Knechting van vrouwen
theatraal ontmaskerd
Basie en El la weten van geen ophouden
Dichter bij bomen
Temperament nuance
sieren jonge violiste
']MË
Éilife
DICHTER
BIJ BOMEN
Sjoerd de Vries
K
Joop Wouters
Kees Buurman
VRIJDAG 31 OKTOBER 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
4
'In levende lijve' en 'Als we maar bevallen'
door Dirkje Houtman
AMSTERDAM De markt voor
vrouwentoneel bloeit zichtbaar ge
zien de toeloop naar de twee vrou
wenstukken die ik de afgelopen week
zag. Zalen stampVol vrouwen die met
verwachtingsvolle uitgelatenheid
knechting aan moeder of man al dan
niet op ironische wijze ontmanteld
zagen. De twee voorstellingen waar
het hier om gaat heten .Als we maar
bevallen" door de vrouwen van Pro
loog en „In levende lijve" van de
debuterende feministische theater
groep Het Spiegeltheater.
Beide produktles worden door en
over vrouwen gemaakt. Proloog laat
bij haar voorstellingen geen mannen
toe, het Spiegeltheater wel, al lijkt
dat nog niet erg bekend te zijn. Het
verschil ln aanpak en uitvoering is
onmiddellijk zichtbaar ook al gaan
beide gezelschappen uit van een over
eenkomstige problematiek. Ze laten
zien hoe de vrouw bekneld raakt tus
sen het heersende eeuwenoude mo
delbeeld dat door mannen en moe
ders ln stand wordt gehouden.
Proloog legt in laar voorstelling het
accent op de vrouw als moeder. Het
Spiegeltheater gaat ln op het feit hoe
vrouwen hun eigen lichaam beleven.
Het verschil in uitwerking van de
aangedragen onderwerpen komt
voort uit hetgeen de groepen er direct
mee willen. Bij Proloog is de voorstel
ling gekoppeld aan een discussie, die
na afloop met het publiek gehouden
wordt. De makers lijken hiervoor bij
voorbaat zoveel mogelijk materiaal
te willen aandragen. Te veel Informa
tie leidt echter tot oppervlakigheld.
vooral als die niet organisch en lo
gisch met een dramatische lijn is ver
weven. Daar lijdt „ls .Als we maar
bevallen" aan en dat maakt het als
toneelvoorstelling een stuk oninte
ressanter, te meer daar de aangedra
gen „misstanden" inmiddels wel be
kend zijn, wat nieuwe vormen vraagt
wil je er opnieuw toor geraakt
worden.
Gesprekken
Knelpunten die dit stuk behandelt
komen aan de oppervlakte in ge
sprekken tussen drie zusjes, die zon
der man en met kinderen een week
end naar bulten zijn. Vanuit drie ver
schillende Invalshoeken gaan zij ln
op huwelijk, wel of geen kinderen,
werken en kinderen, bewust alleen
blijven. De dialogen worden onder
broken door monologen of wat klun
gelig gebrachte liederen waarmee de
informatie wordt uitgebreid. Die vari
eert van sterilisatiepraktijken in Bo
livia tot abortus of de vuige gyneaco-
logenmentallteit, waaraan de vrouw
is overgeleverd
Erg Inspirerend tot het nemen van
kinderen is deze voorstelling geens
zins. Het zicht op een kind wordt wel
erg overschaduwd door de truttig
heid van de ene vrouw en de weinig
inventieve houding waarmee zij met
haar kinderen omgaat. Eigen initia
tief kent slechts de ongetrouwde
vrouw, die besluit zich te laten sterili
seren. En dat is ook zeer begrijpelijk
als Je aan de codes, waardoor haar
zusters zich laten leiden, zou worden
overgeleverd.
In deze voorstelling wordt gepleit
voor solidariteit die de vrouwen uit
hun onderwerping zou kunnen halen.
Waarom niet eens een pleidooi voor
eigen initiatief, oorspronkelijk den
ken van vrouwen, waarmee ze hun
omgeving te lijf zouden kunnen gaan.
Want verklaar Je Je solidair met een
bewegjng. dan onderwerp je je weer
aan codes, geef Je eigen verantwoor
delijkheid opnieuw uit handen. En
dat is nu net de bedoeling rüet.
