Dubbelganger als symbool
geeft acteurs de ruimte
Streekradio moet
onder NOS-paraplu
cnlercTX
noguuyni
Komt dit zien
Antiquariaat „Merlijn"
'Einde' eersteling Edwin de Vries
ROOS-plan vraagt publiek niets
A. MAK B.V. - DORDRECHT
galerie coninck
René Broné
En dan nog
Henri Plaat
Hans Deuss
Feiko
VRIJDAG 14 NOVEMBER 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door Dirkje Houtman
AMSTERDAM „Einde" heet het eerste stuk van Edwin de Vries, dat hij schreef in opdracht
van LIB, de afkorting van Louter Interessante Baantjes, een collectief van vier vrouwen die
opdrachten van allerlei aard geven of zelf aannemen. Dit keer was de opdracht een stuk voor
vier vrouwen te schrijven met de aantekening dat het tweelingenmotief erin verwerkt zou
moeten worden. Het is uiteindelijk een stuk geworden over een vrouw, die de momenten vlak
voor haar zelfmoord beleeft. Niet alleen, maar met drie afsplitsingen van haarzelf. Het speelt
zich af op een zolder, rijk aan herinneringen die middels herkenbare symbolen op een grillige
manier vorm krijgen
Edwin de Vries
Foto: F.rWin Verfceyea
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM Als het over streekradio gaat heeft de NOS er
nooit een geheim van gemaakt dat toekomstige nieuwe regio
nale omroepen onder de paraplu van de NO.S zouden moeten
komen. Ze moeten onderdeel worden van de omroepen in het
algemeen en er dient geen tweede bestel te ontstaan. Ze
moeten kunnen opereren binnen het zowel materieel als
beleidsmatig gecoördineerde verband van de Nederlandse
omroep N
Morgenavond gaat dit stuk in dettF-
gie van Jan-Joris Lamere in de Haar
lemse Toneelschuur in première. Het
is een gezamenlijke produktie van
het Onafhankelijk Toneel en LIB.
Aan een andere interpretatie wordt
op dit moment gewerkt binnen de
Amsterdamse Toneelschool onder de
regie van Rudolf Lucier. In Amster
dam zijn beide voorstellingen op 9
december te zien.
Edwin de Vries, begonnen ais acteur
bij het Onafhankelijk Toneel, speelt
nog niet zolang bij Baal. op dit mo
ment de schrijver in „Het Jachtgezel
schap" van Thomas Bernard, dat on
langs in première ging. „Een aardige
coïncidentie", zegt hij, „maar het
heeft niets met elkaar te maken."
Opmerkelijk is wel dat zijn eerste
afgeronde stuk voorheen schreef hij
teksten voor het OT en De Groep van
Robert Malasch. Einde heet en over
de dood gaat. Wat niet wil zeggen dat
het meteen ook zijn laatste toneel
werk is Wel bewijst het weer dat
zaken die de schrijver bezig houden
ongemerkt in tekst en struktuur van
zijn werk sluipen.
..Tweelingen op zich 2ei mij weinig",
zegt De vries, „maar via tweelingen
kwam lk op het dubbelgangersmotief
dat in de romantiek, onder meer bij
Heine en Poe. voorkomt Toen gold:
de ontmoeting met je dubbelganger
is de aankondiging van je dood. Daar
op doorfantaserend kwam ik op het
verhaal: iemand die tijdens haar zelf
moord ontmoetingen met haar dub
belganger heeft en op dat moment
het leven als een film aan zich voorbij
ziet gaan."
