[ederland houdt vast
ian geest „Helsinki"
Verlossend woord komt niet van Poolse kerk
Intelligentsia schenkt Moskou Afghanistan
Amalrik op weg naar
Madrid verongelukt
Franse vrachtauto's
leggen verkeer lam
K:
Russische schrijver
naar West-Duitsland
Niet alleen praten over ontspanning"
Twee maanden voor
irrupte Surinamer
Z wee raketten
p effen Koeweit
'Leiders Gdansk
ontevreden
over Warschau
Het ijs is gebroken.
p,mcROAG 13 NOVEMBER 1980
BUFTENLAND
TROUW/KWARTET
ISLAMABAD (API - Wat
de Sowjet-Unle met de wa-
DCns maar moeizaam lukt
"Z de onderwerping van Al
ïhanlstan wordt haar nu
Idn ot meer cadeau ge
daan: de intellectuele bo
venlaag van Afghanistan
verlaat het land en de
«owjetlsering" van de Al-
ëhaanse samenleving
wordt hierdoor drastisch
versneld
Al na dv marxiatische machtao-
vemame va» 1978 kwam $r een
..brain drain op gang. die na de
Russische invasie van bijne een
jaar geleden flink werd opgevoerd.
Naar schatting verlaten maande
lijks 250 tot driehonderd Afgha-
nen met een behoorlijke opleiding
het land. op zoek naar politiek
asiel en werk in het westen.
Afghanistan, toch al een van 's
werelds minst ontwikkelde lan
den. zit nu met een ernstig tekort
aan artsen, ingenieurs, onderwij
zend personeel en rechters. ..Het
zal Afghanistan generaties kosten
voor deze verliezen zijn goedge
maakt." zegt een Afghaanse func
tionaris. Volgens hem zit er voor
het regime ln Kaboel niets anders
op dan Sowjet-burgers en militai
ren te benoemen op de opengeval
len plaatsen.
Het hele overheidsapparaat
schijnt nauwelijks meer te func
tioneren. Als redenen daarvoor
worden genoemd de weigering van
Afghaanse ambtenaren om met
Sowjet-adviseurs Samen te wer
ken. de activiteiten van de guerll-
lastrijders en vooral de vlucht van
hoge functionarissen en vele jon
gere ambtenaren die zo aan mili
taire verplichtingen willen ont
komen.
In de vluchtelingenkampen in het
buurland Pakistan zit zo ongeveer
de halve Afghaanse overheid: de
directeurs van de radio- en de tele
visie. de hoogste ambtenaren van
de departementen voor buiten
landse handel, financiën, telecom
municatie, openbare werken, wa
tervoorziening en gezondheids
zorg, de manager van het vlieg
veld van Kaboel, enzovoorts.
..De gezondheidstoestand in Af
ghanistan wordt kritiek," zegt dr.
Rehmatoellah Zafar. onlangs naar
Pakistan uitgeweken. „Het aantal
artsen neemt af en het aantal pa
tiënten neemt toe. zeker ook als
gevolg van het verzet. En dit alles
wordt nog nijpender doordat, ge
wonde Afghaanse en Sowjet-mili-
tairen de weinige burgerzieken
huizen in het land zwaar be
lasten."
Zafar. die heeft gewerkt aan de
medische faculteit van de univer
siteit van Kaboel, vertelt dat de
Afghaanse minister van volksge
zondheid al in januari vast moest
stellen dat er van de tweeduizend
artsen uit 1978 nog slechts zeshon-
der waren overgebleven. Nadien
zouden er nog driehonderd zijn
vertrokken.
MADRID (AFP, AP, Reuter) De Russische dissident Andrej
Amalrik is in de nacht van dinsdag op woensdag bij een auto
ongeluk tachtig kilometer ten oosten van Madrid om het
leven gekomen. Amalrik, die op weg was naar de Europese
Veiligheidsconferentie, verloor waarschijnlijk als gevolg van
vermoeidheid de macht over het stuur en kwam op de linker
weghelft in botsing met een vrachtwagen. Drie andere inzit
tenden, de dissidenten Wladlmir Borisow en Viktor Feinberg
en Amalriks echtgenote Ooezel, bleven ongedeerd.
