Een aolf van doodstraffen in 1730
EST UIT......
EET RHDER5U
SODOMIE,
Proef met stil alarm
in Utrechtse bussen
19,75
Kamper Almanak laat historie herleven
Meer controle op zwartrijders
Nota pleit voor
lerarenopleiding
verpleegkundigen
Acties tegen
ritueel slachten
Onderwijsbonden
willen weer
praten met Pais
Extra vakantiedag
welzijnswerkers
gaat niet door
Bukman reageert
terughoudend op
uitlating Van Agt
Bar - Grill
,DE BOERDERIJ'
strikt genomen vegetarisch
in ruimste zin vervullend.
Par ^Ü8tro ,Ha iflontagne'
„JOEGOSLAVIË'
KOMT U EENS NAAR,
DE MOSSELMAN VAN SCHEVENINGEN
Chinees Indisch Restaurant
„Yau Yat Chun"
DEZE RUBRIEK VERSCHIJNT
EENMAAL PER TWEE WEKEN
VRIJDAG 31 OKTOBER 1980
TROUWKWARTET H 15
ADVERTENTIE
GROENOORO HALLEN
30/31 Okt -1/2 nov.
door Jac. Lelsz
KAMPEN Tweehonderdenvijftig jaar geleden, in 1730, maakte Nederland een nogal
plotselinge hausse in de vervolging van homofielen mee. Overigens werd deze ook weer snel
beëindigd. De vervolging speelde zich in verschillende plaatsen af. Ook in Kampen waar
tenminste vier mensen werden ter dood gebracht om deze „onkuijsheijt tegen die natuer",
zoals het in het zestiende eeuwse „Ontwerp-Stadregt van Campen" door dr. Herin. Croeser
was geformuleerd.
Aan de vervolging van homofielen is
door drs. H. Reenders een artikel ge
wijd in de dezer dagen uitgekomen
Kamper Almanak 1980/81 Een „stan
daardwerk" over deze oude, fraaie,
verguisde en vertederende stad. dat
nu al meer dan veertig jaar verschijnt
en dat in de laatste jaren iedere nieu
we ingezetene door het gemeentebe
stuur wordt aangeboden
Waar elders vindt men zoiets? Gratis
een boek van 360 pagina's, vooralen
van illustraties, leuk uitgegeven en
met informatie over honderden plaat
selijke zaken, de namen van alle
raadsleden, de portefeuilles, van B en
W, gegevens over topambtenaren, de
adressen van alle verenigingen, alle
onderwijslnstelingen, alle kerken, de
uren waarop de brievenbussen wor
den gelicht, de dokters die er prakti-
zeren. de manier waarop de politie ih Homoseksualiteit was ook vóór 1730
elkaar zit enzovoorts. Het boek is een niet onbekend in Nederland. Toen
uitgave van het Frans Walkate Ar
chief De redactie berust bj dr. C. N.
Fehrmann.
Behalve een massa zakelijke infor
matie heeft de almanak per traditie
een cultuur-historische deel met
meestal zeer leesbare artikelen. Dat
is ook ditmaal het geval met zeven
bijdragen, variërend van een op één
familie toegespitst genealogisch on
derwerp tot een verhandeling over de
aardewerkindustrie, die begin negen
tiende eeuw. de tijd van de Jugend
stil, korte tijd in Kampen heeft geflo
reerd. Het artikel dat wellicht toch
wel het meest de aandacht trekt, be
treft dat van drs. Reenders over de
vervolging van homofielen in 1730
met de titel „Ter afwending van Gods
toorn
HELSCHE BOOSHEIT
o r
CROUWELYKE ZONDE
in hur AFSCHOUWELYKHE1T, en wel
verdiende STRAFFE sit GODDELYKE,
cn MENSCHELYKE Schrlftm tot eca
SPIEGEL, TOOT ha TEGENWOOR
DIGE, en TOEKOMENDE GE-
SLAG TE opent lyk ten toon geftelt
HENR. CAROL, VAN BYLER,
Frrdikeni iet Nn*wkirkOtuUktrk n Fun.
J3y JACOUUi SJPLF - Drukker en Bockra»
koper In de Hers-Orsu 1731.
