ucces in China eist veel geduld en geld
Hl
gels woningbouw
finnen eenvoudiger
Dieptepunt luchtvaart
Geen groei in
West-Duitsland
GOED
HALFJAAR VOOR
RORENTO-
BELEGGERS
Biologen voor beperkte
hervatting haringvangst
gelijkheden minder groot dan destijds werd gedacht
;e.
Ede pakt stations
voor LPG aan
Bestand in Noordzee herstelt zich
Rorento in
waarde
omhoog
Lening Ennia
28 OKTOBER 1980
FINANCIEN EN ECONOMIE
TROUW/KWARTET
PHS 11
bas
isch
(de
:nd
IDAM „Miljarden-slag m China. Grootste order van alle tijden ln China. Een Delta-
China. Enorme kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven ln China." Krantekoppen
liet zo ver verleden, namelijk van eind 1978/begin 1979. Een korte tijdspanne, waarin
Jen, waaronder ook Nederland, bevangen waren door een soort Chlna-koorts. De
:e wereld zag het het helemaal zitten daar in het Verre-Oosten. Grote winsten
aan de horizon. De china-boom was Ineens alom.
twee jaar verder en schrij-
elnd 1980. Het is stil gewor-
jhina, tenminste indien we
jjking trekken met eind
iptlmistische geluiden uit
öjn verstomd. De westellj-
- en ook Nederland die
visioenen kreeg van een
t markt van één miljard
is weer met beide benen
grond. En op slag ademen
oppen weer een heel ande-
.China: grote opdrachten.
|g geld. Laten we geen hei
or we over de brug zijn.
r nog lang niet. Succes in
geduld."
pre die zijn er (geluk-
nog keren met minder
te verhalen terug dan
Want China heeft geen
deviezen omn alles s wat
jen wel allemaal zou willen
En darmede is dan meteen
-XmsterJde redenen aangegeven.
t allemaal moeilijker loopt
ch aanvankelijk liet aan-
ïhinezen hebben zich ge-
ncieel verkeken op hunm
Investeringsplannen,
ruwweg honderden mllj ar-
gemoeid zouden zijn.
door J. G. Woltere
loop van 1979 en 1980 steeds meer
publikaties in ons land het licht za-
g$n. waarin erop werd gewezen, dat
men zich althans op de korte termijn
geen al te grote verwachtingen dien
de te maken van China. Het Westen,
„likkebaardend" naar de Chinese or
ders die in de verte opdoemden, zal
voorlopig even geduld moeten oefe
nen en er zich bij moeten neerleggen,
dat het allemaal met China niet die
vlucht zal nemen, die eerder was ge
hoopt
Daronder valt ook het gigantische
Jangste-Kiang baggerproject. dat
voor Nederland was bestemd, evenals
het project voor de aanleg van een
haven 500 kilometer ten noorden van
Shanghai. Bij elkaar twee werken,
waarbij het Delta-project ln eigen
land een „spelletje ln een zandbak"
leek.
De „schuld", zover daar al sprake van
is. ligt echter niet uitsluitend bij de
Chinezen. De Nederlandse onderne
mer treft ook een zekere blaam, in
zoverre hij eind 1978 wel wat al te snel
gouden bergen zag ln de uitlatingen
van mensen, die in die dagen oriënte
rende reizen naar China maakten.
Misschien wat te naïef en te weinig
met de belde benen op de grond
meende hij, dat de bomen tot in de
(Chinese) hemel zouden groeien. Dat
alles is nu min of meer verleden tijd
We lopen niet meer zo hard van stapel
wat China betreft.
Toch moeten we China niet links la
ten liggen. Dat zou bepaald verkeerd
zijn. Om met dr. J. J. P. Kuijper,
landenmedewerker van de afdeling
economisch onderzoek van de EVD
(Economische Voorlichtingsdienst) te
spreken: „Het zou een groot gevaar
zijn als we China nu als afgeschreven
zouden beschouwen. Erger nog. het
zou een kapitale blunder zijn. Er
zijn", zo zegt drs. Kuijper, „wel dege
lijk mogelijkheden in China, evenwel
op de langere termijn. De Chinezen
zullen eerst moeten „leren" en wij
zullen onze winstverwachtingen op
korte termijn uit het hoofd moeten
zetten." Waar het wel heen moet is.' projecten,
volgens hem. dat wij gezamenlijk met
de Chinezen rond de tafel gaan zitten
om te praten over de problemen
waarmede zij te kampen hebben. „We
zullen naar China moeten gaan niet
Premier van Agt brengt momenteel een officieel bezoek aan
China. Het land, dat ongeveer twee jaar geleden tot veler
verbeelding sprak door de gigantische orders die het Westen in
uitzicht werden gesteld. Daarvan is in de praktijk niet zo heel
veel terechtgekomen. Zeker niet voor Nederland. Misschien
dat het bezoek van Van Agt aan Peking een keer ten goede
hierin kan bewerkstelligen.
