Land van de
teleurgestelde
verwachting
SALISBURY „Hoort u van
mensen die in Rhodesië zouden
willen wonen, vraag hun dan ons
te schrijven." Dat kennelijk ver
geten bordje hangt nog steeds op
het vliegveld van Victoria Falls,
op de grens van Zimbabwe (vroe
ger Rhodesië) en Zambia. Met
dergelijke oproepen probeerde de
minderheidsregering van Ian
Smith destijds buitenlanders
naar een land te lokken, waar de
blanken door de oorlog en de on
zekere toekomst bij bosjes weg
liepen.
Aan Salisbury Is dat nauwelijks te mer
ken. In het stadscentrum lopen naar ver
houding weinig zwarten. ZIJ zijn veilig
opgeborgen In de afgelegen „townships"
(zwarte wijken). De kerstversleringen
doen meer denken aan een Engelse pro
vincieplaats dan aan zwart-Afrlka. Toch
heeft Zimbabwe zijn laatste „witte kerst"
gehad
Op 18 april Is het onafhankelijk geworden.
In Milton House, aan Jameson Avenue ln
Salisbury, in dezelfde sobere kamer waar
Ian Smith en de mislukte „tussen
paus" Abel Muzorewa werkten, zit nu
premier, „kameraad" Robert Mugabe.
Met herp. met zijn minister voor economi
sche ontwikkeling en planning. Bernard
Chidzero, met VN-functlonarissen. politi
ci, ambtenaren, studenten en tientallen
„gewone Zimbabweanen" ln verschillende
delen van het land heb ik gedurende tien
dagen gesprekken gehad.
Mugabe maakt een zeer bedachtzame,
rustige Indruk. Hij kiest zijn woorden zeer
omzichtig. In niets doet hij denken aan de
radicale guerrillaleider, de „marxist", de
„moordenaar" waarvoor hij tijdens de
oorlog werd versleten. Tijdens de strijd
moest Mugabe zich wel radicaal uitlaten
om zijn aanhang binnen en bulten Rhode
sië een hart onder de riem te steken.
Verzoening»
Nil is zijn grote taak tegenstellingen te
overbruggen, het land bijeen te houden en
vooral de hooggespannen verwachtingen
van een groot deel van de bevolking wat te
temperen. „Verzoening" is een van de
sleutelwoorden in het beleid van Mugabe.
De blanken mogen blijven. Mugabe heeft
immers zelf tijdens zijn verblijf in Mozam
bique gezien hoe rampzalig de massale
uittocht van Europeanen kan zijn. Wester
se bedrijven zijn van harte welkom. „We
hebben het vrije ondernemerschap geërfd.
Daar is niet tussen te komen," aldus Mu
gabe. Een éénpartijstaat zou hij wel wil
len. maar alleen „langs democratische
weg".
„Een man die weinig steun geniet, en
daarom wel het midden moet houden,"
zeggen de tegenstanders van Mugabe over
dit gematigde beleid. „Geen politicus
meer, maar een staatsman", verklaren
zijn bewonderaars.
Mochten zij gelijk hebben, dan kan de
kracht van Mugabe het scheppen van
eenheid zijn zwakte blijken te zijn.
Binnen de eigen gelederen bestaat groei
end vprzet tegen de verzoeningspolitiek.
Radicale ministers zijn hard bezig de posi
tie van Mugabe te ondergraven. Minister
van financiën Enos Nkala heeft opgeroe
pen tot een éénpartijstaat. om de Zapu
van Mugabe's tegenspeler Joshua Nkomo
uit te schakelen. Verder wil Nkala meer
greep op de pers, die nog steeds op de
hand van de blanken zou zijn.
Nkala heeft zoveel jaar gevangen gezeten,
hij is nauwelijks meer serieus te nemen,
wordt wel gezegd in Salisbury. Of hij
meent niet echt wat hij zegt.
Hoe dan ook, met zijn optreden kan Nkala
Mugabe veel schade berokkenen.