'Titelpagina van „Belacht Boosheid of Grouwelyke Zonde van Sodomie",
een in 1731 uitgegeven preek van ds H. C. van Byler uit Oldekerk. Illustratie
uit Kamper Almanak 1980/'81.
werd echter gesproken van „sodo
mie". Dat woord werd gebruikt om
dat men van mening was dat het om
dezelfde zonde ging als die welke de
mannen van Sodom volgens Genesis
19 hadden bedreven. Iets wat zozeer
Gods toom had opgewekt dat hij
Sodom en Gomorra met vuur en zwa
vel van de hemel verwoestte.
In de wetboeken werd de
homoseksuele daad kras veroordeeld
Het al genoemde „Ontwerp-Stadregt
van Campen" zegt bij voorbeeld:
„Soo een mensch miet een beest, man
mit man. wljff mit wijff onkuijsheijt
drijven, die hebben dat leven ver
boert ende men sail sie die gemeene
gewoente nae mit dem vuer van leven
torn doodt rechten".
Er was ook nog een andere term. die
verhullend was. ..crimen nefandum".
dus iets dat niet bekend behoorde te
zijn. Er werd niet over gesproken of
geschreven, de processen vonden
achter gesloten deuren plaats en exe
cuties geschiedden zonder er rucht
baarheid aan te geven
Dat was de.ooraaak, aldus Reenders.
dat de mensen dachten dat het euvel
in ons land niet voorkwam, of nauwe
lijks. Maar daarin kwam in 1730 ver
andering. De zaak kwam aan het rol
len met ene Zacharias Wilsma in
Utrecht, een Fries. Een man die als
soldaat en meesterknecht veel reisde
Hij werd „de allergrootste sodomiet"
genoemd. Na zijn arrestatie werd ont
dekt dat er een ingewikkeld netwerk
van relaties moest bestaan tussen
„sodomieten", verspreid over het
grondgebied van de Republiek.
Het gerecht te Utrecht bracht andere
stedelijke overheden op de hoogte.
Dit had een menigte arrestaties over
al in het land ten gevolge. De vervol
ging was zó hevig, dat zij herinnerin
gen opriep aan de inquisitie en de
Jacht op heksen. Bijna driehonderd
mannen werden vervolgd: voor les
biennes schijnt geen aandacht te
hebben bestaan. Verbanning was nog
het mildste vonnis dat men te horen
kon krijgen. Maar zeventig mannen
werden gewurgd, in Zuidhorn (Gro
ningen) liefst 22 tegelijk.
Raadselachtig
De felle vervolging heeft slechts en
kele jaren geduurd. Reenders. die ta
melijk uitvoerig op de materie ingaat,
vooral waar het de gang van zaken in
Kampen betreft, zegt dat de zo plots
klaps opduikende vervolging iets
raadselachtigs had. Er was tegelijk
sprake van grote morele verontwaar
diging onder het volk èn van een
enorme angst. Ging de vervolging
van één groep binnen de samenleving
Van een onzer verslaggevers
UTRECHT Bij het streekvervoerbedrijf Centraal Neder
land in Utrecht wordt een proef genomen met een stil-
alarmknop op de mobilofoon van de bussen. Als een chauffeur
in moeilijkheden komt (bijvoorbeeld wanneer hij wordt be-
Idreigd met geweld) kan hij dat via de knop de centrale laten
weten. In de centrale kan aan de hand van de dienstregeling
worden vastgesteld waar de bus zich bevindt en kunnen
maatregelen worden genomen.
De nieuwe mobilofoon wordt esofoon
genoemd. De drie eerste letters staat
roor Exploitatieve Samenwerkings
verband Openbaar Vervoer, waarin
•lie stads- en streekbedrijven zitten.
