hilips, Karel
Emanuel
Goed beeld van
oorlogsellende
Slaapverwekkende tekst
bij sprankelende platen
Winkeldiefstal is eerder
mannen- dan vrouwendelict
O'
soede sociale roman
ian Pieter Terpstra
hristelijke partijen niet door kleine luyden groot geworden
Frankenstein
niet verrassend
Goed geschreven,
maar onzinnig
itet
in 21 NOVEMBER 1980
BOEKEN
TROUW/KWARTET
HS 19
W. F. Stafleu
jst aantrekkelijke en be-
figuur van Philips <Je
jTjongste bastaard, Philips
JourgondiC- (1465-1524), bis-
[van Utrecht, is onderwerp
K proefschrift van J. Sterk.
jdeerde de inventaris van
Fboedel op slot Duurstede,
van zijn hofschilder
jert en de biografieën van
»uer en Heda. en schreef
5 een nieuwe historische
van Philips, die hij een
j edelman en een typische
:efiguur noemt.
Ie rol van Philips als mece-
de beeldende kunst komt
|orde Een vredelievend bis
wil-en-dank, die niette-
eens op oorlogspad
Ij had ook beter als admi-
feeland kunnen blijven,
naar Italiaans model een
itige residentie had met
iding waar kunstenaars
len aan verbonden waren.
breder publiek bedoeld is
van Peter Lahnstein ovei
Fraai geschreven, boeiend
todat de lezer in de verlei-
it. nogal onkritisch Lahn-
volgen in zijn grote bewon
|voor deze keizer-tussen-mid-
u-en-nieuwetijd, die ech-
e tekenen der tijden weinig
i heeft, en bijvoorbeeld ge-
raad wist met Luther en
latie. ondanks Kareis le-
strijd tegen de pausen
■et van een eenzame
lige. steeds zieker wor
st. die zich te paard of pet
*1 begaf van de ene hoek
a uitgestrekte rijk naar het
altijd onderweg, van de Ne-
len naar Duitsland, naar En-
Inaar Italië, naar Spanje.
Lahnstein heeft de goede inval ge
had. Karei in zijn voetspoor te vol
gen. Daardoor krijgt de lezer tal van
beschrijvingen te lezen van steden
en landschappen waar het leven
van Karei V zich heeft afgespeeld
Dat maakt dit tot een informatief
en levendig boek, waarin de mense
lijke kanten van deze typisch Ne
derlandse monarch naar voren
komen.
Emanuel
Emanuel van Portugal en Emilia
van Nassau niet bepaald de be
kendste figuren uit de vaderlandse
geschiedenis. Toch. een boek als
dat van dr. Van de Kamp over deze
twee voorouders van hem. biedt ge
legenheid tot een hernieuwd ken
nismaken met de Nederlandse en
Europese historie uit de tijd van
Filips II en prins Maurits. Want
Emanuel was de zoon van koning
Antonio van Portugal, wiens wan
hopige strijd tegen en ondergang
door de vervolging van Filips II op
zichzelf al een opzienbarend ver
haal is, en Emilia was een van de
vele kinderen van Willem, de Zwij
ger (en Anna van Saksen). Het is
allemaal uiterst gedetailleerd be
schreven. daarom voor fijnproevers,
genealogen en geïnteresseerden in
literatuur over vorstelijke families
zeer belangwekkend. Bovendien
een haast romantische liefdesge
schiedenis. een gemengd huwelijk,
tenslotte een scheiding: Emanuel
naar Brussel. Emilia met zes doch
ters naar Oenive. een romanbewer
king waard.
Philips van Bourgondië 1465-1524,
als protagonist van de renaissance,
door dr. J. Sterk. Uitgave De Wal
burg Pers. S32 bis., 58,50. Karei V.
heerser over de onde en nienwe
wereld, door Peter Lahnstein. Uit
gave Elsevier, 268 bis., 29,50.