Dat geldt ook voor de minister van werk
gelegenheid. Edgar Tekere. Hij heeft zich
bij herhaling in meer of minder'bedekte
termen anti-blank uitgelaten. Tekere
staat op het ogenblik terecht wegens
moord op een blanke boer. Een veroorde
ling door een blanke rechter kan de tegen
stellingen in Zimbabwe en de racistische
onderstroom verder versterken. Minister
rcnnAft 6 DECEMBER 1980 TROUW/KWARTET 25
il^MBM»»»MM»^MM»B»M»—^—WnTEffl,AND
door Nico Kussendrager
van informatie Nathan Shamuyarlra heeft
verklaard dat Tekere zal worden gepar
donneerd. Hij hoeft niet te zitten. Sha
muyarlra heeft die uitspraak later te
ruggenomen, maar het kwaad was ge
schied.
Verzet
Naast de tegenwerking van radicalen bin
nen zijn eigen Zanu, die menen dat Muga
be de socialistische principes heeft „verra
den". heeft de premier te kampen met het
verzet van de Zapu van Joshua Nkomo.
De Zapu werd verslagen bij de verkiezin
gen in Zimbabwe. Nkomo moest genoegen
nemen met de betrekkelijk lichte post van
minister van binnenlandse zaken. Zijn
aanhangers kunnen dat nog steeds moei
lijk verkroppen.
Een maand geleden deden zich ln de zui
delijke stad Bulawayo ernstige ongere
geldheden voor. Ze kostten aan zeker 58
mensen het leven, en kregen internatio
naal veel publiciteit als „het begin van het
einde in Zimbabwe". „Wat is 'Bulawayo'
vergeleken met 'Soweto'," bijt een zwarte
student van zich af.
Voor hem is de aandacht een nieuw voor
beeld van hoezeer de internationale ge
meenschap ervan overtuigd ls dat het met
Zimbabwe de verkeerde kant op zal gaan.
De pers werkt daar aan mee. Journalisten
moeten zich sinds kort eerst voor een
werkvergunning melden op het ministerie
van informatie. Daar wordt ook een Zuid-
afrikaanse krant bewaard met als kop:
Aanhangers Mugabe en Nkomo slaags in
de straten van Salisbury
Baloriga»aB»M»»BBB»»m
Aanvankelijk werden de rellen in Bula
wayo afgedaan als het werk van balorige
ex-guerrillastrijders. ZIJ hebben geen
werk, zijn niet opgenomen ln het nieuwe
nationale leger en vervelen zich. Dat leidt
tot spanningen.
In ons gesprek maakt Mugabe zich echter
zorgen over de groeiende vijandschap tus
sen zijn eigen Sjona-stam en de Ndbele
van Nkomo. Mugabe beschuldigt .zekere
elementen" ervan het tribalisme weer te
willen aanwakkeren, maar zegt ook dat
het „probleem Bulawayo" was opgelost.
Op dat moment moet de premier geweten
hebben dat net negen aanhangers van
Nkomo in Bulawayo waren opgepakt.
Nkomo nodigde nog dezelfde middag de
internationale pers bij zich ln de tuin. Hij
vroeg zich bij die gelegenheid af of „Muga
be en ik nog wel dezelfde taal spreken,"
wond zich op over het feit dat hijzelf als
minister van binnenlandse zaken niet op
de hoogte was gesteld van de aanhoudin
gen, maar riep tevens zijn achterban op
De Zimbabweanen willen praktische
den dje hun ambassade in Salisbury wil
len vestigen profiteren.
De meeste Europeanen gunnen Mugabe
echter het voordeel van de twijfel. „Het
land is nu tenminste weer veilig. Je kunt
gaan en staan waar je wilt. M'n zoon zat
tijdens de oorlog in het leger. Ik heb
doodsangsten uitgestaan," vertelt een
blanke vrouw die zelf deel uitmaakte van
een burgerwacht.
Er zijn nog steeds veel wapens onder de
blanke bevolking. De geweren staan welis
waar niet meer tegen de wand in de hal
van het sjieke Melkleshotel, maar op het
vliegveld is nog steeds een loket waar
wapentuig kan worden ingeleverd. Na de
rellen in Bulawayo heeft Mugabe, aange
kondigd dat de guerrillastrijders zullen
worden ontwapend. Die voelen daar ech
ter niets voor, zolang de Europeanen on
gemoeid worden gelaten.
