'Voor mij bestaat er geen objectieve muziek' De oerkracht van de materi deievfc*® öfcicRo •xsr SSgSSS--' öSïis?"' Het theater van het onthouden jgSflSSSS" Nederlandse radio schiet tekort voor buitenlandse werknemers mzm i Iets anders bij de borrel? Nasischijven van Albert van Zoonen ■M tol Penderecki met eigen werken in Rotterdam Verlaat overzicht van Antoni Té DONDERDAG 23 OKTOBER 1980 KUNST/RADIO/TELEVISIE TROUW/KWARTET door Ralph Degens ROTTERDAM Direct nadat de Poolse componist Krzysztof Penderecki (46 jaar eind vorige maand in de basiliek van Assisi de première had gedirigeerd van het ,.Te Deum" dat hij voor zijn landgenoot paus Johannes Paulus II schreef, vloog hij naar de Sovjet-Unie waar hij ra Moskou en Leningrad in tien concerten een programma met eigen werken ging dirigeren. En met het enorme applaus van de enthousiaste Russen nog in de herinnering („een fantastisch publiek" is ook zijn ervaring) stapte hij vorige week zaterdag op Schiphol uit voor een weekje Rotterdams Penderecki-festival -v I^V. x door Cees Straus aai pzing^ niet d ndida bcsch< •brei Hoogtepunt daarvan is een program ma met eigen werken (ongeveer de zelfde als in Moskou) dat hij met het Rotterdams Philharmonisch in Den Haag en Rotterdam uitvoert „Een erg geschikt programma" zegt hij tij dens een kort gesprek in een repeti tie-pauze „want het geeft een soort doorsnee van alles wat ik gemaakt heb" Dat „alles" is dan een vijftigtal wer ken die hij in de afgelopen 25 Jaar heeft geschreven. Met als eerste aan dachttrekker „Anaklasis". dat met zijn toen nog verrassend nieuwe ge bruik van slag- en strijkinstrumenten in 1960 zelfs onder de nieuwlichters in Donaueschingen sensatie verwekte Dris jaar later werd zijn „Threnos" voor 52 strijkers de uitschieter die op het overigens nogal teleurstellende iSCM-festival (voor hedendaagse mu ziek) in Amsterdam wegens aanhou dende bijval gebisseerd moest wor den Het bleef (ook door de opdracht .aan de slachtoffers van Hiroshima") vele jaren zijn meest befaamde werk. dat door de meeste orkestmusici on der protest werd gespeeld omdat zij hun strijkinstrumenten daarin met kloppen en krassen moesten „mis bruiken". Zijn „Lukas Passion" (de eerste passiemuziek uit het experi mentele kamp) werd na de première in 1966 in Münster een wereldsucces. Hoogtepunt van zijn oeuvre noemen velen het nu nog Penderecki „Geen hoogtepunt maar wel een soort synthese van mijn expe rimentele werken (waarvan Fluores cence met tikkende schrijfmachi nes, geslagen stukken ijzer en loeien de sirenes het eindpunt betekende) en de introverte polyfone koorstijl van het Stabat Mater dat ik kort na Fluorescenses in 1962 schreef Opdrachten ADVERTENTIE w,es^an*heW .Ketste EddV neeoW*e .Spe\en,s9 Lesseri Na de Lukas Passion ivoor het 700- jarig bestaan van de Münsterse Dom) stromen dan de opdrachten toe. en niets is Penderecki op dit gebied te dol. Hij zet zich zowel aan een korte (elektronische) Hymne voor de ope ning van de Olympische Spelen in München, als aan een omvangrijk werk voor solisten, koor en orkést „Kosmogonia" voor het 25-jarlge be staan van de Verenigde Naties. Daar in wordt onder meer de Amerikaanse kosmonaut Glenn ten tonele gevoerd, omgeven door een „klinkend univer sum" waarvan Mahler alleen maar heeft kunnen dromen Maar daarin is óók een opvallende overeenkomst t« horen met bepaalde passages van zijn „Dies Irae" dat hij drie jaar eer der (1967) ..voor de slachtoffers van Auschwitz" schreef. Wat voor vele van zijn (mogelijk afgunstigei colle