De proef ln Utrecht, die binnenkort
wordt uitgebreid met enkele bussen
van Centraal Nederland, die vanuit
neer rijden, zal duidelijk moeten
Aalsmet
Van onze Haagse redactie
DEN HAAO De HBO-raad. het
ries- en overlegorgaan van het ho-
beroepsonderwljs, vindt dat er
trenopleidingen moeten komen
>or alle hogere verpleegkundige, pa-
lische en aanverwante gezond-
'orgopleidingen Aan die oplel-
i zou een eerstegraads be
voegdheid moeten worden verbon-
Hiermee is dan meteen hét al
slepende bevoegdheidspror
i van de docenten in-bet hoger
iondheldsonderwljs opgelost.
t blijkt uit een nota van twee sec-
i uit de HBO-raad, die gisteren is
[eboden aan minister Pais (On-
en Wetenschappen). De be-
heidskwestie ln het hoger ge-
Iheidsonderwijs ls een gevolg van
iet ontbreken van eerstegraads op
leidingen voor de beroepsgerichte
Wakken in die sector. Docenten ln de
Ondersteunende vakken daarente
gen, die ln feite op hetzelfde nlveaü
les geven, hebben wel een eerste
graads bevoegdheid op grond van
hun universitaire studie. Zij worden
Jus veelal beter betaald en heb
ben vaak een betere rechtspositie,
hfet de komst van een nieuwe eerste-
raads lerarenopleiding voor de ge-
""iheidszorgsector, kan er aan deze
lefgroei een einde worden ge
let. zo blijkt uit de nota.
maken of Invoering van het systeem
op alle bussen van het stads- en
streekvervoer gewenst is.
Bij het ministerie van verkeer en wa
terstaat gaat men er van uit, dat
wanneer het publiek weet, dat er een
stil alarm-knop ln de bus is, de voor
ziening voorkomt, dat het interieur
van de bussen wordt vernield. Overi
gens heeft men ln Den Haag de In
druk. dat het vandalisme sinds 1978/
1979 niet meer toeneemt.
Bij het ministerie bestaan ook plan
nen om het zwart rijden ln bussen en
trams (vijf tot acht procent ln de
steden; bij het streekvervoer aanzien
lijk minden aan te pakken. Er komen
meer controleurs, maar hoeveel en
waar ze worden ingezet wordt nog
ondereocht Die controleurs zullen
niet alleen het zwartrijden moeten
terugdringen, maar ln de toekomst
ook de „grijsrijders" moeten opspo
ren.
Daaronder verstaat het ministerie
mensen, die op hun strippenkaart te
weinig zones afstempelen. Nu wordt
nog soepel opgetreden, omdat de
strippenkaart nog betrekkelijk nieuw
is en het publiek de tijd moet krijgen
aan het systeem te wennen.
Van een onzer verslaggevers
DORDRECHT De Stichting S08
voor huisdieren gaat de strijd aanbin
den tegen het rituele slachten. Ver
schillende afdelingen gaan Justitie
vragen de directeur van het plaatse
lijke slachthuis te vervolgen. Onder
hun verantwoordelijkheid wordt vol
gens de stichting met het rituele
slachten geregeld de wet op de die
renbescherming overtreden.
Bij het slachten volgen? Islamitische
rite wordt dieren zonder verdovipg de
halsslagader doorgesneden. Dat toe
laten is volgens de stichting in fla
grante strijd met de wet op de dieren
bescherming.
Van onze parlementsredactie
DEN HAAG De onderwijsbonden
zijn weer bereid om met minister Pais
(Onderwijs en wetenschappen) te
praten nu diens plan voor bezuini
ging op de onderwijssalarissen van
tafel is verdwenen. De bonden heb
ben dit gisteren aan de bewindsman
laten weten.
Zij gaan ervan uit dat ln het verdere
overleg met de minister over de
rechtspositie van het onderwijzend
personeel, de ontkoppeling van de
onderwij ssalarissen en de ambtena
rensalarissen niet meer ter sprake
komt. Ook willen de bonden niets
weten van voorstellen die de kwali
teit, toegankelijkheid en werkgele
genheid ln het onderwijs aantasten.
Pais wilde 265 miljoen bezuinigen op
de onderwijssalarissen om het gat ln
zijn begroting te dichten. De Tweede
Kamer en de onderwijsbonden keer
den zich echter tegen dit plan. Zij
achten het onaanvaardbaar dat on
derwijzend personeel los van andere
groepen ln de samenleving nog eens
extra zou moeten inleveren. De on
derwijsgevenden, die tot nu toe de
ambtenaren volgen in hun loonont
wikkeling, zouden dan ten onrechte
als een aparte groep worden be
schouwd.
