feministen
staan voor keus
i uit twee kwaden
Ontwikkeling Tanzania loopt vast
ÉflDAG 25 OKTOBER 1980
15
■BUITENLAND
Theoretisch ligt het zo simpel. Als een volk uit twee hoofdstromen bestaat en er zijn
slechts twee belangrijke partijen wat ligt dan meer voor de hand dan dat de ene
partij de ene stroom steunt en de andere de andere stroom?
Het Amerikaanse volk bestaat grofweg voor de helft uit vrouwen en voor de andere
helft uit mannen. De ene partij, de Republikeinse van Ronald Reagan, schrapt haar
steun voor een wijziging van de grondwet die de vrouw dezelfde rechten moet geven als
de man. De andere partij, de Democratische van Jimmy Carter, kan dus de stemmen
van honderd miljoen kiesgerechtigde vrouwen oogsten. Of is de praktijk toch anders?
floor Bert van Panhuis
Toen de Republikeinse conventie
d Juli in Detroit besloot zich niet
neer in te zetten voor een amen-
lement op de grondwet, dat vrou
wen gelijke rechten als mannen
al geven, riepen verbitterde
'oorstanders van dat ERA (Equal
lights Amendment) uit dat presi-
lentskandidaat Ronald Reagan
liermee de stemmen van hon-
ierd miljoen vrouwelijke kiezers
het spel zette.
)at klonk pathetisch en overdreven, maar
je uitwerking van het besluit van de con-
rentie ligt vooral op het psychologische
vlak. De Republikeinen waren namelijk
veertig jaar geleden de eerste Amerikaan
partij die een dergelijk amendement
bepleitte. Vanaf het begin van de jaren
dertig had de vrouwenemancipatiebewe-
jng zich ervoor ingezet, maar het zou tot
972 duren voor een meerderheid van het
ongres zich uitsprak voor een amende-
lent dat de garanUe geeft dat „de Ver-
nigde Staten of een enkele staat niet op
;rond van geslacht wettelijke gelijke
echten zal onthouden of bekorten". Dat
üeld volgens de toelichting van de Senaat
n dat de federale regering iedereen, man
vrouw, als individu moet behandelen.
Somber
let leek de ERA-beweging naar de wind
e gaan. De grondwet vereist dat drie
kwart van de vijftig Amerikaanse staton
ikkoord gaan met het amendement en
ïinnen twee jaar hadden dertig staten dit
il gedaan. In 1977 waren er nog vijf bijge-
imen en het kwam nu nog maar op een
•tal staten aan. De overige vijftien sta-
bleven zich echter halsstarrig vereet-
tegen het ERA. al was het in een paar
slechts een geringe meerderheid.
De emancipatiebeweging maakte zich zor
gen. want volgens de regels moest de zaak
in 1979 rond zijn. Weliswaar schoot het
Congres weer te hulp door de termijn te
verlengen tot juli 1982 en door staten het
recht te ontzeggen op een eerder „ja"
terug te komen, maar het blijft er somber
uitzien voor het ERA.
De dwarsliggende staten liggen met uit
zondering van het uit de toon vallende
Illinois allemaal in het zuiden of het mid-
zuidwesten. In die laatste groep staton
heeft de kerk van de Heiligen van het
Laatste der Dagen of wel dé Mormonen
een zeer grote invloed en deze kerk is fel
gekant togen vrouwenrechten. In het zul
len speelt een mengeling van conservatis
me en sexisme „de plaats van de vrouw
is in huis en gezin" en „straks worden de
vrouwen nog soldaat en schrobben de
mannen de vloer" een doorslaggevende
rol. In een dergelijke moeilijke situatie is
het besluit van de Republikeinen om het
ERA to laten vallen een extra bittere pil.
NOW
Het kamp van Reagan heeft in juli met
overweldigende meerderheid een pro
grammapunt aangenomen waarbij de par
tij zich opwerpt voor „gelijke rechten en
gelijke kansen voor de vrouw", maar daar
naast gesteld dat deze kwestie aan de
staten zelf wordt overgelaten en dat de
centrale regering er zich niet mee moet
bemoeien.
