
staande vorkheftrucks en
kranen.
Stropdassen
De klanten in de winkel moe
ten 120 gulden betalen om lid
te worden van de coöperatie.
Ze hebben dan recht op ander
halve kilo meel. een stuk zeep,
een kilo suiker en anderhalve
liter spijsolie in de tien dagen.
.Als het er is," bitst een van de
klanten. Volgens cheffin, Ame
rica Delgado. is er geen tekort
aan bij voorbeeld zeeppoeder
en lucifers, zoals vaak wordt
beweerd. In de kelder van haar
winkel staat een Berkel-snij-
machine al Jaren ongebruikt.
U raadt het al: er zijn geen
onderdelen en er is niemand
die de machine kan maken.
Leeg is ook een warenhuis, dat
nog steeds in privé-handen is.
„De eigenaar ls een Zuid-Afri
kaan," zegt winkelchef Frank
Fernandes. Het ls in de winkel
zo druk als bij Vroom en
Dreesmann op maandagmor
gen. „Het is een stil uur," ver
duidelijkt de chef. Volgens
hem is het de laatste maanden
een stuk makkelijker gewor
den goederen in te voeren. „Ik
heb juist een partij stropdas
sen binnengekregen uit Zuid-
Afrika. Er is nu van alles weer
nieuwe voorraad."
Wie de winkel rondkijkt
vraagt zich af hoe het voor die
tijd geweest moet zijn. De
speelgoedafdeling bij voor
beeld behelst niet meer dan
wat houten auto's en lappen
poppen, terwijl elders een stuk
gereedschap aan een lege
muur hangt.
Als oorzaken voor de tekorten
en de slecht draaiende distri
butie noemt Isabel Munguam-
ba van de bevoorradingscom-
missie de chaos na de onafhan-
poor Hans Masselink
IDAG 20 DECEMBER 1980
■RTTTTENI.ANDI
ie gesteld is op comfort doet er goed aan met een grote boog
Mozambique heen te lopen. Toen de Portugezen het land
ij de onafhankelijkheid in 1975 verlieten namen ze auto's.
>ld en kennis mee en sindsdien is het er met Mozambique
iet beter op geworden. Er staan lange rijen voor bijna lege
lakeis en een gebrek aan organisatie gaat hand in hand
et bureaücratie en vriendjespolitiek. En al roept president
anora Machel dat particuliere winkels en goed
■organiseerde coöperaties er voor moeten zorgen dat er
ern jen gebrek is, toch blijven de schappen angstig leeg.
kelijkheid, droogte èn over
stromingen die Mozambique
de afgelopen maanden getrof
fen hebben, de oorlog tegen de
blanke minderheidsregering in
Rhodesië (nu Zimbabwe) en
ten slotte het chronische ge
brek aan geld.
President Machel voegde daar
tijdens zijn rede in maart de
verstedelijking aan toe. Werk
nemers die naar Maputo wa
ren getrokken haalden eerst
hun vrouw en kinderen daar
naar toe, daarna hun moeder,
vervolgens hun schoon
moeder.
Volgens Isabel Munguambe is
het nooit de bedoeling geweest
het vrije ondernemerschap, de
middenstand, helemaal uit te
schakelen. „Na de onafhanke
lijkheid waren we er toe ge
dwongen, anders gebeurde er
niets. In veel streken waren
helemaal geen winkels. Groot
handel blijft nu een overheids
zaak, kleinhandel komt weer
in handen van particulieren.
Privé-bedrijven zijn niet in
strijd met het socialisme."
Bij ondernemers bestaat veel
belangstelling staatswinkels
over te nemen. Er is vooral
vraag naar kledingwinkels en
bakkerijen. De zaak gaat niet
naar de hoogst biedende maar
naar de meest bekwame ko
per. De ironie wil dat dat niet
zelden terugkerende Portuge
zen zijn.
Bij iedere verkiezingen doen er naast de gevestigde kandidaten mensen mee die slechts
sichzelf of kleine belangengroepjes vertegenwoordigen. Ze nemen hun „zaak" hoogst ernstig
maar de kiezers hebben er nauwelijks oog voor. In Frankrijk zijn de rollen nu eens omge
draaid. Een bekende komiek doet „voor de lol" mee. En een aanhang dat hij blijkt te hebben!
reld waar de blanken vertrek
ken slecht gaat, moet wel be
denken dat ln Mozambique bij
het weggaan van de Portuge
zen aan alles groot gebrek ont
stond. Er was geen kader: geen
artsen en advocaten, maar ook
geen llftmonteurs en treinma
chinisten. geen onderwijzers,
maar evenmin economen voor
de ontwikkelingsplanning.