Wat betreft de teleurstelling onder een
groot deel van de Afrikaanse bevolking,
verklaart een hoge vertegenwoordiger van
de Verenigde Naties in Salisbury: „Wat wil
je nu, zes maanden na de onafhankelijk
heid? Je moet Mugabe de tijd gunnen.
Economisch gezien gaat het goed."
ResultatenMBMMM^^^n
„De gewone bevolking heeft geen bood
schap aan een gezonde betalingsbalans.
De mensen willen resultaten zien," stelt
de rooms-katholieka ontwikkelingswerker
daar tegenover. De regering heeft echter
gekozen voor vergroting van de welvaart,
voor economische groei, eerder dan verde
ling van die welvaart.
„We streven een voortgaande groei na in
alle sectoren," verduidelijkt minister
Chidzero. „Voor dit jaar verwachten we
economische groei van 4 tot 5 procent."
Voorrang wordt gegeven aan de ontwikke
ling van de landbouw, vanwege de werk
gelegenheid en de voedsel vooiziening.
Zimbabwe moet de graanschuur van zui
delijk Afrika worden.
Verder wil Chidzero vooral de mijnbouw
ontwikkelen. „Dat levert deviezen op".
Ondanks de sancties verdrievoudigde de
mijnbouwproduktie tussen 1965 en 1979.
Zimbabwe produceert zilver, goud, koper,
kobalt, kolen en nikkel. Niet voor niets is
het in aanleg een van de rijkste landen in
Afrika.
Voor het aanboren van die welvaart moe
ten wel een aantal hinderpalen worden
overwonnen. Er is een gebrek aan ge
schoold personeel in sommige sectoren,
en de vervoersmogelijkheden voor de bin-
nenstaat Zimbabwe zijn beperkt. Juist
een week geleden werd in Maputo (Mo
zambique) een conferentie gehouden om
het transportsysteem in zuidelijk Afrika
te verbeterea
Belangstelling—
Doorslaggevend voor de economische ont
wikkeling is echter de belangstelling van
buitenlandse investeerders. Die laten nog
steeds op zich wachten. Ze voelen zich
minstens zo onzeker als de blanken in
Zimbabwe. En staan wantrouwend tegen
over een leider die een jaar geleden nog de
mond vol had van „wetenschappelijk soci
alisme" en nationalisaties. De krediet
waardigheid van Mugabe hangt af van
zijn geloofwaardigheid.
Met de ontwikkelingshulp gaat het al net
zo moeizaam als met de buitenlandse in
vesteringen. Van alle beloften die zijn
gedaan tijdens de conferentie over de on
afhankelijkheid van Rhodesië in het Lon-
dense Lancaster House is weinig terecht
Mark Térstroet
gekomen. Het is een andere, teleurgestel
de verwachting.
„We zijn bedonderd," verklaart premier
Mugabe ronduit. Als ik £ijn kamer uitkom
zit de Britse hoge commissaris te wach
ten. Hij wordt op het matje geroepen
omdat Britse schenkingen aan Zimbabwe
achteraf leningen blijken te zijn. Van de
anderhalf miljard gulden die nodig is voor
de ontwikkeling van Zimbabwe is tot nu
toe nog geen vijfde toegezegd. En dan nog
vaak uitgesmeerd over een aantal jaren.
Zimbabwe is een land dat volgens minis
ter Jan de Koning binnen drie vier jaar
zonder ontwikkelingshulp kan. „Het heeft
geweldige hulpbronnen en een uitgebrei
de infra-structuur, waar veel andere ont
wikkelingslanden jaloers op zouden kun
nen zijn."
Minister Chidzero is het daarmee niet
oneens. „Wat we nodig hebben is een soort
„Marshallhulp", zoals West-Europa die na
de tweede wereldoorlog van de Verenigde
Staten kreeg. We hebben inderdaad veel
mogelijkheden, en we hebben kunnen le
ren van de fouten van andere ontwikke
lingslanden."