ga s en critici aanleiding was hem uit te maken voor een effectenjager die zichzelf almaar herhaalt „Ja" zegt Penderecki „maar degenen die mij het felst bekritiseren zijn zelf niet in staat iets anders te doen dan de mensen met hun muziek te shoe keren." En dat is dan duidelijk een uitspraak van een ouder wordende, gevestigde Penderecki. die niettemin nadrukkelijk laat weten dat hij nog achter alles staat wat hij ooit heeft geschreven. Dat omvat ook de des tijds schokkende, maar nu op dit punt allang achterhaalde, stukken uit zijn wilde jaren Geen weg terug IN zijn Vioolconcert (1976) dat ook in dit festivalprogramma voorkomt, openbaarde zich voor het eerst duide lijk zijn. uiteraard weer omstreden, terugkeer naar de romantiek" Penderecki: Dat is geen weg terug Ik bouw verder op wat ik vroeger heb gemaakt en dat was in wezen ook wat men „romantisch" zou kunnen noe men. Mijn eigen leven, de tijd waarin wij leven, dat alles heeft zijn weerslag in mijn muziek gehad Voor mij be staat er geen objectieve muziek Dat zal ook niemand ontgaan die kennis neemt van de hoog oplaaiende emotionele uitbarstingen die in een brede ritmische golfslag in vrijwel al zijn werken voorkomen. In de Lukas Passion („geen religieus werk maar een algemeen menselijk getuigenis met de Jezusfiguur als centraal punt") en het pauselijk Te Deum '„hoogtepunt tot nu toe van mijn romantische ontwikkeling"), maar ook in veel van zijn instrumentale werken, en in de opera „Die Teufel von Loudun"(naar Aldous Huxley), en ..Paradise Lost" (naar John Mil ton). dat in 1973 werd besteld door de Opera van Chicago Komische opera De ontstaansgeschiedenis van dit werk. dat maar niet uit Penderecki's handen kwam. daardoor al de bij naam Paradise postponed (het uitge- Penderecki repeteert met het Rotterdams Philharmonisch Orkest: koperblazers, een adempauze voor dat crescendo alstublieft re. Ce Vee AMSTERDAM. Sommige kunstenaars kunnen al tijdi leven tot een legende uitgroeien. Je weet wel dat ze maar de publiciteit die er over hen wordt gegeven, is zi iIal dat Je Je kan afvragen of ze Inderdaad nog in leven i n( Catalaanse materieschilder Antoni Tèpies is er een vo* van: wanneer er naar vertegenwoordigers van het al expressionisme wordt gezocht, zal zijn naam er steei zijn. Maar merkwaardig genoeg is zijn werk in ons lan voldoende uitgediept. Het Stedelijk in Amsterdam, enige museum is dat hem. gezien de opbouw van di collectie, had moeten presenteren, heeft het ruim een eeuw behoorlijk laten afweten. ider dllt °J je de al ter h Ig V2 ik vc stelde paradijs) had gekregen en twee jaar te laat (eind 1978) met een mil joen dollar produktiekosten in pre mière ging nadat één week voor die première de regisseur. Virginio Pue- cher. wegens verschil van inzicht met Penderecki door een andere was ver vangen, zou een aardig libretto voor een komische opera kunnen ople veren Maar hij heeft al een opdracht voor een andere komische opera op een onderwerp waaraan hij ongeveer tien jaar geleden al eens begonnen was. te weten Ubu Roi (van Alfred Jarry). Penderecki: „De Opera van Stuttgart moet er in 1984 de première van ge ven. en je weet hoe zoiets met mij gaat Maar Rotterdam kan gerust zijn. De beroemde man. die vier maanden van het jaar dirigerend en docerend, ere doctoraten en andersoortige eerbe wijzen vergarend, door de wereld trekt, en die daama in zijn landhuis bij Krakau de map met componeer opdrachten tevoorschijn haalt, is op tijd gearriveerd voor de zes repetities die nodig waren om