Patiënt in de politiek en echte zieke PÜ1 Nieuwe muziek, die meer bekendheid verdient NOTITIE Verwrongen geestesbee Twee exposities in Rotterdam - Schillen, poppentheater voor volwassenen Het Polen achter Penderecki ££0^ VOlk zingt Werd de schemertn& opgeheven Brandaan En dan nog - ni DINSDAG 28 OKTOBER 1980 KUNST/RADIO/TELEVISIE door G. Kruis ROTTERDAM De beroem de Amerikaanse cartoonist Saul Steinberg zei eens: „Mensen, die een tekening zien in The New Yorker zullen automatisch denken 'dat is leuk' omdat het een cartoon is. Als ze er een zien in een museum, denken ze .dat is artistiek Nu hangt er een vijftigtal, onder de titel ..Patient in de politiek" in een museum Atlas van Stolk, Rotter dam en is het toch wel een beetje leuk Er zijn trouwens niet veel echte „car toons" bij. want dat is een benaming van de laatste tijd. Voor de Tweede Wereldoorlog heetten ze gewoon spotprenten en nog veel eerder ze gaan hier terug naar 1632 werden dergelijke prenten met een spottende of hekelende bedoeling nog „Slnne- beelden" genoemd. Patient in de poli tiek, 't is hier met recht beeldspraak Dit soort prenten. Engeland ligt ziek te bed en roept de hülp in van Karei II. die de patient laat onderzoeken De twee volgende prenten zijn nau welijks anders van opbouw, alleen is het in ene geval de Nederlandse Maagd die Stadhouder Willem III no dig heeft en in het andere Sultan Kara Mustafa, die na het beleg van Wenen van alle mogendheden (art sen) verschillende adviezen krijgt. Een zeer veelvuldig terugkerend the ma: zo n zieke te bed. omringd door HH politici als polsvoelende. piskij- kende, zeg-es-a-zeggende, klisteren de. opererende, aderlatende en kop- zettende medici Al zijn er echt wel geestige prenten bij. als je alles, uit ruim drie eeuwen zo bij elkaar ziet. krijg je toch wel even de idee, dat ze vaker ontstonden tn momenten, dat het met de inspira tie niet zo vlotten wilde ..Dat wordt trekken, mevrouwtje Te veel zoet gegeten." zegt „tand arts" Hofstra tegen de Nederlandse Maagd in zijn stoel. Zó. denk je dan. waren ze toen ook al aan ,.'t bezuini gen En pas nog, 'n paar maanden geleden een van Müller. Van Agt als chrirug (hoewel hij er meer uitziet als een slager) die het mes gaat zetten in de Nederlandse portemonnaie In 1936 had dokter Colijn al een dergelij ke nood-operatie verricht Blijft de vraag: vanwaar, door de eeu wen heen, die voorkeur voor kwasi- medische oplossingen in de politieke prent Misschien wel om de relatie arts-pa tiënt: die verhouding is in alle tijden en in alle culturen een zeer ongelijke Aan de geneeskundige Wet die in 1865 in werking trad, was in de Tweede Kamer enorm gesleuteld. Titel van deze prent: „Een patiënt die met amendementen genezen is". geweest. De medicijnman had zijn overgeleverde geheimen, de arts had gestudeerd, in ieder geval ken den ze hun rol. De patient: ziek, bang. veel vragen, opkijken naar de arts Zelfs in de pre-hlstorlsche samenle ving was er vast bij Iedere stam wel iemand die geneeskrachtige krulden ontdekte. Die kennis, gekoppeld aan de magie was macht, in ieder geval aanzien Geschiedenis Zover gaan ze niet terug in De Dub belde Palmboom, 'n paar deuren ver der dan de Atlas van Stolk, daar gaat het op de expositie ..Patient in Rot terdam" om de medische geschiede nis van Rotterdam, van de middel eeuwen tot het midden van de 19e eeuw. Tot 1865 ongeveer, toen de Ge neeskundige wetten tot stand kwa men. Er werd toen één artsendiploma Ingevoerd en dat kon je alleen aan een universiteit behalen Natuurlijk was er lang daarvoor een universitaire opleiding, maar daar naast liepen er nog vele meer of min der bevoegde scharrelaars rond. In ieder geval, de zieken moesten zo goed mogelijk geholpen worden met zijn tweeën of drieén in de bed- destede van het Gasthuis maar met de meeste ziekten wisten de art sen nog helemaal geen raad en vooral tegenover epidemieën waren ze machteloos Het gebrek aan hygiene in de middel eeuwen was niet te geloven: het drinkwater in de putten was vaak bedorven en het huisvuil bleef liggen. waar men net neergooide, tot het gewoon wegTOtteeen vunze stanck. soo de vogels van de lucht doot ter aerden vielen." BIJ de peste pidemie van 1384 kwamen 25 miljoen Europeanen om, een kwart van de totale bevolking. 