De structuur van het stuk loopt pa
rallel met het grillige karakter van de
hoofdpersoon Marb, die in haar dialo
gen te maken krijgt met haar tegen
pool een gefingeerd tweelingzusje;
een nichtje die de zaken becommen
tarieert en een derde figuur in een
rolstoel die verwijst naar haar toe
komstige dood. Marb zit vol tegen
strijdigheden. ze maakt onbegrijpe
lijke gedachtensprongen wat een on
middellijk effect heeft op de opbouw
van het stuk. die aan haar leiband
lijkt te lopen
De Vries hanteerde bij het schrijven
verschillende motieven. Zijn ervarin-
AOVERTENTIE
Vandaag staan de regionale omroe
pen weer op de agenda van de NOS-
bestuursvergadering. Dat geldt met
name voor het ROOS-plan voor 23
regionale omroepen. Uitgangspunt
van de NOS is dat in de afgelopen
jaren de vraag hoé financieren we de
regionale omroepen verreweg de
meeste aandacht gekregen. De taak
en de functie van dit medium is min
der besproken en r&et name de vraag
hoe de regionale omroep ontwikkeld
zou kunnen worden
Daartoe heeft ROOS. het overlegor
gaan van de zes bestaande regionale
omroepen (Radio Friesland. Radio
Noord. Radio Oost. ROZ, 8TAD ra
dio Amsterdam en Omroep Brabant)
een aanzet gegeven die ervan uitgaat
dat er 23 regionale omroepen zouden
moeten komen binnen tien Jaar. In
1985 zouden er al ongeveer vijftien
gerealiseerd kunnen zijn.
Speciaal vandaag
De IKON-film „Kleine voren"
besteedt aandacht aan de ze
ventien miljoen Indonesiërs,
die zich een bestaan verschaf
fen door middel van het twee
de gebruik van afgedankt ma
teriaal. In kleine kring, thuis
bij familie of in coöperaties
worden van schroot gebruiks
voorwerpen gemaakt, van
melkblikjes speelgoed en van
oud Ijzer pikhouwelen en
schoffels, üit smelt potten in
de woonvertrekken wordt ko
kend ijzer gegoten. Het is een
kleinschalige manier om van
uit de eigen cultuur in leven te
blijven.
Zoiets staat in scherpe tegen
stelling tot een immens ont
wikkelingsproject als het wes
ters geoutilleerde Krakatau-
staaiconcern, waarin miljoe
nen zijn gestoken en waarvan
de revenuen niet navenant
zijn. Een groepje westerlingen
heeft de leiding en net zoals in
de koloniale tijden zijn de Ja
vanen de arbeiders.
„Kleine vureu" is een pro
gramma van niveau gewor
den. Nederlanders, een volk
van schilders, hebben een tra
ditie op gebied van camera
voering. Maar ondanks de ver
leidelijk mooie plaatjes ls de
inbond ook goed gecompo
neerd. Leitmotiv in bet geheel
is het werk vsn de maker van
een heilige kris. De film (came
ra Alex Boon en regie Philip
Engelen) mag ook wel enig ka
liber hebben, want hij is ge
maakt als VN-project. (Voor
twee films die IKON inzet ko
men er tien van andere landen
terug.) Daarbij moet IKON
aandacht trekken om op het
overgeschoten hoekje op de la
te vrijdagavond toch nog kij
kers te trekken.
Ook om een andere reden moet
de film aanspreken, want bet
wordt steeds moeilijker ont
wikkelingswerk aan de man te
brengen. De kijkers zijn in het
verleden te veel overladen ge
worden met erbarmelijke
beelden van kreperende koei
en en kinderen met dikke
buikjes van hongeroedeem. De
tv-makere schieten echter
over bet algemeen tekort met
bet daartegenover stellen van
beelden van zelfwerkzaam
heid en coöperatief opbouw
werk.
R.D.
Ned. 1/23.00
Geen speling
Totdat de ROOS-nota in augustus
bekend werd gemaakt, was het uit
gangspunt voor het voortbestaan en
de toekomstplannen van de regionale
omroepen dus de financiële mogelijk
heid. Het ministerie van CRM, op de
bezuiniging»toer, zag niet veel spe
ling; Mevrouw Oardenlers heeft zich
steeds voorstander getoond van re
gionale financiering met tegemoetko
ming uit de omroepmiddelen
Een Kamermeerderheid stelde daar
tegenover een gedeeltelijke financie
ring uit de landelijke omroepmidde
len. aangevuld met geld uit provinci
ale heffingen vla opcenten op de om
roepbijdragen. die door Provinciale
Staten worden vastgesteld. Mevrouw
Oardenlers heeft toegezegd het voor
stel te verwerken in de memorie van
toelichting bij een wijziging van de
wet op de omroepbijdragen.