Emannel van Portugal en Emilia
van Nassau, door mr. dr. J. L. J. van
de Kamp. Uitgave Van Gorcum,
284 bis. 89,50.
rini
Schets uit de 'dagboeken van Fran
kenstein' van de nieuwe Adam, die
de baron in het leven riep. maar die
geen verbeterde versie was van de
oude: een vaal gezicht, wezenloze
ogen, dun en gedeeltelijk uitgeval
len haar.
Het monster van Frankenstein
een succesnummer in de bioscoop
wereld heeft nu ook zijn entree
gemaakt in de wereld van het boek
door de uitgave van de (kunstma
tig) vergeelde „Dagboeken van
Frankenstein". Deze dagboeken
zouden zijn geschreven door nie
mand minder dan Viktor VIII en
tevens laatste Baron van Franken
stein en temidden van de boedelres-
ten van de familie Frankenstein in
Oenëve ontdekt door een Zwitsers
historicus.
Op zichzelf best een leuk idee zo'n
zogenaamd „dagboek", maar daar
is het helaas bij gebleven. De uitge
ver heeft de gele verfspuit over de
pagina's gehaald en roept nu ent
housiast: driekleurendruk. Het is
bij die spitsvondigheid gebleven
Het „dagboek" is op geen enkele
manier verrassend en voegt nauwe
lijks iets rfieuws toe aan wat filmre
gisseurs en tekstschrijvers reeds
lang hadden bedacht. Daarom is
het alleen maar een dure grap ge
worden. want voor het boek stel
dat u het toch zou willen hebben
moet u 35,- betalen.
'De dagboeken van Frankenstein',
bezorgd door Rev. Hubert Vena-
bles, Uitgeverij Heureka, Weesp,
126 pag. 35,-.
Jrp.
Het jaar 1979
„Het jaar in woord en beeld" is het
360 grote bladzijden dikke, zeer
fraai en degelijk uitgevoerde ency
clopedisch jaarboek waarin de Win
kler Prins-redactie verslag doet van
het Jaar 1979, daarin bijgestaan
door een grote kring deskundigen.
Ter inleiding korte hoofdstukken
over de regeerperiode van koningin
Julana en over de vrouw in de poli
tiek (Annelien Kappeyne. Margaret
Thatcher. Slmone Veil), een alfabe
tisch gedeelte, een necrologie en
bevolkingsgegevens van Nederland
en België. Een veelzijdige en be
trouwbare actualisering van de en
cyclopedie. De rijke illustrering ver
dient aparte vermelding.
W.F.S.
rJac. Lelsz
leven van de wind" heeft
Terpstra een sociale roman
even, die mogelijk bij sommi-
nige irritatie zal oproepen.
c 1 men hem bepaald niet kan
P1 len een eenzijdig beeld te
1 gegeven De grieven van het
re. zeer strijdbare socialisme
duidelijk over. maar er is
tnde correctie, kritisch tegen-
- hetgeen de bewogenheid van
j ffijver met het smadelijke lot
msten overigens onverlet laat.
ka, Journalist, kriticus en ro-
tier. bedient zich van eenvou-
r* *'der Nederlands. Hij weet
erhalen voorts genoeg span-
verlenen (tenslotte is hij ook
de man die met succes de
•reeks van de overleden
•schrijver Havank voort-
de aandacht van de lezer
Ie doen verslappen
„Wij leven van de wind" speelt aan
het einde van de 19de eeuw. Een
Friese christen-onderwijzer trekt
naar een volksbuurt In Amsterdam
om daar met veel zelfopoffering,
ook in materiële zin, te strijden te
gen de onderdrukking van de eco
nomisch zwaks ten. Hij loopt mee
achter het blazoen van Domela
Nieuwenhuis, staat midden in de
maatschappelijke strijd van die da
gen die soms in bloed wordt ge
smoord. en wordt tenslotte zelf het
slachtoffer van zijn idealisme. De
onderwijzer, die zijn baan verliest
bij het christelijk onderwijs, waar
bij men enige overeenkomst be
speurt met de zaak-Fedde Schurer,
vertaalt de eisen van het Evangelie
vooral in sociale zin. Op die manier
komt de kerk schuldig te staan,
blijft het christendom beneden de
maat.