't Register van opgenomen patiënten van 1655-1650 in 't Pesthuis ('t ligt hier) laat hoofdzakelijk vette zwarte kruizen achter de namen zien en la ter. in de 18e en 19e eeuw werd de stad nog door vele epidemieën geteis terd. zoals door de cholera, die na 1832 keer na keer de kop opstak Uit een stichtelijk boekje van wat later datum vond ik: „Ook ons dier baar vaderland, dat zo dikwerf wordt verschoond van menig oordeel, dat andere volken doet beven, werd met dien dood bezocht. Ook over ons land. dat in zoovele opzichten is be- weldadigd met zegeningen, die ande re landen moeten derven, werd die roede des Heeren uitgestrekt. Het oordeel begon van uit Rotterdam, waar zich de ziekte het eerst ver toonde En een waarschuwing van het ge meentebestuur: geen „visch. water achtige groenten, onrijpe vruchten of te veel verkoelende spijzen" te eten Bonnen van het „Comité tot onder steuning van behoeftige poklijders": goed voor 1 flesch Wijn of een half Kilo Vleesch, een Tarwebrood of een Mans-hemd. Dat was in 1875. Of. heel ander terrein, een primitief briefje: verzoek van familie en buren van Pietertje Andriese, ongeveer 30 Jaar. om haar in het Dolhuis te laten opne men omdat zij „dol en uytalnnlg" was Chirurgische Instrumenten, en alles wat daarbij hoort, tekeningen, affi ches. brieven, boeken, portretten, aquarellen en een groep van anatomi sche en andere rariteiten uit het „mu seum" dat bij het Theatrum Anatonl- cum hoorde, een soort Museé Spitz- ner in 't klein en in 't vriendelijke. Met de schoen van de 17e eeuwse Lekker kerkse reus, die achteraf nu ook weer niet zó groot was. 2.16 m; „Kinderen, yder ln een byzondere Flesch met Vogt"; het hart van een „Manspersoon met deszelvs opge- spuite Bloetvaten en Klapvliezen allerlei dieren, opgezet of op „sterk water". Wat het onderwerp betreft, geen „leuke" tentoonstelling dus. maar 't wordt allemaal zo rustig, zon der accent op het „enge" en zonder enige sensatie gebracht, dat Je er toch rustig met Je hele gezin heen kunt. „Patlént In de politiek". Atlas van Stolk, Aelbrechtskolk 12, duurt tot 9 februari 1981. „Patiënt in Rotter dam, De Dubbelde Palmboom, Voor haven 12, Rotterdam, tot 29 maart 1981. Openingstijden dagelijks van 10 tot 17 uur. zondag van 11 tot 17 uur. - - Scène uit Schillen, door Popstudio Hlnderlk en het Poppentheater Kollektief. door Dirkje Houtman AMSTERDAM De man die zijn verhaal aan het kleine jongetje vertelt, spaart mas kers. Zijn gezicht verbergt hij erachter. Trek je het masker eraf dan blijft er een ander over. Het afpellen van gehar naste buitenkanten, scherven en schillen die de kern onthul len, daar komt de man steeds op terug. HIJ staat centraal ln „Schillen", een co-produktie van Stichting Poppen theater Kollektief en 8tlchtlng Pop studio Hinderlk, die deze week ln het Shaffy Theater ln Amsterdam Is te zien. Een bijzondere voorstelling voor volwassenen, die laat zien dat pop penspelers zich niet laten beperken tot het traditionele Jan Klaassen en Katrijn-niveau, maar uit de kast ko men en driftig op zoek zijn naar nieu we vormen. De wereld van de man is vervormd Zijn verhaal is opgebouwd uit herin neringen De toneelhandeling ver schilt echter totaal van wat zijn woor den suggereren. Hij zit niet in een bruinieren stoel waar hij stukjes ka pok uit de kapotte leuning peutert op een bovenverdieping in een genoege- iijke wijk. De