In hoeverre de redactionele onafhan
kelijkheid en de bedrijfsmatige conti
nuïteit van de streekradio in het ge
ding zijn hangt volgens ROOS af van
de manier waarop de minister het
voorstel honoreert. In ieder geval ls
het zo dat ais het aanvankelijke plan
van de minister zou doorgaan er van
de onafhankelijkheid van de regiona
le omroepen geen sprake kan zijn.
ROOS gaat in de eerste plaats uit van
de verschillende verzorgingsgebieden
23 in totaal die niet te groot
mogen zijn en waarbij steeds samen
hang moet zijn op cultureel, sociaal
en economisch gebied
ANS WORTEL
mei een 40-tal nieuwe olieverven
1 nov. - 30 nov.
levens permanente tentoonstelling
van:
Bergense School
en tUdgenoten
C. v.d. Hoogen. Eeuwigeiaan 35
Bergen, n.h. tel: 02208-5563 geo
pend: vrijdag-zaterdag-zondag van
14 00-17 00 uur
KUNSTHANDEL EN GALERIE
De Witte Swoen b.u
Alfons van Dijck
Olieverfschilderijen, aquarellen
van 29/11 t/m 31/12
vorder eigen collectie
Geopend, dinsdag t/m
zaterdag 12-17.30 uur
Damplein 30-32 4331 GD Mid
delburg lal. 01100-16010
agggi Kunsthandel
TWi5 Roelant
Amsterdam
Nieuwe Spiegelstraat 57
Tel. 23 66 42
Fleur Cowles
nieuwe schilderijen
Wayland H. Cato III
gegraveerd glas
15 nov.-8 dec. '80.
kunst- en veiHngzaal^" "V
schilderijen
19e.cn 2fle eeuw 1
rspul dm haag. M
670 £463242
makelaars-Veilinghouders uk.
roerende goederen
legeimatig veilingen van huns! antiek er. Inooe-
1 nets voo» onze clientele roeken wij oOiecten voo»
•goed gehalte verkoopcondikes op aanvraag ook
,*voor ai uw taxaties mzake ve»refcerihgen sue-
cess* «jc.
telöfWCrn
Maesau Oillfnburgstraaf 3
De&taag
Toevallig
De raad van beheer van de NOS
waardeert het dat in het plan voor de
naaste toekomst plaats is voor een
beleid dat niet voortvloeit uit het
inspelen op zich min of meer toevallig
voordoende mogelijkheden en initia
tieven. Toe nu toe is dat wel eens het
geval geweest bij de totstandkoming
van de huidige regionale omroepen
Waar echter noch de raad van be
heer van de NOS, noch de ROOS-
nota enige aandacht aan besteden, is
de inbreng van het publiek. Ais te
doen gebruikelijk wordt de afnemer
niet gevraagd wat die er nu van vindt.
De ROOS-nota gaat uit van twee tot
drie en een half uur radio per dag
tegen jaarlijkse exploitatiekosten
van twee en een hall miljoen voor de
komende vijf Jaar. Daarbij wordt be
raamd dat de omroepbijdragen gelei
delijk verhoogd moeten worden tot
elf gulden per jaar. Maar wie vraagt
nu of het publiek dat er voor over
heeft?
Kunst- en antiekveilingen sinds 1839
Visstraat 25
Tel. 078-133412
133344
SCHILDERIJEN ANTIQUITEITEN
JUWELEN
GOUD- EN ZILVERWERK
I useum Assen
wrents
MMMI741 lift M
m. m. 1Uft.ir.ao nar oo
tot 4 jan. '81
De warme Pottenbakker
een kijk- en doetentoon-
stelling (dag. demonstralie)
Coninckstr. 20
tel.: 033-729368
Amersfoort
exposeert met sportaqua-
rellen
t/m 7 deo. a.s.
Getoverd wordt er niet bij
„Merlljn",
u vindt er wel en keur van oude en
geïllustreerd» boeken voor grote maar
ook kleine beurzen.
