'Mens is abstract in zijn doen en laten'
i
Paul Simon zorgt voor
een gospelverrassing
Leuke verkleedpartij
Kees van Bohemen exposeert werk uit informele periode
Operaatje bij Kamerkoor
Nieuwe komedie
protesteert
bij ambassade
En dan nog
WOENSDAG 5 NOVEMBER 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door Cees Straus
DEN HAAG In het werk
van de schilder Kees van Bo
hemen neemt de periode 1958-
'62 een bijzondere plaats in.
Hij schildert dan in de zoge
noemde „informele periode",
waarin iedere verwijzing naar
bestaande, herkenbare vor
men ontbreekt. In die vier
jaar maakt hij werk dat in de
eerste plaats opvalt door een
grote mate van eenheid in
kleur en vorm en dat boven
dien rijk aan associaties is.
Slechts twee hoofdkleuren staan in
die tijd op zijn palet: eerst blauw en
vervolgens bruin. Hij maakt er „beel
den" mee die je op zijn best als nevel
achtige. in de ruimte geprojecteerde
landschappen kunt beschrijven. Een
aantal van die doeken, weggehaald
bij hun eigenaars en gedeeltelijk bij
de maker zelf, vormt het onderwerp
van een even bijzonder geworden ten
toonstelling bij galerie Artes in Am
sterdam.
Aan die informele periode ging uiter
aard wel het een en ander vooraf,
maar als je nu terugkijkt, is het heel
opmerkelijk dat Van Bohemen. zo
jong toch in die tijd, al zo snel zijn
draai wist te vinden en in staat was
een opvatting op zo'n consistente ma
nier in een stijl om te zetten. Van
Bohemen was rond 1949 van de Ko
ninklijke Academie in Den Haag af
gekomen. Had er les gehad van De
Hey. van Paul Citroen en Willem
Schrofer. was in zijn academietijd al
een bewonderaar van Munch die te
genwoordig zo sterk in de belangstel
ling staat, van James Ensor en de
vroege Kandinsky.
Kees van Bohemen:„Na de academie
kreeg ik van de Franse staat een
studiebeurs om daar een poosje te
gaan werken. Parijs was in die jaren
erg in trek, Appel, Corneille en Bram
Bogart gingen er bijvoorbeeld naar
toe. Ik heb daar met hen in een oud
pakhuis gezeten, in de Rue Sentueil,
zoals je misschien weet. We waren
arm als kerkratten en toen het ge
bouw waar we zaten werd afgebro
ken, moest ik wel terug naar Hólland.
Ik schilderde in die tijd vrij expres
sionistisch, abstract met veel kleu
ren. Mijn kleurgebruik was ook veel
feller dan in de periode daarna. Geen
Kees van Bohemen:geen houvast aan uiterlijke vormen
figuratieve elementen in die tijd: ik
zette me wel een beetje af tegen de
figuratieve terreur die ik op de acade
mie had ondergaan".
Als Van Bohemen in Den Haag terug
keert waar hij tot op heden, met een
onderbreking in New York, nog
steeds een atelier heeft, richt hij een
groep van informelen op, samen met
Jan Schoonhoven. Armando, Jan
Hendrikse en Henk Peeters. Hij
zweert in feite een meervoudig kleur
gebruik af en maakt zijn schilderijen
monochroom.
Afgaande op de schilderijen uit je
informele tijd, moet je in die periode
wel erg in een sombere stemming
hebben geleefd. Van Bohemen: „Ja,
helemaal. Je voelde zo, je dacht zo, je
was zo. Voor mij was het een reactie
op de vorige periode. Ik werd intro
verter. wilde af van alle mooidoene-
righeid. De mensen vonden er dan
door Louwrens Langevoort
DOETINCHEM Enkele sei
zoenen geleden gaf het Neder
lands Saxofoon Kwartet in
samenwerking met het Neder
lands Kamerkoor Jean Fran-
eaix' opéra-bouffe „Paris a
nous deux" in concertante
vorm.
