'Voor mij bestaat er
geen objectieve muziek'
De oerkracht
van de materi
deievfc*®
öfcicRo
•xsr
SSgSSS--'
öSïis?"'
Het theater van
het onthouden
jgSflSSSS"
Nederlandse radio schiet tekort
voor buitenlandse werknemers
mzm
i
Iets anders bij de borrel? Nasischijven van Albert van Zoonen
■M tol
Penderecki met eigen werken in Rotterdam
Verlaat overzicht van Antoni Té
DONDERDAG 23 OKTOBER 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door Ralph Degens
ROTTERDAM Direct nadat de Poolse componist Krzysztof Penderecki (46 jaar eind
vorige maand in de basiliek van Assisi de première had gedirigeerd van het ,.Te Deum" dat hij
voor zijn landgenoot paus Johannes Paulus II schreef, vloog hij naar de Sovjet-Unie waar hij
ra Moskou en Leningrad in tien concerten een programma met eigen werken ging dirigeren. En
met het enorme applaus van de enthousiaste Russen nog in de herinnering („een fantastisch
publiek" is ook zijn ervaring) stapte hij vorige week zaterdag op Schiphol uit voor een weekje
Rotterdams Penderecki-festival
-v
I^V. x
door Cees Straus
aai
pzing^
niet d
ndida
bcsch<
•brei
Hoogtepunt daarvan is een program
ma met eigen werken (ongeveer de
zelfde als in Moskou) dat hij met het
Rotterdams Philharmonisch in Den
Haag en Rotterdam uitvoert „Een
erg geschikt programma" zegt hij tij
dens een kort gesprek in een repeti
tie-pauze „want het geeft een soort
doorsnee van alles wat ik gemaakt
heb"
Dat „alles" is dan een vijftigtal wer
ken die hij in de afgelopen 25 Jaar
heeft geschreven. Met als eerste aan
dachttrekker „Anaklasis". dat met
zijn toen nog verrassend nieuwe ge
bruik van slag- en strijkinstrumenten
in 1960 zelfs onder de nieuwlichters in
Donaueschingen sensatie verwekte
Dris jaar later werd zijn „Threnos"
voor 52 strijkers de uitschieter die op
het overigens nogal teleurstellende
iSCM-festival (voor hedendaagse mu
ziek) in Amsterdam wegens aanhou
dende bijval gebisseerd moest wor
den Het bleef (ook door de opdracht
.aan de slachtoffers van Hiroshima")
vele jaren zijn meest befaamde werk.
dat door de meeste orkestmusici on
der protest werd gespeeld omdat zij
hun strijkinstrumenten daarin met
kloppen en krassen moesten „mis
bruiken". Zijn „Lukas Passion" (de
eerste passiemuziek uit het experi
mentele kamp) werd na de première
in 1966 in Münster een wereldsucces.
Hoogtepunt van zijn oeuvre noemen
velen het nu nog
Penderecki „Geen hoogtepunt maar
wel een soort synthese van mijn expe
rimentele werken (waarvan Fluores
cence met tikkende schrijfmachi
nes, geslagen stukken ijzer en loeien
de sirenes het eindpunt betekende)
en de introverte polyfone koorstijl
van het Stabat Mater dat ik kort na
Fluorescenses in 1962 schreef
Opdrachten
ADVERTENTIE
w,es^an*heW
.Ketste
EddV neeoW*e
.Spe\en,s9 Lesseri
Na de Lukas Passion ivoor het 700-
jarig bestaan van de Münsterse Dom)
stromen dan de opdrachten toe. en
niets is Penderecki op dit gebied te
dol. Hij zet zich zowel aan een korte
(elektronische) Hymne voor de ope
ning van de Olympische Spelen in
München, als aan een omvangrijk
werk voor solisten, koor en orkést
„Kosmogonia" voor het 25-jarlge be
staan van de Verenigde Naties. Daar
in wordt onder meer de Amerikaanse
kosmonaut Glenn ten tonele gevoerd,
omgeven door een „klinkend univer
sum" waarvan Mahler alleen maar
