Verzonken waterkrachtcentrale
'M'n winterjas is warm
genoeg waarom zou
ik een bontjas willen?'
Wetenschap enf techniek
door Rob Foppema
,En hoeven nu die drie kerncentrales van de regering niet meer?" Spontane vraag van
Iemand die eergisteren ons bericht las over de mogelijkheid om een soort
i elektriciteitsmijn aan te leggen. Een diep gangenstelsel dat overdag stroom levert
doordat het, via turbines, vol water loopt, en daarna telkens met (goedkope)
nachtstroom weer wordt leeggepompt. Het antwoord is „Nee", maar de vraag wijst er
terecht op dat alles met alles te maken heeft in onze energievoorziening.
STfÉRDAG 6 DECEMBER 1980
BTNNENT.AWni
A In Nederland kampen ongeveer 1S0.000 gezinnen met financiële problemen, aldus een
*9 ruwe schatting van de Nederlandse Vereniging voor Volkskredietwezen. In veel
1 gevallen is er sprake van een uitzichtloze situatie; schulden die uiteen lopen van enkele
(Juizenden guldens tot bedragen van vijf tot zes oijters.
door Hetty Nietsch
AMSTERDAM „Kind, waarom
blijf jij toch doorlopen op die
afgesleten hakken?." had een
buurvrouw eens terloops opge
merkt Een ander informeerde tij
dens een verjaarspartljtje: „Die
Jurk. had Je die vorige keer ook
niet aan?"
En een weinig tactische kennis had me
vrouw Van Eik uit Utrecht wel eens ge
vraagd wanneer ze ook zou overgaan op
eiken meubelen. In tegenstelling tot me
vrouw Van Elk, die uiterste zuinigheid ln
baar vaandel voert, zijn er op dit moment
naar schatting 150.000 Nederlandse gezin
nen die financieel aan de grond zitten en
vaak één gemeenschappelijke zorg heb
ben: schulden.
In ongeveer honderdduizend gevallen zijn
de financiële problemen grotendeels toe
te schrijven aan het wegvallen van werk,
bijverdienste of tweede Inkomen en aan
echtscheiding. En ln ruwweg vijftigdui
zend gevallen zijn te lichtvaardig ver
strekte of opgenomen kredieten de oor
zaak van de geldzorgen. Een bekend voor
beeld ls het geval van een gezin, dat van
een bescheiden Inkomen leeft en de hoge
lasten van de aangekochte woning niet
meer kan opbrengen. Volkskredietbanken
krijgen steeds meer schuldsaneringsza
ken ln behandeling.
Door de onzekere economische situatie
zot het gros van het publiek toch banger
zijp geworden om zich ln de schulden te
steken en ook zijn de geldschieters wat
voorzichtiger geworden
Mevrouw Van Elk heeft het financieel niet
breed en heeft zich moeten wapenen tegen
het, optreden van familieleden en beken
den. Toen een familielid langs wilde ko
men om de „prachtige" toto's van het
evenzo prachtige Tunesië te laten zien. zei
zei: ,Je doet maar, het Interesseert me
toch niets."
Mevrouw Van Elk uit Utrecht la geschei
den en leeft samen met haar zeventienja
rige dochter van een AAW-ultkerlng van
twaalfhonderd gulden per maand. Hoe
zuinig is mevrouw Van Elk? Papleren kof-
1 flefllters gebruikt ze niet, ze heeft er zelf
een gemaakt van katoen die ze om de
zoveel tijd met heet water uitwast. Groen
te verbouwt ze ln haar bescheiden achter
tuintje en 's avonds brandt er ln de woon
kamer één tl.-buis. Het bankstel heeft ln
de showroom tentoongesteld gestaan,
en kostte vierhonderd gulden. Het wand-
meubel was ernstig beschadigd en dus
laag ln prijs. 8lnds haar schelding, zeven
Jaar geleden, ls ze nog één keer met vakan
tie geweest „Met de kinderen naar Italië.
