De mooiste
wetten
ter wereld
^RDAG 13 DECEMBER 1980
Dom Helder Camara staat niet meer alleen in Brazilië.
De leiding van de kerk in dat land heeft in een
opmerkelijk veranderingsproces oog gekregen voor
de nood van de armen in het land. Hoewel de regering
een „democratische opening" voorwendt, neemt de
lllilspanning tussen kerk en staat dientengevolge toe.
■IQ Deze ontlaadde zich vorige maand, toen de bijha
tweehonderd bisschoppen van Brazilië eensgezind
protesteerden bij de uitwijzing van pater Vito
Miracapillo.
door Aldert Schipper
TROUW/KWARTET 15
vorde
ïn. Bi
'564!
rijgba
2n de
Voor het eerst sinds Jaren heeft
atje 4de Braziliaanse regering van „de
democratische opening" weer een
katholiek priester het land uitge
zet. De rooms katholieke hiërar
chie en de protestante kerken
hebben met felheid gereageerd.
Een incident dat op zijn minst
duldt op twee nieuwe ontwikke
lingen. De rooms katholieke hiër
archie ln Brazilië ls duidelijker en
meer dan ooit verenigd en heeft
gekozen voor vereenzelviging met
de strijd van de arme meerder
heid van het Braziliaanse volk.
De kerk ln Latijns Amerika heeft de maat
schappelijke afmetingen van het evange
lie ontdekt. Aan de hand van de eens zo
itlw| lesmade bevrijdingstheologie maakt de
kerkelijke leiding de worsteling van mil
joenen mensen om werk, een behoorlijk
om voedsel en om de democratische
rechten nu tot haar eigen strijd.
terkelljk ls het proces dat zich heeft
tspeeld ln Brazilië met zijn 120 miljoen
n. In de kerk werken bijna 200 bls-
•ppen en vele duizenden priesters en
.e-helpers ln de talloze baslsgemeen-
Khappen die er sinds 1066 zijn ontstaan.
De eenheid van het episcopaat althans
In theorie bleek dit Jaar, toen de bis
schoppensynode een radicale brief over
het bezit van de grond bijna unaniem
unnam. De eenheid bleek deze herfst
nogmaals, toen een priester van Italiaanse
afkomst, pater Vlto Miracapillo, die actief
was ln vakbondswerk, per decreet werd
uitgewezen. Trouw sprak met pater Vlto,
die deze week enkele dagen ln ons land
was ln werband met de kerkelijke ad ven t-
sacüe Solidartdad
Miracapillo ls een 31-Jarlge niet al te grote
Italiaan van boerenafkomst. Zijn familie
toont ln de buurt van Bari aan de Adrlatl-
sche Zee. Een bescheiden man van niet al
te veel woorden. Toch was hij deze herfst
de Inzet van een nationale opschudding ln
Brazilië. Aanleiding tot de rel was pater
Vlto's weigering om op de Braziliaanse
onafhankelijkheidsdag de feestmis te vie
ren, maar de eigenlijke oorzaak van zijn
uitwijzing was dat Vlto Miracapillo zich
nauwgezet hield pan de nieuwe politiek
van de Braziliaanse bisschoppen en dien
tengevolge ln botsing kwam met de rege
ringspartij.
Slavernij»
Pater Vito kwam ln 1975 als parochiegees
telijke te werken in het bisdom Palmares,
een suikerrletgebled ln het noordoosten
van Brazilië. Een van de vijfduizend bui
tenlandse priesters die ln Brazilië hun
werk doen. Een simpel pastoortje met zijn
hart op de goede plaats. In vijf Jaar doopte
hij 5000 kinderen en hij ls er nog trots op
ook.
„Toen lk in Palmares kwam, merkte lk dat
een deel van de mensen praktisch nog ln
een situatie van slavernij leefden. De men
sen waren volledig rechteloos. Er was bij
na geen werk. geen huls, geen kleding,
geen voedsel. Het enige werk dat er was,
werd beloond met 3.400 cruzeiros (onge
veer 110 gulden, ap.) per maand. Maar dat
werk was alleen maar zes maanden van
het Jaar beschikbaar. De mensen waren
afhankelijk van de plantages waar rietsui
ker werd verbouwd of van de raffinaderij,
waar van het riet onder meer de alcohol
wordt gemaakt, waarop steeds meer au
to's rijden. In 1965 had de regering een
groot stuk land onteigend. Een deel daar
van was onder duizend gezinnen verdeeld,
maar de rest kwam toch weer ln handen
van rijken. Brazilië heeft de mooiste wet
ten ter wereld, maar wie deze wil toepas
senwordt beschuldigd van commu
nisme."