heeft kunnen dromen Maar daarin is
óók een opvallende overeenkomst t«
horen met bepaalde passages van
zijn „Dies Irae" dat hij drie jaar eer
der (1967) ..voor de slachtoffers van
Auschwitz" schreef. Wat voor vele
van zijn (mogelijk afgunstigei colle
ga s en critici aanleiding was hem uit
te maken voor een effectenjager die
zichzelf almaar herhaalt
„Ja" zegt Penderecki „maar degenen
die mij het felst bekritiseren zijn zelf
niet in staat iets anders te doen dan
de mensen met hun muziek te shoe
keren." En dat is dan duidelijk een
uitspraak van een ouder wordende,
gevestigde Penderecki. die niettemin
nadrukkelijk laat weten dat hij nog
achter alles staat wat hij ooit heeft
geschreven. Dat omvat ook de des
tijds schokkende, maar nu op dit
punt allang achterhaalde, stukken
uit zijn wilde jaren
Geen weg terug
IN zijn Vioolconcert (1976) dat ook in
dit festivalprogramma voorkomt,
openbaarde zich voor het eerst duide
lijk zijn. uiteraard weer omstreden,
terugkeer naar de romantiek"
Penderecki: Dat is geen weg terug Ik
bouw verder op wat ik vroeger heb
gemaakt en dat was in wezen ook wat
men „romantisch" zou kunnen noe
men. Mijn eigen leven, de tijd waarin
wij leven, dat alles heeft zijn weerslag
in mijn muziek gehad Voor mij be
staat er geen objectieve muziek
Dat zal ook niemand ontgaan die
kennis neemt van de hoog oplaaiende
emotionele uitbarstingen die in een
brede ritmische golfslag in vrijwel al
zijn werken voorkomen. In de Lukas
Passion („geen religieus werk maar
een algemeen menselijk getuigenis
met de Jezusfiguur als centraal
punt") en het pauselijk Te Deum
'„hoogtepunt tot nu toe van mijn
romantische ontwikkeling"), maar
ook in veel van zijn instrumentale
werken, en in de opera „Die Teufel
von Loudun"(naar Aldous Huxley),
en ..Paradise Lost" (naar John Mil
ton). dat in 1973 werd besteld door de
Opera van Chicago
Komische opera
De ontstaansgeschiedenis van dit
werk. dat maar niet uit Penderecki's
handen kwam. daardoor al de bij
naam Paradise postponed (het uitge-
Penderecki repeteert met het Rotterdams Philharmonisch Orkest:
koperblazers, een adempauze voor dat crescendo alstublieft
re. Ce Vee
AMSTERDAM. Sommige kunstenaars kunnen al tijdi
leven tot een legende uitgroeien. Je weet wel dat ze
maar de publiciteit die er over hen wordt gegeven, is zi iIal
dat Je Je kan afvragen of ze Inderdaad nog in leven i n(
Catalaanse materieschilder Antoni Tèpies is er een vo*
van: wanneer er naar vertegenwoordigers van het al
expressionisme wordt gezocht, zal zijn naam er steei
zijn. Maar merkwaardig genoeg is zijn werk in ons lan
voldoende uitgediept. Het Stedelijk in Amsterdam,
enige museum is dat hem. gezien de opbouw van di
collectie, had moeten presenteren, heeft het ruim een
eeuw behoorlijk laten afweten.
ider
dllt
°J je de
al ter h
Ig V2
ik vc
stelde paradijs) had gekregen en twee
jaar te laat (eind 1978) met een mil
joen dollar produktiekosten in pre
mière ging nadat één week voor die
première de regisseur. Virginio Pue-
cher. wegens verschil van inzicht met
Penderecki door een andere was ver
vangen, zou een aardig libretto voor
een komische opera kunnen ople
veren
Maar hij heeft al een opdracht voor
een andere komische opera op een
onderwerp waaraan hij ongeveer tien
jaar geleden al eens begonnen was. te
weten Ubu Roi (van Alfred Jarry).
