Itler lijkt meer op ons dan ons lief is 1941-1944 De grote knelpunten in Atlas van grondstoffen fc.-; &9SS& De ideologische aap.. selijke ïïr; Overdrijving Geweldsdenker. Tweedeling Nazi-taal Geschiedenis Werkhypothese dat is de lezer van dit boek, dat ben ikzelf, dat zijn wij allen s/rh "november 1980 BOEKEN TROUW/KWARTET p 17/RHS 21 0. van Zweden leden is een vertaling verschenen van Hitiers „Tafelgesprekken." Die titel „tafelge- is fout, want Hitier heeft in zijn leven nooit gesprekken gevoerd, en zeker niet in te waarin hij de macht had. We hebben in dit boek te maken met monologen; ie en saaie alleenspraken van een man die uitsluitend naar zichzelf kon luisteren, en enkele vorm van tegenspraak verdroeg. De hielenlikkende Bormann, die meende woord van zijn grote chef eeuwigheidswaarde had, heeft die monomane woorden- Hitier laten notuleren. Onder Bormanns oppertoezicht zijn die alleenspraken iwerkt. De „tafelgesprekken" die op deze manier zijn ontstaan, stammen uit de p44. Ze zijn uitgesproken in Hitiers hoofdkwartieren, maar hebben de uitzonde- jaargelaten weinig te maken met de dagelijkse oorlogsproblematiek. Meestal rt Hitier zijn „glorierijke" verleden, of hij gaat zich te buiten aan allerlei lievelings- ibnj jrpen. "Hing ndrin hand van de2e »taIelge- merkt men wederom dat dzaak twee manleren zijn fle wn tegen Hitler kan aan- AM s demon, of als afschuw voorbeeld. Wie In Hitler m ziet. heeft het makke- e' i in één klap van alle sores die 2 over een demon valt niets s maa Hf8«n "t m? t daarentegen een gewone lis uil die dank zij doodgewone en heel ordinaire omstan- zijn kansen kreeg, dan ligt ji, en is het zaak precies uit hoe de geschiedenis zich [edragen. ekt vanzelf dat de laatste manier van de historicus >nge de n D« kt. anse bijd4ken neer tr volgt ln zijn eindeloze gJhker. heeft alle gelegen- - hem te observeren. Wie dat w oet. kan nauwelijks aan de >e'«n itkomen dat Hitier herken- het nselijke trekken had, met i»rot itandc echter dat alles bij 1 ler en buitensporiger was ti ba ^ert Speer <zijn hofarchl- iter zijn minister van be- I hem karakteriseerde ten in zijn bouwkundige plan- elijk als de man die alle s uit het oog verloor, en een steriel gigantisme. zo Jer over de gehele linie te een man bij wie alle iaat verloren ging ln ilg uitvergrote proporties. wezen zeggen dat Hitier ^atuur was van een mens: uitvergrote afbeelding Imens van de twintigste \een geweldsdenker Is tot I ADVERTENTIE b An lho« boeken 3 hit roofl wit Mlio«n ze politieke roman stonden de in Soweto en de moord op iodoor de veiligheidspolitie Een literaire aanval op het toanse regime die zijn imetkent. i zullen geen revolutie ten. Integendeel: in de ïsamenleving zullen de le maatschappelijke ingen uist op subtiele wijze verstevigd oThomas (red.) il als zelfhulp ngen van een «praatgroep kboek zonder therapeutische ie laat zien hoe je door »1 kunt leren de problemen edag te hanteren. ffziy nIT "uwenbeeld in de mannenmop rijdschrilt n over vrouwen bevestigen en ukken de bestaande irdelen over vrouwen. Alle dus om daar tegen in het te komen. forranclr de spiegel kijk si» Ik aoed.r »n met dochters ir-dochterrelatie is ipliceerd. Dat blijkt weer eens b gesprekken. die andere jn kunnen helpen duidelijkheid len over hun eigen relatie tot loeder Singer *eru pro dier «over de tirannie van mensen ueren werd bij de eerste druk al classic' bestempeld. koekha in de waanzinnigste consequenties toe. Hitler ls de karikatuur van de twin tigste eeuwer. Hoe een karikatuur werkt, is be kend. Een man met een Iets gepronon ceerde neus. krijgt ln de karikatuur een ontzaggelijke gok. Iemand die in het dagelijkse leven een beetje uitstaande oren heeft, zal in de kari katuur een paar oren aangenaaid