Damplein 23
Middelburg 01180-16233
gen als acteur, het uitproberen van
diverse schrijfstijlen en een persoon
lijke angst voor de dood heeft hij tot
een merkwaardig, maar opvallend af
geronde eenheid van vorm en inhoud
weten te verwerken. De Vries: „Door
het onwezenlijke onderwerp en keuze
voor die filmische terugblik stelde ik
mijzelf in staat onconventionele tek
sten te schrijven waarbij ik niet di
rect over de juistheid van de karak
ters hoefde te denken of me onmid
dellijk moet realiseren of de informa
tie wel goed overkwam. Een uitgang
spunt was het stuk een thrüler-achti-
ge opbouw te geven met ogenschijn
lijk vrij normale dialogen die uitein
delijk als een puzzel in elkaar vallen.
De dialogen zijn een soort genre-stuk
jes. Ik wilde bijvoorbeeld een senti
mentele scène schrijven, dat is de
herkenningsmoment tussen de tweel
ingzusjes aan het einde geworden."
„Daarbij wilde ik een stuk schrijven
met teksten die uitnodigen tot to
neelspelen. Zelf hou ik erg van over
gangen in een tekst. De rol van Marb
zit er vol mee. Ze maakt gedachten-
sprongen die nauwelijks te volgen
zijn, maar die uiteindelijk best weer
op zijn plaats komen. Ze is schizo
freen en spreekt zichzelf voortdurend
tegen. Ze kan die vreemde overgan
gen ook maken omdat ze een eenza
me figuur is die vrij autistisch is
ingesteld. In haar fantasie heeft ze
altijd met haar tweelingzusje ge
speeld, dat dood was nog voor zij
werd geboren. Ze bedacht navrante
spelletjes die uit moesten wijzen hoe
lang Iemand zijn adem in kon houden
alvorens hij zou stikken."
Acteursmomenten
Het Invoegen van zoveel mogelijk ac
teursmomenten in zijn stuk. waar
mee acteurs speltechnieken kunnen
uitproberen, heeft direcht te maken
met zijn werk als acteur en het ge
brek aan klassieke theatervorming
tijdens zijn opleiding eind jaren zes
tig aan de toneelschool.
De Vries: „Ik mis een aantal klassieke
trainingen in tekstbehandeling. Die
werden nooit geoefend, omdat we
toen weigerden met oudere speldo-
centen als Ton Lutz samen te werken.
Onze eigen ideeën vonden we toen
belangrijker en we hadden die van
hun niet nodig. De zou nu best eens
met hen samen willen werken. Het is
toch vreemd dat onze generatie ac
teurs nooit met oudere acteurs een
voorstelling hebben gemaakt."
Over de speelstijl van het stuk heeft
hij wel nagedacht. Hij sprak de dialo
gen uit alvorens ze op te schrijven.
.Als ik het zou regisseren zou het een
reeks van scherpe glibberige overgan
gen moeten worden, gebaseerd op
gebeurtenissen die door elkaar heen
lopen en misverstanden in gesprek
ken. Ik ben bij een aantal repetities
geweest, maar dat heb lk al snel opge
geven. Ik had tijdens het schrijven
zo'n vast beeld gevormd hoe het eruit
moest zien en was te star geworden
om mijn fantasie nog te kunnen acti
veren. De voorstelling van Jan-Joris
en die van Rudolf Lucier zullen onge
twijfeld verschillen Ik ben be
nieuwd."
Vrouwen
Opvallend is dit seizoen het aantal
stukken dat de vrouw in haar onder
gang weerspiegelt. In Hemel en Aar
de van Gerlind Reinshagen beleeft
een ongeneeslijke zieke vrouw de tijd
voor haar sterven, in Gross und Klein
van Botho Strauss en Suus van Her-
bert Achternbusch raken twee vrou
wenlevens ontworteld omdat zij te
gen een muur van onbegrip stuiten.