Reagan heeft het sindsdien niet gemakke
lijk gehad. Overal waar hij komt wordt hij
opgewacht door demonstranten die „ERA
nu" roepen. De NOW, de Nationale Orga
nisatie Vrouwen en de emancipatiebewe
ging. heeft zich vorige maand al met af
schuw van de Republikeinse presidents
kandidaat afgekeerd net als overigens
van president Carter en John Anderson
en zijn opvattingen „middeleeuws" ge
noemd.
De Republikeinen realiseren zich dat ze
ker in een verkiezingsstrijd waar de
belangrijkste kandidaten zo dicht bij el
kaar liggen In de peilingen, het onwense
lijk ls om zo n grote groep kiezers tegen de
haren In te blijven strijken. Peilingen van
de New York Times en de omroepmaat-
schapplj CBS. die tien tot dertig dagen
geleden werden gehouden, laten zien dat
In New York, Texas. Pennsylvania. Ohio
en Illinois meer vrouwen geneigd zijn op
president Carter dan op Reagan te stem
men. Alleen zijn eigen California is hem
trouw
Twee vliegen
Vandaar dat Reagan zich niet alleen méér
met (gematigde) vrouwen en hun groepe
ringen is gaan bemoeien hij heeft zelfs
discussies met hen Ingelast in zijn pro
gramma maar vorige week ook de tijd
gekomen aohtte voor een opmerkelijke
toezegging. Als ik word gekozen zal een
van de eerste vacatures In het Hoogge
rechtshof en er staan er de eerstvolgen
de Jaren vier tot vijf te komen worden
opgevuld door de meest geschikte vrouw
die Ik kan vinden, zei de Republikeinse
leider In Callfornié.
Reagan probeerde hiermee twee vliegen
in één klap te slaan, namelijk een weer
woord te geven togen het verwijt dat hij
vrouwen als tweederangs burgers be
schouwt en dat hij als president uitslui
tend zeer rechtse blanke mannen In het
hof zou benoemen. Ook houdt Reagan er
niet meer aan vast dat zo'n nieuwe rechter
beslist togen abortus moet zijn.
Carter had geen goed woord over voor
Reagans toezegging en noemde het „een
politieke zet". Er is meer nodig dan het
scheppen van een arbeidsplaats voor één
„ERA" ver
meldt een but
ton op haar jas
je, en om elk
misverstand te
voorkomen
heeft zij dezelf
de letters ook
nog op een
soort sjerp ge
zet: Ann-John
is kennelijk
voor het Equal
Rights Amend
ment dat de
vrouw gelijke
rechten moet
geven. Voor
hair is dit stre
ven te combi
neren met een
keus voor Jim
my Carter.
Sommige me-
destandsters
hebben het
daar moeilij
ker mee.
vrouw om de gelijke rechten van de vrou
wen ernstig te nemen, aldus de president.
Maar de Washington Post kapittelde Car
ter. en stelde dat hij gezien zijn verleden
geen enkel recht had om Reagan te kriti
seren.
Naast vele andere organisaties had ook
NOW niettemin kritiek op Reagan. En dat
is niet veranderd met een brief waarin de
kandidaat de organisatie vraagt haar stel-
lingname in de verkiezingsstrijd nog eens
te overwegen en daarbij te betrekken dat
Reagan zich al voordat het mode werd
inzette voor de vrouwenrechten. „We ver
schillen van mening over de middelen,
niet over het doel." aldus Reagan.
„Schokkend en pathetisch," zo deed
NOW-lelder Eleonor Smeal de brief af.
Reagan heeft de moed nog niet opgege
ven. want dezer dagen gaat er een pamflet
naar alle delen van de VS waarin Betty
Ford, de voormalige first lady. het op
neemt voor de kandidaat. En Betty Ford
is een gezaghebbende voorvechtster van
de emancipatie, al zullen radicale feminis
ten haar oproep als verraad bestempelen.