krijgen als grootmrfstzeilen. Oa zo maar door. Een bescheiden lachje wordt een' schater van oor tot oor, een kuifje wordt een paardestaart, slanke han den worden „lange vingers", een getailleerde lijn wordt een wespen- taille, en een sigaar wordt een torpe do Maar tegelijk ls een karikatuur méér dan een overbelichting van het lichamelijke. Een goede karika tuur ls voor een deel de uitvergro ting van het kenmerkende, het we zenlijke of het markante. Hitier ls het prototype van de ge weldsdenker zonder grenzen; hij zweet ln absurd vergrote proporties alle kwalen uit waaraan de twintig-! ste eeuw lijdt, en maakt ze zicht baar als een nachtmerrie-achtlge projectie op het scherm van de ge schiedenis. Wie Hitlers monologen leest, komt tal van elementen tegen, die het bovenstaande ondersteunen. Een voorbeeld. In augustus '41 ls hij op het toppunt van zijn expansieve streven. Zijn fronten zijn in Rusland tot het ui terste opgerekt. Hij ls op weg naar de poorten van Moskou en naar de olie van de Oekraïne. De wereld houdt de adem ln; men voelt dat de beslissende gongslag gaat lulden. Hitler kon op dit moment nog den ken dat hij de persoonlijke uitver korene was van de Voorzienigheid, want alles ging oppervlakkig be schouwd althans naar wens. De militaire feiten waren op dat moment weliswaar bedreigend voor nazl-Duitsland, en de catastrofe kon hlet lang op zich laten wachten, maar Hitler had er (net als de mees te gewone mensen) een handje van om de feiten die niet met zijn ideo logische opvattingen strookten, over het hoofd te zien. Een kras voorbeeld levert hij ln die augustusmaand. HIJ zegt: Amerika kan er onmogelijk tn sla pen het materiaal dat het rode le ger tot nu toe heeft verloren, te vervangen, ook al zouden ze vier Jaar achtereen als gekken werken. Dit soort opmerkingen ls Interes sant. omdat nazl-Duitsland zelf met verhoudingsgewijs beperkte indu striële middelen, in vier Jaar tijd een herbewapeningsprogramma had uitgevoerd, dat het land in '39 tot een militaire mogendheid van de eerste rang had gemaakt. Maar een soortgelijke krachtsex plosie hield hij bij zijn tegenstan ders voor onmogelijk. Op een soort gelijke manier heeft Hitier de hele oorlog de cijfers onderschat, of als niet ter zake doende opzij ge schoven. ook al spraken de feiten aan de fronten een overweldigende taal. Zijn onmacht om simpele feiten on der ogen te zien had te maken met zijn vooroordelen, en op die voor oordelen steunde het hele gebouw van zijn Ideologie. Hij deelde de mensheid ln ln superieur en Inferi eur of decadent, en aan die simpele tweedeling moesten de feiten ge hoorzamen. Hitler was niet in staat feiten onder ogen te zien, die zijn „geloof" ondergroeven. Daarmee toont hij ln sterk uitver grote proporties een trekje dat oer- menselljk ls. Immers, als er een con currentieslag woedt tussen feit en ideologie of religieuze opvatting, dan moeten de feiten wijken, of andere mogelijkheid de feiten worden in een onwerkelijk verband geperst. Hitier heeft dit mechanisme dik wijls gedemonstreerd. Zijn gene raals gilden tenslotte de feiten in zijn oren. maar Hitler had een pro bate oplossing voor zulke roepers: Hij ontsloeg ze. en verving ze door Ja-broers, die wél de taal van zijn ideologie wilden spreken. Hitier heeft bijna tot aan zijn laat ste ademtocht zijn „geloof" voor rang verleend boven de feiten, maar onderwijl verwarde hij de taal op zo grondige wijze, dat feit en fictie reddeloos door elkaar vloeiden. De nazi-taal raakt gaandeweg tot ln de diepste diepten verleugend, en heeft een aparte uitleg nodig. Een voorbeeld: Op 17 Juni '43 doet hij een uitspraak die opvallend is ln verband met het voorgaande. HIJ zegt: Het is zeer uitzonderlijk hoeveel mensen er niet in staat