sia ADRID Nederland is best bereid mee te werken aan de uitwerking van nieuwe voorstellen
008 r bevordering van ontspanning in Europa, maar alleen als alle aspecten van de slotacte van
J ilsinki daarin tot hun recht komen Dat was de streking van de toespraak die de
^derlandse ambassadeur Van Dongen gisteravond hield tijdens de Conferentie voor Europe-
Veiligheid en Samenwerking in Madrid.
r.-.
tt Herman Amelink
een toespraak die gematigd van
lïtnJön rnaar scherp van inhoud was,
irlcfc Van Dongen op. dat tijdens
voorbereidende besprekingen po
tt ft W111 varen gedaan een andere weg
V te slaan Nederland, dat in tegen-
tiling tot vele andere landen niet
n minister van buitenlandse zaken
de conferentie afvaardigde.
rwJïngt aan de letter en de geest van de
lU^jtakte van Helsinki en vindt dat het
ningsproces alleen zo kan
voortgezet, aldus de ambas-
het feit dat er nog steeds
angenda was. begon men giste-
toch aan de eigenlijke zitting van
conferentie
IBO (SNA. ANP) - D«
it van het bijzonder gerechts-
mr O. Abendanon, heeft gis-
in Paramarblo een landbouwer
tld tot twee maanden gevan-
itraf met aftrek van voorarrest.
>nnis is het eerste van het bij
gerechtshof dat van corrup-
ichte personen onder de rege-
in moet berechten.
iwer, die al drie maanden
it heeft gezeten, was be-
van omkoopprakUjken
t doel landbouwgronden in
in zijn bezit te krijgen
In het voorbereidend overleg, dat nog
steeds voortduurt en de status heeft
van een werkgroep van de hoofd
conferentie. ontstond onenigheid
over de vraag of de conferentie inder
daad wel zonder agenda kon door
gaan. Na enige tijd kwam men over
een voorlopig door te gaan met de
toespraken van alle deelnemende
landen, in de hoop tenminste een
agenda te hebben op het moment dat
die redevoeringen voorbij zijn Tot
dat moment blijft het verloop van de
conferentie nog ongewis. Zekerheid
dat Madrid echt van de grond zal
komen, is er nog altijd niet.
Compromis
(WEIT (AFP) Een gevechts-
linf tgtuig van onbekende herkomst
eft gisteren twee raketten op Koe
ts grondgebied afgevuurd, niet
van de grens met Irak. De projec-
en troffen onbewoond en onge-
ivfji tikt woestijngebied, waar ze geen
iade aanrichtten.
■jari||eweit had zijn strijdende buurlan
gisteren net opgeroepen een eind
de oorlog te maken toen het voor
eerst zelf direct met het geweld
geconfronteerd
De Spaanse premier Adolfo Suarez
typeerde zijn land als de staat die
sedert de ondertekening van de slot
akte de meeste veranderingen heeft
ondergaan overeenkomstig de geest
van Helsinki. Suarez leek het dan ook
logisch te vinden dat de CEV8 in
Madrid gehouden wordt. Hij riep de
deelnemers aan het agendaoverleg op
zo spoedig mogelijk met een compro
mis op tafel te komen en niet te
blijven zeuren over procedurekwes
ties.
De 8paanse premier onderstreepte
het principe geen detente zonder vei
ligheid. een uitspraak die door de
8owjet-delegatle stellig zal zijn on
derschreven Suarez gewaagde ook
van het belang van de naleving van
de mensenrechten maar bleef ln de
uitwerking van die gedachte steken
in een pleidooi voor een gemeen
schappelijke regeling van de bestrij
ding van het terrorisme, voor 8panje
een overigens niet onbelangrijke
kwestie gezien het nog steeds voort
durende geweld in het land.
Afghanistan
ligt het meest voor de hand dat
raketten zijn afgevuurd door een
^aalde Iraanse Jager. De Iraanse
meldde namelijk dat de lucht-
t aanvallen had uitgevoerd op
Iraakse marinebasis aan de Oolf
landingsstrip niet ver van de
met Koeweit. Bij die aanvallen
4» een mobiele radarinstallatie,
nachtwagens en „faciliteiten
im olie- xport" zijn vernietigd.