het. voor het orkest helemaal nieuwe, programma in te studeren. Zodat de orkestcon certen, evenals de andere activiteiten waarbij Penderecki betrokken is. wel volgens plan zullen verlopen. dan nog bij de hoofdstedelijkeec^ 1 fCP' raga door André Rutten AMSTERDAM Wat Mel Andringa en F. John Herbert, die zich met een hele groep niet-acterende medewerkers The Drawing Legion (het teken-legioen) noemen, nu. tot en met 1 november in Mickery laten zien is nog niet zozeer een voorstel ling. alswel een basis ervoor met een fragment van een voorlopige invulling. Die basis bestaat uit de indeling van de speelruimte en alvast twee (drie) figuren daarin. De eerste figuur is Mei Andringa. die in 1976 met „The Confi dence Man" en in 1979 met „Belshaz-- zars Feast" in Mickery is geweest. Hij is in de fictie van het spel van nu den van vandaag, die de zestiende-eeuwse Italiaanse filosoof kunstenaar Giulio Camillo ondervraagt over het „Thea ter van het onthouden", waar die vele jaren mee bezig geweest is. dat hij mogelijk ook gebouwd heeft, maar waarvan men geen sporen heeft te ruggevonden. Camillo op zijn beurt vertelt, dat hij daarbij weer geïnspi reerd is door de Griekse filosoof-dich- ter Simonides. die de kunst van (of een techniek voor) het onthouden ontwikkelde vind voor wat je ont houden wilt een reeks goed georden de beelden. De grondvorm van het theater van het onthouden, dat Camillo daar in het zestiende eeuwse Italié voor ont wierp. is in de zitmodulen van Micke ry- nagebouwd: een halve cirkel van zeven rijen stoeltjes in zeven compar timenten onderverdeeld. Elk compar timent draagt het embleem van een van de zeven hemellichamen, die voor de Renaissancisten de wereldor de in stand hielden Diana (de maanj. Mercurius. Venus. Apollo (de zom. Mars, Jupiter en Satumus. en die verzinnebeelden ieder ook weer iets. Vandaar dat de titel voor de voorstel- ling-in-aanieg Haptaplus is. waar schijnlijk afgeleid van het Qriekse woord heptapulos. zeven poorten. Met als ondertitel „Readings for Ca millo": Mel Andringa stelt aan de hand van wat hij al een beetje weet vragen aan Camillo. die in de persoon van F. John Heerden antwoord en uitleg geeft, wat Andringa dan weer in zijn hedendaagse interpretatie her haalt. een beejte ironisch-commenta- rierend soms. wat hautain dan gecor rigeerd door de renaissance man. Wat er op volgt is. dat Mei Andringa en F John Herbert samen een hedendaag se foto-studiootje drijven, waarin zij met levende modellen van nu de ze ven klassieke goden, die de genoem de hemellichamen hun naam gev?n. zorgvuldig fotograferen. Iedere avond een andere, dinsdagavond met veel gepas en gemeet Mercurius. Daarna gaat het nog even door. waar bij een monitor wordt bespeeld, zodat ook de manier waarop tegenwoordig het onthouden buiten het menselijke geheugen om georganiseerd is, in Icwes tesp jken de faire Reaj schu1 van en i om< ^bebt hij inlnen ma Antoni Tapies: X et graphisme noirs. litho, 1973. Vreemd toch. want stamverwante ly- risch-abstracten vonden in de hoofd- van Hans Brinkman gaat kijlf I stad altijd onderdak. Maar Sand- een zwaar accent legt op de u bergs voorkeur lag nu eenmaal meer boeiende grafiek, kan een in New York (met Willem de Kooning, compleet beeld van T&pies Jackson Pollock. Bamett Newman) waaraan alleen nog zijn kw dan in Parijs. Waarschijnlijk om die als beeldhouwer ontbreken, reden heerst er in Nederland ook zo veel gebrek aan inzicht over de Euro- Antoni Tèpies is een Catalan pese informelen van de Jaren '50. Na- bepaling