Itler lijkt meer op ons dan ons lief is
1941-1944
De grote knelpunten in
Atlas van grondstoffen
fc.-; &9SS&
De ideologische aap..
selijke
ïïr;
Overdrijving
Geweldsdenker.
Tweedeling
Nazi-taal
Geschiedenis
Werkhypothese
dat is de lezer van dit boek,
dat ben ikzelf,
dat zijn wij allen
s/rh "november 1980
BOEKEN
TROUW/KWARTET p 17/RHS 21
0. van Zweden
leden is een vertaling verschenen van Hitiers „Tafelgesprekken." Die titel „tafelge-
is fout, want Hitier heeft in zijn leven nooit gesprekken gevoerd, en zeker niet in
te waarin hij de macht had. We hebben in dit boek te maken met monologen;
ie en saaie alleenspraken van een man die uitsluitend naar zichzelf kon luisteren, en
enkele vorm van tegenspraak verdroeg. De hielenlikkende Bormann, die meende
woord van zijn grote chef eeuwigheidswaarde had, heeft die monomane woorden-
Hitier laten notuleren. Onder Bormanns oppertoezicht zijn die alleenspraken
iwerkt. De „tafelgesprekken" die op deze manier zijn ontstaan, stammen uit de
p44. Ze zijn uitgesproken in Hitiers hoofdkwartieren, maar hebben de uitzonde-
jaargelaten weinig te maken met de dagelijkse oorlogsproblematiek. Meestal
rt Hitier zijn „glorierijke" verleden, of hij gaat zich te buiten aan allerlei lievelings-
ibnj jrpen.
"Hing
ndrin hand van de2e »taIelge-
merkt men wederom dat
dzaak twee manleren zijn
fle wn tegen Hitler kan aan-
AM s demon, of als afschuw
voorbeeld. Wie In Hitler
m ziet. heeft het makke-
e' i in één klap van alle sores
die 2 over een demon valt niets
s maa Hf8«n
"t m? t daarentegen een gewone
lis uil die dank zij doodgewone
en heel ordinaire omstan-
zijn kansen kreeg, dan ligt
ji, en is het zaak precies uit
hoe de geschiedenis zich
[edragen.
ekt vanzelf dat de laatste
manier van de historicus
>nge
de
n D«
kt.
anse
bijd4ken
neer
tr volgt ln zijn eindeloze
gJhker. heeft alle gelegen-
- hem te observeren. Wie dat
w oet. kan nauwelijks aan de
>e'«n itkomen dat Hitier herken-
het nselijke trekken had, met
i»rot itandc echter dat alles bij
1 ler en buitensporiger was
ti ba
^ert Speer <zijn hofarchl-
iter zijn minister van be-
I hem karakteriseerde ten
in zijn bouwkundige plan-
elijk als de man die alle
s uit het oog verloor, en
een steriel gigantisme. zo
Jer over de gehele linie te
een man bij wie alle
iaat verloren ging ln
ilg uitvergrote proporties.
wezen zeggen dat Hitier
^atuur was van een mens:
uitvergrote afbeelding
Imens van de twintigste
\een geweldsdenker Is tot
I ADVERTENTIE
b An lho« boeken
3 hit
roofl wit Mlio«n
ze politieke roman stonden de
in Soweto en de moord op
iodoor de veiligheidspolitie
Een literaire aanval op het
toanse regime die zijn
imetkent.
i zullen geen revolutie
ten. Integendeel: in de
ïsamenleving zullen de
le maatschappelijke
ingen uist op subtiele wijze
verstevigd
oThomas (red.)
il als zelfhulp
ngen van een
«praatgroep
kboek zonder therapeutische
ie laat zien hoe je door
»1 kunt leren de problemen
edag te hanteren.
ffziy
nIT
"uwenbeeld in de mannenmop
rijdschrilt
n over vrouwen bevestigen en
ukken de bestaande
irdelen over vrouwen. Alle
dus om daar tegen in het
te komen.
forranclr
de spiegel kijk si» Ik
aoed.r
»n met dochters
ir-dochterrelatie is
ipliceerd. Dat blijkt weer eens
b gesprekken. die andere
jn kunnen helpen duidelijkheid
len over hun eigen relatie tot
loeder
Singer
*eru pro dier
«over de tirannie van mensen
ueren werd bij de eerste druk al
classic' bestempeld.
koekha
in de waanzinnigste consequenties
toe.
Hitler ls de karikatuur van de twin
tigste eeuwer.
Hoe een karikatuur werkt, is be
kend.