inrichting waar hij blijkt te zitten wordt evenmin zicht baar gemaakt op het toneel. Wat we te zien krijgen Is een reeks van beel den die over elkaar heenschuiven en de verwrongen gedachten van de man ventileren Door de discrepantie tussen de beel den die je als toeschouwer zelf bij het verhaal bedenkt en hetgeen Je op het toneel ziet gebeuren ondergaat de voorstelling een zelfde soort schizo frenie als waar de man aan lijdt. Hij en het jongetje lijken een afsplitsing van een persoon. Soms lopen opmer kingen van beiden door elkaar heen. Dat kan ook omdat zijn verhaal vorm krijgt ln de monoloog van een vertel ler die de dialoog tussen de twee inkapselt De verteller blijft onzichtbaar; zijn verhaal krijgt een uiterlijk ln de beel dentaal die vijf figuren soms gelijktij dig met de tekst of ln stilte tot intens ijle momenten opvoeren De spelers zijn gehuld in een dof- glimmende huid, een kopie van het eigen naakte lichaam waarop prach tige maskers met hoog voorhoofd brede neus. bolle konen en uitstul pende lippen de menselijke vormen vertekenen. Zo hebben de makers een vorm gevonden die het midden houdt tussen poppen en direct herkenbare menselijke wezens. In beweging com bineren motoriek en uiterlijk de ver wijzing naar een mens. in stilstand verstenen de spelers tot poppen, die veel weghebben van de gipsen figu ren van de Amerikaanse popartkun stenaar George Segal, maar dan ge plaatst in niet-alledaagse situaties Zoals de blanke gestalte die in de muur wordt gemetseld. Zijn li- chaamslljnen verstenen er op den door Ralph Degens ROTTERDAM Meer dan de helft van wat Krzysztof Penderecki sinds zijn conser- vatoriumtijd (einddiploma 1958) heeft gecomponeerd is al op grammofoonplaten van verschillende wereldmerken vastgelegd. Bij velen wordt daarmee de indruk gewekt dat hij zo ongeveer de eerste belangrijke Poolse componist na Chopin is. Dat is op zijn minst onbillijk ten opzichte van de andere Polen die na de tweede wereldoorlog hun niet min- der belangrijke, maar wel in het bui tenland minder bekend geworden, bijdragen aan het eigentijds compo neren hebben geleverd." Ik bedoel daarmee niet de terecht, maar op minder spectaculaire wijze, interna tionaal gewaardeerde Witold Lutos- lawski. maar mensen als Baird. Rud- zinsky, Schóffer, Kilar, Bloch. Meyer. Serocki. Kotonski en Gerocki Wat de laatste drie betreft, zij kwa men ook voor op het programma dat Ensemble M. op de laatste dag van het (bescheiden) Rotterdamse Pende- recki-festival, zondagmiddag in De Doelen uitvoerde. Uiteraard ook met weken van Penderecki. met daaron der als verrassing de eerste Neder landse uitvoering van diens kersverse (1980) Capriccio voor tuba-solo. dat met zijn razendsnelle opeenvolgingen van kleine notenwaarden de indruk van een parodistische uitdaging voor instrument en bespeler maakte Dit zeer ontspannen klinkende, maar veel Inspanning van de vertolker ei sende. stuk werd virtuoos uitgevoerd door Tjeerd Oostendorp Trouwens. Marlen van Staalen bracht ook net nodige mee voor de instrumentale acrobatiek een ander Capriccio dat Penderecki in 1968 voor cellist Sieg fried Palm schreef en dat eveneens een zelden bij Penderecki waarneem baar gevoel voor humor doet vermoe den. Met de Miniaturen voor viool en plano (1959), het Tweede Strijkkwar tet, en een zeer slechte (vervormde) weergave van de elektronische „Psal- mus 1961" was het Penderecki-aan- deel compleet. Maar bepaald niet minder „belang rijk" als voorbeeld van een zeer per soonlijke zeggingskracht is „Musi- quette IV" van Henryk Mikolay Oo- recki voor trombone, klarinet, cello en piano met zijn originele herha lingseffecten van bijna gelijkluiden de delen. Wlodzlmlrz Kotonski laat ln zijn „Pour quatre" met dezelfde in strumentencombinatie een heel fijn zinnig gevoel voor subtiele harmoni sche vondsten horen. En