Het werkje werd ook op de plaat
opgenomen en is nu zelfs scènisch
terug. In samenwerking met de Stu
dio van de Nederlandse Operastich
ting gaat de parodie deze week door
Nederland. Maandagavond vond de
première plaats in de Bizetzaal van
de Muziekschool in Doetinchem.
Een ijzereterk werkje, waarin Fran-
caix met uiterst beperkte middelen
(koor, saxofoons en een handvol solis
ten) een haarscherpe miniatuur geeft
van het wat en hoe in de Parijse
salons, hoewel diezelfde sfeer eigen
lijk overal gevonden wordt.
Want zie je dezelfde geschiedenis niet
altijd terugkeren: de jongen zonder
ook maar enig talent, die in de grote
stad komt en zich dan maar op de
Kunst werpt om successen te boeken.
Het is altijd een probleem om op een
concertpodium een opera op te voe
ren. Het Nederlands Kamerkoor zat
Speciaal vandaag
Mensch durf te leven. Het
toneelstuk dat eerder dit jaar
door het Publiekstheater ge
speeld werd, nu in een televi
siebewerking. Leven en liefde
van Jean-Louis Pisuisse, opge
tekend door Gerben Hellinga.
Ned. 1/19.35
Wim Neijman blijft praten.
Deze keer een serie Dubbelle
ven. Met jongeren tussen 19 en
21 jaar, deel uitmakend van
minderheden in Nederland.
Thuis nog cultuur van het ge
boorteland, daarbuiten een
heel andere cultuur. Om thuis
verder over te praten, volgens
Neijman, oplossingen geeft
het programma niet.
Ned. 2/18.59
Veronica Info is afgelast.
De NOS, meent Veronica, is
afspraken over een special
over de Amerikaanse verkie
zingen niet nagekomen. Dus
heeft Veronica zich uit die sa
menwerking teruggetrokken.
De studioruimte was eerder al
aan de NOS geschonken. Er is
zo helemaal geen ruimte meer
voor Info. Maar niet getreurd.
Info wordt gewoon vervahgen
door een andere special. Een
show rond Olivia Newton-
John. Als je zo jong bent, kun
je overal een mouw aan
passen.
Ned. 2/22.20
ook geen bliksem aan, de respons was
niet bepaald goed. Je stond met de
rug tegen de muur. Gek eigenlijk, in
Duitsland was er wel belangstelling
voor, de kunstwereld was er beslist
verder dan hier. Sandberg en Gans
(directeur en conservator van het Ste
delijk Museum in Amsterdam-red.)
zagen het wel en reageerden er met
tentoonstellingen op".
Je schilderde in die tijd heel dik.
„Ja, je ging er steeds op doorwerken.
Met weinig verf kwam Je toch niet tot
Foto's Lei *an Rosssn
de kern. Wat er nu wordt bedoeld met
de fundamentele schilderkunst en
dat is in feite niets nieuws daarin
zie je ook dat ze terug naar de basis
van het schilderen willen. Dan kom Je
terecht bij het absolute minimum,
het nulpunt. Dat geldt ook voor de
kleur, dat je die tot het minimum
reduceert, je hebt geen houvast meer
aan uiterlijke vormen. Dat minimum,
dat is voor mij de hele informele
schilderkunst. Sfeer, stemming en, in
mindere mate de structuur, daar gaat
het om. Mijn schilderijen in die tijd
groeiden uit tot een soort kosmisch
geheel. Daar verwijzen de titels ook
naar."
Hoe kijk je anno 1980 op die periode
terug. Je werkt nu toch in een volko
men andere stijl.
Van Bohemen: „Toch is het allemaal
heel geleidelijk aan gegaan, het ene
kwam uit het andere voort. Je moet
de hele toestand van toen als één
pakket eruitnemen. Hoe je was, hoe
Je dacht, en dat in één hele situatie.
Ik stond en sta er nog geheel achter,
maar ik zou die schilderijen nu niet
meer kunnen maken. Daarvoor kom
Je nu eenmaal in een evolutie terecht.