Onderweg hebben we ln de auto geslapen
omdat we geen hotel konden betalen. In
Italië hebben we toen gekampeerd. Na een
week ging het regenen en zijn we maar
weer naar huls gereden. Dat was een goed
kope vakantie
Mevrouw Van Elk heift drie kinderen, een
dochter van zeventien woont nog thuis.
„Mijn dochter wil er leuk uitzien, moderne
kleren dragen. Dat kost een hoop geld. Ik
wil filet dat ze aan mijn dochter zien dat
haar moeder van de bijstand leeft Ze
moet uit kunnen gaan. naar de dancing.
Dat mag ze. ai kost het me kapitalen. Je
kimt zo'n kind toch niet voor Je eigen
ellende laten bloeden?"
Breien
Mevrouw Van Elk rookt shag omdat dat
goedkoper is. Ze breit haar truien zelf en
als ze ze niet leuk meer vindt haalt ze ze
uit om er weer Iets anders van te brelen.
Planten koopt ze zelden, wel verzamelt ze
stekjes. „Omdat lk zo zuinig ben heb ik
eigenlijk nooit grote geldzorgen. Lenen
doe lk gewoon niet als Je het niet terug
kunt betalen val Je nog verder terug. Als
lk een hoop geld had? Zou ik het op de
bank zetten. M'n winterjas ls warm ge
noeg. waarom zou ik dan een bontjas
willen?"
„Ik ga meestal liever alleen boodschappen
doen. zonder de klnderea Die zien altijd
Iets wat ze mooi vinden en meestal kan lk
het toch niet betalen. Aan Sinterklaas
moet Je gewoon wel meedoen als Je kinde
ren hebt Dat hoeft geen honderden gul
dens te kosten. Gewoon een aardigheidje.
M'n oudste, die getrouwd ls, krijgt een
paar kopjes en haar man. net als m'n zoon,
wat schroevedraaiers. De Jongste heeft
pas verkering, die krijgt een stoffer en
blik."
Het gezin 8. te A. H(j had een drukkerij,
kreeg op het zakelijke vlak financiële te
genslagen te verwerken en ln augustus
van dit Jaar ging het bedrijf failliet. „Niet
ls zo duur als geen geld hebben," zegt zijn
vrouw, „De rekeningen die Je hiet betaalt
lopen op. Een zwemabonnement kun je
niet betalen, maar Iedere keer koop Je wel
weer een kaartje."
HIJ had bijzonder hard gewerkt om het
bedrijf, waarvan hij de eigenaar was. In
stand te houden. Een gedeelte van zijn
salaris ging op ln het bedrijf. In het gezin
werd alleen het hoognodige aangeschaft;
eten en kleding. Mevrouw 8.: „De meisjes
zijn zes en negen en kosten al een hoop
geld. De oudste wilde plotseling gaan
paardrijden. Ook dat kost wat en Je wilt
het ze niet ontzeggen. Ze heeft het een
tijdje gedaan en toen was bet afgelopen.
Noodgedwongen doe Je Je kinderen altijd
wel wat tekort. Ze hoeven natuurlijk niet
alles te hebben, maar als je ze zelfs dat
minimale niet kunt geven! Nee. leningen
hebben we niet afgesloten. Maar we heb
ben ook mazzel gehad dat de wasmachine
niet kapot ls gegaan."
In goedkope zaken doen ze hun bood
schappen, de abonnementen op de krant
en een weekblad zijn opgezegd en dure
vakanties zijn er niet bij. „Dat valt ook
niet mee voor de kinderen. In de klas gaan
ze allemaal naar Spanje en Italië." vertelt
meneer 8. ..Laatst wilden we ze toch er
gens mee naartoe nemen, naar het circus.
De oudste belden een vriendinnetje op dat
meemocht en zonder dat we erover ge
sprokken hadden zei ze: „Je moet wel geld
meenemen want papa en mama hebben
niet zoveel".