met de mentaliteit van zo gauw mo
gelijk winsten te willen zien, maar
met de idee van: we willen Jullie hel
pen. De orders komen dan later wel."
HIJ meent, dat er beslist reële moge
lijkheden voor Nederland ln China
liggen. „We hebben een internationa
le faam op te houden. Niet alleen op
het gebied van de „natte" waterbouw
(die overigens op dit moment, althans
wat China betreft, eerder „droog"
lijkt), maar ook op dat van de land
en tuinbouw."
Vooral in de laatste sector zouden er
kansen liggen met name ook op het
terrein van het verlenen van techni
sche bijstand aan de Chinese land
bouw. In elk geval vindt er momen
teel tussen het ministerie van land
bouw ln Den Haag en China een le
vendig contact plaats over mogelijke
Op het gebied van industriële orders
echter ligt het allemaal wat moeilij
ker. Daarbij komt. dat Nederland
met lede ogen een aantal orders wel
naar landen als Japan. Duitsland en
Frankrijk heeft zien gaan. Frankrijk
bij voorbeeld, heeft onlangs een op
dracht voor twee kerncentrales in de
wacht weten te slepen. De Engelsen
zijn eveneens niet met lege handen
van een bezoek aan China terugge
keerd en ook Duitsland heeft, evenals
Engeland, op het gebied van de mijn
bouw orders binnengehaald.
Ook hier speelt en het is jammer
dat het opnieuw" moet worden vastge
steld. zoals ook dezer dagen bij het
verlies van de order voor een cruise
schip van de Holland-Amerlka Lijn
aan Frankrijk dat Nederland met
het verstrekken van de benodigde
financieringsfaciliteiten, en dan in
het bijzonder waar het door de over
heid gegarandeerde kredieten aan
gaat, blijkbaar niet datgene kan (of
wil) bieden wat het buitenland wél
doet. Van Frankrijk is een grote mate
van „soepelheid" bekend, maar ook
Japan heeft China zeer genereuze
kredietfaciliteiten ter beschikking
gesteld. Nederland was ook hier dui
delijk opnieuw te „netjes" en daarom
te duur.
De ongeveer één miljard Chinezen vormen met elkaar een niet te versmaden
markt voor het Westen.
v
aan deviezen is echter
bottleneck, waarmede
stelt. Het niet aanwezig
geshcikt infrastructuur
jrwegen en dergelijke)
verwachten goederen
verband met de grote op-
kunnen verwerken, is een
eiig punt.
moeten ook de organisato-
•cten niet uit het oog wor-
ren. Het ontbreekt China
het vereiste (midden)
de plotseling losgebroken
in het economisch den
tin de praktijk te kunne n
I het dus gebeuren, dat in de
ADVERTENTIE
s sterke koersstijging
9% in 6 maanden tot 31/8)
«toenemend vermogen f 55 miljoen)
spreiding naar valuta: fis: 53%,
24% (valuta-risico afgedekt),
S: 11%, DM: 6%, Can.S: 5%
Uw exemplaar van het halfjaar bericht per 31.8.1980
ligt klaar. Doe de ingevulde bon in een open
ongefrankeerde envelop. Bellen kan ook: 010-650711.
toestel 157.