Lippendienst
Maar ook president Carter is weinig ge
zien bij de feministen. Hij mag dan een
overtuigde voorstander zijn van het ERA,
de emancipatiebeweging zelf meent dat
hij de afgelopen jaren slechts lippendienst
heeft bewezen aan de zaak van de vrou
wenrechten en zich bijvoorbeeld niet
werkelijk sterk heeft gemaakt voor het
ERA. Bovendien wantrouwt een deel van
de vrouwenemancipatiebeweging de pre
sident en zijn vrouw Rosalyn vanwege
hun standpunt inzake abortus. Ze gaan
weliswaar niet zover als Reagan, die het
recht van de ongeborene wil opnemen in
de grondwet, maar het presidentsecht
paar ls ook zeer gekant tegen de abortus
en wil publiekelijk niet verder gaan dan
waartoe „de wet" verplicht. De president
had bijvoorbeeld geen enkel probleem
met het stopzetten van ..ziekenfondsabor
tussen".
In dit verkiezingsjaar is er slechts één
pluspunt, al zullen veel feministen dat
niet als zodanig ervaren. De kans is groot
dat de magische grens van „één vrouw op
honderd senatoren" zal worden doorbro
ken met de verkiezing van twee of drie
vrouwelijke senatoren. En die hebben het
helemaal op hun eentje gehaald, dat wil
zeggen niet als weduwe van een overleden
senator. Maar alle kanshebbers zijn wel
Republikeinen en dat zal voor veel femi
nisten al een reden zijn om hen met arg
waan te bekijken.
N DA
President Julius Nyerere van Tanzania had zich de dag van morgen, als zijn
landgenoten naar de stembus gaan om een nieuwe president en een nieuw parlement te
kiezen, waarschijnlijk ook vrolijker voorgesteld. Lange tijd leek het zo goed te gaan,
maar het elan is weggeëbd, het vuur is uit de revolutie. Niettemin zal zijn partij het wel
redden, daar is het een eenheidspartij voor. En ook Nyerere zal worden herkozen, want
welke andere politicus heeft meer gezag, aanzien of vertrouwen? Maar het betekent ook
dat Nyerere niet toekomt aan zijn wens om zich alleen nog bezig te houden met de
leiding van zijn partij, de Vergadering van de Revolutie. Op die manier had hij nader
tot het volk willen komen, om beter te weten wat er onder de mensen leeft. Het had geen
kwaad gekund.
door Nico Kussendrager
De
mber
Tanzania heeft zich in Ne-
lerland altijd in een grote
>elangstelling kunnen ver-
ïeugen. Scholieren wijdden
er hun scripties aan, vrijwil-
stheJligers trokken er in groten
getale naar toe. er werden
cties gevoerd om Tanzani-
anse thee en koffie te ko
pen en de minister voor ont
wikkelingssamenwerking
em (e gestempelde Tanzania tot
tot e# "Concentratieland"
In Tanzania maakte president Juli
us Nyerere ernst met ontwikkeling
ten behoeve van alle bevolkings-
Sroepen „Mwalimu" (leraar, zoals
Nyerere zichzelf graag noemt) legde
grote nadruk op de landbouw in
plaats van de industrie, zoals zoveel
andere landen in de derde wereld
doen Hij heeft altijd een band met
iet platteland gehouden: de plaats
«aar hij als kind voedsel zocht, de
leiten hoedde, vogels ving en 's a-
"onds in een rokerige lemen hut
met een rieten dak waar in de regen
tijd het water doorheen sijpelde
fond een flakkerend vuur luisterde
naar de verhalen van de ouderen.
-Mwalimu" Nyerere was later nooit
beroerd tijdens zijn vele reizen
langs de dorpen zelf een spade in de
Pond te steken en zijn landgenoten
iet goede voorbeeld te geven. Die
aandacht voor verbetering van de
levensomstandigheden van de plat
telandsbevolking (negentig procent
van de achttien miljoen inwoners)
ontwikkeling op eigen kracht"
maakten Tanzania tot een „ideaal"
lerde wereldland, dat hier gekoes
terd kon worden en waar iedereen
tet binnen afzienbare tijd beter zou
tajgen.
s het maar waar!