Een man met een Iets gepronon
ceerde neus. krijgt ln de karikatuur
een ontzaggelijke gok. Iemand die
in het dagelijkse leven een beetje
uitstaande oren heeft, zal in de kari
katuur een paar oren aangenaaid
krijgen als grootmrfstzeilen. Oa zo
maar door.
Een bescheiden lachje wordt een'
schater van oor tot oor, een kuifje
wordt een paardestaart, slanke han
den worden „lange vingers", een
getailleerde lijn wordt een wespen-
taille, en een sigaar wordt een torpe
do Maar tegelijk ls een karikatuur
méér dan een overbelichting van
het lichamelijke. Een goede karika
tuur ls voor een deel de uitvergro
ting van het kenmerkende, het we
zenlijke of het markante.
Hitier ls het prototype van de ge
weldsdenker zonder grenzen; hij
zweet ln absurd vergrote proporties
alle kwalen uit waaraan de twintig-!
ste eeuw lijdt, en maakt ze zicht
baar als een nachtmerrie-achtlge
projectie op het scherm van de ge
schiedenis.
Wie Hitlers monologen leest, komt
tal van elementen tegen, die het
bovenstaande ondersteunen.
Een voorbeeld.
In augustus '41 ls hij op het toppunt
van zijn expansieve streven. Zijn
fronten zijn in Rusland tot het ui
terste opgerekt. Hij ls op weg naar
de poorten van Moskou en naar de
olie van de Oekraïne. De wereld
houdt de adem ln; men voelt dat de
beslissende gongslag gaat lulden.
Hitler kon op dit moment nog den
ken dat hij de persoonlijke uitver
korene was van de Voorzienigheid,
want alles ging oppervlakkig be
schouwd althans naar wens.
De militaire feiten waren op dat
moment weliswaar bedreigend voor
nazl-Duitsland, en de catastrofe
kon hlet lang op zich laten wachten,
maar Hitler had er (net als de mees
te gewone mensen) een handje van
om de feiten die niet met zijn ideo
logische opvattingen strookten,
over het hoofd te zien.
Een kras voorbeeld levert hij ln die
augustusmaand. HIJ zegt:
Amerika kan er onmogelijk tn sla
pen het materiaal dat het rode le
ger tot nu toe heeft verloren, te
vervangen, ook al zouden ze vier
Jaar achtereen als gekken werken.
Dit soort opmerkingen ls Interes
sant. omdat nazl-Duitsland zelf met
verhoudingsgewijs beperkte indu
striële middelen, in vier Jaar tijd een
herbewapeningsprogramma had
uitgevoerd, dat het land in '39 tot
een militaire mogendheid van de
eerste rang had gemaakt.
Maar een soortgelijke krachtsex
plosie hield hij bij zijn tegenstan
ders voor onmogelijk. Op een soort
gelijke manier heeft Hitier de hele
oorlog de cijfers onderschat, of
als niet ter zake doende opzij ge
schoven. ook al spraken de feiten
aan de fronten een overweldigende
taal.
Zijn onmacht om simpele feiten on
der ogen te zien had te maken met
zijn vooroordelen, en op die voor
oordelen steunde het hele gebouw
van zijn Ideologie. Hij deelde de
mensheid ln ln superieur en Inferi
eur of decadent, en aan die simpele
tweedeling moesten de feiten ge
hoorzamen. Hitler was niet in staat
feiten onder ogen te zien, die zijn
„geloof" ondergroeven.
Daarmee toont hij ln sterk uitver
grote proporties een trekje dat oer-
menselljk ls. Immers, als er een con
currentieslag woedt tussen feit en
ideologie of religieuze opvatting,
dan moeten de feiten wijken, of
andere mogelijkheid de feiten
worden in een onwerkelijk verband
geperst.
Hitier heeft dit mechanisme dik
wijls gedemonstreerd. Zijn gene
raals gilden tenslotte de feiten in
zijn oren. maar Hitler had een pro
bate oplossing voor zulke roepers:
Hij ontsloeg ze. en verving ze door
Ja-broers, die wél de taal van zijn
ideologie wilden spreken.
Hitier heeft bijna tot aan zijn laat
ste ademtocht zijn „geloof" voor
rang verleend boven de feiten, maar
onderwijl verwarde hij de taal op zo
grondige wijze, dat feit en fictie
reddeloos door elkaar vloeiden. De
nazi-taal raakt gaandeweg tot ln de
diepste diepten verleugend, en
heeft een aparte uitleg nodig.