Bestaande teksten
„In levende lijve" kent niet, zoals het
stuk van Proloog, een dramatische
lijn. Het is opgebouwd uit toneel-,
interview- en prozafragmenten, die
de actrices op grond van eigen affini
teit hebben gekozen. Die opzet is niet
zo vreemd omdat het gezelschap ls
voortgekomen uit het vrouwenpro
ject van Poëzie Hardop „Stel dat
Shakespeare een zuster had", waarin
ook uitsluitend met bestaande tek
sten van vrouwen werd gewerkt.
Het gezelschap kent een functioneel
heterogene samenstelling. De vier
vrouwen verschillen zichtbaar ln ui-
Een scene uit „In levende lijve" van Het Spiegeltheater.
terlijk en temperament en kunneh
het probleem dat ze via zichzelf stel
len op een oorspronkelijke vaak rela
tiverend geestige manier benaderen.
Oeen van allen voldeden aan het ide
ale vrouwbeeld. Te grote of te kleine
borsten, een te dik of te dun lichaam
veroorzaakten levensgrote proble
men. vaak nog eens benadrukt door
de moeder, die in deze voorstelling
meer weg had van Sneeuwwitjes boze
stiefmoeder.
Mooi en lelijk zijn de sleutelwoorden
waarvan het belang op latere leeftijd
al dan niet afneemt. Die ervaring van
toen gekoppeld aan de huidige ideeën
erover combineren de actrices tot ge
nuanceerde karaktertekeningen. Met
name in het deel voor de pauze, dat
een hecht geconstrueerde eenheid
vormde. Erna verloren de makers
zich, zo leek het, te veel in persoonlij
ke voorkeuren, die te wijd uiteenlie
pen om er nog een geslepen visie in te
krijgen. Met name het sprookje van
de bijzonder lelijke prinses was hierin
een misser; slordig uitgewerkte leuk-
doenerlj voor tussen de schuifdeuren.
Maar het kon allemaal, drijvend op
de good-will van de zaal die dit nieu
we gezelschap met het eraan vooraf
gaande deel terecht gekweekt had.
door Jac. Kort
AMSTERDAM In het algemeen is het niet zulk een opmer
kelijke prestatie om op een wedstrijd een vijfde prijs te
behalen.
Een scene uit „Als we
bevallen" door de vrouwen van Proloog.
Wanneer het echter gaat om het In
ternationale Koningin Elisabeth Vi
oolconcours Brussel, dan ls het al een
hele onderscheiding om het tot de
finale vol te houden. Als je daar dan
ook nog een prijs ln weet te winnen,
zoals de 22-jarige Roemeense violiste
Mihaela Martin, dan ben je echt wel
iets bijzonders.
De VARA. die dit seizoen vier recitals
in de Kleine Zaal organiseert, waar
finalisten uit bovengenoemd con
cours optreden, had Mihaela Martin
voor het concert van woensdagavond
uitgenodigd.
ZIJ had op haar programma staan:
Beethovens Sonate in F groot, opus
24 (..Frühllngsonate), de Sonate in D
groot opus 94 bis uit 1944 van SergeJ
Prokofjef, de Sonate in A groot, (be
ter bekend als Grand Duo) van Franz
Schubert en Polonaise nr 2 van Henri
Wienlawskl.
Tijdens het gehele optreden van deze
door Ruud Niemans
AMSTERDAM Topsporters willen soms hun neerdalende
prestatie-curve bewust beleven. De concurrentie, aan wie zij
ooit superieur waren, schuift langszij en voorbij. De „afgang"
wordt ondergaan als een natuurlijk proces, de pijn ervan
steekt, maar is te verdragen. In het evenzeer prestatie-gerich
te milieu van de jazz echter komt het ineenploffen van de
kwaliteit bij iedereen veel harder aan.
Er is beslist niets fascinerends aan,
nog eens te moeten vaststellen, dat
het thans weer door Europa rondtoe
rende orkest van Count Basie on
danks de etiketterende aanwezigheid
van de krasse 76-jarige zelf een trieste
karikatuur van zichzelf is geworden.