„Sommige hebben alle aandacht gegeven
aan herverdeling, inkomensgelijkheid
met voorbijgaan aan economische groei
en investeringen. Andere landen in de
derde wereld daarentegen legden daar
juist alle nadruk op. De elite werd rijker,
de massa armer. Veel ontwikkelingslan
den hebben de landbouw verwaarloosd.
Ze moeten nu voedsel invoeren, terwijl ze
ooit uitvoerders waren. Dat soort fouten
willen we vermijden. Wij hebben geen
doctrinair ontwikkelingsbeleid, maar een
praktische aanpak. Wat zijn de doelstel
lingen en wat moeten we doen om die te
bereiken? Dat kost tijd. Daarover bestaat
mogelijk wel wat teleurstelling. Maar de
meerderheid van de bevolking is tevreden
over het ontwikkelingstempo."
Op een opmerking over sluimerende on
vrede en stakingen in de mijnbouw, valt
Chidzero uit: „Wat wilt u nu? Wij hebben
een open economie, een democratie. Sta
kingen gebeuren overal. Bij u ook. Als we
een dictatuur zouden vestigen worden we
daarop bekritiseerd. Hoe meer vrijheid
van meningsuiting er bestaat, hoe meer je
op je kop kan krijgen wegens fouten. Dat
is een goede zaak. Maar als het westen
hier een totalitair regime wil, kan het dat
krijgen."
Chidzero blijft ervan overtuigd dat Zim
babwe grote economische mogelijkheden
kent. „Wij hebben de hulpbronnen, de
infrastructuur, er is kader."
„De eerste jaren is echter veel steun nodig
voor de wederopbouw. We komen net uit
een oorlog die veel verwoestingen met
zich mee heeft gebracht. Het zal een paar
jaar duren voor de economie weer op
eigen kracht kan draaien." Chidzero heeft
zijn hoop gevestigd op de conferentie van
donorlanden die begin volgend jaar wordt
gehouden.
Als het experiment in Zimbabwe lukt zal
dat volgens Chidzero gevolgen hebben
voor de rest van de derde wereld, en voor
de ontwikkelingen in zuidelijk Afrika.
„Als het hier fout gaat heeft niemand daar
voordeel bij. Niemand is gebaat bij
chaos."
Zimbabwe kan een model worden voor
Zuid-Afrika en Namibië, maar ook een
afschrikwekkend voorbeeld. Veel hangt af
van de internationale gemeenschap. Zij
bepaalt mede in hoeverre „kameraad"
Mugabe de radicale elementen in zijn land
onder de duim kan houden, en in hoeverre
hij erin slaagt de behoeften van de zwarte
bevolking te bevredigen.
resultaten zien van de onafhankelijkheid. Foto: Lesley Ncintyre
Mugabe voelt zich „genomen"Ruim een half jaar na de onafhankelijkheid kan hij
nog steeds niet zijn beloften aan Zimbabwe nakomen. Van overal werd steun beloofd
aan het door oorlog geteisterde land. Mugabe wacht nog steeds met ongeduld. De
bevolking is het wachten moe, radicalen roeren zich, met de blanken lijkt hij nog de
minste problemen te hebben. Mugabe verdient snel hulp en zeker geen tweede
burgeroorlog.
„vooral kalm te blijven". Van het opgeven
van de regeringsverantwoordelijkheid en
ln de oppositie gaan wil Nkomo niets
weten. „Dan hebben we helemaal niets
meer in te brengen."
Nkomo's medewerker Thomas Mbengo
laat zich veel radicaler uit dan zijn voor
man. Hij was tijdens de onafhankelijk
heidsstrijd onder meer vertegenwoordiger
van de bevrijdingsbewegingen in de Euro
pese Gemeenschap. Mbengo hekelt dat er
zoveel ruimte wordt gegeven aan het vrije
ondernemerschap in Zimbabwe. „Onze
ministers vliegen naar landen die destijds
sancties tegen Rhodesië op flagrante wij
ze hebben geschonden." Volgens Mbengo
wordt de politiek van de blanke minder
heidsregering voortgezet. „De klassen
maatschappij bestaat nog steeds in Zim
babwe."