Ik heb nu andere opvattingen: ik
streef naar een figuratie. Ik vind dat
een schilderij moet voldoen aan een
goede expressie, dat het kracht moet
hebben, uitstraling. Ik ben misschien
wat lyrischer geworden, als jij dat
vindt, maar ook optimistischer. Ik
heb nu meer de ogen open. Vroeger
had ik oogkleppen op. waren de za
ken meer afgebakend. Er kwam geen
kunstboek in huis. Nu wel. ik heb er
geen last van. Ik sta er nu objectiever
tegenover, ben minder bang voor
beïnvloeding. Je stond in die Jaren '50
ook helemaal alleen met een groep
mensen, veel jeïsoleerder dan nu. En
het kunstkllmaat is nu toch ook hele
maal veranderd. Er is een groter pu
bliek voor kuhst gekomen, er is meer
belangstelling."
Rond 1964 schilder je nog vrij som
ber, maar dan word je lichtelijk figu
ratief. Je gaat ook minder dik schil
deren. En neteen kies je voor een al
omvattend mensbeeld.
„Nou. dat mensmotief kwam succes
sievelijk. Ik zag een gevecht van de
bokser Floyd Patterson, ik wilde dat
uitbeelden. Dat werd een universeel
beeld, de bokser groeide uit tot een
teken, was een figuratie en abstractie
tegelijk. Dat was wat ik wilde."
Daarna volgt een reeks sportfiguren,
honkballers, coureurs in race-auto's,
wielrenners en jockeys, later vrou
welijke naakten. Je bent tot de dag
van vandaag aan het mensbeeld blij
ven vasthouden.
,yV>-
Kees van Bohemen: De beweging de
1961.
Kees van Bohemen: „Kijk, ik vind de
mens abstract in zijn manier van
doen en laten. Ik heb ook wel dieren
geschilderd, maar het dier is veel
minder abstract. En juisl dat abstrac
te. het mysterie in de mens boeit me
het meest om uit te beelden Ik maak
geen portretten van mensen. Het psy
chologiseren en karakterologiseren.
Galerie Artes, Prinsengracht 768
Amsterdam, tot 25 november, re
pend op dinsdag tot en met vrijd
van 12-14 uur en van 15-18 uur.
zaterdag van 12-17 uur, zondag t
maandag gesloten.
en stond er eigenlijk ook net zo bij als
voor de pauze, toen ze niet speelden.
Bovendien werd hun aanwezigheid
gelardeerd met enkele leden van de
Opera Studio, die bijkans onver
staanbaar op hoogst overdreven wij
ze blijk gaven inzicht te hebben in de
mondaine salons, waarin de Kunst
gevierd wordt
Het was een leuke verkleedpartij. Het
Nederlands Saxofoon Kwartet ver
vulde de „orkesf'-partij èn de twee
kwartetten voor de pauze op virtuoze
wijze. Het Nederlands Kamerkoor on
der Kerry Woodward bewees zijn ho
ge niveau als ensemble èn in kooreo-
listische partijen in Messiaens Clnq
Réchamps.
Wie om de kunstenaar èn om zichzelf
wil lachen want vinden we onszelf
niet net zo goed terug in deze paro
die? kan daarvoor vanavond te
recht in Groningen in de Oosterpoort,
vrijdag in de Rotterdamse Doelen en
zaterdagavond in het Amsterdamse
Concertgebouw.
door Stan Rijven
Paul Simon
AMSTERDAM Hoewel de
naam van Paul Simon bijbel
se associaties kan oproepen,
betreft het een popzanger die
in het verleden deel heeft uit
gemaakt van het duo Simon
Garfunkel.
Maandagavond wist Paul Simon in
Carré zijn aanvankelijk matte con-
Foto Le* van RoMen eert een verrassende wending mee te
geven toen hij zich vocaal liet begelei
den door een gospelkwartet. De Jessy
Dixon Singers doorbraken met hun
warmte en inzet de tot dan toe heer
sende gezapigheid.