Hij is getrouwd met een vrouw, die
hem eensdeels goed begrijpt, en ook
bewondert. Maar ze heeft ook haar
twijfels. 8oms leidt dat tot verwij
dering. temeer daar hij radicalist
wordt, vërgaande consequenties wil
aanvaarden, zelfs bereid is omver
werping van de maatschappij door
geweld te tolereren. Ze hervinden
elkaar echter telkens weer. Hun ver
houding wordt prachtig beschre
ven. met een beheerst soort innig
heid. Aan het taalgebruik is soms te
merken dat we honderd jaar verder
zijn. In die zin dat actuele begrip
pen als herverdeling van bezit, ver
andering van structuren enz. wor
den vermeld met veel vroeger geda
teerde uitdrukkingen als „Dood aan
het kapitalisme". „Slaven, werpt
uw ketenen af" e.d„ een vermenging
die soms toch wat hinderlijk is. „Wij
leven van de wind" is een vervolg op
..Een stad aan het water", maar kan
daar ook onafhankelijk van worden
gelezen.
Pieter Terpstra: „Wij leven van de
wind". Uitgave Zomer en Keuning,
Ede. 191 pagina's. Prijs 17.90.
De roman „Veldpostnummer onbe
kend" van de Westduitser Westduit
ser Will Berthold, handelt over het
lot van het gezin van de Berlijnse
hoofdbesteller Arthur Kleebach.
die gedurende de tweede wereldoor
log vijf zonen in militaire dienst
heeft. Berthold heeft over de ellen
de van dit gezin een geloofwaardig
boek geschreven, al lijkt het daar in
het begin niet zo erg op. De auteur
is niet sterk ln psychologische ob
servaties, maar daarin zoekt hij ook
niet zijn kracht. De lezer volgt meer
het lot van de zoons, in Frankrijk.
Noord-Afrika en Rusland (vooral in
Stalingrad) Gaandeweg blijkt dat
Berthold de frontbelevenissen be
schrijft als ervaringen van de diep
ste ellende, en niet zoals te dik
wijls gebeurt als een huzarenver-
haal. Vermoedelijk steunt zijn re
laas op ervaringen uit de eerste
hand.
Twee zoons sneuvelen, twee raken
in krijgsgevangenschap, en de vijf
de komt om bij een bombardement.
De vader zit in de gevangenis we
gens belediging van Hitler, de moe
der is geestelijk en lichamelijk een
wrak. en de dochter gaat een trieste
toekomst tegemoet omdat ze uit
medelijden een blinde oorlogsinva
lide trouwt. Een dergelijke cumula
tie van ellende was aan het eind van
de oorlog in Duitsland aan de orde
van de dag. Berthold beschreef alles
in hoofdzaak vanuit de fronten, en
ook dat is in overeenstemming met
de werkelijke gang van zaken, wan*
eenmaal in frontdienst, zagen de
mannen hun huis en hun land nau
welijks terug.
Op pag. 147 en 148 hanteert de
acteur de befaamde dubbele mo
raal. Zoonlief Freddie bezoekt een
luxe bordeel, en ontsteekt in heilige
verontwaardiging als hij daar z'n
zuster ziet. zonder op het idee te
komen dat hij er zelf evenmin hoort.
Ook die dubbele moraal is authen
tiek.
Bertholds boek geeft een goed
beeld van wat oorlog is.
Will Berthold: 'Veldpostbummer
onbekend'. Uitg. De Boekerij (Else
vier). Omvang 233 pag. Prijs 24,90
C. G. v. Zw.
De moderne geschiedenis door re
clamemakers. Zouden we dat nou
wel doen?
Het is al gedaan. „Het kan wel op al
is het lekker", heet het boek dat de
geschiedenis van kleine man tot
Jan Modaal behandelt. Aan de
hand van advertenties door de ei
gentijdse historie. Toen het Ge
nootschap voor Reclame ln 1978
jubileerde, werd er een succesvolle
tentoonstelling gehouden. Toen
ook rijpte het plan om er een boek
van te maken. Dat is nu verschenen.