f/Aan: Rorento, Afd. 6405, Antwoordnummer 1957,3000 VB Rotterdam.v
Naam:
(a.u.b. in bloklcttcrs)
- Aares:
I Woonplaats:I
DE ROBECOGROEP: 50 JAAR VERTROUWEN J
'*kn Sloothaak
„Tegenwoordig kennen we het fenomeen van het kraken. Vroeger heette dat een
m diefstal. Ook tóen had je echter al Illegale woonvormen. In de buurt waar ik woonde
Ham in Overijssel zag je vaak stiekem gebouwde hulzen ergens achter op een erf. Er
ook illegaal salonwagens geplaatst. Als de nood regel is, zoeken de mensen oplos-
tken
hoe
esselink, hoofd van de afde-
kplannen van de Provincia-
ifische Dienst ln Drente, wil
ter illegaal was in goede ba
it Het kan volgens hem de
K>d helpen oplossen. Simpel
unt zijn verhaal hierop neer:
udlg al die voorschriften en
tegenwoordig, verkoop wo-
ïnden een stuk grond en
aar naar eigen goeddunken
bouwen.
vindt dat er tegenwoordig
el van uit wordt gegaan, dat
ook meteen een elndprodukt
Je kunt het echter ook
opbouwen. Een pas ge-
aar heeft niet meteen een
s nodig. Bij het huidige wo-
rsysteem zitten ze echter
*n vast aan desbetreffende
Wen
duur. Ze bouwen geen huis
ingewezen op een gesubsidi-
irhuis, waarvan de huur bij
nr tegenwoordig al gauw op
tulden per maand ligt. Voor
geld hadden ze echter ook
en aflossing van een eigen
inen betalen. Althans, als ze
icht zouden zijn om duurder
dan ze eigenlijk nodig heb-
tt Jong paar hoeft bljvoor-
1 meteen een huis met drie
iters Ze kunnen veel kleiner
zonodig later bij
beeld noemt Hessellnk va
ten. „Het vervelende is dat
reet wordt gedacht aan kip-
Tien ptige toestanden. Dat is ech-
verkeerde voorstelling Je
«nwoordig riante vakantle-
waartn mensen met plezier
van het Jaar wonen". Toch
huizen een stuk goedkoper
gebruikelijke woonhuizen in
i- en stadsplanning.
teit
kwaliteitseisen kunnen vol-
Belink wel wat worden terug-
I Mensen met een smalle
ln principe in aanmerking
voor hulzen die met subsidie
gebouwd, krijgen te maken
f het rijk voorgeschreven nor-
'enken en voorschriften" ge-
We verplichten hen bijvoor-
i) een tweede wc te maken als
leen tweede verdieping heeft.
ook allerlei voorschriften
ktlngen en plafondhoogte en
irg kostenverhogend werken
n er ook nog eisen die de
^commissies stellen. Veel
it niet om de hakken, vindt
'k. Aan de eentonigheid van
"ken en massale kantoor
kan zo'n commissie niets
'en beweegt zich zo'n beetje
het bedisselen van klei-
een raampje dat net even
links, rechts, omhoog of
|Woet. op een manier die de
bezitter ervaart als wat peste-
kjël
SS*
Ier
Ll
Voorschriften die Hessellnk wei van
belang vindt en ook zou willen hand
haven betreffen degelijkheid van de
constructie „een huis moet niet
ineens gedeeltelijk kunnen instor
ten" en de veiligheid. Overigens
zou verder moeten worden uitgespon
nen in hoeverre bepaalde regels on
ontbeerlijk zijn. Hessellnk is er echter
van overtuigd dat het veel eenvoudi
ger en kostenbesparender kan.
Het alternatief doorgaan op de
oude voet leidt tot onoverzienbare
problemen. „Het huidige beleid blijkt
niet in staat voldoende betaalbare
huizen te bouwen. Nu kunnen we per
Jaar misschien honderdduizend hul
zen bouwen met opgeschroefde nor
men. terwijl er twee keer zo veel no
dig zijn. Dan kun je beter wat minder
hoge eisen stellen en meer bouwen"
Het mes snijdt dan aan twee kanten.
Bezuinigend Den Haag hoeft minder
subsidie te geven en tegelijk kunnen
mensen uitgaan van hun eigen beurs.
Hessellnk meent dat zijn idee niet zo
maar Ineens komt. Hij wijst op de
plannen voor noodwoningen. „Het
hangt in de lucht. In gemeenten als
Breda en Tilburg zijn plannen voor
recreatle-achtige woningtypen. Die
voldoen niet aan de nonnen voor sub
sidie. De gemeentebesturen zoeken
het desondanks ln die richting. Dan
maar liever zonder subsidie"
Het nogal verbluffende feit doet zich
voor dat de subsidieloze huizen,
waarvoor Breda plannen heeft ont
wikkeld. de bouw mogelijk maakt
van hulzen voor minimumloners die
een huur zouden moeten doen van
324 gulden en bij koop een maandlast
van 331 gulden zouden betekenen.