Ze creéerden een geestdriftige stem
ming die tot het einde van het optre
den aanwezig zou blijven. Je kunt een
parallel trekken met. het bezoek van
Ry Cooder van enkele weken geleden
Daar was de zang vart het duo King
Green dat het zwarte gospelelement
inbracht. Bovendien was er toen
sprake van een klasse-band. die sa
men met Cooder voor een unieke
avond zorgden.
Van een onzer verslaggevers
DEN HAAG Leden van het toneel
gezelschap Nieuwe Komedie hebben
gisteren geprobeerd de tekst van het
„Proces in Praag" en de eenakter
„Protest" van de hand van de dissi
dente auteur Vaclav Havel aan te
bieden bij de ambassade van Tsje-
cho-Slovakije in Den Haag. De deur
van de Tsjechische vertegenwoordi
ging bleeft echter gesloten. Daarop
deponeerden de auteurs de tekst in
de brievenbus en citeerden vervol
gens uit het werk van Havel, die van
wege zijn activiteiten voor de rechten
van de mens in zijn land is veroor
deeld tot vier en een half jaar gevan
genisstraf. Eerder hebben de Nieuwe
Komedie-acteurs naar de ambassade
een uitnodiging gestuurd voor het
bijwonen van de première van het
stuk. De enveloppe werd per omme
gaande weer bezorgd bij het toneelge
zelschap.
De Vlaamse romanschrijver, criti
cus en hoogleraar Bernard Kemp
(pseudoniem van Bernard Frans van
Vlierden) is op de leeftijd van 54 jaar
in Leuven overleden. Kemp heeft een
groot aantal monografieën, essays,
studies en romans geschreven. Hij
werd in 1971 onderscheiden met de
Staatsprijs voor het essay en de kri
tiek en ontving in 1958 de prijs van de
(Belgische) provincie Brabant. Sinds
1969 was hij gewoon hoogleraar in de
Nederlandse en Europese letteren
aan de Universitaire faculteiten St.
Aloysius in Brussel.
Boutique
De win terschilder is langs geweest
en heeft de redactiekamer van
Tros Aktua-tv eindelijk de Juiste
aankleding gegeven: die van een
nieuwsboutique. Zo'n ding dat
vooral onhandig, maar wel zeer
van deze tijd is ingericht. Het enig
passende decor bij de manier
waarop Aktua met de aktualitelt
omgaat.
Wel even een verschil met vroeger,
toen Aktua nog de illusie in stand
hield, dat Wibo's crew tot tijdens
de uitzending het nieuws bij de
staart had. Op de achtergrond
scharrelden wat jongelui van een
uizendbureau rond, die een druk
ke redactie speelden. Ze belden
langdurig met hun vriendin, lazen
een boekje of zaten nadrukkelijk
te wachten tot ze daarvoor klaar
waren.
Daarvoor zat Wibo. Hij heerste
over de items. Een zevental.
Meestal was hij voorzien van nog
een persoonlijk decoretuk dat de
grootheid van de chef moest bena
drukken; een hulpje. Marcel? Mar
cel begon meteen pijnlijk getrof
fen te kijken en voerde zijn castag-
nettennummer met zijn balpen uit.
Na afloop onderhielden ze zich
nog even met elkaar, terwijl op het
scherm de indrukwekkende pro
cessie van de medewerkers voor
bijtrok. Tijdens die aftiteling
mocht het hulpje van de week iets
zeggen, mits hij daarbij wees op
de zojuist door hem voorgedragen
tekst. Wibo haalde het knopje uit
z'n oor en zei wat terug, waar
schijnlijk iets van: we maken nu
geen scène, maar hier ga je meer
van horen.
Een mooi vast punt in het leven.
Een handel in louter illusies, van
de redactiekamer tot de items zelf.
Dat is nu veranderd. De nieuws
boutique moet de verhoudingen
nog beter weergeven. De chef zelf
is de hoofdverkoper die door zijn
nering wandelt. Met voor z'n buik
ook al een bord. Vanwege de Ame
rikaanse verkiezingen was er zelfs
door Ruud Verdonck
een krantenhoekje ingericht.