Van onze Haagse redactie
DEN HAAG Welzijnswerkers krij
gen dit jaar geen extra vakantiedag,
hoewel dat eerder dit Jaar is toege
zegd. Minister Gardeniers van erm
antwoordde gisteren op mondelinge
vragen van de Tweede-Kamerfractie
van de PvdA, dat een en ander inder
daad in april ls toegezegd in het drie-
partijen overleg over de welzijns-
CAO voor dit jaar.
In dat overleg worden altijd toezeg
gingen gedaan onder de strikte voor
waarde dat de afspraken ook moeten
worden goedgekeurd door andere mi
nisteries. In dit geval waren vertegen
woordigers van het departement van
erm, de werkgevers en werknemers
tot overeenstemming gekomen om
dit jaar ln plaats van 22 dagen 23
vakantiedagen aan de welzijnswer
kers te geven.
uit? Er zijn geleerden die in die rich
ting denken. Gewezen wordt dan op
de „preziecen" tegenover de „rekke-
lijken". Waarom die ineens oplaaien
de vervolging? Eén antwoord blijkt
niet mogelijk. Sommigen denken aan
de paalwormenepidemie die de ha
venwerken en dijken aantastte. Waar
voor een zondebok werd gezocht. An
deren aan de slechte economische
situatie. Ook wel aan de toegenomen
effectieve bindingen van de echtge
noten jegens elkaar en hun kinderen
binnen het gezin.
In die eerste Jaren na 1730 was de
homofilie op slag een kwestie gewor
den waarover men niet meer zweeg.
De executies vonden in het openbaar
plaats. Er verschenen gedichten,
pamfletten en brochures tegen de
„sodomie". Men vreesde Gods toom
over Nederland, zoals eens over So
dom en Gomorra. Er werden over de
sodomie preken gehouden. En som
mige daarvan werden ook nog eens
gedrukt. Zoals die van ds H. C. van
Byler uit Oldekerk: „Helsehe Boos-
héid of Grouwelljke Zonde van So
domie".
Ook een verlicht man als Justus van
Effen, uitgever van de Hollandse
Spectator, bestrijder van bijgeloof,
legde relatie tussen, bijvoorbeeld, de
paalwormenepidemie van 1731/32 en
overdaad, wellust en speciaal de „so
domie".
Gereformeerden
Bij de arrestanten waren ook gerefor
meerden. Soms werden hun namen
uit het lidmatenboek geschrapt, of
van een tekentje voorzien. Arresta
ties waren er in alle rangen en stan
den. Vaak waren de kleintjes door de
groten verleid met beloften en ger
schenken. Het kwam echter nogal
eens voor dat de vooraanstaanden de
dans ontsprongen en dat de anderen
de doodstraf kregen.
ders in de Kamper Almanak, „dat in
de verslagen vaak iets doorklinkt van
een stil protest tegen deee gang van
zaken."
Feestelijke oosterse beurs met 100 stands, restaurantjes en shows o a.
MASSADA - TIFFANY - DOLLY DOTS - TUMBLE WEEDS - THE FAMILEE -
RUDY WAIRATA - ROB DE NUS - PETER GROONEVS KINDERSHOW
Dagelt|ks 12-24 uur zondags 12-22 uur Toegwtg 16 - kmd »gjl2|r en85*'3.-
jj - - - -
Van onze parlementsredactie
DEN HAAG CD A-voorzitter Buk
man heeft gisteren terughoudend ge
reageerd op de nieuwe claim die Van
Agt heeft gelegd op een voortzetting
van zijn premierschap. Tijdens zijn
bezoek aan China zei Van Agt giste-
„Mij is opgevallen", aldus drs Reen- ren voor de NCRV-radio: „Ik ben niet
van plan naar de oppositiebanken te
gaan. Er kan er maar één op de stoel
van de minister-president zitten en ik
ben van plan dat zelf te blijven'
Bukman zei in zijn reactie. „De
vraag, wie de nieuwe minister-presi
dent wordt, hangt af van de verkie
zingsuitslag." Hij veronderstelde dat
Van Agt slechts-over de huidige kabi
netsperiode heeft gesproken.