SchoonmakenaHBBBMHBH
Mevrouw 8.: „We zijn niet materialistisch
Ingesteld, we hebben niet zoveel luxe no
dig. Ik zou wel eens leuk uit willen ln de
stad naar het theater en na afloop ergens
Iets drinken. Maar dat kan niet Ik lig er
niet echt jakker van, behalve die keer
toen we acht maanden huurschuld had
den. Toen sliep lk 's nachts niet. En toen
we de elektriciteit niet konden betalen.
Iedere keer als de bel gtrifc kreeg ik de
bfbbera. Dan dacht lk: daar heb Je die man
weer met de rekeningen. En natuurlijk
was ik bang dat ze het hele zaakje zouden
afsluiten Gelukkig begrepen ze het wel,
dat we gewoon het geld niet hadden om te
betalen."
De grote kunst van het schuiven, noemt
Laten we het maar
een „elektriciteits-
mijn" noemen, want
de officiële naam, on
dergrondse pomp-ac-
cumulatiecentrale, is
zo onhandelbaar dat
de bedenkers hem
liever afkorten tot
OPAC. Het idee om
een mijn aan te leg
gen die daarna met
opzet vol water loopt,
moet trouwens ook
nog wat wennen. Wa-
terdoorbraak be
hoorde tot nog toe tot
de mijnbouwkundige
nachtmerries. Maar
de logica achter het
idee is sluitend.
Het laat zich in een simpel
grafiekje zien: het patroon
waarin onze samenleving
P«?r etmaal elektriciteit ge
bruikt, is nogal onregelma
tig In het holst van de
nacht, wanneer de meeste
mensen slapen, is er een
diep dal. Overdag en 's a-
vonds is het verbruik veel
boger maar ook wisselend.
een kronkellijn waarin het
uitgaan van bedrijven en
het aangaan van lampen
en tv-toestellen systema
tisch te herkennen zijn.
Die wisselingen zijn knap
hinderlijk, technisch ge
sproken. Want de pieken in
het verbruik moeten op
hetzelfde moment door de
gezamenlijke centrales
worden geproduceerd. Wie
een schakelaar omzet, kan
niet even op een wachtlijst
worden geplaatst maar
neemt direct stroom af. (in
de praktijk hebben de
elektriciteitsproducenten
hier wel piepkleine foefjes
op. maar in grote lijnen
blijft het verhaal waar.)
Dat betekent dat de totale
capaciteit van de centrales,
het „opgesteld vermogen"
berekend moet zijn op de
hoogste piek in de afname
En dat er dus 's nachts veel
capaciteit stilstaat of op
een laag pitje draait. Beide
verschijnselen zijn verve
lend. Je. moet installaties
neerzetten die maar een
beperkt aantal uren per et
maal werken en nodig zijn,
en dat is duur. (Daarom is
nachtstroom in voorko
mende gevallen goedko
per.) En wat er 's nachts op
een laag pitje draait, is
naar verhouding ook nog
duur. omdat bij gedeeltelij
ke belasting het rendement
van de brandstof kleiner
is.
Het is dus op minstens
twee manleren voordelig
als je 's nachts extra ener
gie kunt opwekken en die
bewaren om overdag te ge
bruiken. Het nachtelijke
produktledal wordt afge
vlakt. waardoor het brand
stofrendement beter
wordt. En overdag kun Je
daarmee uitgerekend die
dure verbrulkspieken af
vlakken. Vreugde aan alle
kanten, zelfs als blijkt dat
het bewaren (en dus omzet
ten) van energie ook nog
wat energie kost.
Dat is de logica achter de
„opgepompte water
krachtcentrales" die ln
veel landen goede diensten
bewijzen: met voordelige
nachtstroom wordt water
naar een hooggelegen re
servoir gepompt. Overdag
laat men dat naar behoefte
terugstromen terwijl het
turbines aandrijft die weer
stroom leveren. Zeker als
de pompen voor 's nachts
dezelfde apparaten zijn als
de turbines voor overdag
alleen de richtingen van
waterstroom en elektrici
teitsomzetting wisselen
roept dit het beeld op van
vernuft gepaard aan een
voud. In de praktijk over
heerst vernuft, want de In
stallatie is toch niet zó
simpel.