Van de tweeduizend studenten
aan de universiteit waren er
slechts twintig zwart. Onder
wijs en gezondheidszorg voor
de Afrikanen bestond amper.
De Portugezen namen bij de
onafhankelijkheid auto's mee
over de grens, verstopten geld
ln de banden, vernielden ma
chines. staken dammen door
en lieten vee zonder voer ach
ter. „We moesten helemaal op
nieuw beginnen," zegt Isabel
Munguambe van de Nationale
Bevoorradlngscommissle. „Er
was absoluut niets."
Jonge mensen waren niet al
tijd even geschikt voor hun
functies. Functionarissen op
sleutelposten ln Mozambique
zijn zelden ouder dan een Jaar
of veertig. De directeur van de
centrale bank, de baas op een
staatsboerderij, de chef-voor-
llchtlng op een ministerie, de
directeur van een elektro-tech-
nische industrie (met zelf niet
meer dan het diploma electri-
clen op zak). Onderwijzers
hebben vaak zelf slechts een
paar Jaar onderwijs gehad. In
de gezondheidszorg bleken
tropische ziekten ln één dorp
veelvuldig voor te komen, en
in een dorp een paar kilometer
verderop helemaal niet. De
verplegers wisten niet hoe zij
de lijsten moesten bijhouden.
In Mozambique zijn veel Ne
derlanders werkzaam ln het
onderwijs. Hun probleem is
dat als zij studenten hebben
opgeleid, die niet aan de uni
versiteit blijven, maar onmid
dellijk worden weggehaald
door ministeries waar ze hard
nodig zijn. Als reden voor het
ln het verleden slecht draalen
van de luchtvaartmaatschap
pij wordt gezegd dat veel pilo
ten, met hun wtskunde-oplel-
ding, elders nodig waren.
Organisatie blijft een pro
bleem ln Mozambique. Drie
journalisten werden door drie
busjes een voor de koffers,
een voor de paspoorten en een
voor ons zelf door acht amb
tenaren op het vliegveld afge
haald. De verslaggevers moes
ten met zijn tweeën een kamer
delen in het verder lege hotel
opdracht van hogerhand:
voorschrift is voorschrift Nie
mand durft de verantwoording
te nemen om het anders te
doen.
Voor een dagenlang aange
vraagde ontmoeting met presi
dent Samora Machel worden
Journalisten op het allerlaat
ste moment, midden op de
dag, opgetrommeld. Uw ver
slaggever was op dat moment
niet aanwezig. Erger ls dat be
drijven maandenlang moeten
wachten op Invoervergunnin
gen voor broodnodige grond
stoffen. Dan nog moeten ze
afwachten of ze de goede ma
terialen krijgen. De landbouw-
produktie ln Mozambique ls
de helft van die van 1975 en de
Industriële produktie ls lager
dan voor de onafhankelijk
heid.
De planning rammelt. Volgens
aputo moet eens een
stad zijn geweest,
hoofdstad van Mo-
maakt een La-
indruk. De Portu-
hebben haar dui-
gebouwd met de
J^doeling er te blijven.
er hun sporen
aeelaten met mooi ver
gebouwen, met
pilaren, balu-
en met brede
atb,
ind*
and,
lakt
het vertrek van de kolo-
machthebbers ls de stad
achteruit gegaan. Zij
een vervallen Indruk
gaten ln de straten, half
gebouwen en geslo-
wlnkels. Veel hotels zijn
opgeknapt ln ver
met de conferentie over
ontwikkeling van Zuidelijk
die hier onlangs werd
De Uften werken
maar ln mijn hotel bij
orbeeld ls op de helft van de
de luchtverversing ka-
(De portier houdt een
bij van de ver
waar het systeem nog
werkt). Straathandel ls ln
vrijwel verdwenen; al-
schoenenpoetsers zijn er
actief. Verschil met veel
steden ln ontwlkke-
is dat criminaliteit
prostituUe er niet openlijk
voorkomen. Je kunt op
uur van de dag en de
rustig op straat lopen.
gebrek
op grond van de eerste
ln Maputo vaststelt
het overal ln de derde we-