De ambities van mr. Van Agt om
premier te blijven, liggen gevoelig,
omdat het CDA verdeeld is over de
vraag, wie de partij in de komende
verkiezingen moet aanvoeren. Behal
ve Van Agt worden ook fractieleider
Lubbers en de ministers De Koning
(ontwikkelingshulp) en De Ruiter
(justitie) wel als kandidaten ge
noemd. PvdA-fractieleider Den Uyl
reageerde gisteren op Van Agt: „Zij
die het weten spreken niet en zij die
spreken, weten het niet,"
Klaverweide 80
Winkelcentrum Essesteyn, Voorburg
Exclusieve Grillspecialiteiten
Ook vis-specialités
Gelegenheid voor la carte, diners en recepties, voldoende parkeer
gelegenheid.
Iedere dag geopend van 16.00-1.00 uur.
'a-Maandags gesloten.
Beleefd aanbev.: Dhr. en mevr Molier Telefoon 070-201060
meer dan
zonder vlees
4,50tot/7,50
7,50 tot 11,50
4/ 10,-
Vier verschillende lunches, van
Vier verschillende diners, van
Iedere dag een andere speciale schotel
Verder: soepen, testi s, desserts, verse sappen etc.
Geopend: ma. t/m vr 12.00-20.30 uur. za. pannekoeken 1.00 t/m 16.00 uur.
Nu ook zaterdagavond geopend!
Frederikstraat 24. 2514 LK Den Haag. 070-460694
Tussen de middag slechts een korte pauze?
Belt u even hoe laat u komt, dan staat het klaar
DEZE WEEK SPECIAAL:
Kalfstong in champign. roomsaus/
geb. aard., verse groente en
mix-salade
B.v. als nagerecht:
peren warme rumsaus
Ook voor Uw receptie
vanaf 9,50 p.p. all in.
Diners boven 10 personen interessante
kortingen.
Bezoekt ook eens onze hoger gelegen bar.
Kom langs of reserveer
Tel. 070-66.22.83
Almeloplein 44 begin Meppelweg
Komt U ook eens darten? 2 dartbanen
Heeft u ook zo lokker gegeten
In JoegoslevU?
Haal uw vakantieherinneringen op in het
BALKAN-RESTAURANT
Rese^
ler"^
0064^ Levende muziek In de weekends
NOORDEJNDE 138A. DEN HAAG
KEIZERSTRAAT 55
soep
Parijse aardappeltjes
groente
en net zoveel mosselen als u op kunt!
f 20,- p.p.
Ook vele vis- en vleesspeclalitelten
nu ook KREEFT en OESTERS
Voor reeerveringen: TELEFOON 544660
uw gastheer: Henk Reyman
Jki 1 "V*
Chinees-Indisch
Restaurant
„WALONC
Sfeervol dineren
Originele chin,
specialiteiten
Chin, en Ind.
rijsttafels
Speciale zaal
voor
gezelschappen
Fred. Hendriklaan 280-286
Telefoon 55.21.46
geopend van 11.30 tot
2230
ook voor vegetarische schotels
Tevens gelegenheid voor gezelschappen van 10-30
personen
van 13.30-15.00 uur en
van 20.30-23 uur
per persoop 15
Reservering gewenst.
Dag. geopend v. 16 t/m 20.30 u.
('s maandags gesloten)
Laan van Middenburg 1, Voorburg.
Tel. 070-866338
RESTAURANT
Ben ©uDe
SPECIALITEITEN UIT DE PAN
EN VAN DE GRILL
BARBECUE - FONDUE
SFEERVOLLE GELEGENHEID
VOOR AL UW PARTY'S
Sam v. Hensbergen
ZEESTRAAT 7 - NOORDWIJKERHOUT
TELEFOON 02523-2653
Keuken geopend van 17.00-23.00 uur
's Maandags gesloten
Inlichtingen Kantoor Den Haag Mevr. Elzlnga
tel. 070-46.88.64