De Nederlandse voorstudie
die deze week verscheen,
liet dit hele idee ruim een
kilometer de bodem ln zak
ken. TH Delft, Ingenieurs
bureau Van Hasselt en De
Koning en Aannemers Vol-
ker Stevin situeren het
„hoge" waterreservoir ge
lijkvloers en het lage reser
voir ln een stelsel van spe
ciaal aangelegde diepe
mijngangen Een land dat
weinig hoogteverschillen
kent, kan altijd nog hoog
teverschillen méken
We kunnen nu een beetje
overzien wat zo'n elektrici
teitsmijn zou betekenen
voor de Nederlandse
stroomvoorziening. In het
grafiekje geven de gear
ceerde oppervlakten de
hoeveelheid energie aan
die opgeslagen wordt en
daarna teruggeleverd. Van
netto besparing ls duide
lijk geen sprake. Er komt
zelfs minder stroom uit
dan Je er in gestopt had: bij
de omzettingsprocessen
treden onvermijdelijke
verliezen op.
Dat wordt maar voor een
deel gecompenseerd door
het wat betere brandstof
rendement in de bestaande
(thermische elektriciteits
centrales. In die zin ver
vangt het opslagsysteem
niets, het slaat alleen op.
Wat wel verandert, ls het
karakter van de installatie
waarmee elektriciteit
wordt geproduceerd. Daar
onderscheidt men vollast-
bedrijf, dat In priAdpe
vierentwintig uur per dag
hetzelfde doorprodu«%t.
deellast-bedrijf, dat de ber
gen en dalen ln het ver
bruik min of meer volgt, en
de kleinere plekl as teenhe
den die van moment tot
moment de prod uk tie aan
het feitelijke verbruik
moeten aanpassen
Het afvlakkende effect van
de elektriciteitsmijn ver
groot het aandeel van het
vollast-bedrijf (het niveau
onder het nachtelijke dal)
door dat voor een deel aan
piek- en mlddenl ast-be
drijf door te geven De ge
volgen voor de samenstel
ling van het machinepark
minder vinnige gasturbi
nes die binnen een minuut
zijn bij te regelen, meer
grote centrales die een
kwartiertje of langer tijd
vergen om een hogere ver
snelling te bereiken
Meer vollastbedrijf dus, en
dat betekent voor het
brandstoffenpakket in de
te voorziene toekomst:
meer kolen en (als dat nog
zou mogen) uranium, en
minder aardgas. Dat past
geheel ln de energienota
van de regering, en dus ui
teraard niet in ieders
straatje. Het aardige van
de elektriciteitsmijn is dat
het idee daarmee niet in
één politieke hoek is weg
gezet. Het is een omvang
rijke opslagmogelijkheid
voor hoogwaardige ener
gie. en dat is juist iets waar
bijvoorbeeld windmolens
gebrek aan hebben
Gedachten om windmo-
TROUW/KWARTET 23
mevrouw 8. het, het ene gat met het
andere vullen.
Mevrouw O. van D uit Amsterdam, 'moe
der van zes kinderen, echtgenote van een
WAO'er en in de avonduren, van maandag
tot en met vrijdag, schoonmaakster van
de AMRO-bank-percelen ln de hoofdstad.
Omstreeks de feestdagen gaat mevrouw
Van D. een lening aan bij de gemeente
giro. De kleintjes krijgen hun cadeautjes
met 8interklaas, de groten met kerstmis.
Haar man werkt halve dagen als maga
zijnbediende en verdient 1394 gulden. Met
het schoonhouden van de kantoorgebou
wen. noodzakelijk om de leningen te af te
kunnen lossen, verdient ze 103 gulden ln
de week. Er zijn nog vier kinderen thuis,
die allemaal zo hun eisen stellen. Het huls
is oud, als het flink waalt staan de gordij
nen bol en de gas- en lichtrekening ls
hoog.