zijn de werkelijkheid onder ogen te zien, en die, wanneer ze oog in oog met het gevaar staan, niet rustig plan nen kunnen maken om dat gevaar het hoofd te bieden. Zulke mensen zijn meestal lafaards, en de vrees voor het onbekende is onuitroei baar diep in hen geworteld. Oestoken scherp ligt de taal van Hitier hier parallel met de werke lijkheid, ja. valt er zelfs mee samen. Desondanks is hier sprake van ideo logische verwringing, want Hitier verstond onder de werkelijkheid de „werkelijkheid" van zijn „geloof" 'en zijn ideologie. Daar kon geen feit tegenop. Om Hitiers teksten te verstaan, moet men de verleugende taal van de gelovige nazi goed doorzien: Er staat niet wat er staat. Valsemunte rij op het gebied van de taal. Een misdrijf waarvan de alledaagsheid afstraalt. Er zijn in dit omvangrijke boek meer voorbeelden te geven waarin de taal een begoochelende rol speelt. Let u bij voorbeeld eens op hoe Hitler met de geschiedenis om springt. Op de avond van 25 oktober '41 zegt hij: Mensen onthouden alleen dingen uit het verleden die ze daar zelf willen vinden. Op het eerste gezicht weer een uit stekende opmerking, die blijk geeft van psychologisch inzicht. Want het is waar dat wij de geschiedenis vaak selectief hanteren, en de verhalen naar ons toepraten. We hebben de geschiedenis dikwijls naar onze hand gezet. Uit het verband blijkt echter dat Hitler die opmerking niet kritisch, maar eerder beamend bedoelde. Hij bedoelde te zeggen: Zo hoort het ook; zo gaat een goed historicus met de geschiedenis om. Hitier trekt dan ook de verste con sequentie, als hij in ditzelfde ver band zegt: Ook wij zullen de geschiedenis her schrijven, vanuit raciaal gezichts punt. Beginnend met geïsoleerde voorbeelden, zullen we tot een com plete herziening komen. Het zal niet alleen een kwestie zijn van het bestuderen van de bronnen, maar ook van het leggen van logische verbanden tussen de feiten. Er zijn bepaalde feiten die niet bevredi gend verklaard kunnen worden door de gangbare methoden. We moeten dus een ander uitgangspunt kiezen. Zolang de biologen geloof den in spontane bevruchting, was het onmogelijk de aanwezigheid van microben te verklaren. Gezien de laatste zin, blijkt hier dat Hitier de geschiedenis te lijf wilde gaan, uitgaande van een werkhypo these. We weten hoe die werkhypo these van hem eruit zag: het blanke ras is het superieure ras, en alles wat misging, hebben de joden ge daan. U zag drie voorbeelden waarin Hit- Ier in wezen herkenbaar was. Ten eerste als hij de ideologie vol strekte voorrang verleende boven de feiten. Ten tweede als hij de taal naar zijn hand zette, en intussen zó rakelings, en met zó vertrouwde klanken langs de realiteit scheerde, dat arge- .loze mensen erin stonken. Ten derde als hij de geschiedenis naar zijn eigen straatje toe interpre teerde. Hitiers denkwereld heeft trekken van onze dagelijkse werkelijkheid, alleen uitvergroot tot in absurde proporties. Hitiers Tafelgesprekken. Vertaald en ingeleid door Peter Andriesse. Nawoord van H. J. A. Hofland. Uitg. Van Holkema en Warendorf/ Loeb en Van der Velden. Gebon den. Omvang 565 pag. Prijs 49,50. De komende decennia zal de wereld steeds nadrukkelijker worden ge confronteerd met problemen als de uitputting van grondstoffen, een explosief groeiende wereldbevol king en de daaruit voortkomende voedselproblemen, een voortgaan de aantasting en vernietiging van natuurlijke waarden en de gevolgen daarvan voor het leefmilieu alsme de het voorlopig onopgeloste ener gievraagstuk. Van verschillende zijden zijn overle- vlngsprogramma's opgesteld, zoals door de commissie voor internatio nale ontwikkelingsvraagstukken onder voorzitterschap van de voor malige Westduitse bondskanselier Willy Brandt. Ook de