Zowel in Suus als in Einde wordt de
hoofdpersoon door vier actrices ge
speeld. Suus ls onmachtig haar eigen
leven vorm te geven, Marb in Einde
ook. maar elke verwijzing naar man
nen heeft De Vries eruit gelaten. Het
is geen typisch vrouwenstuk. maar
een stuk waarin vier vrouwen spelen
en dat komt niet vaak voor die
een universeel getint onderwerp
dragen.
De Vries. „Het kan evengoed door
mannen gespeeld worden. Ik heb het
voor vrouwen geschreven. Dat was de
opdracht. Bovendien identificeer ik
me makkelijker met vrouwen. Ik kan
er afstand van nemen maar tegelij
kertijd meer sympathie voor opbren
gen Dat is in het normale leven ook
zo."
„De derde wereld en verder" is dit
jaar het thema van het One World
Poetry Festival dat voor de derde
keer in De Melkweg in Amsterdam
van 19 t/m 23 november wordt gehou
den. Ruim veertig dichters lezen voor
uit eigen werk. De nadruk ligt op
derde-wereld-landen die in een recent
koloniaal verleden cultureel geïnjec
teerd zijn door Nederland en andere
Westeuropese landen. Aan bod komt
met name het Caribisch gebied.
Naast Edgar Cairo en Frank Marti-
nus Arion komen onder anderen de
reggae-dichter Unton Kwesi Johnson
en dienst grote inspirator Oku Onuo-
ra (uit Jamaica) naar het festival
Door ziekte van Boris Hybner, op
richter van de TJechische theater
groep die met Slapstick-programma
„Oag" momenteel In Nederland is,
kunnen de resterende voorstellingen
dit seizoen niet doorgaan
met een bijdrage
Van Henri Plaat zou je kunnen
zetten dat alles wat hij aanraakt
in kunst verandert. Als Je zijn
uiteenlopende werk nagaat
(naast tekeningen en gouaches
bijvoorbeeld ook films), dan valt
die uitspraak alleen maar te be
amen. Wat hij de afgelopen jaren
bij zijn vaste galerie liet zien.
was steeds de moeite waard en
vertoonde eigenlijk nooit een in
zinking. Integendeel, iedere keer
lijkt het werk weer interessanter
te zijn geworden. Zoals ook deze
keer het geval is met de „godin-
nenserie". die als een logisch uit
vloeisel kunnen worden be
schouwd van Plaat's onderzoek
naar een abstract-surreële
schriftuur. Sinds verscheidene
jaren is hij bezig met het ontwik
kelen van een uit abstracte
beeldjes opgebouwde taal. te
kens die in lange reeksen achter
elkaar worden geplaatst en die
vage verwijzingen bevatten naar
arn
lat
zij
ib
l
bet
mystieke Aziatische hiëroglyfen
De figuren die hij nu toont, zijj
als het ware uitvergrote beeldt >ul
van dat handschrift, die alle h<* ld
danigheden van de oorspronk* -Cre
lijke „schriftuur" hebben, zij
dat e nu als het ware een Pèrsof-Ï,
nificatie krijgen. Het zijn weljj jL
waar figuren, maar ze hebbe
alleen de uiterlijke omtrelckj
als zodanig. Hun innerlijk
sterk landschappelijk bepaald
horizontaal opgestapelde
die moeiteloos in elkaar ovtrSfjs
gaan. Een enkele keer venrija
Plaat heel direct naar een t*
staande cultuur, maar meestal
zijn zijn beelden heel associatie!
Dat maakt ze niet alleen esihfr
tisch heel mooi. ze prikkelen tok tn
in hoge mate de fantasie.
C.8
Tot 5 december in Galerij As*
lijn. Lange Leidsed wans trui
131 in Amsterdam, geopend o|
dinsdag tot en met zaterdag vu
12-17 uur
Hans Deuss: Zwembad, olieverf op linnen. 1979.
Antieken verwijzende archil*
tuur
De schilder Hans Deuss bestrijkt
met zijn werk zowel het fantas
tisch- als het magisch realisme.