Ook Tanzania kampt met grote pro
blemen. Voor een deel zijn die te
wijten aan oorzaken van buitenaf.
Net als andere ontwikkelingslanden
kreeg Tanzania een harde klap van
de stijging van de olieprijzen. Bijna
de helft van de uitvoerinkomsten
gaat nu op aan olie. Onder meer
door de economische teruggang in
de wereld wordt export juist steeds
moeilijker Tanzania werd verder
getroffen door een nieuwe droogte,
die voedseltekorten veroorzaakte.
De oorlog in Oeganda om dictator
Idi Amin te verdrijven kostte Tan
zania één miljard gulden.
Hoeksteen -
Maar het staat buiten kijf dat bin
nenlandse moeilijkheden een door
slaggevende rol spelen. Aan het
Tanzaniaanse ontwikkelingsmodel
zitten meer haken en ogen dan
twaalf jaar geleden, toen Nyerere in
de Noordtanzaniaanse stad Arusha
zijn „geloofsbelijdenis" voor de ont
wikkeling van het Oostafrikaanse
land aflegde, werd gedacht.
Hoeksteen van het beleid vormen
de „ujamaa-dorpen" ..Ujamaa" is
een woord uit het Swahili. dat zo
veel betekent als familieband. Vroe
ger hielpen de leden van de grote
Afrikaanse families elkaar in tijden
van nood. Brandde de hut van de
een af. dan hielp de ander hem een
nieuwe bouwen Mislukte iemands
oogst, dan gaf zijn familie hem te
eten. Die gemeenschapszin, ingege
ven door wederzijds belang, moest
in de gedachtengang van Nyerere
worden overgeplant naar het Tan
zania van vandaag.
De ujamaa-dorpen ging het niet
voor de wind. De gemeenschapszin
bleek wel te bestaan binnen de uit
gebreide families, maar niet binnen
een veel grotere dorpsgemeen
schap Tanzaniaanse plattelanders
voelden er ook bitter weinig voor
om vanuit hun oude gehuchten
naar de nieuwe dorpen te verhulzen.
Want dat hoorde ook bij de gedach
te van Nyerere: nieuwe, grote dor
pen. bij voorkeur langs de wegen
met mogelijkheden voor watervoor
ziening. onderwijs, gezondheids
zorg. landbouwvoorlichting, verde
ling van zaden, bestrijdingsmidde
len en kunstmest.
In het begin van de jaren zeventig
werd vastgesteld dat het allemaal
sneller moest. Mensen moesten
toen verhuizen, desnoods daartoe
gedwongen door bij voorbeeld de te
velde staande oogst te verbranden.
Niet een manier om de bevolking
voor de ujamaa-gedachte in te ne
men. en nogal in strijd met Nyere
re's idee dat socialisme door over
tuiging en niet door dwang tot
President Julius Nyerere
stand moet worden gebracht. Maar
„Mwalimu" kneep een oogje dicht.
Tijdens een van de grootste volks
verhuizingen uit de moderne ge
schiedenis van Afrika.
Van het gemeenschappelijk bewer
ken van de grond en gemeenschap
pelijke produktie zoals Nyerere
voor ogen stond, kwam in de nieuwe
dorpen weinig terecht. Ze werden in
plaats van ujamaa-dorpen dan ook
..plandorpen" genoemd. De boeren
gaven er de voorkeur aan te ploete
ren op hun eigen akker.
De opbrengsten daar bleken door
de grotere inzet veel beter dan op
de gezamenlijke velden. ..In zulke
gevallen is het beter de ujamaa-
gedachte niet te snel door te druk
ken," meent René Dumont. de
Franse derde wereld- en landbouw
deskundige. Dumont stelde een
rapport op over de economische
ontwikkeling van Tanzania, een
land dat hij een warm hart toe
draagt. maar waar naar zijn idee
ingrijpende veranderingen nodig
zijn. wil het ontwikkelingsmodel
slagen.