Een voorbeeld:
Op 17 Juni '43 doet hij een uitspraak
die opvallend is ln verband met het
voorgaande. HIJ zegt:
Het is zeer uitzonderlijk hoeveel
mensen er niet in staat zijn de
werkelijkheid onder ogen te zien,
en die, wanneer ze oog in oog met
het gevaar staan, niet rustig plan
nen kunnen maken om dat gevaar
het hoofd te bieden. Zulke mensen
zijn meestal lafaards, en de vrees
voor het onbekende is onuitroei
baar diep in hen geworteld.
Oestoken scherp ligt de taal van
Hitier hier parallel met de werke
lijkheid, ja. valt er zelfs mee samen.
Desondanks is hier sprake van ideo
logische verwringing, want Hitier
verstond onder de werkelijkheid de
„werkelijkheid" van zijn „geloof"
'en zijn ideologie. Daar kon geen feit
tegenop.
Om Hitiers teksten te verstaan,
moet men de verleugende taal van
de gelovige nazi goed doorzien: Er
staat niet wat er staat. Valsemunte
rij op het gebied van de taal. Een
misdrijf waarvan de alledaagsheid
afstraalt.
Er zijn in dit omvangrijke boek
meer voorbeelden te geven waarin
de taal een begoochelende rol
speelt. Let u bij voorbeeld eens op
hoe Hitler met de geschiedenis om
springt.
Op de avond van 25 oktober '41 zegt
hij:
Mensen onthouden alleen dingen
uit het verleden die ze daar zelf
willen vinden.
Op het eerste gezicht weer een uit
stekende opmerking, die blijk geeft
van psychologisch inzicht. Want het
is waar dat wij de geschiedenis vaak
selectief hanteren, en de verhalen
naar ons toepraten. We hebben de
geschiedenis dikwijls naar onze
hand gezet.
Uit het verband blijkt echter dat
Hitler die opmerking niet kritisch,
maar eerder beamend bedoelde. Hij
bedoelde te zeggen: Zo hoort het
ook; zo gaat een goed historicus
met de geschiedenis om.
Hitier trekt dan ook de verste con
sequentie, als hij in ditzelfde ver
band zegt:
Ook wij zullen de geschiedenis her
schrijven, vanuit raciaal gezichts
punt. Beginnend met geïsoleerde
voorbeelden, zullen we tot een com
plete herziening komen. Het zal
niet alleen een kwestie zijn van het
bestuderen van de bronnen, maar
ook van het leggen van logische
verbanden tussen de feiten. Er zijn
bepaalde feiten die niet bevredi
gend verklaard kunnen worden
door de gangbare methoden. We
moeten dus een ander uitgangspunt
kiezen. Zolang de biologen geloof
den in spontane bevruchting, was
het onmogelijk de aanwezigheid
van microben te verklaren.
Gezien de laatste zin, blijkt hier dat
Hitier de geschiedenis te lijf wilde
gaan, uitgaande van een werkhypo
these. We weten hoe die werkhypo
these van hem eruit zag: het blanke
ras is het superieure ras, en alles
wat misging, hebben de joden ge
daan.
U zag drie voorbeelden waarin Hit-
Ier in wezen herkenbaar was.
Ten eerste als hij de ideologie vol
strekte voorrang verleende boven
de feiten.
Ten tweede als hij de taal naar zijn
hand zette, en intussen zó rakelings,
en met zó vertrouwde klanken
langs de realiteit scheerde, dat arge-
.loze mensen erin stonken.
Ten derde als hij de geschiedenis
naar zijn eigen straatje toe interpre
teerde.
Hitiers denkwereld heeft trekken
van onze dagelijkse werkelijkheid,
alleen uitvergroot tot in absurde
proporties.
Hitiers Tafelgesprekken. Vertaald
en ingeleid door Peter Andriesse.
Nawoord van H. J. A. Hofland.
Uitg. Van Holkema en Warendorf/
Loeb en Van der Velden. Gebon
den. Omvang 565 pag. Prijs 49,50.
De komende decennia zal de wereld
steeds nadrukkelijker worden ge
confronteerd met problemen als de
uitputting van grondstoffen, een
explosief groeiende wereldbevol
king en de daaruit voortkomende
voedselproblemen, een voortgaan
de aantasting en vernietiging van
natuurlijke waarden en de gevolgen
daarvan voor het leefmilieu alsme
de het voorlopig onopgeloste ener
gievraagstuk.
Van verschillende zijden zijn overle-
vlngsprogramma's opgesteld, zoals
door de commissie voor internatio
nale ontwikkelingsvraagstukken
onder voorzitterschap van de voor
malige Westduitse bondskanselier
Willy Brandt. Ook de internationale
unie voor de bescherming van de
natuur en de natuurlijke hulpbron
nen heeft onlangs een strategie tot
bescherming van de wereld gelan
ceerd.