De Belgische minister van buiten
landse zaken Nothomb hoopte dat de
geest van Helsinki weldra de geest
van Madrid zal zijn en dat die over
enkele jaren zal overgaan in de geest
van Brussel, daarmee openlijk plei
tend voor een derde vervolgconferen
tie in de Belgische hoofdstad. Not-
homb hekelde de Russische inval in
Afghanistan, al was de toonzetting
van zijn toespraak in het algemeen
wat milder dan die van de Nederland
se ambassadeur die na hem sprak.
Van Dongen liet er geen enkel misver
stand over bestaan dat de inval ln
Afghanistan een openlijke en bewus
te schending van de slotakte van Hel
sinki is. Ook kritiseerde hij de beper
king van contacten tussen burgers
van verschillende staten, soms zelfs
onderling bevriende staten. Daarmee
verwees hij naar de maatregelen die
Oost-Duitsland. Tsjechoslowakije en
andere Oosteuropese landen hebben
genomen ten aanzien van het verkeer
met Polen.
Van Dongen sprak niet over dissiden
ten, maar kondigde wel aan dat de
Nederlandse delegatie bij de verdere
voortgang van het overleg over speci
fieke schendingen van de slotakte
van Helsinki zal spreken.
De milde toon van de Nederlandse
toespraak is waarschijnlijk mede in
gegeven door het feit dat Nederland
na 1 januari hier met twee petten op
zit: die van Nederland en die van de
Europese Gemeenschap. Op genoem
de datum draagt Luxemburg het
voorzitterschap van de Europese mi
nisterraad aan ons land over.
Ons commentaar staat op pagina
5
ODAN8K (AFP) De plaatselijke
leiding van de communistische partij
in Gdansk heeft geen vertrouwen in
de huidige leiding van de Poolse par
tij en heeft aangedrongen op een zui
vering van het centrale comité. Jan
Labecki, zelf ook lid van het centrale
comité, zei maandag op een partijver
gadering in de havenstad Odansk:
„Wij menen dat het huidige centrale
comité niet in staat is tot vernieu
wing over te gaan en het verval van
het land tot staan te brengen." De
plaatselijke pers onthulde gisteren
deze scherpe kritiek op de centrale
leiding in Warschau.
Vrije-vakbondsleider Lech Walesa
onderstreepte dinsdagavond de
moeilijke positie waarin niet zijn or
ganisatie maar juist de communisti
sche partij verkeert: „Het politieke
spel begint pas. Want terwijl wij bezig
Zijn iets op te bouwen, is er ook iets
bezig in puin te vallen de partij."
De kritiek op de centrale leiding is
echter tevens een ruggesteun voor
partijleider Kanla. die zelf regelmatig
fouten van de partij heeft gesigna
leerd. zij het in minder harde bewoor
dingen. Bij de politieke leiding ma
ken echter nog steeds de conservatie
ven van weleer de dien$t uit. en zij
leggen zich niet gaarne bij de nieuwe
verhoudingen neer. Zolang de ver
houdingen in de partij niet drastisch
veranderen, zullen zich ^elkens weer
spanningen kunnen voordoen tussen
partij en vrije vakbond Solidariteit.
Lew Kopelew en echtgenote Raisa bij aankomst te Frankfurt
FRANKFURT (Reuter, AFP. AP) -
De Russische schrijver Lew Kopelew
heeft de Sowjet-Unie mogen verlaten
om voor een Jaar zijn Westdultse
vrienden, de schrijver Heinrich Böll
en een van de eigenaars van het
weekblad Die Zeit, gravin Marlon
Dönhoff, te bezoeken. Kopelew is van
plan in de Westdultse archieven te
grasduinen om materiaal te verzame
len voor een boek over Goethe.
Kopelew heeft veel contacten in krin
gen van dissidenten. Hij zei gisteren
bij zijn aankomst in Frankfurt te
hopen dat hij naar de Sowjet-Unie
mag terugkeren. Kopelew heeft tien
jaar ln gevangenissen en strafkam
pen doorgebracht in de Sowjet-Unie
wegens „burgerlijke propaganda ter
opwekking van medelijden met de
vijand". In 1956 werd hij gerehabili
teerd, maar kort daarna kwam hij
opnieuw in conflict met het bewind in
Moskou, waardoor hij uit de partij en
uit de schrijversbond werd gezet.