De nieuwe dorpen zijn naar zijn
mening te groot, de akkers liggen te
veraf. Dumont noemt het voorbeeld
van een vrouw die zeshonderd kilo
meter moet lopen om haar oogst
binnen te krijgen: veertig keer vijf
tien kilometer Volgens hem is het
beter kleine dorpen te stichten, zo
dat de boeren in de buurt van hun
akkers wonen, met op niet te grote
afstand een centrale plaats voor de
gemeenschappelijke voorzieningen
(een ziekenhuis, voortgezet onder
wijs enzovoort). Dat zal de produk
tie ten goede komen.
De mate waarin het ujamaa-idee
aansloeg hing ook erg af van het
gebied. In het naar verhouding wel
varende en groene noorden, aan de
voet van Afrika's hoogste berg, de
met sneeuw bedekte Kilimanjaro,
waren de individueel ingestelde
boeren terughoudend, in het mid
den van het land. rond Dodoma bij
voorbeeld liepen de Tanzanianen er
warm voor. Het gebied is arm, droog
en dunbevolkt en heeft het meest te
lijden gehad van honger en droogte.
Dodoma moet de nieuwe hoofdstad
van Tanazania worden. Om Dar es
Salaam te ontlasten en om de be
langstelling voor de armste streken
te onderstrepen. Maar ook om de
ambtenarij dichter bij de bevolking
te brengen.
Bureaucratie
„Het probleem van het socialisme is
de bureaucratie." meent Dumont.
Hij wijst op de staatsboerderijen
voor de verbouw van sisal. waar de
produktie veel lager ligt dan op
particuliere bedrijven. En van die
laatste komt de totale oogst nog
niet eens in de statistieken: Vaak
wordt een deel van de handelsge
wassen naar het buitenland ge
smokkeld. omdat daar betere prij
zen worden betaald, dan de Tanza
niaanse staatshandelsondememin-
gen geven. Vertegenwoordigers van
die maatschappijen komen volgens
Dumont vaak te laat in de dorpen,
hebben geen geld bij zich, of be
schikken niet over vervoersmidde
len om de gekochte waren te trans
porteren.
Door de staat genaaste industrieën
draaien slecht. Voor voldoende in
voer van grondstoffen en reserveon
derdelen ontbreekt het geld. Slecht
beheer en gebrek aan deskundig
heid spelen echter de belangrijkste
rol.
Het antwoord op teveel bureaucra
tie was: meer bureaucratie! Nyere-
re's pragmatisme van vroeger jaren
om bij een slechte gang van zaken
meer aandacht te geven aan het
particulier initiatief, sloeg om in
een verder gaande collectivisering.
De gezondheidszorg ging over in
staatshanden en de advocatuur
hangt hetzelfde lot boven het hoofd.
Het aantal ambtenaren is de afgelo
pen tien jaar verdubbeld. Zij vor
men meer en meer een staat binnen
de staat, waar de regering niet om
heen kan. De ambtenaren hebben
dat gemeen met de militairen, die,
zeker na de inval in Oeganda, in
Tanzania invloedrijker zijn gewor
den dan lange tijd het geval is ge
weest.
Magendo
Corruptie is het gevolg. Tot voor
kort ging het land van Nyerere er
terecht prat op dat deze „derde
wereld-ziekte" er niet of nauwelijks
voorkwam. De laatste tijd is het
begrip „magendo" echter gemeen
goed geworden. Zakenlieden klagen
dat goederen in de haven alleen
worden vrijgegeven als er wat geld
onder tafel is doorgegaan. In de
kliniekjes op het platteland ver
wachten verpleegkundigen niet zel
den dat er „een voorstel wordt ge
daan". en de boeren krijgen hun
werktuigen of zaaigoed van de
staatsonderneming eerder als ze de
ambtenaar wat toestoppen.
De afnemende koopkracht speelt
daarbij een belangrijke rol. Wie wei
nig of te weinig verdient, moet bij
verdienen. De zwaksten in de sa
menleving trekken dan aan het
kortste eind. Als er via de officiële
wegen geen brood. zeep. meel of olie
meer te krijgen is. lukt het op de
zwarte markt vaak nog wel. Maar 't
kost geld.