Pater Vlto kon dat niet zomaar aanzien.
Voordat hij het wist was hij bezig de
Braziliaanse wetten te bestuderen en deze
Er ontstond een rel. Senator Severino
Cavalcante van de regeringspartij PDS
vroeg om een bevel tot uitzetting van deze
buitenlandse priester. „Ik zou de politieke
onafhankelijkheid van Brazilië ontkend
hebben," zegt pater Vito. „Maar in werke
lijkheid ging het er om dat lk niet klaar
stond wanneer een rijke familie een kind
wilde laten dopen zonder dat er gewone
mensen bij waren. Maar Cavalcante ver
weet me dat lk weigerde te dopen en geen
huwelijken wenste ln te zegenen en ln
plaats daarvan aldoor bezig was vakbon
den op te richten."
De bisschoppenconferentie wilde het
naadje van de kous weten. Toen bekend
was geworden wat er precies aan de hand
was. bleek de zaak landelijke proporties te
hebben gekregen. De bisschoppen en de
protestante kerken protesteerden una
niem. In Brazilië zijn volgens sommigen
tot 300.000 basisgemeenschappen. Deze
besloten op 2 oktober in plaats van de mis
te vieren een discussie over het geval van
Pater Vito te houden.
Onhoffelijk——
De nuntius, mgr.' Rocco, probeerde de
zaak eerst af te doen als een misverstand
en verweet pater Vlto dat hij zich onhoffe
lijk had gedragen tegen het land dat hem
zo gastvrij had ontvangen. Maar Rocco
werd naar Rome geroepen en na terugkeer
verdedigde hij zijn landgenoot.
Een opmerkelijke wending, die alleen
maar te begrijpen is wanneer men weet
als ll
TSiü
ld VI
ïant
- >r-
argo
nirc
)fl
iderc
luldtj
ischc
Soort slavernij
Arbeiders ln de suiker, die op een plantage
wonen moeten ln de winkel van de eige
naar kopen. Ze krijgen daar wat krediet,
maar de prijzen zijn er dan ook naar.
Oevolg ls dat ze altijd ln de schuld blijven
staan. „Daardoor ls het leven van de men
sen nog erger dan voor de afschaffing van
de slavernij", zegt pater Vlto. „Toen was
de baas nog gehouden voor zijn slaven te
zorgen. Nu moeten de arbeiders voor de
baas zorgen. Aan het eind van dé maand
krijgt de arbeider niet zijn loon uitbe
taald, maar wordt er wat afgedaan van de
schuld die hij aan de eigenaar heeft."
Gedwongen winkelnering ls volgens de
verlichte arbeidswet verboden, maar de
ondernemers trekken zich van de wetten
niet al te veel aan. Als de overheid toch
wat druk oefent, ontdoen zij zich van de
horige arbeiders. De laatste Jaren worden
veel' arbeiders met zachte hand verleid of
zonodig met geweld gedwongen van de
onderneming naar de stad te verhulzen.
Maar ook daar ls maar spaarzaam werkge
legenheid. Pater Vito: „Dan komt er een
eigenaar van een vrachtwagen, een ronse
laar, die aanbiedt de arbeiders voor een
kleine vergoeding aan werk te helpen... op
dezelfde onderneming waar ze eerst werk
ten. Met een klein verschil: nu is er ln het
geheel geen sprake meer van sociale ver
plichtingen voor de werkgever, van het
loon moet nu ook nog wat geld af voor de
ronselaar en de arbeider moet nu voor zijn
eigen eten zorgen. Vandaar de naam van
deze ellendlgen: Bolas frlas (koude prak,
Gesol
Zo lost zich als vanzelf het probleem van
de bezitloze landarbeider tot tevreden
heid van de rijke op. Pater Vlto vindt dat
Brazilië eigenlijk niet echt onafhankelijk
ls, wanneer het zo laat sollen met zijn
mensen. HIJ schreef ln het kerkblaadje
een gebed aan God om onafhankelijkheid,
„die wij met Uw hulp dag aan dag mogen
bouwen." In september viert Brazilië zijn
onafhankelijkheid en de burgemeester
had oudergewoonte ln het feestprogram
ma twee missen opgenomen. Pater Vito:
„Die missen waren om God dank te zeg
gen voor de onafhankelijkheid van het
land en van onze stad. Ik vond dat flauwe
kul. Het volk ls niet onafhankelijk. Het
moet steeds vragen om zijn rechten en het
weet niet waar het die moet opeisen. Ik
weigerde die missen dus op te dragen."