ook het tot slot uitgevoerde „Fantasmagoria" voor piano en slagwerk van Kazl- mierz Serocki. waarin de piano vol maakt als melodisch slaginstrument is geïntegreerd, kan met zijn beheer ste klankfantasie en zijn overwogen vorm als voorbeeld dienen van de muzikale scheppingskracht van wat je „het Polen achter Penderecki" zou kunnen noemen. Kazimierz Serocki: beheerste klankfantasie. In 1957 begon de Vara een radio programma getiteld Onder de groene linde. Een boom die nogal eens voorkomt als decor in onze volksliedjes, waaronder dan akeli ge, stoute of amoureuze gebeurte nissen zich afspelen En over volksliedjes gaat dit programma dat nog steeds, maar nu onder de vlag van de NOS, wordt uitgezon den op zondagavond van 20.45 tot 21 uur. Hilversum 2. Nu tikt de samensteller. Ate Doornbosch, mij vriendelijk op mijn schrijven de hand „Het zijn geen liedjes, korte, vlotte dingetjes, maar gro te, verhalende teksten; liederen, in ons spraakgebruik" Dat „ons" slaat op het Nederlands Volkslied archief en het Radio Volkskundig Bureau die gezamenlijk een lang speelplaat hebben uitgebracht met zestien van zulke liederen. De zangers zijn" gewone mensen uit het volk, huisvrouwen, veenar beiders. vissers, ambachtslieden. Sommige stemmen klinken krach tig, anderen wat hijgerig want de meesten zitten al dik in hun ge pensioneerde jaren. De laatsten van een opeenvolging van genera ties die nog zongen, bij het werk (toen dat nog in groepen ging, niet gemechaniseerd) of erna. 's avonds in de schemering. Van een ruiter metter zijn blanke zwaard: 23 tweeregelige coupletten over liefde, gebroken harten en de on vermijdelijke dood. O! over een vaartocht van Dordrecht naar Antwerpen. 16 maal twee regels die eindigen in de armen van ene Marie Woudstra. De teksten vin den in enkele gevallen hun oor sprong in de middeleeuwen, vaak mondeling doorgegeven. Maar dat is afgelopen. „Het volk zingt ze niet meer", merkt de heer Doorn bosch op. „Het electrlsch licht is de nekslag geweest Daardoor De moderne techniek werkt ech ter niet alleen vernietigend op on ze volkscultuur. Dankzij de band recorder wordt de schat van eeu wen zorgvuldig vastgelegd. In 1957 had Doornbosch het idee om tien uitzendingen te wijden aan het volkslied; inmiddels ls hij over de zevenhonderd programma's Duizenden brieven met teksten en stapels banden vormen de rijke oogst die zorgvuldig ondereocht wordt door de.medewerkers van het Nederlands Volksliedarchief Soms zit daar een gouden vangst tussen zoals een mevrouw uit Udenhout die èp 80-Jarigè leeftijd besloot het wat kalmer aan te gaan doen en de dingen uit het leven van vroeger eens op te schrijven. In totaal produceerde zij tweehonderd uitgeschreven lie deren. waarvan er zestig, deels on bekende. door haar werden voor gezongen. Zij staat met twee num mers op deze plaat Ook al zal ik mijn huisgezin ln het schemerlicht (zuinig als we zijn met energie) niet toezingen: „Zeg, hebt gij al van dat vrouwtje ge hoord. dat vrouwtje uit De Maten? Die had er zo'n lelijke man ge trouwd. ze wou niet bij hem sla pen". toch heb ik met veel plezier de lp van een heer die ln een wijnhuis zat. gedraaid Wie in dat plezier wil delen kan de lp bestel- Van een heer die In een wijnhuls zat len bij het P. J Meertens-Instl- tuut. Keizersgracht 569. 