Dergelijke overlevlngsprogramma's
steunen op een mondiale verant
woordelijkheid en aanpak, omdat
problemen van armoede en voedsel
alleen via een evenwichtige wereld
economie zijn op te lossen. Deze
gedachte van mondiale verantwoor
delijkheid ls betrekkelijk nieuw en
de kennis van grondstoffen, voedsel
en energie beperkt zich veelal tot'
een staat of een blok van staten.
Over wat de wereld ln zijn totaliteit
„bezit" en over de verdeling daar
van. bestaat bij velen minder in
zicht. Er is een grote behoefte aan
overzichtelijke en voor iedereen be
grijpelijke informatie over deze
vraagstukken, schrijft Willy Brandt
ln een aanbeveling bij de „Atlas van
grondstoffen, voedsel en energie".
Die atlas, die dit najaar ls versche
nen, is een poging om ln die behoef
te aan Informatie te voorzien. Het is
een omvangrijk naslagwerk, dat
een overzicht geeft van de hulp)
bronnen van de wereld, de mensen
die erop leven en wat zij met di6
hulpbronnen doen of zouden kun
nen doen. De zeven hoofdstukken
waarin de atlas ls verdeeld, bestaan
elk uit kleinere hoofdstukken van
twee pagina's naast elkaar, waarin
van ruim tachtig onderwerpen de
grote lijnen worden weergegeven.
Bij elk van deze hoofdstukken
wordt verwezen naar andere onder
werpen en informatie, die met dat
onderwerp samenhangen.
De atlas is een initiatief van de
Engelse uitgever Mitchell Beazley,
die aan een zestigtal wetenschaps
mensen heeft gevraagd het belan
grijkste feitenmateriaal over grond
stoffen. voedsel en energie samen te
brengen. De uitgave van een derge
lijk boek ln één land is, gezien de
ADVERTENTIE
Biografieën
hoge produktlekosten, economisch
niet haalbaar. De atlas is dan ook
een Internationaal projekt gewor
den en ongeveer gelijktijdig in tien
landen en negen talen in een oplage
van meer dan honderdduizend
exemplaren verschenen.
Atlas van grondstoffen, voedsel en
energie- Uitgeverij Zomer en Reu
sing, Ede. 208 bis., geïllustreerd
met foto's, grafieken en kaarten in
kleur. Prijs: 99,00 (tot 31 decem
ber, daarna ƒ125,00).
OE HOOGGELEERDE EN ZOET
VLOEIENDE DICHTER
jacob cats
Door D. ten Berge
279 blz.,gem., fl. 35.-
HET LEVEN VAN
constantijn huygens
DE GROOTMEESTER VAN WOORD
EN SNARENSPEL
Door dr J. Smit
305 blz..geill.,fl. 37,50
HET LEVEN VAN
p.c. hooft
Door dr H.W. van Tricht
279 blz..gei1l..fl. 35.-
johan
van oldenbarnevelt
Door mr dr J. den Tex en Ali Ton
291 blz..gei1l..fl. 39,50
Vraag uw boekhahde! ernaar
uitgeverij
martinus nijhoff bv
I postbus 566-2501 CN den heag
tel. 07046 9460
De ondernemingsraden werken nu
alweer ruim een Jaar met een herzie
ne wet, die hun o.m. zelfstandigheid
en meer bevoegdheden en taken-
heeft toebedeeld. In de praktijk
blijken er altijd veel vragen te rijzen
over de uitleg en de toepassing van
de wet OR-leden kunnen wel be
schikken over een nogal uitgebreid
voorllchtingsnet via handboeken en
tijdschriften, maar het ls erg handig
dat een van de erkende deskundi
gen, prof. Ivo van Haren, een groot
aantal vragen over de vernieuwde
wet heeft gebundeld ln een boekje,
dat bovendien de complete wets
tekst op de voet volgt. Zijn ant
woorden zijn beknopt maar glashel
der, wat natuurlijk niet betekent
dat iedereen het altijd met zijn visie
behoeft eens te zijn. Een uitgebrei
de verklarende woordenlijst ver
hoogt de gebruikswaarde van deze
pocket. W.S.
300 vragen over de ondernemings
raad, door prof. mr. I.A.C. van Ha
ren. Uitgave Kluwer, Deventer, 204
bis., 26.50.
ADVERTENTIE
ISBN
90 03 97280 X
verkoopprijs
f27.50
Een uitgave van
THIEME-ZUTPHEN
postbus 7
7200 AA Zutphen