Duidelijk tenminste voor wie vorige
week in het Haagse Congresgebouw
in staat was om tussen, pak weg.
vijftien concertbeurten die de swing
koning hier sinds *56 vervulde, enige
vergelijkende lijntjes te trekken. Het
concert gaf voornamelijk aanleiding
tot. nostalgische gedachten die terug
gingen naar '56. '59 en '60, toen de
band in zijn tweede glansperiode Ba
sie zijn karakteristieke blues- en stri
de piano-intro-tjes hoorde spelen, om
daarop vervolgens met drie orkest-
Speciaal vandaag
secties in spetterend vuurwerk los te
barsten.
Ruim 20 jaar later ls er zo weinig van
die allesbepalende ritmische pulse
over, dat het voor juist dit orkest zo
desastreuze gemis aan solistische
persoonlijkheden er alleen maar door
werd benadrukt. Ik zag weer die riet
en kopersecties uit de Jaren '50: Mit-
chell-Wess-Royal-Foster en Fowlkes,
Coker-Grey, Thad Jones en Snooky
Young.
De toenmalige pers omschreef hen
als „een bezielde machine vol over
rompelend élan". Drie maanden gele
den stond enig voormalig kader van
de Basie-familie op hetzelfde Haagse
podium nog een welluidende homma
ge aan de baas te brengen, maar ze
rijn er helaas niet meer xxir te porren
diens oude dag nog eens wat op te
vrolijken.
Zonder solisten en met de ooit zo
geprezen precisie op een laag pitje
doet zelfs de fanatiekste fan beseffen,
hoezeer de lonkend rinkelende kassa
en een schijnbaar onaantastbare re
putatie twee zaken zijn, die meestal
met elkaar op voet van oorlog ver
keren.
Het moet daarom nog maar eens ge
zegd: de beste Basle-bands zijn reeds
lang kostbare museumstukken ge
worden en de oude verdient gewoon
zijn welverdiende rust op de Baha
ma's. Er zijn wel tekenen die erop
wijzen dat Europese impress ariaten
langzamerhand voor hernieuwde risi
co's terugdeinzen. Een beetje laat,
wellicht.
Basie, Ella Fitzgerald, Oscar Peter
son hij komt 26 nov. a.s. naar
Amsterdam waren ooit ongekend
favoriete gastarbeiders. Anno nu roe
pen zij nauwelijks enige luisteremo
ties meer op. Die Indruk was bepa
lend voor mijn weerzien van de afge
slankte. vitale zangeres Ella Fitzge
rald, die j.l. woensdagavond in een
vol, enthousiast Concertgebouw met
het Jimmy Rowles-trio ln de begelei
ding een bij voorbaat gewonnen
thuiswedstrijd speelde.
In enkele van de dozijn merendeels
overbekende songs, welke zij hier
zeer luid versterkt ten gehore bracht,
reikt zij naar haar oude niveau, zoals
ln een langzame versie van „Lady Be
Good". Maar de superbe warmte, die
haar interpretatie van „Body and
Soul" eens tot een ontroerende erva
ring maakte, is verdwenen om hier en
daar zelfs plaats te maken voor Strei-
sand-achtig geschreeuw. Haar timing
was nog redelijk intact, maar langza
me stukken soepel swingend over het
voetlicht te brengen, werd haar door
de op loodzware two-beat accenten
verliefde drummer Bobby Durham
niet gemakkelijk gemaakt.
De grijze pianist Jimmy Rowles bege
leidde haar subliem, maskeerde de
zwakke momenten met sobere, effec
tieve akkoorden en een fijnzinnig
toucher, dat hem bij vele generaüege-
noten terecht een zekere reputaUe
heeft doen verwerven. De sfeer van
hete nachtconcerten was even in Am
sterdam terug, inclusief een wanhopi
ge filevorming voor de loketten.
Televizler Magazine zit in
de NBC studio's in New York
vanwege de Amerikaanse ver
kiezingen. Jaap van Meekren,
Cees van Drongelen en Ria
Bremer op lokatie. Met een in
terview met oud-minister
Henry Kissinger.
Ned. 2/22.00
Kernwapens, nee. Praatpro
gramma van het Humanis
tisch Verbond met onder meer
Ben ter Veer (IKV), Maarten
van Traa (PvdA) en Joban
Moens (marine-officier).
Ned. 1/23.00
Onthullend. Hoe gedraagt'
de Vlaamse kijker zich voor de
buis? Naar welke program
ma's kijkt hij of zij en wat zijn
de verwachtingen en voor
keuren?