1017 Am sterdam. giro 167415 onder ver melding langspeelplaat: prijs 18.25 thuis bezorgd Een suikerwerkenfabriek aan de rand van de Amsterdamse Jor- daan is in de afgelopen maanden omgebouwd tot een studio met theatervoorzieningen en een docu mentatiecentrum ten behoeve van oude en exotische muziek, verha lende kunst en klein muziekthea ter. Duidelijker gezegd: de middel eeuwen zullen hier gaan bloeien, want Marijke Ferguson zwaait er de scepter. Uiteraard samen met Studio Laren, dat zich nu maar moet omdopen tot Studio Bran daan. want naar die beroemde Ier se heilige is het huis genoemd. Ook in het (Middel)Nederlands zijn de van oorsprong Keltische reisverhalen van deze heilige op getekend. In het najaar van vol gend jaar hoopt Studio Laren daarover een programma op basis van deze teksten te maken. Nu is de groep hard bezig aan een avond over een elfde-eeuwse ge leerde vrouw, componiste en mys- tica, Hildegard van Blngen. waar van de eerste try-outs verwacht kunnen worden in februari Uit de keuze van onderwerpen blijkt de muzikale gerichtheid van Studio Laren in de komende tijd, nl. de periode rond het jaar 1000; tot nog toe heeft geen ensemble zich daar op gespecialiseerd Iedere maan dagavond. 20 uur, te beginnen op 3 november, kunnen liefhebbers le zingen bijwonen over die oudste cultuuruitingen, een initiatief in samenwerking met het Sweelinck Conservatorium. In huize Bran daan Vinkenstraat 29 (tussen Haarlemmerdijk en Brouwers gracht). ook n va nnlgl jsyi zijn node lat b duur maar maken uiteinde! ev voor een gat waarin zijn zichtbaar wordt. De man isL het raam naar buiten gps BinS luidt het. Eindelijk gestorvt In Zi doodgegaan, want sterven, tgen hij al eerder. Is Je lichaam voelen, ls geen man te hi den. is eenzaamheid zondert verantwoording te hoeven Hij is bevrijd van zijn masAaard zijn dan niet meer nodig voor het kind dat de vroi gelijktijdig baart en dat verwrongen trekken verf niet althans. {Tol ■r *kt hec boo leze gee creld Hinderlk heeft het stuk ge ankl en als avant-gardistlsche po Ier. steeds weer op zoek nai beeld- en spelelementen 13 z,c vloed onmiskenbaar. Hij zelf d di< verhaal met een stem die vei paart aan werkelijkheid O aan de rijke, maar ingetogei _P beeldentaal groeit de voorst van een prachtig verstilde j en O tot een onontkoombare onw werkelijkheid aar „Boesman en Lena" var* afrlkaanse schrijver Athoi dat ui de regie van Anthony 4 op 1 november bij Fact in 1 lo-theater in première zou i wegens ziekte uitgesteld. Het bedoeling dat het stuk in bezetting eind april voor h< gaat worden gespeeld Tot iling eind mei '81 gaat het op toet n n Voor het eerst treedt de P° politieke theatergroep Cuati "c ln Nederland op en wel in He sic rijn theater in Amsterdam D ontstaan tijdens de „Peruaai te" die overigens maar val duur was, probeert haar politk alen te vertalen in een eigen taal die een synthese laat zien de Zuidamerikaanse Indian< .1^ ren en Europese theaterv irmi die van de Pool Grotowski. D speelt twee voorstellingen O 22 oktober om 20 uur „El I ra „Encuentro" op 24 en 25 okto 20 uur en op 29 oktober om Belde stukken gaan in op dl heersing van de westerse wq de Indianencultuur In het afgelopen weekeinjf, onderdelen van twee glas-in- men van een kerk in Zürlcl gooid. De ramen zijn in 1970 digd door de bekende Franse I naar Marc Chagall en zijn I vanwege hun grote schoonh( politie van de Zwitserse stad li dit vandalisme een verband e optreden van de zogenoemde nomen" die de laatste tijd in 2 land veel van zich hebben latei en wier protest zich onder me tegen de subsidiëring van gev kunst. Speciaal vanda g[ De letter M gaat niet, 4 aangekondigd, over wooJ genbewoners, maar wordfl vervolg op de uitzending! vorige week. met ouders drugsverslaafden. HHv. 2/| Agressief gedrag van gebruikers, welke foutenl ken te en wat vinden de lui raars ervan? Allemaal in| Vergulde Middenweg, nog een slachtoffer van I ongeluk. Hilv. l/l The Netherlands Wind semble op tournee door de les. Het Blazers Ensemb Amerika, met muziek van sart. Willem Breuker, Ko en Frank Zappa. Film Roeland Kerbosch met nard Haitink, Danny Ka commentator David Fros Ned. In Hier en Nu aan voor de Amerikaanse laars in Iran. met een zicht van een jaar gijze Verder de komende verki gen in de Verenigde Stat Ne.d 2

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 4