Jan Modaal komt met een duurder
type op 614 gulden (huur) of 477 gul
den (koop).
Hessellnk zelf zoekt het vooral in de
sector van de koopwoningen. „Als
EDE (ANP) De eigenaren van ten
minste acht van de 22 LPO-stations
in Ede moeten van het gemeentebe
stuur extra veiligheidsmaatregelen
nemen. Volgens de huidige hinder
wetnormen staan deze stations te
veel ln de bebouwde kom. De onmid
dellijke sluiting ervan is echter op
grond van de huidige milieuwetge
ving onmogelijk, zodat B en W van
Ede hun toevlucht hebben gezocht
tot het stellen van aanvullende voor
waarden aan deze bedrijven
De Edese wethouder voor milieuza
ken. D. H. Keunlng maakte dit giste
ren bekend naar aanleiding van een
onderzoek door de plaatselijke
brandweer en de dienst gemeente
werken naar de veiligheid van het
relatief grote aantal LPO-stations in
Ede.
mensen in staat worden gesteld ln
een eigen huis te wonen, accepteren
ze wat minder kwaliteit graag Het
huls is hun eigendom, een stuk spaar
geld. Als ze eraan werken doen ze dat
voor zich zelf. Dat heeft een belang
rijk psychologisch effect: het territo
rium-aspect. De mensen houden zelf
zeggenschap".
Dat hutzen min of meer luxueus moe
ten zijn is volgens Hessellnk voor een
grote bevolkingsgroep een idee-fixe.
De soms erbarmelijke woontoestan
den van krakers logenstraffen die
veronderstelling. „Die mensen willen
gewoon onderdak. Waarom dan niet
zorgen voor een groter aanbod be
taalbare woningen, die altijd nog
stukken beter zijn dan kraakpan
den?" Die situatie op de woning
markt zal aldus Hessellnk verbe
teren zodra Je behalve hulzen van
rond of boven de ton, ook voor onge
veer vijftigduizend gulden kunt
bouwen.
De overheid zou er dan op kunnen
Inspelen, door alleen voor mensen
met de allerlaagste Inkomens subsi
die te geven. Individueel gericht dus,
zoals nu ongeveer de huursubsidie,
maar dan bedoeld om een hypotheek-
last binnen een bepaalde vooraf vast
gestelde norm te houden. Als Je op
die manier klein begint, kun Je later
naar behoefte en afhankelijk van Je
beurs Je huls verder uitbouwen of dat
laten doen. Daarbij zou de bewoner
zo veel mogelijk vrijheid moeten
hebben.
Juist mooier
Hessellnk. die zijn idee ten doop hield
op een congres van de Universiteit
van Amsterdam, heeft zowel negatie
ve als positieve reacties gekregen.
„Er zijn mensen die bang zijn voor
afzichtelijke bouwsels. In landen als
Engeland en België, met veel meer
vrijheid op dit gebied, blijkt dat ech
ter allerminst Ook de vroeger Illegaal
op Nederlandse achtererven verrezen
bouwsels zijn vaak uitgegroeid tot
aantrekkelijke hulzen. „Natuurlijk
zal er af en toe iets misgaan, zoals er
zo veel misgaat in onze maatschap
pij. Daar zul Je dan oplossingen voor
moeten zoeken. Aan de andere kant
Is er ook ruimte voor fantasie en
afwisselender bouw, waardoor het
Juist mooier wordt."
Hesselinks studie van niet-westerse
sociologie aan de VU ln Amsterdam
speelt op de achtergrond ook een rol.
In ontwikkelingslanden zijn hele
stadswijken verrezen. Het begin be
stond vaak uit armoedige bouwsels
van zelfbouwers, die uiteindelijk zeer
behoorlijke hulzen maakten. Dat
voorbeeld kun Je niet zonder meer
overplaatsen naar een westerse wel
vaartsstaat. „Maar tegenover het
idee dat de ontwikkelingslanden al
leen lets van ons kunnen leren, mo
gen we toch ook wel eens open staan
iets van hen te leren."