In het laatste geval geeft hij situ
aties weer die in principe best
kunnen bestaan, maar die waar
schijnlijk door hun Ucht-ver-
vreemdende sfeer niet zo snel
zuilen worden aangetroffen. In
zijn fantastische werk laat
Deuss droomachtige beelden
zien met een sprookjesachtige
ondertoon. Die lijkt niet zozeer
uit zijn onderbewustzijn x>ort te
komen zoals bij de „pure"
surrealisten maar veel meer
uit een behoefte tot het schep
pen van een eigen taal met anek
dotes die hij zich bewust voor de
geest moet halen. Een zekere do
sis maniërisme is hem hiet niet
vreemd
Deuss vertelt zijn verhaal tegen
een decor dat zo uit een arca
disch landschap kan worden ge
haald. Het is Immer bosrijk
elk boomblaadje wordt vol liefde
voor het vak met precisie neerge
zet met een typisch „zuide
lijk" lichtje en een sterk naar de
at
In zijn magisch-realistische w« f'
gaat het Deuss vooral om
vergankelijkheid van de arcÈ
tec tuur: gebouwen die op insta iKi
ten staan of de tand des tljda
niet meer hebben doorstaan. H
eigenlijke verhaal lijkt zl<
steeds nèt voor de afgebeeld [(nl
situatie te hebben afgespeeld;
bewoners, c.q. gebruikers van d
gebouwen zijn zo juist opp
stapt, verdwenen. Dat ene n»
ment, dat in feite een fractie vu
een seconde kan zijn, is ty
Deuss heel knap uitgewerkt
Het is veruit zijn sterkste ktnt [e*
Ddo
want als hij mensen van vlees a
bloed gaat uitbeelden, zie je di'
hij duidelijk techniek tekort-
komt Dat is jammer voor
mand die zo van het ambacht
moet houden
cs r;
Galerie MoKum, Oude Zijd'jttLD
Voorburgwal 334 in Anut» 'Vi
dam. tot 10 december. geopenS*'
op werkdagen van 11-18 uur.
kl
Het is merkwaardig dat de Am
sterdamse kunstenaar Feiko
(zijn familienaam Wierstra ver
geet hij als artiest) bijna nooit in
de randstad exposeert. Een bui
tengewoon succesvolle tentoon
stelling in 1971 in Amsterdam
heeft nooit een vervolg gekend.
Het leek er zelfs even op dat hij
zich helemaal terug had getrok
ken. Vorig jaar dook zijn werk
helemaal in Bremen op en nu is
hij met een heerlijke show in
Dokkum, in een van de meest
noordelijke musea van Neder
land. na hetzelfde werk eerst in
Galerie Eewal te Leeuwarden
voorgesteld te hebben.
Feiko (geb. 1933) is ongetwijfeld
een oorspronkelijke telg van een
richting in de hedendaagse
kunst die met neo-realisme aan
geduid wordt. De figuratie wordt
niet losgelaten, maar toch op een
harde, cynische manier ver
werkt. Feiko staat op de Dok-
kummer tentoonstelling een
kijkje toe in zijn artistieke keu
ken. Hij laat schetsbladen zien
die overbevolkt zijn met men
sen. Het lijken merkwaardige
marktscènes met velerlei soor
ten wezens. Allemaal mensen,
zijn de houdingen, attributen,
stileringen, maar ook de techni
sche verwerkingen steeds zo an-
derssoortig dat het bonte gezel
schappen geworden zijn
De uitgewerkte, zelfstandige te
keningen hebben ieder wel een
heid in thematische en i
sche aanpak. De potloi
ningen zijn levendig
leerd; de met pastel in
taferelen zijn strenger ges
De kunstenaar heeft zich iJ
midden van de jaren
een abstract-expresaioi
ontwikkeld tot een nieuw-re
me. Een uiterst consciëntfc
detaillering wisselt hij
schijnbare nonchalance t
Een zwempartij, een gezels
onder de douche, een i
paar, een operatie of een V
tig paraderende vrouw met ho#
den dragen die inhoudelijke en
formele spanning. Het zijn SP""'
nende beeldverhalen om te le
zen: vol aristocratisch val
schap, thematische
en vooral geest
PK
Tot 22 november in het Mnri^
bet Admiraliteitshuis te r
kam, maandag tot en met «aW
dag van 14 tot 17 uur.