In februari van dit jaar kreeg Kope
lew het zwaar te verduren in de Russi
sche pers, nadat hij de gedwongen
verhuizing van Andrej Sacharow
openlijk had veroordeeld.
Kopelew weigerde gisteren met de
pers te praten. „Ik wil geen enkele
vorm van publiciteit", zei de 68-jarige
schrijver.
Zij protesteerden daarmee tegen het
verbod voor vrachtwagens om op
weekends en feestdagen en bepaalde
uren gebruik te maken van drukke
wegen rondom steden.
De „operatie slak" bezorgde gisteren
bij tal van Franse steden grote op
stoppingen. Bij Parijs waren er files
van kilometers lang. De chauffeurs
willen met hun actie, die drie dagen
zal duren, eveneens pleiten voor een
verbetering van de werktijden, de
Amalrik had dinsdag aan een confe
rentie in Marseille deelgenomen en
ging als toerist naar Madrid, omdat
de Spaanse regering hem geen visum
wilde verlenen. In Madrid zou Amal
rik verscheidene bijeenkomsten bij
wonen van dissidenten die tegen het
beleid van Moskou protesteren.
Amalrik. die 42 jaar is geworden,
kreeg in 1976 toestemming om de
Sowjet-Unie te verlaten en ging in
Nederland werken aan de universiteit
van Utrecht. Hij vestigde zich vervol
gens in de Verenigde Staten en
Frankrijk, van waaruit hij bleef age
ren tegen Moskou.
Amalrik studeerde van 1953 tot 1960
en in de Jaren 1962 en 1963 geschiede
nis aan de Moskouse universiteit. Hij
werd uitgesloten, omdat hij een „niet-
conformistische" dissertatie had ge
schreven. In 1966 werd Amalrik gear
resteerd en naar Siberië verbannen,
omdat er enkele toneelstukken van
zijn hand waren verschenen die vol
gens de autoriteiten „duidelijk anti-
Sowjet en pornografisch" waren.
In Siberië verbleef hij van 1966 tot
1968 op een kolchoz (collectieve boer
derij). Zijn ervaringen uit deze tijd
beschreef Amalrik in „Niet begeerde
reis naar 8iberië".
Eenmaal terug in Moskou stelde
Amalrik zich steeds kritischer op. Sa
men met zijn vrouw, de schilderes
Goezel, hield hij onder meer een beto
ging voor de Britse ambassade in
Moskou wegens de oorlog in Biafra.
Hierdoor verloor hij zijn betrekking
als journalist. Daarna heeft hij aller
lei baantjes gehad om niet te worden
veroordeeld wegens „parasitisme".
In die tijd begon hij te werken aan
zijn beroemde boek „Haalt de Sow
jet-Unie 1984". Voor dit werk moest
hij terechtstaan in Swerdlowsk, een
voor westerse journalisten verboden
stad in de Oeral. In 1970 werd hij tot
drie jaar werkkamp veroordeeld. In
1975 kwam hij vrij en kreeg hij te
Andrej Amalrik onlangs bij een
congres.
maken met pesterijen van de autori
teiten.
In Frankrijk kon Amalrik het ook
niet laten te protesteren tegen wat
hem niet zinde. Zo hield hij in februa
ri 1977 een „stille betoging" voor de
ambtswoning van president Valéry
Discard d'Estaing omdat Frankrijk
een pro-Russische politiek zóu
voeren.
In Madrid rouwden gisteren promi
nente dissidenten om de dood van
Amalrik. „Hij was de eerste die niet
meer bang was voor de autoriteiten in
de Sowjet-Unie". zei Loedmilla
Alexewa, de vertegenwoordiger van
het Moskouse Helsinki-comité.
Alexander Oinzboerg geloofde dat in
de nabije toekomst niet gauw iemand
met „zulke Interessante ideeën" zal
opstaan.
ADVERTENTIE
PARIJS (AFP) De Franse vrachtwagenchauffeurs die veel
op Parijs rijden zijn gisteren begonnen met de „operatie slak".
De chauffeurs reden op de wegen rondom de Franse hoofd
stad en vooral de zeer drukke „Perlpherique" niet harder dan
tien kilometer per uur.
verlaging van de bénzine-accijns en
vrijstelling van tol voor de grote auto
wegen. In mei dit jaar voerden onge
veer 30.000 chauffeurs een soort gelij
ke actie. Toen deden echter alle Fran
se vakbonden mee.