Daardoor kon iedereen zien dat
Wibo het niet allemaal uit z'n
duim zoog. Hij heeft wel vaker
behoefte aan dit soort bewijzen.
Al zal hij het zelf wel een uiting
van meepraten met de groten der
aarde vinden.
Het hulpje zit op de moderne poef
en speelt de bekende rol van de
specialist. Tegenwoordig is die rol
toebedeeld aan oudere heren. Dat
wekt vertrouwen. Maandagavond
was Kroon er in plaats van
Schoup. Want Schoup zat vanwe
ge de Amerikaanse verkiezingen
op de Nederlandse enclave in
Washington: de bank voor het
Witte Huis. Wie daar nog nooit
gezeten heeft, is geen televisie-
journalist.
Kroon of Schoup. Het blijven aan
komende verkopers die het wel
nooit tot chef zullen schoppen.
Wibo brengt nu eenmaal wel iets
anders mee dan alleen z'n leeftijd,
om het nieuws te dragen. Hij is de
autoriteit eindelijk op de juiste
plaats want reken maar niet dat
Schoup iets te zeggen had over de
inrichting van Wibo's boutique.
ot
Slechts gescheiden door vijf minu
ten journaal waren er zondag
avond twee uitersten te zien. Het
typische mannenprogramma Stu
dio Sport en het vrouwenprogram
ma (want dat komt er wel voor uit)
Ot en hoe zit het nou met Sien?
Er is over de plaats van dat NOS-
vrouwenprogramma nogal wat te
doen geweest. Voornamelijk om
dat er problemen werden aange
sneden op een tijdstip dat slecht
uitkwam. Of moeder stond in de
keuken te koken, of vader zat aan
tafel en wenste dat soort praatjes
niet bij de bloemkool te horen. Nu
is de volgorde in orde. Eerst de
mannen (nog wel), dan de
vrouwen.
Studio Sport is in principe geen
mannenprogramma. Maar vanwe
ge het onderwerp en de historie, is
het dat wel geworden en gebleven.
Vrouwensport komt nauwelijks
aan bod. Er wordt wel uitgerekend
hoe de verhoudingen in minuten
belangstelling tussen de sporten
onderling liggen, maar het zou
best aardig zijn om zo'n vergelij
king ook te maken tussen sport
door mannen en sport door vrou
wen. Dank zij het turnen zal het
nog meevallen. Maar zelfs dan ha
len de sportende vrouwen de tien
procent nog niet.
Hoe het zou moeten zijn, legt
Ot enz., uit. Minder getuigend
dan voorheen. De eerste uitzen
ding over vrouwen en macht was
duidelijk gericht op de praktijk,
met algemener te hanteren voor
beelden en situaties dan een stu
diodiscussie over een wat wilder
probleem in hetzelfde veld.
Het is ook een volwassener pro
gramma dan VARA's Kijk Haar
dat op 19 oktober in première ging
alsof feminisme of emancipatie
iets volstrekt nieuws en onbe
kends is. Ot enz., pakt de za
ken. maar dat zal ook wel met de
ervaringen in voorgaande jaren te
maken hebben, grondig aan met
weinig 'ons' en 'wij onder elkaar'.
Waardoor het een vrouwenpro
gramma is geworden waar ook de
Studio Sport-fanclub zonder de
bekende schrik naar kan kijken.
Op zo'n moment is een program
ma zeer geslaagd.
Tempo
De contouren van Himalaya, het
maandelijkse VPRO-magazine. al
hebben ze er daar een veel groot
sere benaming voor, zijn de eerste
twee uitzendingen getekend. De
onderwerpen zijn bijna stuk voor
stuk geschikt voor iedere actuali
teitenuitzending bij de andere om
roepen. Zoals afgelopen zondag
duidelijk bleek bij het item over
rechtse christenen in de Verenigde
Staten.