Huizen zoals drs. Hessellnk die ten voorbeeld stelt worden ook nu al wel op de markt gebracht, maar dan
alleen in de recreatieve sector. Het gaat veelal om elementenbouw die allerlei variaties in vorm en
grootte mogelijk maken. Deze foto (overgenomen uit een folder van een bouwonderneming) is er een
voorbeeld van.
MONTREAL (Reuter) De.
internationale luchtvaart
maatk het slechtste jaar in
haar geschiedenis door en het
ziet ernaar uit dat het diepte
punt nog moet komen.
Dit heeft de algemeen-directeur van
de internationale organisatie van
lijndienstmaatschappijen (IATA).
Knut Hammarskjold. verklaard in
Montreal, waar gisteren de Jaarverga
dering van de IATA is begonnen. De
vergadering duurt tot donderdag.
Volgens Hammarskjold wordt het
vllegtoerisme getroffen door de eco
nomische teruggang, de Inflatie, de
stijging van de brandstoffen, grillige
schommelingen ln de wisselkoersen
en onvoldoende samenhang van de
voorschriften. De bij de IATA aange
sloten maatschappijen streefden in
1979 naar een rendement van gemid
deld 13 procent op hun investeringen.
Voor betaling van rente was er echter
slechts een rendement van 2.1 pro
cent. Na aftrek van de rentebetalin
gen kwam er voor veel maatschappij
en zelfs een negatief saldo uit de bus.
Op de drukke Noordatlantlsche route
nam het passagiersverkeer met zes-
Uen procent toe en stegen de Inkom
sten met 27 procent. Niettemin kwa
men de maatschappijen 800 miljoen
dollar (dat is ongeveer 1.6 miljard
gulden) tekort om het beoogde rende
ment te bereiken.
Volgens Hammerskjold is de huidige
sltuaUe vergelijkbaar met die in de
Jaren 1974 en 1975. Een economische
teruggang als gevolg van de sUjging
van de energiekosten werd toen snel
gevolgd door omvangrijke kapitaal
uitgaven ter uitbreiding van de capa
citeit. Reizigers hadden minder uit te
geven, het zakelijk reisverkeer ver
minderde en de markt was niet ln We zien nu Iets dergelijks, maar dan
staat de stijging van de tarieven als op grotere schaal, zo meende Ham
gevolg van de oliecrisis op te vangen, marskjold.
Van onze redactie economie
IJMUIDEN Als het aan de
visserij biologen ligt, mag er
volgend jaar, bij wijze van
voorproefje, weer wat haring
uit de Noordzee worden ge
vangen. Zekerheid zullen de
biologen echter pas volgend
jaar februari hebben, wan
neer zij een haringtelling zul
len houden.
Dit optimisme vloeit voort uit een
bijeenkomst van het internationale
biologengczelschap dat de EG-minis-
terraad moet adviseren over het al of
niet opheffen van het verbod op de
haringvangst. Voor Nederland was
daar aanwezig dr. R. Boddeke, bio
loog bij her Rijksinstituut voor visse
rij-onderzoek in IJmuiden.
De biologen hebben altijd als voor-'
waarde voor de opheffing van het
vangstverbod gesteld dat er weer
800.000 ton volwassen haringen in de
Noordzee moest rondzwemmen. Vol
gend Jaar komt de haringbevolking
waarschijnlijk nog niet verder dan
vier vijfhonderdduizend ton maar
een beperkte vangst zou toch verant
woord zijn. De biologen verwachten
namelijk dat er in 1982 wel weer
800.000 ton aan haringen in de Noord
zee zal zitten. Ze baseren dit optimis
me op de hoeveelheid haringlarven.
Het standpunt dat weer een beperkte
vangst verantwoord is, werd al langer
door de Nederlandse biologen gehul
digd. Collega's uit andere landen wa
ren echter aanvankelijk tegen. Komt
•er volgend jaar een positief advies,
dan gelooft Boddeke niet dat de EG-
ministers nog bezwaren zullen heb
ben. Wel zal er een betere controle
moeten komen. Voor haring geldt nog
geen veilplicht, zoals voor andere
soorten vis.