Penderecki: „De Opera van Stuttgart
moet er in 1984 de première van ge
ven. en je weet hoe zoiets met mij
gaat
Maar Rotterdam kan gerust zijn. De
beroemde man. die vier maanden van
het jaar dirigerend en docerend, ere
doctoraten en andersoortige eerbe
wijzen vergarend, door de wereld
trekt, en die daama in zijn landhuis
bij Krakau de map met componeer
opdrachten tevoorschijn haalt, is op
tijd gearriveerd voor de zes repetities
die nodig waren om het. voor het
orkest helemaal nieuwe, programma
in te studeren. Zodat de orkestcon
certen, evenals de andere activiteiten
waarbij Penderecki betrokken is. wel
volgens plan zullen verlopen.
dan nog bij de hoofdstedelijkeec^
1 fCP'
raga
door André Rutten
AMSTERDAM Wat Mel Andringa en F. John Herbert, die
zich met een hele groep niet-acterende medewerkers The
Drawing Legion (het teken-legioen) noemen, nu. tot en met 1
november in Mickery laten zien is nog niet zozeer een voorstel
ling. alswel een basis ervoor met een fragment van een
voorlopige invulling.
Die basis bestaat uit de indeling van
de speelruimte en alvast twee (drie)
figuren daarin. De eerste figuur is Mei
Andringa. die in 1976 met „The Confi
dence Man" en in 1979 met „Belshaz--
zars Feast" in Mickery is geweest. Hij
is in de fictie van het spel van nu den
van vandaag, die de zestiende-eeuwse
Italiaanse filosoof kunstenaar Giulio
Camillo ondervraagt over het „Thea
ter van het onthouden", waar die vele
jaren mee bezig geweest is. dat hij
mogelijk ook gebouwd heeft, maar
waarvan men geen sporen heeft te
ruggevonden. Camillo op zijn beurt
vertelt, dat hij daarbij weer geïnspi
reerd is door de Griekse filosoof-dich-
ter Simonides. die de kunst van (of
een techniek voor) het onthouden
ontwikkelde vind voor wat je ont
houden wilt een reeks goed georden
de beelden.
De grondvorm van het theater van
het onthouden, dat Camillo daar in
het zestiende eeuwse Italié voor ont
wierp. is in de zitmodulen van Micke
ry- nagebouwd: een halve cirkel van
zeven rijen stoeltjes in zeven compar
timenten onderverdeeld. Elk compar
timent draagt het embleem van een
van de zeven hemellichamen, die
voor de Renaissancisten de wereldor
de in stand hielden Diana (de maanj.
Mercurius. Venus. Apollo (de zom.
Mars, Jupiter en Satumus. en die
verzinnebeelden ieder ook weer iets.
Vandaar dat de titel voor de voorstel-
ling-in-aanieg Haptaplus is. waar
schijnlijk afgeleid van het Qriekse
woord heptapulos. zeven poorten.
Met als ondertitel „Readings for Ca
millo": Mel Andringa stelt aan de
hand van wat hij al een beetje weet
vragen aan Camillo. die in de persoon
van F. John Heerden antwoord en
uitleg geeft, wat Andringa dan weer
in zijn hedendaagse interpretatie her
haalt. een beejte ironisch-commenta-
rierend soms. wat hautain dan gecor
rigeerd door de renaissance man. Wat
er op volgt is. dat Mei Andringa en F
John Herbert samen een hedendaag
se foto-studiootje drijven, waarin zij
met levende modellen van nu de ze
ven klassieke goden, die de genoem
de hemellichamen hun naam gev?n.
zorgvuldig fotograferen. Iedere
avond een andere, dinsdagavond met
veel gepas en gemeet Mercurius.
Daarna gaat het nog even door. waar
bij een monitor wordt bespeeld, zodat
ook de manier waarop tegenwoordig
het onthouden buiten het menselijke
geheugen om georganiseerd is, in
Icwes
tesp
jken
de
faire
Reaj
schu1
van
en i
om<
^bebt
hij
inlnen
ma
Antoni Tapies: X et graphisme noirs. litho, 1973.
Vreemd toch. want stamverwante ly-
risch-abstracten vonden in de hoofd- van Hans Brinkman gaat kijlf I
stad altijd onderdak. Maar Sand- een zwaar accent legt op de u
bergs voorkeur lag nu eenmaal meer boeiende grafiek, kan een
in New York (met Willem de Kooning, compleet beeld van T&pies
Jackson Pollock. Bamett Newman) waaraan alleen nog zijn kw
dan in Parijs. Waarschijnlijk om die als beeldhouwer ontbreken,
reden heerst er in Nederland ook zo
veel gebrek aan inzicht over de Euro- Antoni Tèpies is een Catalan
pese informelen van de Jaren '50. Na- bepaling betekent meer dan
men als Fauturier. Wols. Hartung en een geografische aanduding.