Intussen organiseerden de boeren een
handtekeningactie om de uitwijzing van
pater Vlto te verhoeden. In de kerk van
pater Vito werd een solldarlteitsmis ge
houden. Gewapende grondbezitters kwa
men de dienst verstoren, zodat er een
gevecht tussen boeren en landheren ont
stond.
Maar de handtekeningactie was vergeefs.
Half oktober tekende de president het
uitwijzingsdecreet en kort daarop keerde
pater Vlto Miracapillo terug naar zijn ge
boortedorp, vlakbij het Italiaanse Barl.
Daar wacht hij op het moment dat hij kan
terugkeren naar Palmares.
Veel kans ls daar voorlopig niet op. Inte
gendeel, de Braziliaanse regering heeft
kortgeleden een wet Ingesteld, die het
mogelijk maakt buitenlandse vluchtelin
gen en gastarbeiders het land uit te zet
ten. Naar de Braziliaanse bevolking toe is
deze wet verkocht als een bescherming
van de werkgelegenheid. Maar ln de kerk
maakt men zich zorgen dat de wet straks
gebruikt zal worden om orde op zaken te
stellen onder de geestelijkheid van het
land. Zestig procent van de 9.000 priesters
zijn buitenlanders.
Boven op de berg staat een grote stenen Jezus. Armen gespreid tussen
grijze wolken en cirkelende gieren. Indiaanse vrouwen met
wij duits taande rode en witte rokken steken over naar het hospitaal
van de Jezuïeten. Op blote voeten in de kou. Creel, 2400 meter hoog in
de bergen van Noord-Mezlco. De bergen van de Tarahumara-indianen.
In een vallei ploegt een boer. Met keelklanken spoort hij zijn paarden
aan. Ze zijn schichtig door het onweer. De boer lacht. Nee, hij is niet
bang voor het onweer. En ik? Ja, ik wel. Een lange bliksemstraal slaat
achter een heuvel in. Eindelijk draaien we het donkere plein van de
missiepost Norogachi op. In dekens gewikkelde schimmen tegen de
muur. Een stoet mannen beweegt zich in ritmische cadans naar de kerk.
Tarahumara-indianen beginnen het religieuze feest van Santa Virgen
del Pilar. De kerk loopt vol. Hoge, witte muren in het licht van een paar
peertjes. Op de grond achterin de vrouwen: een veld van gesloten
vormen in gloeiende kleuren. Vooral rood. Donkere, stille gezichten. In
het gangpad de reidans. Stampende voeten, eentonige violen. De
mannen ln wildbedrukte stoffen. Sommigen op hun hoofd een
spiegelend doosje met linten: de Matachlnes. Een gebed in dans. Vier
uur lang.
In de schemering teken ik een straatje. Hobbelige keien en lage,
gepleisterde huisjes. Op het straatnaambordje: Avenida Ldzaro
Cdrdenas. Maar .Jivenida" klinkt wel wat riant voor wat ik zie. Veertig
Jaar geleden was Ldzaro Cdrdenas de grote economische hervormer
van Mexico. Het resultaat wordt hier niet onaardig getypeerd door een
hobbelstraatje met een te weidse aanduiding. Ineens loopt een koe mijn
tekening in. Oroot en zwart, maar nog zonder uier. Als ik weer opkijk
staat erop dezelfde plaats een andere koe. Met uier. Gelach alom. „Ha,
Tomds, uiers groeien hier snel!"
Emilia Cineros, een Tarascaanse vrouw zit met vis op de markt van
Pdtzcuaro. Ze wil boos weten of ik soms toestemming had om haar te
tekenen. Toen ik haar uiteindelijk omkocht met een tekening kon ze
haar lachen niet meer Inhouden.
uit te leggen aan zijn parochianen. HIJ
vertelde de mensen dat zij de wet ln
theorie aan hun kant hebben. Het ging er
nu alleen nog om de wet ook te laten
toepassen. Daarvoor moesten de mensen
zich verenigen. Samen met landloze boe
ren deed hij mee aan het ln bezit nemen
van ongecultiveerde stukken grond, het
geen de Braziliaanse wet toestaat. Samen
met kleine bezitters vocht hij voor eigen
domspapieren voor de grond die zij be
werkten. En als de grootgrondbezitters
hun prlvé-legertjes Inzetten om de armen
weg te Jagen, verdedigden zij zichzelf met
hun blote handen.
dat ln Rome ook een nieuw briesje waait.
BIJ diens bezoek aan Brazilië heeft de
paus zich helder uitgelaten over de ver
trapping van de armen door de rijken. Dat
viel president Flgueiredo zo tegen dat hij
weigerde de paus bij zijn afscheid in Ma-
naus persoonlijk nog te komen groeten.