Brandpunt had de avond tevoren
hetzelfde onderwerp. Het verschil
was daardoor nog duidelijker
zichtbaar. Himalaya kan een tem
po langzamer werken. Het beeld
zelf het werk laten opknappen. Er
hoeft niet direct en steeds maar
weer teruggegrepen worden naar
het anker, het nieuws, de presi
dentsverkiezingen. Daardoor gaat
er een dimenseie verloren, die Hi
malaya wel kan vatten: de enge
dreiging van mensen die de bijbel
voor alles en nog wat gebruiken.
Nieuw is de aanpak van Himalaya
niet. De VPRO had eerder al pro
gramma's die op dezelfde manier
met de wereld omgingen. Alleen
pakte niemand die draad op. De
tragiek van een goed programma.
Daarmee houdt de vergelijking op
Paul Simon is in het geheel wr
opwindende theaterpersoonlijkhw
Hij moet het hebben van zijn conqpo
sitles, die het meest tot hun ree
komen als hij ze uitvoert in combki
tie met professionele musici. Sim
gebruikt ze op zijn platen (Breek
Brothers, Bob James. Quincey i
nes), en ook in Carré had hij
verzekerd van gerenommeerde he|
leiders. De stem van Simon kent
warmte van die van Gerry Rafferty
Paul McCartney, maar op het podiu
bleek ze dikwijls te mager en iel
klinken. Sinds hij zich in 1970 lo»
maakte van Art Garfunkel is zi;
produktiviteit niet bijster hoog g
weest, maar kende hij wel een ca
stante kwaliteit. De onlangs versch
nen soundtrack van de autoblogrtl
sche film One Trick Pony, was
aanleiding voor zijn overkomst u
Amerika.
Het half uur wachten werd beloon
met een ruim twee uur durend opto
den. Naast een blazeresectie van vk
man werd Simon bijgestaan door e<
zeer ontspannen musicerend kwint*
alsof het een opname-sessie betrc
Vooral drummer Steve Gadd, gitarii
Eric Gale en pianist Richard Te
blonken uit. Hetzelfde gold voor
voortreffelijke geluids-kwaliteit.
mon hanteerde zelf de slaggitai
deed weinig moeite contact met
zaal tot stand te brengen.
Dat verliep vanzelf blijkens h
steeds terugkerende herkenningsa
plaus voor de selectie van voornam
lijk bekend oud materiaal. Still crai
50 ways en Kodachrome, ze klonto
allemaal even vertrouwd en netji
maar misten een emotionele ladin
Het vocale vuurwerk van de Jess
Dixon Singers dat bij She loves ir
like a rock werd ingezet schudde S
mon en zijn band goed wakker. Hf
publiek trouwens ook.
Toen kon er niets meer misgaan.
dens de toegift keerde de zanger 3
der dit kwartet terug waardoor
The Boxer opeens uiterst
klonk. Daarna zou hij alleen met I
taar en vervolgens nog eens met(
volledige band terugkeren met
uitsmijter een geïnspireerde repri
van Late in the evening. Dat was li
inderdaad geworden.
Van uitgeverij De Harmonie in Al
sterdam zijn: De mooiste liedjes va
Louis Davids (216 biz 16.50) en D
Komiek, van F. de Jonge (80 blz^
14,90).
Bij uitgeverij Elsevier te Amsterdï
verscheen: Almanak voor de vros»
'81. 160 blz. 13.50.
De lasso van de minnaar, gedicl
van G. P. Fieret. (128 blz - 24.5M
Snoecks *81 15,75) zijn van ulr
verij Nijgh en Van Ditmar in
Haag.
Van uitgeverij Veritas in Alphen l;
Rijn zijn twee kinderboekjes. G«
twee zebra's zijn gelijk, en Do jonp
die een olifant maakte. Verhalen 0
tekeningen van S. Andereson. t
deeltje 26 blz 8,90. En Zo kook;
met soja door M. van Rijn en
Beijer. 82 blz 11,90.