Soulages zijn hier slechts bekend van staat ze voor een heel cultu ien i
„horen zeggen" dat op belangrijke punten
van dat van de rest van Spa
Een beetje laat is de belangstelling Tftpies is het Catalaanse kara
voor Tèples dus wel die het Stedelijk vinden, niet alleen m zl
nu middels een groot overzicht aan ^gesteldheid, maar ook in 1
de dag legt. Gelukkig laat de presen- majre vorm. in de aanwendin
tatie weinig te wensen over en wie j(euze van zijn materialen
eeuwen worden in het dageliL
ven in Catalonié reeds gebrm) cn
terialen die elders tot afval
gerekend, opnieuw toegepas C
vorm van recycling komt nie
uit een modieuze manier vant
besparing, maar vindt hai
sprong in de armoede van d«
king. Materialen die hun dun atjru
held hebben bewezen, kunw
goed zijn voor een doel waanf
nimmer hebben gediend.
Dennenaalden
Vanuit die achtergrond is hel
klaren als Tapies voor zijn s
en bij voorbeeld canvas gebnj
bundel stro, dennenaalden c'
de jaren vijftig werd zijn I
volstrekt onorthodox bes^
maar in feite deed hij met a
als zovele Catalanen. Zijn i
des wortelen dus in de volk»
dat ze later ook door de Am? n O
zijn toegepast, wijst eerder i._.
modieuze instelling dan op «KJ
Tapies Wat hij ermee deed, w ni
wens meer doordacht T»| ni£
voortdurend op zoek naar i
kracht van de materie. De kei
zijn materialen mag dan op I *m3
volkomen simpel lijken: ze he< ïn,
te maken met een volstrekt p tsl\
vorm van het bestaan. Niet vo
ontleent hij het materiaal ste®'
de natuur en onttrekt zich
aan een door de technologie b
maatschappij
Zijn materieschildenjen
aards als het land waar hij
komt, hij geeft zich als het
aan de grond waarop hij
verbindt er tegelijkertijd eei
ke waarde aan. die echter
stijgt boven haar symboliscl
kenis. Daarom laten de tel
veelvuldig in zijn werk zijn te
zich ook niet op een psycholi
grondslag verklaren. Ze hebben dnd
stens een archetypische func
zijn daardoor ook weer uni'
verklaren
beeld komt Het is deels al wel thea
ter. en deels nog maar theater in
ontwerp. Wie dat leuk vindt zal het
best interesseren, vooral ook omdat
met veel gevoel voor kleine humor
gedaan wordt.
rrin
trde
W
ücl
door Riet Dlemer
Speciaal vandaag
Nieuw oud: de BR-show.
Populaire Nederlanders als: la
Paay. Ia Haanappel en Barry
Hughes bestrijden elkaar ten
bate van een goed doel. Giebe
len. giechelen en wat ben jij
goed. hoe vind je mij?
Ned. 1/19.50
Helmert Woudenberg is de
nieuwe presentator van Denk
beeld, waarin gepraat wordt
over zekerheden en twijfels.
Ex-gastheer Freek de Jonge
praat nog een keer mee.
Ned. 1/22.10
Achter het Nieuws wordt
gevuld met gesprekken met
staatssecretaris Brokx en ka
merlid Marcel van Dam over
het huurbeleid, met de vervui
ling van de Noordzee en met
een verslag van een D'66-debat
over kernbewapening en op
slag van kernwapens.
Ned. 2/22.30
Hoofdpersoon in NCRV glo
baal is Hedy d'Ancona, femi
niste. lid van de Eerste Kamer,
die afgeschaft moet worden.
Hilv. 1/13.20
HILVERSUM Petnaest godina radio programma za strane
radnike u Holandjia. Een regeltje abacadabra op de Neder
landse radio: onbekende klanken, vreemde talen, afgewisseld
door volksmuziek die aan vakantielanden doet denken: Grie
kenland. Spanje, Joegoslavië. Bovenstande Joegoslavische
aankondiging is er een van zeven in vreemde talen bij het
vijftienjarige bestaan van radioprogramma's voor buiten
landse werknemers in Nederland. Een soort jubileum van die
afgepaste blokjes op ..gettozender" Hilversum 2 op zondag
middag en voor deze speciale gelegenheid met Nederlandse
tekst en muziek van bekende groepen, waaronder het trio
Hellenique.