Een raar boek.
De vertoonde advertenties spreken
namelijk voor zichzelf. Meer dan
een simpel jaartal is er niet nodig
om het beeld van Holland anno
toen. op te roepen. Een knusse ge
schiedenis.
Maar blijkbaar werd het toch iets te
ambitieus gevonden, om Jan Mo
daal maar meteen aan z'n eigen
wordings verhaal over te laten. Er
moest minstens tekst bij om de
grootste onnozele hals ook nog te
bereiken. Het gevolg daarvan is een
heel raar boek.
Aan de hand van een gortdroge,
slaperige gids wordt de lezer langs
een historie gevoerd. Platvloershe
den te over, clichés slingeren overal
rond, vrijblijvend gekeutel dringt
uit alle hoeken en gaten door, de
gids is slechts benieuwd naar de
fooi aan het einde van de rit. Hij
blijft overal af en of de bezoekers
dat ook maar even willen doen.
Wij nemen het hoofdstuk Censuur
ln de reclame. Want dat is leuk.
Historische censuur.
Vergeet het maar. Alles wat de lezer
zelf kan bedenken bij het aanschou
wen van de platen, wordt ook nog
eens een keer verteld. Zonder daar
voor de rest nog iets bijzonders aan
toe te voegen. Kijk nou toch eens,
wat Li be lie met die reclame voor
corsetten deed. Ja, dat zag ik ook
weL Maar als u tekst gaat vervaar
digen bij plaatjes, dan mag ik toch
wel wat meer verwachten dan: hier
is de Nachtwacht en die is dus mooi.
Daar blijft dit boek steken. Het is
een plaatjesboek waar ten onrechte
tekst aan toegevoegd is. Mooi uitge
voerd. Natuurlijk, laat dat maar
aan reclamejongens over. Maar in
teressant gebracht, met inderdaad
het verhaal over die in 1978 nog
geweigerde advertentie van de
PvdA? En waarom zo'n advertentie
het in 1979 wel haalde? Nee, dat
verhaal ontbreekt. De gids geeuwt.
De lezer ook.
Een raar boek dus. De uitzoeker van
de illustraties is voortreffelijk ge
slaagd. De schrijver even voortref
felijk mislukt.
Waarschijnlijk hebben we het recla
mevak aldus wel betrapt.
Kan er nu iemand even op de hoek
wat sherry halen?
Jan van Lieshout: Het kan wel op
al is het lekker. Uitgeverij: Unie
boek B.V., Bussum. 160 pagina's,
rijk geïllustreerd. Prijs: 24,50
gulden.
R. V.
George Washington is Amerika's
vader des vaderlands. Hij voerde de
Amerikanen aan in hun onafhanke
lijkheidsstrijd tegen de Engelse
troon en werd de eerste Amerikaan
se president. Iedere Amerikaan
kent zijn nobele gezicht, omkranst
door de blonde krullen, die zo'n 200
jaar geleden in de mode waren.
Deze Amerikaanse "heilige', deze
George Washington, zou in werke
lijkheid een verrader zijn, die zijn
diensten heeft verkocht aan de
Roodjassen (Engelsen). Dit sugge
reert hoofdstuk 1 van Giffords 'Het
dodelijk document' (The Glendo-
wer Legacy).
Tijdens de onafhankelijkheidsoor
log, in 1778, werd Washington ge
dwongen een document te onderte
kenen. dat zijn verradersrol bewees.
Dit is het onwaarschijnlijke uit
gangspunt voor een onwaarschijn
lijk verhaal, waarin de CIA en de
KGB strijden om het bezit van het
document, als dat twee eeuwen la
ter plotseling opduikt.
Het boek bevestigt de schrijversca
paciteiten van Thomas Gifford, die
eerder een bestseller had met 'De
man uit Lissabon', maar bewijst te
vens een te veel aan fantasie en een
gebrek aan werkelijkheidszin.