betekent meer dan men als Fauturier. Wols. Hartung en een geografische aanduding. Soulages zijn hier slechts bekend van staat ze voor een heel cultu ien i „horen zeggen" dat op belangrijke punten van dat van de rest van Spa Een beetje laat is de belangstelling Tftpies is het Catalaanse kara voor Tèples dus wel die het Stedelijk vinden, niet alleen m zl nu middels een groot overzicht aan ^gesteldheid, maar ook in 1 de dag legt. Gelukkig laat de presen- majre vorm. in de aanwendin tatie weinig te wensen over en wie j(euze van zijn materialen eeuwen worden in het dageliL ven in Catalonié reeds gebrm) cn terialen die elders tot afval gerekend, opnieuw toegepas C vorm van recycling komt nie uit een modieuze manier vant besparing, maar vindt hai sprong in de armoede van d« king. Materialen die hun dun atjru held hebben bewezen, kunw goed zijn voor een doel waanf nimmer hebben gediend. Dennenaalden Vanuit die achtergrond is hel klaren als Tapies voor zijn s en bij voorbeeld canvas gebnj bundel stro, dennenaalden c' de jaren vijftig werd zijn I volstrekt onorthodox bes^ maar in feite deed hij met a als zovele Catalanen. Zijn i des wortelen dus in de volk» dat ze later ook door de Am? n O zijn toegepast, wijst eerder i._. modieuze instelling dan op «KJ Tapies Wat hij ermee deed, w ni wens meer doordacht T»| ni£ voortdurend op zoek naar i kracht van de materie. De kei zijn materialen mag dan op I *m3 volkomen simpel lijken: ze he< ïn, te maken met een volstrekt p tsl\ vorm van het bestaan. Niet vo ontleent hij het materiaal ste®' de natuur en onttrekt zich aan een door de technologie b maatschappij Zijn materieschildenjen aards als het land waar hij komt, hij geeft zich als het aan de grond waarop hij verbindt er tegelijkertijd eei ke waarde aan. die echter stijgt boven haar symboliscl kenis. Daarom laten de tel veelvuldig in zijn werk zijn te zich ook niet op een psycholi grondslag verklaren. Ze hebben dnd stens een archetypische func zijn daardoor ook weer uni' verklaren beeld komt Het is deels al wel thea ter. en deels nog maar theater in ontwerp. Wie dat leuk vindt zal het best interesseren, vooral ook omdat met veel gevoel voor kleine humor gedaan wordt. rrin trde W ücl door Riet Dlemer Speciaal vandaag Nieuw oud: de BR-show. Populaire Nederlanders als: la Paay. Ia Haanappel en Barry Hughes bestrijden elkaar ten bate van een goed doel. Giebe len. giechelen en wat ben jij goed. hoe vind je mij? Ned. 1/19.50 Helmert Woudenberg is de nieuwe presentator van Denk beeld, waarin gepraat wordt over zekerheden en twijfels. Ex-gastheer Freek de Jonge praat nog een keer mee. Ned. 1/22.10 Achter het Nieuws wordt gevuld met gesprekken met staatssecretaris Brokx en ka merlid Marcel van Dam over het huurbeleid, met de vervui ling van de Noordzee en met een verslag van een D'66-debat over kernbewapening en op slag van kernwapens. Ned. 2/22.30 Hoofdpersoon in NCRV glo baal is Hedy d'Ancona, femi niste. lid van de Eerste Kamer, die afgeschaft moet worden. Hilv. 1/13.20 HILVERSUM Petnaest godina radio programma za strane radnike u Holandjia. Een regeltje abacadabra op de Neder landse radio: onbekende klanken, vreemde talen, afgewisseld door volksmuziek die aan vakantielanden doet denken: Grie kenland. Spanje, Joegoslavië. Bovenstande Joegoslavische aankondiging is er een van zeven in vreemde talen bij het vijftienjarige bestaan van radioprogramma's voor buiten landse werknemers in Nederland. Een soort jubileum van die afgepaste blokjes op ..gettozender" Hilversum 