„Op dit moment heb lk een schuld van
vijfduizend gulden. Dat valt wel mee, vind
lk zelf. Met het geld dat lk verdien met
schoonmaken probeer lk die schuld af te
lossen. Liever had lk overdag gewerkt, in
een winkel of zo. Maar als je 35 bent
geweest, ls het moeilijk om een baan te
krijgen." Mevrouw Van D. moet toegeven
dat ze niet uitgesproken zuinig ls. Koud
wil ze het niet hebben, dat ls armoe, vindt
ze. en als ze kijkt naar het postkantoor
aan de overkant, waar dag en nacht licht
brandt, is dat voor haar een reden te meer
om zelf ook niet zuinig te zijn met elektri
citeit. Was de verleiding vroeger groot als
ze dóór de stad liep langs kleurige etala
ges. tegenwoordig valt het wel mee. „Wat
niet kan dat kan niet."
„Ik heb geluk," vertelt ze. ..Hierboven
wonen mijn twee zwagers. Soms leen ik
wat geld van ze en betaal het ook weer
„Ik was achttien Jafcr niet op vakantie
geweest. Nu heb lk een vakantiehuisje ln
Schoorl gekocht. Met geleend geld, dat
wel. Ik heb het van kennissen gekocht dus
kreeg lk het ook nog wat goedkoper. We
gaan er ln de weekeinden heen en ln de
zomervakantie. Nu zegt mijn familie: „Oh,
wat heeft ze het goed," vroeger zeiden ze:
„Had dan toch niet zo'n hok met kinderen
genomen." Ik vind wel dat de mensen erg
hard zijn."
Mevrouw Van G. gaat er prat op dat haar
kinderen er netjes uitzien. Op haar weke
lijkse tochten langs de goedkopere con
fectiezaken en over de markt wil ze hier en
daar wel eens op koopjes stuiten. Verder
laat ze rekeningen automatisch afschrij
ven en graag eet ze een paar dagen ln de-
week een goed stuk vlees
lens op enigzins serieuze
schaal te gebruiken ln de
elektriciteitsvoorziening,
houden bijna allemaal in
dat hun produktle gekop
peld wordt aan het lande
lijke net. Daardoor wordt
een soort pseudo-opslag
gerealiseerd. Als het hard
waait, kun je overtollige
elektriciteit toch kwijt;
wbait het te zacht dan tap
je stroom uit het openbare
net. Het laat zich denken
dat „verrijking" van dat
net met een échte opslag
mogelijkheid ook op dit ge
bied onregelmatigheden
kan helpen gladstrijken
Hoe realistisch dat is, zal
nog moeizaam moeten
worden uitgerekend, maar
dat geldt voor meer aspec
ten van de elektriciteits
mijn
Dit leidt de gedachten on
herroepelijk naar het plan-
Lie vense. waarin windmo
lens op de (te verhogen)
dijk van de Markerwaard
water naar binnen pom
pen. Om inderdaad
naar behoefte weer via tur
bines uit te stromen en zo
elektriciteit te produceren.
Het principe lijkt sterk op
de elektriciteitsmijn, maar
Mevrouw Van Eik 's avonds één tl-buls
terug. Al en toe zeggen ze. Laat maar
zitten en dat ls natuurlijk fijn."
0 12 24
uur
Verloop van het afgenomen elektrisch vermogen
gedurende een etmaal
illustreert dat ook energie
uit de lengte óf uit de
breedte moet komen. Het
plan-Lievense werkt met
een hoogteverschil van een
meter of tien, maar heeft
als reservoir het halve IJs-
selmeer nodig. De elektri
citeitsmijn gaat een meter
of duizend diep. maar
toont bovengronds dan
ook niet meer dan twaalf
hectare water, het opper
vlak van een normale mo
derne boerderij, zegt een
rapporteur veelbeteke
nend
Overigerts verzekert prof.
ir. J F. Agema, bij beide
studies betrokken, dat de 1
verschillende plannen el
kaar niet bijten of bij voor
baat onmogelijk maken
„Het zijn allebei bijdragen
aan de energiediscussie
Vermogen
Teruggave
Oude verloop
Nieuwe verloop'.
thermische
centrales