De toegemeten tijd is met wat natte
vingerwerk verdeeld naar het aantal
vertegenwoordigers per volk in Ne
derland. Voor de-grootste groep, de
100.000 Turken 35 minuten, voor de
25.000 Italianen 20 minuten De
Kaap-Verdianen moeten 20 minuten
delen met de Portugezen. Drie uur en
vijf minuten totaal en op de zondag
avond een half uur voor de kinderen
van de buitenlanders: Thuisland voor
de tweede generatie. Dit alles op een
totaal 445 uur Nederlandse radio per
week
Broodnodig
Zet daar tegenover dat de Bondsre
publiek Duitsland voor iedere grotere
groep buitenlanders elke dag een half
uur radiozendtijd beschikbaar heeft
en dat ook Engeland en België dit
werk fors aanpakken. „Dan schieten
wij tekort. Hij lijkt ons toe. dat zo'n
voorziening ook in ons land broodno
dig is, nu al die groepen ervoor staan
hier een gelijkwaardige plaats te ver
werven. Het zou mooi zijn als we
tenminste de vijf grootste groepen
een half uur per dag zouden kunnen
bieden." vindt C Cabout. hoofd
dienst radioprogramma van de NOS
Bij zijn ideaal toekomstbeeld wordt
hij echter geremd door de gedachte,
dat er op de NOS-zendtijd voor infor
matieve programma's op de radio zo
veel niet overschiet en dat het hele
maal op de bestaande radiozenders
niet kan
Hij ziet echter mogelijkheden voor
meer radio voor buitenlanders in het
verschiet als er een FM-net met lan
delijke dekking voor de regionale en
lokale omroep in 1984 gereeed komt
Daarop kan ook de instructieve om
roep een plaats krijgen.
Hoe belangrijk die paar minuten ra
dio in de eigen taal over gebeurtenis
sen in het vaderland en over informa-
C. Cabout (NOS): 'Tenminste een
half uur per dag'.
tie over Nederlandse wettelijke rege
lingen. onderwijs, huisvesting, wer
ken. ziek zijn en remigratie zijn blijkt
wel. Slechts twee op de tien buiten
landse arbeiders hier beheerst eniger
mate het Nederlands. De rest. de an
dere acht dus niet. Voeg daarbij het
analfabetisme: alleen al van de Ma
rokkanen kan zestig procent lezen
noch schrijven
Vrouwen
Met meer zendtijd zou de radio ook
een rol kunnen spelen voor buiten
landse vrouwen, met name uit Islami
tische landen, die zich met hun kinde
ren bij hun man hebben gevoegd Uit
angst voor de omringende westerse
maatschappij laten veel Turken en
Marokkanen hun vrouwen hier min of
meer opgesloten in huis. Ze leven in
een isolement, mogen niet alleen
boodschappen doen en niet met Ne
derlandse vrouwen praten
Uit een recent onderzoek van de
dienst Kijk- en luisteronderzoek van
de NOS is gebleken dat eenennegen
tig procent van de buitenlanders
„hun" programma van grote beteke
nis vindt Gemiddeld tachtig procent
zet het toestel speciaal aan en 43
procent luistert elke week. Er zijn wel
onderlinge verschillen in het luister
gedrag van de Kaap Verdianen. Grie
ken. Joegoslaven. Italianen. Turken.