Thomas Gifford: 'Het dodelijk do
cument'. Uitg. Veen. Omvang 288
pag.
door Koos van Weringh
Linksonder op de voorpagina van
deze krant stond onlangs een gete
kend grapje over het niet meer ver
volgen van winkeldiefstallen als het
om bedragen van minder dan vijftig
gulden gaat. Een moeder moedigt
haar kinderen aan in dit opzicht dus
vooral prijsbewust te werk te gaan.
Winkeldiefstal is een misdrijf dat op
grote schaal gepleegd wordt en
waarover ook heel verschillend
wordt gedacht. In de criminologi
sche literatuur komen we boven
dien de meest uiteenlopende theo
rieën tegen om het verschijnsel te
verklaren.
Hoewel ik natuurlijk begaan ben
met het lot van de kleine kruidenier
die het slachtoffer van winkeldief
stal wordt, heb ik het nooit zo'n
„interessant" misdrijf gevonden.
In grote warenhuizen, waar zeer
veel gestolen wordt, liggen de goe
deren zo uitgestald dat ze eigenlijk
voor het grijpen liggen. Ik heb trou
wens ook wel eens een winkel gezien
die „De Kijkgrijp" heette.
Overzicht
Met zulke agressieve verkoopme
thoden hoeft het niet te verbazen
dat er veel verdwijnt, hoewel dat
nog geen verklaring inhoudt over
het waarom van winkeldiefstal
Huub Angenent, wetenschappelijk
hoofdmedewerker op het Crimino
logisch Instituut van de Groningse
Universiteit heeft onlangs een boek
het licht doen zien dat de eenvoudi
ge titel draagt: Winkeldiefstal.
In het woord vooraf noemt hij het
een „handboek", waarin alle facet
ten van dit verschijnsel besproken
worden. Het boek, zo vervolgt hij,
wil de lezer een volledig overzicht
bieden zowel wat betreft het ont
staan. de omvang en de oorzaken
van winkeldiefstal als wat betreft
de bestrijding ervan. Dat is dus
nogal wat en dat allemaal in een
boek van 175 bladzijden Maar de
schrijver stelt ons niet teleur.
Hij ziet inderdaad kans in dit be
stek een zodanig overzicht te geven
dat de lezer van de genoemde facet
ten behoorlijk op de hoogte raakt.
Achtergrondinformatie, waarin
vooral gegevens uit vele onderzoe
kingen zijn samengevat, heeft hij in
een kleinere letter laten afdrukken
hetgeen de overzichtelijkheid zeer
ten goede komt.
Groei
In het eerste hoofdstuk maakt An
genent duidelijk dat de omvang van
de winkeldiefstal gelijke tred ge
houden heeft met de groei van de
winkelbedrijven. Uit een in het
boek afgedrukte grafiek blijkt dat
er meer winkeldiefstallen geregis
treerd worden naarmate het vloer
oppervlak groter geworden is.
Terecht waarschuwt hij ervoor hier
direct van een oorzakelijk verband
te spreken: het is een constatering.
De omvang van de winkeldiefstal
kent twee aspecten: de schade voor
het bedrijf en het aantal diefstallen
dat gepleegd wordt.
Wat de schade betreft komt Ange
nent tot een schatting van 300-500
miljoen gulden per jaar Over het
aantal gepleegde diefstallen wordt
veel gespeculeerd en dat is ook be
grijpelijk. want er is moeilijk achter
te komen.
Observatie-experimenten leren dat
het percentage klanten, dat steelt
ten minste op vijf mag worden ge
schat. Die worden niet allemaal ge
pakt. De aantallen ter kennis van
de politie gekomen diefstallen zijn
de laatste jaren aanzienlijk toege
nomen.
In een Amsterdams warenhuis
waarvan cijfers bekend zijn dat is
lang niet altijd het geval valt
tussen 1960 en 1969 een stijging te
constateren van 340 percent wat het
aantal betrapte personen betreft. In
de Nederland omringende landen
zijn dezelfde ontwikkelingen waar
te nemen.