BRT 2/22.00
De nacht van het Neder
landstalige lied woedt. Ge
sprekken met de uitvoeren
den. Ook Johnny Hoes, Vader
Abraham en de Zangeres Zon
der Naam. Jammer van die
muziek er tussendoor.
Hilv. 1/01.00
door Hans Schmit
In het land van de dichter groeien
niet alleen dennen, eiken, populie
ren en abeelen, maar vind Je ook
bomen die verdriet hebben, die
praten, zingen en keuvelen, die
verliefd zijn, met hun vuist schud
den, moorden beramen, lange
groene lokken dragen of stekelig
glimlachen.
Deze bonte verzameling die door
gaans in natuurboeken ontbreekt,
heeft de Bomenstichting bijeenge
bracht in het boekje „Dichter bij
bomen", een bloemlezing van ge
dichten over bomen. Aanleiding
tot die uitgave is het tienjarig be
staan van de Bomenstichting, die
eens iets anders wilde dan het
voor de hand liggende, ongetwij
feld fraaie boekwerkje met foto's,
waarvan er al zoveel op de markt
zijn.
In „Dichter bij bomen", dat is
geïllustreerd met etsen van Philip
Wiesman en Paulien Wlttenrood,
staan vijftig gedichten die samen
stelster Mieke Vis-Hamel heeft ge
rangschikt naar enkele thema's,
zoals de identificatie van de dich
ter met een boom en de beschrij
ving van bomen in hun groei en
bloei en hun sterven.
De bloemlezing bevat vooral ge
dichten uit deze eeuw. Dat komt.
aldus Mieke Vls-Hamel, omdat
pas in de laatste honderd jaar de
boom als soort beschreven wordt.
Daarvoor werd hij in een gedicht
bijna uitsluitend genoemd als
symbool, als inleiding, waarna de
dichter de boom liet voor wat hij
was, en zich alleen bezighield met
de mens. Pas sinds Gezelle (die
met drie gedichten in de bundel is
vertegenwoordigd) is er in de poë
zie aandacht voor de boom zelf. al
is de symbolische waarde vaak
nog minstens even groot.
Dichter bij bomen, een bloemle
zing van gedichten over bomen.
Samengesteld door Mieke Vis-Ha
mel. 64 blz., geïllustreerd met et
sen van Philip Wiesman en Pau
lien Wittenrood. Uitgegeven door
de Bomenstichting, Zeist. Prijs:
10 (verzonden 12,50 na overma
king op giro 2108755 t.n.v. Bomen
stichting).
83
-V
jjU-JgT
8 MrC'
Jubileumuitgave
n de bomevuichring
avond kenmerkte Mihaela Martin
zich als een violiste vol temperament
en met een grote technische beheer
sing van haar instrument. Het aan
trekkelijke aan haar spel is. dat zij
iedere nuance in de muziek, die zij
onder handen heeft, feilloos weer
geeft. waardoor haar spel bijzonder
boeiend is, terwijl het Instrument, dat
zij bespeelt echt niet van buitengewo
ne kwaliteit ls.
Mihaela Martin had als bege.leider
onze eveneens Jonge landgenoot Ro
nald Brautlgam, die ook reeds enige
prijzen heeft behaald. Hij vertolkte
de pianopartijen niet alleen zeer
knap. maar ook zeer muzikaal en in
goede samenwerking met de violiste.
Een bezwaar vond ik. dat hij de vleu-
gel „op een kiertje" had laten zetten.
De volle, warme viooltoon had best
een wat open er pianoklank naast
zich kunnen hebben
En dan nog
Het Nationale Ballet maakt van 14
november t/m 5 december een tour
nee door vier Oosteuropese landen.
Het gezelschap begint in Polen met
vier voorstellingen, reist vervolgens
naar Hongarije en Roemenië en be
sluit de reis met vijf opvoeringen in
Bulgarije. Aansluitend op deze tour
nee treedt het Nationale Ballet twee
maal op in de Bondsrepubliek en wel
in Frankfurt en Stuttgart.
Teatraction, het atelier voor fysiek
theater, in Den Haag heeft een nieu
we voorstelling. Pyramus en Thisbe,
die deze week in het Theater aan de
Haven in 8cheveningen is te zien. De
voorstelling is ontstaan op basis van
improvisaties rond het aloude gelijk
namige liefdesverhaal van Ovidlus en
is uitgegroeid tot een kluchUge tra
gedie.