2 op zondag middag en voor deze speciale gelegenheid met Nederlandse tekst en muziek van bekende groepen, waaronder het trio Hellenique. De toegemeten tijd is met wat natte vingerwerk verdeeld naar het aantal vertegenwoordigers per volk in Ne derland. Voor de-grootste groep, de 100.000 Turken 35 minuten, voor de 25.000 Italianen 20 minuten De Kaap-Verdianen moeten 20 minuten delen met de Portugezen. Drie uur en vijf minuten totaal en op de zondag avond een half uur voor de kinderen van de buitenlanders: Thuisland voor de tweede generatie. Dit alles op een totaal 445 uur Nederlandse radio per week Broodnodig Zet daar tegenover dat de Bondsre publiek Duitsland voor iedere grotere groep buitenlanders elke dag een half uur radiozendtijd beschikbaar heeft en dat ook Engeland en België dit werk fors aanpakken. „Dan schieten wij tekort. Hij lijkt ons toe. dat zo'n voorziening ook in ons land broodno dig is, nu al die groepen ervoor staan hier een gelijkwaardige plaats te ver werven. Het zou mooi zijn als we tenminste de vijf grootste groepen een half uur per dag zouden kunnen bieden." vindt C Cabout. hoofd dienst radioprogramma van de NOS Bij zijn ideaal toekomstbeeld wordt hij echter geremd door de gedachte, dat er op de NOS-zendtijd voor infor matieve programma's op de radio zo veel niet overschiet en dat het hele maal op de bestaande radiozenders niet kan Hij ziet echter mogelijkheden voor meer radio voor buitenlanders in het verschiet als er een FM-net met lan delijke dekking voor de regionale en lokale omroep in 1984 gereeed komt Daarop kan ook de instructieve om roep een plaats krijgen. Hoe belangrijk die paar minuten ra dio in de eigen taal over gebeurtenis sen in het vaderland en over informa- C. Cabout (NOS): 'Tenminste een half uur per dag'. tie over Nederlandse wettelijke rege lingen. onderwijs, huisvesting, wer ken. ziek zijn en remigratie zijn blijkt wel. Slechts twee op de tien buiten landse arbeiders hier beheerst eniger mate het Nederlands. De rest. de an dere acht dus niet. Voeg daarbij het analfabetisme: alleen al van de Ma rokkanen kan zestig procent lezen noch schrijven Vrouwen Met meer zendtijd zou de radio ook een rol kunnen spelen voor buiten landse vrouwen, met name uit Islami tische landen, die zich met hun kinde ren bij hun man hebben gevoegd Uit angst voor de omringende westerse maatschappij laten veel Turken en Marokkanen hun vrouwen hier min of meer opgesloten in huis. Ze leven in een isolement, mogen niet alleen boodschappen doen en niet met Ne derlandse vrouwen praten Uit een recent onderzoek van de dienst Kijk- en luisteronderzoek van de NOS is gebleken dat eenennegen tig procent van de buitenlanders „hun" programma van grote beteke nis vindt Gemiddeld tachtig procent zet het toestel speciaal aan en 43 procent luistert elke week. Er zijn wel onderlinge verschillen in het luister gedrag van de Kaap Verdianen. Grie ken. Joegoslaven. Italianen. Turken. Marokkanen. Portugezen en Span jaarden. Zo blijken de Turken. Kaap Verdianen. Marokkanen en Joegosla ven zeer trouwe afnemers. En-derde deel van de Italianen zegt daarente gen het voor hun bestemde program ma helemaal niet te kennen Het NOS-onderzoek is echter een voorlopige Een definitief resultaat met gegevens over kwaliteit komt over een half jaar. Daarom is nu nog niet te zeggen waarom Italianen zo lauw reageren. Bij gissingen moet het blijven. Die gaan in de richting van: het programma bevalt niet. men kan de Italiaanse radio hier toch wel ont vangen