Mannendelict
In het hoofdstuk over de leeftijd en
het geslacht houdt de schrijver zich
uitvoerig bezig met de gedachte dat
winkeldiefstallen een typisch vrou
wendelict is. een gedachte die al een
lang leven achter zich heeft. Toch
blijkt zij niet juist te zijn. Onder de
winkeldieven zijn die van het vrou
welijk geslacht niet oververtegen
woordigd. Angenents conclusie is
zelfs, gelet op een vergelijking van
de aantallen betrapte mannen en
vrouwen met de aantallen mannen
en vrouwen die winkels bezoeken,
dat winkeldiefstal veel eer een man
nendelict is.
Belangwekkend is het hoofdstuk
over „de oorzaken" van winkeldief
stallen, waarin eveneens met een
paar populaire opvattingen afgere
kend wordt. Eén daarvan is dat er
zoiets zou bestaan als kleptomanie,
een ziekelijke steelzucht, een on
weerstaanbare drang om iets weg te
pikken.
Een andere is die waarin verband
gelegd wordt tussen biologische ei
genschappen van de vrouw die sa
menhangen met de voortplanting
(menstruatie, zwangerschap, over
gang) en het plegen van winkeldief
stallen. Angenent laat zien dat hier
over geen uitspraken kunnen wor-.
den gedaan. Het onderzoek, vooral
het vroegere, dat op deze gebieden
verricht is toont vele gebreken. En
vefel onderzoek moet nog gedaan
worden.
Maatregelen
Naast deze onderwerpen komen in-
het boek vele andere aan de orde,
zoals de maatregelen tegen winkel
diefstal en de problemen die zich
daarbij voordoen of voorgedaan
hebben, de aangifte, vervolging en
veroordeling en de meningen over
winkeldiefstal die in de bevolking
leven. Geschat wordt dat tussen de
5 10 procent van de dieven betrapt
wordt, wat dus een zeer laag percen
tage genoemd kan worden. Voor
ieder die op de één of andere manier
met winkeldiefstal te maken heeft
is dit een nuttig boek, dat ook lees
baar is. De uitgever meldt op het
achteromslag dat de schrijver zich
onderscheidt door eenvoudig taal
gebruik. Dat is ook zo, hoewel de
grens tussen eenvoudig en een beet
je oubollig soms dicht genaderd
wordt. De waarde van het boek
wordt nog verhoogd door een uit
voerige literatuurlijst en uitsteken
de registers, zowel van de aange
haalde schrijvers als van de behan
delde onderwerpen. Over elk als
misdrijf omschreven gedrag zou een
dergelijk boek voorhanden moeten
zijn.
Koos van Weringh, hoogleraar in
de criminologie aan de Universi
teit besprak Huub
Angenent, Winkeldiefstal, VUGA
bv, 's-Gravenhage, prijs 29,-.
w. F. Stafleu
We
ti bek waarin dr. Gerben Abma
King naak de wortels van de
dergang van Thorbeckes liberalen
en het verdwijnen van de conserva
tieven.
ging naar de wortels van de "Rótroil
Wionele politiek en waarop hij neveil
iin 'Ktober aan de VU promoveer-
om verschillende redenen le-
«rd. vooral om de beschrij
ft ÏJJ .een verschijnsel dat in een
f* j vaak onderbelicht wordt:
li V? kerkelijke en geestelijke
*kelingen
Jreschrijft het Friese réveil,
iuswaar in een uithoek van
'd optrad, maar van waaruit
nbare impulsen zijn uitge-
iu k een verschijnsel dat in de
helft van de negentiende
"et politieke gezicht van ons
eng bepalen:dat van de con-
"M* partijen - tegelijk de on-
Anders dan de gereformeerde af
scheidingsbewegingen (afscheiding,
doleantie) bleef het Friese réveil op
treden binnen de hervormde kerk.
die daardoor ontwaakte uit een
langdurige dommel en bureaucra
tie. Duizenden gelovigen stroomden
van heinde en ver naar predikanten
als Felix en Becking, die in dorpen
als Heeg het ware Woord verkon
digden.