Nederlandse haringvissers hebben in
de jaren dat zij geen haring mochten
vangen, niet stil gezeten. Een aantal
is weliswaar opgehouden, anderen
zijn overgegaan op de vangst van
makreel.
Nederlandse consumptieharing is de
laatste Jaren overwegend uit Dene
marken afkomstig. Deense vissers
hebben ook dit jaar vrij veel gevan
gen in het Skagerak, welke zeegebied
niet onder het vangstverbod viel.
BONN (Reuter) De West-
duitse economie zal volgend
jaar niet groeien en het aantal
werklozen in de Bondsrepu
bliek zal oplopen van 900.000
tot 1,1 miljoen. Dat voorspel
len de vijf belangrijkste eco
nomische instituten in West-
Duitsland, in de wandeling
vaak de „Vijf Wijzen" ge
noemd.
Volgens de instituten zal het bruto
nationaal produkt (dat wat de West
duitsers gezamenlijk maken) in het
eerste halfjaar iets dalen en in het
tweede halfjaar iets stijgen, zodat het
per saldo op nul uitkomt. Dit jaar
groeit de Westduitse economie nog
twee procent en in 1979 was dat 4.5
procent. Als de voorspellingen van de
Vijf Wijzen uitkomen, wordt 1981 het
slechtste jaar sinds 1975.
Bij loononderhandelingen zal er. zo
schrijven de instituten, weinig ruimte
zijn voor reële loonsverhoging. De
ontwikkeling van de particuliere con
sumptie zal daarmee gelijke tred hou
den: geen groei tegen 1,5 procent
meer bestedingen in 1980 en drie pro
cent ln 1979.
De insUtuten hebben de bondsrege
ring geadviseerd geen maatregelen te
nemen ter ondersteuning van de D-
mark. De koers van de Duitse munt
staat de laatste tijd onder druk. On
dersteunende maatregelen zouden de
inzinking van de Westduitse econo
mie nog ernstiger maken en leiden tot
verstoring van de produktie. Waar
schijnlijk zal de koers van de mark in
de naaste toekomst nog verder dalen,
omdat nog onvoldoende is doorge
drongen dat de betalingsbalansposi
tie zich herstelt. Dat zal beter wor
den. wanneer men zich dat gaat reali
seren. De instituten verwachten dat
het tekort op de lopende rekening
van de betalingsbalans zal afnemen
van 25 30 miljard mark in 1980 tot
20 miljard mark in 1981.
De Vijf Wijzen schrijven dat het mo
netaire beleid van de Duitse centrale
bank gericht moet zijn op een uitbrei
ding van de geldhoeveelheid, zodanig
dat de produktie kan groeien en de
inflatie afneemt. De instituten voor
spellen dat de inflatie zal verminde
ren van 5,5 procent dit jaar tot 4.5
procent in 1981.
Van onze redactie economie
ROTTERDAM Vooral als gevolg
van rentebaten en daarnaast door
koerswinst, is de waarde van de aan
delen Rorento in de eerste helft van
het boekjaar 1980/'81 gestegen van
ƒ104.50 tot 113,90.
Deze waardestijging kwam voor on
geveer zes gulden uit rente, terwijl
het resterende bedrag te danken was
aan koerswinst en valutawinsten. Het
vermogen nam toe van ƒ2.192 mil
joen op 29 februari tot 2.247 miljoen
per 31 augustus. Het aantal uitstaan
de aandelen liep in deze zes maanden
echter terug van 20.97 miljoen tot
19.75 miljoen.
Wat de beleggingen betreft blijkt uit
het halfjaarbericht dat bij aankopen
in de eerste plaats werd gekozen voor
Engelse obligaties. Daarnaast wer
den per saldo obligaties in Nederland
gekocht. Hierbij werd de voorkeur
gegeven aan langlopende obligaties.
Op de Amerikaanse markt werden,
gezien de koersval van de dollar, geen
obligaties gekocht.
Van onze redactie economie
AMSTERDAM De verzekerings
maatschappij Ennia gaat 100 miljoen
gulden lenen in de vorm van een
obligatielening. Hierop kan woens
dag 5 november worden inge
schreven.
De rente van de lening is 10'/, procent;
de koers van uitgifte zal op 3 novem
ber bekend worden gemaakt. De stor
tingsdatum is 15 december.
Met de aflossing van de lening wordt
begonnen op 15 december 1986.