Marokkanen. Portugezen en Span
jaarden. Zo blijken de Turken. Kaap
Verdianen. Marokkanen en Joegosla
ven zeer trouwe afnemers. En-derde
deel van de Italianen zegt daarente
gen het voor hun bestemde program
ma helemaal niet te kennen
Het NOS-onderzoek is echter een
voorlopige Een definitief resultaat
met gegevens over kwaliteit komt
over een half jaar. Daarom is nu nog
niet te zeggen waarom Italianen zo
lauw reageren. Bij gissingen moet het
blijven. Die gaan in de richting van:
het programma bevalt niet. men kan
de Italiaanse radio hier toch wel ont
vangen of men luistert naar de Neder
landse radio omdat veel Italianen
met Nederlandse vrouwen zijn ge
trouwd. Datzelfde kan ook van de
niet bijster hoge belangstelling voor
de Spaanse uitzendingen worden ge
zegd
Verlangens
Bij de presentatoren van de program
ma's zijn nogal wat wensen binnenge
komen. terwijl de presentatoren «af
komstig uit de verschillende landen)
zelf ook een aantal verlangens voor
hun uitzendingen hebben. Zo is de
algemene klacht dat luisteraars
..mensen als ikzelf" niet voldoende
aan bod vinden komen
De Turkse presentator zou graag: da
gelijks een vast programma willen
hebben om meer aandacht te kunnen
besteden aan minderheidsgroepen
binnen de Turkse gemeenschap. De
Marokkaanse presentator zou meer
willen doen voor de Berbers, die een
eigen taal hebben. Ook meer zendtijd
wil de Spaanse presentatrice vooral
om groeperingen onder Spanjaarden
te bedienen die een eigen cultuur
hebben en een eigen taal spreken De
Portugese presentator moet nu twee
nationaliteiten bedienen: Portugezen
en Kaap Verdianen. „Die verschillen
net zoveel van elkaar als Nederlan
ders van Surinamers"
Aan precaire politieke zaken waagt
men zich in de programma's niet.
„ook al ervaart iedere Marokkaan het
alsof hij aan politiek doet als hij voor l_60n JonOP waard
zijn mening uitkomt", zegt Nico
Hammelburg. eindredacteur van het Van onze kunstredactie
radioprogramma voor de buitenland
se werknemers. Hij geeft het voor
beeld van de man die voor een oogo
peratie in een Nederlands ziekenhuis
lag en daarover geïnterviewd zou
worden. Voor het zover was. was hij
gevlucht. „Ze zijn bang voor repre
sailles in het thuisland. Zouden we
meer aan bewustmaking doen dan
wordt de band met het moederland
losser", aldus Hammelburg, die voor
af met de presentators de inhoud van
de programma's bespreekt, maar het
geen censuur noemt „We werken sa
men op basis van vertrouwen"
Verschuivingen
Opvallend in de presentatie
Stedelijk, die ruim 33 Jaar
ken beslaat, is de steeds coi
volgehouden benadering van
ten aanzien van zijn onderwerpen 1
zijn natuurlijk verschuivingen -v<
aanpak te zien. maar dir dotpon
heel vloeiend voor en nooit
Tipies heeft zich bij voorbeeldjttte
tijd met een zandachtig effect
schilderijen bezig gehouden,
voor hij marmergruis door
mengde. Eerst in de Jaren zepdc
worden zijn schilderijen licht
der de invloed van de „stilte"
langzamerhand in de modemei
binnenkruipt, wordt zijn w»
lucider. Als zodanig heeft Töpt#
wel voor zichzelf een antwoord lij 1
vinden op de uitdaging die de£nst(
garde aan hem stelde. De
leggende activiteiten, waai
zich in de jaren vijftig bezigl
die uiteraard door de tijd
ingehaald, krijgen zo een heel
karakter. Dat is de reden dat
ook nu nog steeds zo'n s
werk maakt
Tot 16 november in het
Museum in Amsterdam,
geopend van 9.30-17 uur en op^
vanaf 13 uur. Galerie Bri
Kerkstraat 105 in Amsterdam
het werk tot 7 november in h
dinsdag tot en met vrijdag val|
uur, op zaterdag van 12-18 i
grafiek verhuist daarna nat
rie Tambaran in Deventer,
november tot 26 januari.
reel
it VI
Johan Kaartprijs vol
AM8TERDAM - Leen Jongi
die op het ogenblik met Rob
de voorstelling „Duidelijk zo"lj
krijgt de Johan Kaartprijs 19
Een jaarlijkse prijs van de stil
tot bevordering van de blijj
kluchtkunst voor een actrice, f
of vrije produktie in het genre,
Johan Kaart uitblonk
De prijs bestaat uit een
beeldje, dat Johan Kaart
en gemaakt is door de beeldl
Pieter de Monchy
ADVERTENTIE
Kwaliteit
die je écht proeft.