Met paard en wagen, per schip, te
voet trok men, soms al de avond
tevoren, over modderige wegen
naar de geliefde voorgangers. Lad
ders werden tegen de muren van de
kerk gezet, dakpannen gelicht, ra
men geopend om de menigte die
geen plaats in de kerk kon vinden,
te laten meeluisteren. D$ middag
werd doorgebracht in de open lucht,
de psalmen weergalmden, tot de
avonddienst allen weer bijeen
bracht.
Schokeffect
Toch is Friesland een van de meest
onkerkelijke provincies Anders
dan in de zuidwesthoek, waar con
fessionele gemeenten aan deze ople
ving herinneren, is er in het oosten
veel onkerkelijkheid. Want ook het
modernisme heeft er invloed gehad,
in diezelfde tijd Evenals de réveil
mensen gewaagden de modernisti
sche predikanten van een godswon
der: de ontdekking vrij te zijn van
het dogma, van de bijbel, van Jezus
Alleen, ze preekten de kerken leeg.
Hoe ontstonden die geestelijke op
levingen? Abma noemt het een
schokeffect na een grote armoede
raakte ons land (althans raakten de
boeren op het platteland) ln een
ongekende welvaart. Het keerpunt
was 1847.
Onbeschrijflijk is dan de ellende in
een land dat nog geen industrie
kent: epidemieën, misoogst, aard
appelziekte, roggeziekte. muizen
plaag. de prijzen vliegen omhoog,
het volk roert zich. Het jaar 1848
mag een topjaar zijn voor de Neder
landse politiek, Thorbeckes grond
wetswijzigingen trekken in het land
minder aandacht dan je zou ver
wachten.
Alles wat politieke meningsvor
ming kan bevorderen, ontbreekt:
jftrtijen, kranten, algemeen kies
recht. Kamerleden zijn haast allen
juristen, die op eigen gezag verga
deren. Groen van Prinsterer noemt
zich geen staatsman, maar evange
liebelijder. Kuyper zal eens in De
Standaard opmerken dat op een
zeker moment alle antirevolutionai
re Kamerleden miljonair waren.
Het zijn dan ook volgens Abifca niet
de „kleine luyden" die de christelij
ke partijen hebben grootgemaakt.
Het kader van de confessionele par
tijen komt in de beginjaren niet
zozeer voort uit de kring van kerke
lijke ambtsdragers of van de zoge
naamde kleine luyden, maar uit die
van de niet onaanzienlijken en
meestal welgestelden.
„Natuurlijk komt men de maat
schappelijk laagsten van 1850-1870
in de politiek niet tegen om de een
voudige en welbekende reden dat
zij niet mochten stemmen. Maar bij
de petitionnementsacties ter gele
genheid van de onderwijswetgeving
bleken ólle maatschappelijke groe
peringen vertegenwoordigd te zijn;
de laagste soms boven op de lijst."
Emancipatie
In het verband van de confessionele
partijvorming van een emancipatie
te spreken lijkt ook Abma terecht;
echter niet een emancipatie in
maatschappelijke maar meer in
psychologische zin. de nieuwe be
weging schiep nieuwe helden, verte
genwoordigers van een „nieuw" ge
loof, maar door de bank genomen
zeker geen onaanzienlijken. De ge
koesterde en bij sommigen gelief
koosde aanduiding „kleine luyden"
berust volgens Abma meer op idea
lisering en romantisering van het
beeld dan op feiten en werkelijk
heid.
Onjuist noemt de schrijver ook de
mening dat de orthodoxen in een
isolement verkeerden. Integendeel,
verbluffend noemt hij de aandacht
die zelfs een provinciale pers als de
Friese voortdurend aan de bewe
ging van Groen en zijn persoon be
steedt; de aandacht is voor een be
weging van zo geringe omvang eer
der buitensporig; „alsof de meester
rondliep met een atoombom op
zak".
Geloof en politiek, confessionele
partijvorming in Friesland, door
Gerben Abma, 530 bis. Uitgave
Friese Pers.