Bij de actie van gisteren weigerden
de communistisch georiënteerde
COT en de Force Ouvriere hun mede
werking. omdat de actie meer de be
langen van de bazen dan die van de
chauffeurs zou dienen.
Proef Sonnema Berenburg ns ijskoud.
J. den Boef
tRSCHAU In het ernstige conflict tussen de Poolse regering en de
|J(, afhankelijke vakbeweging Solidariteit van Lech Walesa, dat maandag
ire Jter bij een oplossing is gekomen, kon de met veel moreel gezag
Uede rooms-katholleke kerk in de afgelopen maanden geen bemidde
lt* ide rol spelen Solidariteit had reden om ook tegenover de kerkelijke
JIJ toriteiten haar onafhankelijkheid te bewaren.
Jttf" jj1 de loop van de maand augustus
idt
stakingen in Polen in aantal gingen
trijp nemen nam de kerk die zegt ongeveer
icnrt ^cent van de bevolking te vertegen-
je énigen een machtspositie in naast de
"uunistische partij, die toen nog onder
ig van Edward Gierek stond. Voor een
idis,C£ wn socialistisch land had zij een
mtaU hazingwekkende bewegingsvrijheid, ook
en Hl al Karo1 Wojtyla uit Krakow in
Lerwj lne Paus werd uitgeroepen
len li?™31 van de kerk heeft vrijwel altijd
n® Poolse geschiedenis een beslissende
gespeeld, in het bijzonder ln noodsitua-
en die hebben zich in Polen zo in de loop
oor <*uwen nogal eens voorgedaan. Ook
(rit A TV vv.fcj ,uuiRcuaou. V,un
vort Tweede wereldoorlog toen Polen
nf< riL ""junnnistisch systeem kreeg opge-
rrJ P'eef de kerk zich bewust van haar
2° m^rdelUkh,Md opstanden in
,nlff Kt197071 en 1976 konden pas worden
joekj «^nadat de partij een beroep op de
■ia nad gedaan
&.!>li2onder Kortzichtig van de partij,
i onder leiding van Gierek, dat zij
erioop van tijd haar beloften aan de
arbeiders vergat en de besprekingen met de
kerk ln de persoon van kardinaal Stefan
Wyszynski op de lange baan schoof. Gie
rek ging er evenals zijn voorganger Wla-
dislaw Goemoelka tot 1970 domweg van
uit dat in noodgevallen de primaat van de
Poolse kerk de bevolking wel weer tot rede
zou brengen.
Toen de stakingen in augustus hand over
hand toenamen en de eisen van de arbei
ders keihard overeind bleven, arrangeerde
Gierek een gesprek met kardinaal Wyszyns
ki. nadat de partijleider zelf tevergeefs een
beroep op de bevolking had gedaan om
weer aan het werk te gaan. zodat regering
en stakers in een rustige sfeer het overleg
zouden kunnen voortzetten. Wyszynski
meende aan het verzoek van Gierek te
moeten voldoen. Zijn rede werd bekort
door de tv uitgezonden
Vergissing
Voor het eerst ln de naoorlogse geschiede
nis van Polen weigerde de bevolking naar
de waarschuwende woorden van het hoofd
van de kerk te luisteren. De stakers hebben
het Wyszynski zeer kwalijk genomen dat hij
op een beslissend ogenblik tussen beide
kwam. Op 31 augustus, enkele dagen na de
vergeefse oproep van Wyszynski. bleek hoe
de kardinaal zich had vergist: de regering
slikte op die datum met huid en haar alle
eisen van de stakers
Het was betreurenswaardig dat de kerk
zichzelf de mogelijkheid had ontnomen om
bemiddelend op te treden. Velen bij Solida
riteit zijn bij wijze van spreken roomser dan
de paus, maar na het optreden van de
kardinaal zorgden zij er voor dat de kerk
hen bij het nastreven van een werkelijke
vrije vakbeweging niet voor de voeten kon
lopen. Voor Wyszynski kwam de gerechtelij
ke uitspraak van maandag dan ook als een
geschenk uit de hemel vallen.