Onbehagen
Deze woorden weerspiegelen een algeheel
gevoel van onbehagen onder de bevol
king. Zimbabwe is het land van de teleur
gestelde verwachting.
„Er is inderdaad een crisis van verwach
tingen," geeft Mugabe toe. Een crisis van
verwachtingen? Een crisis van behoeften
zal hij bedoelen," bitst later een linkse
econome.
Zoals in zoveel koloniën bestond ook in
Rhodesië het idee dat op de dag van de
onafhankelijkheid alles anders en beter
zou worden. „Ons was beloofd dat deze
huisjes ons eigendom zouden worden,"
klaagt een zwarte ln de woonwijk Musako
bij Salisbury. „Dertig jaar lang heb ik een
veel te hoge huur betaald." „Ze hadden
ons beloofd dat hier een echte school zou
staan. Nu zitten we nog steeds in tenten,"
moppert een jongen van een Jaar of zes
tien die net is teruggekomen uit Mozambi
que. „Minimumloon, het zou wat. Op pa
pier bestaat het misschien, maar lang niet
ledereen krijgt het." klaagt een arbeider.
Veel zwarten hadden een radicale land
hervorming verwacht. Ooit werd de grond
in Rhodesië gelijkelijk verdeeld tussen
300.000 blanken én zes miljoen zwarten.
De Europeanen kregen vooral land op de
vruchtbare hoogvlakte, terwijl de Afrika
nen terecht kwamen in overbevolkte, af
gelegen delen van Rhodesië. Dat zet
kwaad bloed. Volgens de regering is ontei
gening van de blanke grond echter niet
nodig. Minister Chidzero zegt dat er ge
noeg braak ligt om ln cultuur gebracht te
worden. Grond hoeft niet van Europeanen
te worden afgepakt.
Onder de zwarte bevolking bestaat een
sterke druk voor landhervormingen, als
tastbaar bewijs van de onafhankelijkheid.
„Ze hebben de grond van ons gepikt. Nu
pikken we het terug," zegt een rooms-
katholieke ontwikkelingswerker. Aan ille
gale landbezettingen is echter tot nu toe
een einde gemaakt.
Gratis onderwijs en gezondheidszorg be
horen tot de plannen, maar bestaan nog
steeds niet in Zimbabwe tot teleurstelling
van de Afrikaanse bevolking.
Zwarte guerrillastrijders hadden gehoopt
te worden opgenomen in het nieuwe natio
nale leger. Maar daar is slechts voor een
beperkt aantal plaats. Voor werk op het
land, zoals de regering wil, voelen de sol
daten weinig. Ze hebben lang genoeg ln de
bush gezeten. Opgekropte spanningen in
de guerrillakampen komen regelmatig tot
een uitbarsting.
Gestudeerde zwarten, die jarenlang als
balling in het buitenland hebben ge
woond, komen in Zimbabwe niet aan de
bak. Europeanen hebben elkaar in het
licht van de onafhankelijkheid niet zelden
naar goedbetaalde posities gepromo
veerd. De inkomensongelijkheid is groot.
Voor iedere dollar die een Afrikaan ver
dient, verdient een Europeaan er elf. In de
landbouw is het verschil nog veel groter.
In een toespraak tot bewakers prijst Mu
gabe het gevangeniswezen. Daar is de
Afrikanisering snel verlopen. De premier
geeft echter toe dat het uitzondering is.
OnzekerheidH^^^H»»M
Mugabe kan de Europeanen als hij hen
in het land wil houden niet te hard
vallen.
Een gevoel van onzekerheid overheerst.
De „moordenaar" Mugabe blijkt in de
praktijk mee te vallen. Welke kant het
uiteindelijk opgaat ln Zimbabwe moet
echter worden afgewacht. Nog steeds ver
trekken blanken. In de krant worden luxe
huizen te koop aangeboden, waarvan lan