De Franse zanger Oérard Lenor-
man komt niet naar Nederland voor
het concert dat hij op 2 november in
Muziekcentrum Vredenburg ln
Utrecht zou geven. De kaartverkoop
was uiterst matig en daardoor het
financiële risico te groot, wat Lenor-
mans vertegenwoordigers hun vedet
te niet aan wilden doen. Wie al kaar
ten heeft gekocht kan die bij het
muziekcentrum terugbrengen.
De muziekafdeling van het Haagse
Gemeentemuseum heeft een nieuwe
opstelling. De bedoeling hiervan is
diverse constructies en functies van
de talrijke instrumenten, de uiteenlo
pende soorten nog duidelijker voor te
stellen. Op vier zondagmiddagen zijn
er demonstraties in het museum. Op
2 november wordt er muziek voor
blokfluit, traverso en continuo uitge
voerd door een ensemble onder lei
ding van Jan van der Linden. De
volgende demonstraUes zijn nog op
21 december. 22 maart en 26 apriL
Aanvang is steeds 14.30 uur.
Van uitgeverij Lemniscaat te Rotter
dam zijn de volgende boeken: TAU
van de psychologie, bewust leven
met synchroniciteit, door J. 8hinoda
Bolen (112 blz. - 21.). Eva begrijpen,
een vrouwelijke psychologie, van I.
Claremont' de Castillejo (195 blz. -
ƒ26,50) Animus en anima, over het
mannelijke in de vrouw en het vrou
welijke in de man door E. Jung (92
blz. - 18,50). De vrouw in het
sprookje van M. L. von Franz. (185
blz. - 24.50).
Kattekwaad, tekeningen van Stein-
len. Uitg. Reflex. Utrecht. 60 blz. -
17.50.
Uurwerken, van zandloper tot mo
dern horloge van A. A. de Boer uit.
Unieboek. Bussum. 148 blz - 19,50.
Rotstuinen en vijvers, plantenency-
clopedle van uitgeverij Time-Life.
Amsterdam, geschreven door O. Tan
ner. 160 blz - 37.25.
door Cees Straus
Vijf maanden na een grote over
zichtstentoonstelling ln het
Fries Museum, die kort geleden
nog ln het Arnhems Gemeente
museum te zien was, laat Sjoerd
de Vries in Galerie Eewal te
Leeuwarden een flinke serie te
keningen zien. HIJ noemt de wer
ken tekeningen, maar ze kunnen
beter kerf seis genoemd worden.
Rietkragen zijn het onderwerp
van al die kerf seis en Sjoerd de
Vries heeft ze vorm gegeven door
met een scherp mes ln de karton
nen ondergrond te kerven. In
soepel golvende horzlontalen
trok hij oevers en horizons, waar
hij de tot diagonalen verwaaide
rietstengels tussenplaatste. De
stengels, enkelvoudige kerfjes
die randjes schaduw werpen,
zijn alle even lang. maar bui oen
gedwee ln de wisselende wind.
De suggestie van de door wind
veroorzaakte beweging, een tijd
saspect. heeft De Vries nog extra
kracht gegeven door de eenvou
dige tekeningen ln drieën te de
len: een wit, een beige en een
grijs fragment.
Dezelfde zoom van riet wordt
steeds anders belicht of ln grote
re series wordt een poel rondge
gaan, waarbij het licht steeds
anders op het riet valt. De gren
zen tussen de tinten zijn abrupt;
een scherpe vertikaal scheldt de
lichtintensiteiten.
De figuratie van de voorstelling
is simpel; de verwerking, de
techniek is eenvoudig, maar het
idealisme dat Sjoerd de Vries
stellig bedoeld heeft uit te druk
ken is nergens decoratief of thea
traal. Het landschap ls terugge
bracht tot één elementaire vorm;
een door wind in beweging ge
brachte rietkraag. Dit riet, deze
arceringen in kerfsnede, weet hij
zo voorzichtig te variëren en tot
series aaneen te rijgen dat een
klassiek evenwicht wordt be
reikt ln de beweging en rust van
de elementen lucht, aarde en wa
ter. Te reproduceren is het werk
niet; het moet ter plekke worden
genoten.