internationale unie voor de bescherming van de natuur en de natuurlijke hulpbron nen heeft onlangs een strategie tot bescherming van de wereld gelan ceerd. Dergelijke overlevlngsprogramma's steunen op een mondiale verant woordelijkheid en aanpak, omdat problemen van armoede en voedsel alleen via een evenwichtige wereld economie zijn op te lossen. Deze gedachte van mondiale verantwoor delijkheid ls betrekkelijk nieuw en de kennis van grondstoffen, voedsel en energie beperkt zich veelal tot' een staat of een blok van staten. Over wat de wereld ln zijn totaliteit „bezit" en over de verdeling daar van. bestaat bij velen minder in zicht. Er is een grote behoefte aan overzichtelijke en voor iedereen be grijpelijke informatie over deze vraagstukken, schrijft Willy Brandt ln een aanbeveling bij de „Atlas van grondstoffen, voedsel en energie". Die atlas, die dit najaar ls versche nen, is een poging om ln die behoef te aan Informatie te voorzien. Het is een omvangrijk naslagwerk, dat een overzicht geeft van de hulp) bronnen van de wereld, de mensen die erop leven en wat zij met di6 hulpbronnen doen of zouden kun nen doen. De zeven hoofdstukken waarin de atlas ls verdeeld, bestaan elk uit kleinere hoofdstukken van twee pagina's naast elkaar, waarin van ruim tachtig onderwerpen de grote lijnen worden weergegeven. Bij elk van deze hoofdstukken wordt verwezen naar andere onder werpen en informatie, die met dat onderwerp samenhangen. De atlas is een initiatief van de Engelse uitgever Mitchell Beazley, die aan een zestigtal wetenschaps mensen heeft gevraagd het belan grijkste feitenmateriaal over grond stoffen. voedsel en energie samen te brengen. De uitgave van een derge lijk boek ln één land is, gezien de ADVERTENTIE Biografieën hoge produktlekosten, economisch niet haalbaar. De atlas is dan ook een Internationaal projekt gewor den en ongeveer gelijktijdig in tien landen en negen talen in een oplage van meer dan honderdduizend exemplaren verschenen. Atlas van grondstoffen, voedsel en energie- Uitgeverij Zomer en Reu sing, Ede. 208 bis., geïllustreerd met foto's, grafieken en kaarten in kleur. Prijs: 99,00 (tot 31 decem ber, daarna ƒ125,00). OE HOOGGELEERDE EN ZOET VLOEIENDE DICHTER jacob cats Door D. ten Berge 279 blz.,gem., fl. 35.- HET LEVEN VAN constantijn huygens DE GROOTMEESTER VAN WOORD EN SNARENSPEL Door dr J. Smit 305 blz..geill.,fl. 37,50 HET LEVEN VAN p.c. hooft Door dr H.W. van Tricht 279 blz..gei1l..fl. 35.- johan van oldenbarnevelt Door mr dr J. den Tex en Ali Ton 291 blz..gei1l..fl. 39,50 Vraag uw boekhahde! ernaar uitgeverij martinus nijhoff bv I postbus 566-2501 CN den heag tel. 07046 9460 De ondernemingsraden werken nu alweer ruim een Jaar met een herzie ne wet, die hun o.m. zelfstandigheid en meer bevoegdheden en taken- heeft toebedeeld. In de praktijk blijken er altijd veel vragen te rijzen over de uitleg en de toepassing van de wet OR-leden kunnen wel be schikken over een nogal uitgebreid voorllchtingsnet via handboeken en tijdschriften, maar het ls erg handig dat een van de erkende deskundi gen, prof. Ivo van Haren, een groot aantal vragen over de vernieuwde wet heeft gebundeld ln een boekje, dat bovendien de complete wets tekst op de voet volgt. Zijn ant woorden zijn beknopt maar glashel der, wat natuurlijk niet betekent dat iedereen het altijd met zijn visie behoeft eens te zijn. Een uitgebrei de verklarende woordenlijst ver hoogt de gebruikswaarde van deze pocket. W.S. 300 vragen over de ondernemings raad, door prof. mr. I.A.C. van Ha ren. Uitgave Kluwer, Deventer, 204 bis., 26.50. ADVERTENTIE ISBN 90 03 97280 X verkoopprijs f27.50 Een uitgave van THIEME-ZUTPHEN postbus 7 7200 AA Zutphen

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 21