of men luistert naar de Neder landse radio omdat veel Italianen met Nederlandse vrouwen zijn ge trouwd. Datzelfde kan ook van de niet bijster hoge belangstelling voor de Spaanse uitzendingen worden ge zegd Verlangens Bij de presentatoren van de program ma's zijn nogal wat wensen binnenge komen. terwijl de presentatoren «af komstig uit de verschillende landen) zelf ook een aantal verlangens voor hun uitzendingen hebben. Zo is de algemene klacht dat luisteraars ..mensen als ikzelf" niet voldoende aan bod vinden komen De Turkse presentator zou graag: da gelijks een vast programma willen hebben om meer aandacht te kunnen besteden aan minderheidsgroepen binnen de Turkse gemeenschap. De Marokkaanse presentator zou meer willen doen voor de Berbers, die een eigen taal hebben. Ook meer zendtijd wil de Spaanse presentatrice vooral om groeperingen onder Spanjaarden te bedienen die een eigen cultuur hebben en een eigen taal spreken De Portugese presentator moet nu twee nationaliteiten bedienen: Portugezen en Kaap Verdianen. „Die verschillen net zoveel van elkaar als Nederlan ders van Surinamers" Aan precaire politieke zaken waagt men zich in de programma's niet. „ook al ervaart iedere Marokkaan het alsof hij aan politiek doet als hij voor l_60n JonOP waard zijn mening uitkomt", zegt Nico Hammelburg. eindredacteur van het Van onze kunstredactie radioprogramma voor de buitenland se werknemers. Hij geeft het voor beeld van de man die voor een oogo peratie in een Nederlands ziekenhuis lag en daarover geïnterviewd zou worden. Voor het zover was. was hij gevlucht. „Ze zijn bang voor repre sailles in het thuisland. Zouden we meer aan bewustmaking doen dan wordt de band met het moederland losser", aldus Hammelburg, die voor af met de presentators de inhoud van de programma's bespreekt, maar het geen censuur noemt „We werken sa men op basis van vertrouwen" Verschuivingen Opvallend in de presentatie Stedelijk, die ruim 33 Jaar ken beslaat, is de steeds coi volgehouden benadering van ten aanzien van zijn onderwerpen 1 zijn natuurlijk verschuivingen -v< aanpak te zien. maar dir dotpon heel vloeiend voor en nooit Tipies heeft zich bij voorbeeldjttte tijd met een zandachtig effect schilderijen bezig gehouden, voor hij marmergruis door mengde. Eerst in de Jaren zepdc worden zijn schilderijen licht der de invloed van de „stilte" langzamerhand in de modemei binnenkruipt, wordt zijn w» lucider. Als zodanig heeft Töpt# wel voor zichzelf een antwoord lij 1 vinden op de uitdaging die de£nst( garde aan hem stelde. De leggende activiteiten, waai zich in de jaren vijftig bezigl die uiteraard door de tijd ingehaald, krijgen zo een heel karakter. Dat is de reden dat ook nu nog steeds zo'n s werk maakt Tot 16 november in het Museum in Amsterdam, geopend van 9.30-17 uur en op^ vanaf 13 uur. Galerie Bri Kerkstraat 105 in Amsterdam het werk tot 7 november in h dinsdag tot en met vrijdag val| uur, op zaterdag van 12-18 i grafiek verhuist daarna nat rie Tambaran in Deventer, november tot 26 januari. reel it VI Johan Kaartprijs vol AM8TERDAM - Leen Jongi die op het ogenblik met Rob de voorstelling „Duidelijk zo"lj krijgt de Johan Kaartprijs 19 Een jaarlijkse prijs van de stil tot bevordering van de blijj kluchtkunst voor een actrice, f of vrije produktie in het genre, Johan Kaart uitblonk De prijs bestaat uit een beeldje, dat Johan Kaart en gemaakt is door de beeldl Pieter de Monchy ADVERTENTIE Kwaliteit die je écht proeft.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 4