P.K.
Tot en met 15 november in Gale
rie Eewal, Eewal 84 te Leeuwar
den. woensdag-vrijdag 12-18, za
terdag 12-17 uur en donderdag
avond 19-21 uur.
Kees Buurman: Elementair landschap, grafiettekening, 1980. (Col
lection d'Art) Betty Miiller driedelig plastiek, roestvrij staal en
gespoten plaatijzer. (Kunstliefde).
Wezenlijk kenmerk van het
(neo-)constructivlsme en ln het
bijzonder de abstracte geome
trie, ls het volstrekt wetmatige
karakter. Daarin schuilt de be
perking van de stijl: de oplossing
van elk vormprobleem is voor
spelbaar. Wiskundige wetten
kunnen Immers niet op verschil
lende manieren worden toege
past. In de loop der Jaren zeven
tig, waarin het neo-constructi-
visme zijn beslag kreeg, zijn er
diverse pogingen ondernomen
om aan die voorspelbaarheid te
ontkmen, met wisselend succes.
Op de expositie van „construc
tieve varianten" in Utrecht wor
den er voorbeelden van gegeven
die in enkele gevallen als bevre
digend mogen worden gezien.
Zo komt Joop Wouters tot een
romantische synthese van na
tuur en cultuur als hij zijn geo
metrische vormen in steen uit
hakt. De verspringende vierkan
ten worden tevoren bepaald,
maar het kader waarbinnen de
vormen worden geplaatst, lijkt
bij toeval tot stand te zijn ge
komen.
De toevalsfactor speelt ook een
rol in de papierreliëfs van Marij
ke van Epen, die door middel
van vlechttechnieken tot ritme
en structuren in verschuivende
vormen komt. De mate van be
lichting bepaalt de kracht van
het reliëf en kan daarmee de
ogenschijnlijke steriliteit van
het witte papier laten verdwij
nen. Daarentegen is het driedeli
ge plastiek van Betty Müller
weer veel strenger. Zij maakt
drie varianten op een boogvorm
die een halve cirkel bestrijkt en
probeert een spanning te schep
pen tussen een halve cirkel zon
der volume (zonder kleur en dus
met de „nlet-kleur" van het
plaatijzer) en een halve boog die
bestaat uit twee rood geschilder
de kwarten. De installatie van
Joke van Kerkwijk en Paul van
Vliet (foto's van het afschieten
van pijltjes ter plaatse in de ex
positiezaal) mist een aanwijs
baar verband met de construc
tieve uitgangspunten.
Genootschap Kunstliefde, No-
belatraat 10 in Utrecht, tot en
met 9 november, op dinsdag tot
en met zaterdag van 12-17 nur.
op zondag van 13-17 uur. Van 8
november tot en met 7 decem
ber zijn de papierreliëfs van Ma
rijke van Epen bovendien te
zien in centrum De Vaart aan de
Vaartweg 163 in Hilversum.
In de tekeningen van Kees Buur
man zitten ontwikkelingen die
iedere keer weer nieuwsgierig
maken naar zijn nieuwste werk.
Begonnen met figuratieve land
schappen heeft Ijlj zijn vormen
taal steeds meer toegespitst op
de pure elementen van het „am
bachtelijke" tekenen. Met het
strikt toegepaste voorbehoud
dat zijn werk inderdaad nog te
kenachtig moet blijven, maakt
Buurman nu landschappen die
Je kimt beschouwen als de neer
slag van de 'handeling' van het
tekenen. Niet meer de inhoud
van het onderwerp is aan de or
de. maar de techniek en de be
heersing daarvan die aan het te
kenen voorafgaan. Dat lijkt een
conceptueel uitgangspunt, maar
het levert ln het geval van Buur
man wel zichbare resultaten op
en het blijft niet steken in een
theoretische stelllngname. Soms
overweegt bij Buurman een fun
damentele opzet; daar waar zijn
onderzoek naar het materiaal
een bijna technisch aanzien
krijgt.
Collection d'Art, Keizersgracht
516 in Amsterdam, tot 9 novem
ber, op dinsdag tot en met zater
dag van 12-17 nur. Tegelijker
tijd in de serie Leidse ateliers in
de Lakenhal in Leiden, tot 1
december.