Als het oordeel van de rechter anders zou
zijn uitgevallen, zou ook de kardinaal niet
in staat zijn geweest, het verlossende woord
te spreken. Zoals hij dat niet kon nadat hij
op 22 augustus op neutraal terrein een
onderhoud had gehad met de nieuwe partij-
chef Stanislaw Kania, die Gierek was opge
volgd. Na dat gesprek vertrok Wyszynski
naar Rome voor overleg met de paus Hij
keerde pas in het afgelopen weekeinde naar
Polen terug.
Aangenomen wordt dat Wyszynski zich
geen tweede keer wilde blameren en er de
voorkeur aan gaf om tijd te winnen Hij
overtuigde Kania er blijkbaar van dat het
noodzakelijk was om in het Vaticaan over
leg te gaan plegen met de (Poolse) paus.
zodat hij bij zijn terugkeer in Warschau met
Kardinaal Wyszynski bij aankomst in
Rome voor zijn bezoek aan de paus.
meer gezag, ja, met letterlijk en figuurlijk
de zegen van de paus. zou kunnen spreken.
Want de paus zelf kan zich niet direct
mengen in de Poolse aangelegenheden.
Er doen geruchten de ronde dat Wyszynski
bij aankomst in het Vaticaan paus Wojtyla
heeft aangeboden om af te treden. De kardi
naal is een ziekelijke oude man en als in
Polen in de afgelopen tien Jaar de spannin
gen niet zo hoog waren opgelopen, zou hij al
jaren geleden zijn vervangen. In het krach
tenspel tussen regering en kerk leek Wys
zynski echter onmisbaar en aan vervanging
kon eenvoudig niet worden gedacht of de
kardinaal zelf wilde of niet.
De gereserveerde houding die Solidariteit
tegenover de kerkelijke leiding aanneemt,
heeft waarschijnlijk ook te maken met de
omstandigheid dat de Poolse rooms-katho-
kieke kerk aartsconservatief is gebleven,
ook al huldigen heel wat priesters op allerlei
terreinen van het maatschappelijke leven
moderne opvattingen. Dit conservatisme
heeft kardinaal Wyszynski mogelijk ook
parten gespeeld toen hij eind augustus de
stakers vertelde dat het zo nu wel mooi was
geweest.
De steun van de kerk aan de vakbeweging is
incidentele gevallen zoals in Gdansk
daargelaten niet overweldigend. In de
verklaring van de Poolse bisschoppenconfe
rentie wordt, wel geconstateerd dat de sta
kingen van juli en augustus een goede uit
werking kunnen hebben op het individuele
leven in Polen en dat Solidariteit met haar
leider Lech Walesa de steun van de kerk
heeft, maar voor het overige zijn zij teveel
met zichzelf bezig.
Typerend voor de aarzelende houding van
de bisschoppen is de opmerking dat proble
men op vreedzame wijze opgelost moeten
worden, dat stakingen verkeerd zijn. maar
dat zij soms middel kunnen zijn om een-
doel te bereiken. De bisschoppen beklagen
zich er over dat de regering niet naar de
kerk wilde luisteren en delen mee dat des
ondanks de contacten met de regering over
een officiële regeling van de positie van de'
kerk in Polen worden voortgezet.
Niet voldoende
Verder beperkt de bisschoppelijke verkla
ring zich tot wat algemeenheden, een op- -
roep tot morele vernieuwing, een appèl om
de jeugd waarheid en nationale liefde bij te
brengen en daarbij uit te gaan van de goede
Poolse traditie. Allemaal heel mooi. maar -
niet voldoence om hongerige magen van
ontevreden mensen te vullen. Het is geen i
wonder, dat de Poolse rooms-katolieken
onder leiding van Wyszynski nooit iets we-
zenlijks konden bereiken.
Of Walesa als leider van de vakbeweging
Solidariteit uiteindelijk wel iets zal berei-
ken. moet nog worden afgewacht. Het ligt
voor de hand dat de partij zal blijven probe
ren om de vakbond ongevaarlijk te maken.
Walesa kon in augustus slagen dank zij de
machtige positie van de kerk. Ondanks het
feit dat die kerk vlak voordat succes werd
bereikt, liet blijken dat zij er eigenlijk niet
in geloofde. Hieruit moet de kerk lering
trekken, omdat Solidariteit het zonder haar
morele steun erg moeilijk kan krijgen.
