broeit in de haven
IAG 27 SEPTEMBER 1980
TROUW/KWARTET
13
■REPORTAGE!
„In de Rotterdamse haven zullen vele arbeidsplaatsen verloren gaan."
Met deze zin wordt in de donderdag gepubliceerde stukgoed-nota van
de gemeente Rotterdam zwart-op-wit bevestigd wat veel
havenarbeiders allang vrezen. Hun onzekerheid over de toekomst(ige
werkgelegenheid) leidde een jaar geleden tot een langdurige staking
Sindsdien is het niet meer rustig geweest in Wereldhaven nummer éen.
door Henny de Lange
)TTERDAM „De schepen
rden telkens groter, de verwer-
ïgscapaciteit per uur neemt toe
ordat de pompen en pijpen
eds groter worden. Sinds een
ital jaren werken ze in de rui-
n met steeds meer bulldozers
ar nog maar een paar mensen
n staan. De opslag en kwali-
tscontrole in de silo's gebeurt
eds meer via gesloten circuits
vanuit computerkamertjes
jtuurd worden. Kortom: er
rdt steeds minder met directe
nkracht gewerkt. Het is wel
arbeidsverbetering, maar dan
or de werkgever, niet voor de
rknemer."
deze paar zinnen schetst zomaar een
tterdamse havenarbeider de ontwikke
len die aan de gang zijn in „zijn ha-
Een ontwikkeling die niet te stuiten
en uit economische overwegingen best
dig zal zijn zegt hij, maar de werkgevers
eten niet raar opkijken als dat leidt tot
rust of in de haven tot een nieuwe
king.
havenstaking van 1979 in de Rotter-
nse haven: zuiver een loonconflict of
h een signaal van de onvrede, de onrust
er leeft in de haven? Een vraag die wat
t lijkt gesteld de staking in het
frgoed is al weer een Jaar geleden
ar die ook nü wel degelijk van belang
want het is nog steeds onrustig en de
tste weken broeit er duidelijk iets in de
ren.
loonconflict of een signaal? „Haven-
■beiders vertalen hun gram veelal in
neisen, maar ik geloof dat de recente
renstaking Inderdaad diepere achter-
inden heeft. En dan doel ik op de som-
e prognoses voor het conventionele
kgoed," zegt O. Zeebregts, woordvoer
en onderhandelaar van de Rotterdam-
havenwerkgevers (verenigd in de
leepvaart Vereenlglng Zuid).
heeft volgens hem de onvrede over
functioneren die er leeft in de haven
liever gezegd het niet functioneren
in de vervoersbonden FNV een belan-
Jke rol gespeeld in het staklngsconfllct.
e hopen dat de bond zo snel mogelijk
vertrouwen in de haven terugwint,
nt daar zijn wij ook alleen maar bij
>aat. Bovendien maken de kleine radi-
e groeperingen die zo'n belangrijke rol
bben gespeeld in de staking, dan geem
lijn van kans meer."
Igens Zeebregts is er inderdaad „nogal
aan de hand in.de Rotterdamse
iren. „Maar je moet ook niet overdrij-
i" In dit verband verwijst hij naar het
iport dat vier sociologen van de Univer-
eit van Amsterdam hebben gemaakt
ar aanleiding van de havenstaking en
arin de ontwikkeling van de Rotter-
mse haven sinds de Tweede Wereldoor-
wordt belicht. De strekking van dat
>port kan hij niet onderschrijven, „om-
t bepaalde zaken niet helemaal juist
irden voorgesteld. Maar u weet onge-
Ufeld ook dat deze sociologen nauwe
itacten onderhielden met het actieco-
té dat de staking vorig jaar leidde,"
srkt hij droogjes op. „Dat zegt, neem ik
n genoeg over de conclusies in dat rap-
rt."
een toeval
it rapport van de sociologen, dat begin
jaar verscheen in de vorm van de
ochure „Werken in de Rotterdamse ha-
n" en dat vorige maand in aangepaste
irm werd opgenomen in het wetenschap-
lijk weekblad „Intermediair," komt tot
conclusie dat de staking van vorig
jaar geen toeval was. „Er heerst in de
ven een onvrede, die de vakbonden niet
lien of kunnen oplossen. Voornaamste
iment daarbij is dat de havenwerkers
;n zekerheid hebben over hun loon van
komende maand en over hun werk in
komende jaren." Het stakingsconflict
n de sociologen als een driehoek van
ün, werkgelegenheid en arbeidsomstan-
Iheden
^stakingsleider Bertus van der Horst
D.controleur bij het havenbedrijf Multi
tminals, lid van de ondernemingsraad
n dat bedrijf, en lid van de onderafde-
ig van het bestuur van de Vervoersbon-
d FNV, deelt de conclusies in het rap-
rt. „Bij de staking ging het ook om geld,
t geef ik toe, maar er spelen ook andere
ngen een rol. Laat ik proberen het uit te
ggen:
leeft onvrede onder de mensen. Ze
'ren steeds maar roepen dat de econo-
e naar de knoppen gaat. Rotterdam is
5 belangrijk voor de Nederlandse econo-
le De mensen zien dat er een hoop geld
rdiend wordt in de haven en dat dit leidt
forse investeringen in allerlei nieuwe
hchlnes. De mensen zien het werk onder
bn handen verdwijnen. Vroeger zat je
let driehonderd man op een schip, nu
toschien met dertig. Het werk dat over
ijlt. verandert ook. Het wordt eentoni-
P- Als havenarbeider ben Je gewend vrij
pjn, je werk is creatief, afwisselend. De
latste tijd worden de pakketten steeds
totoniger, alles wordt gestandaardi-
want dat is goedkoper. Bovendien
tot alles tegenwoordig via bonnetjes.
f*"** - --v-
45
Kortom, het werk wordt er niet leuker op,
het aantal arbeidsplaatsen loopt terug en
van de mensen die overblijven wordt meer
verlangd.
Klaar- naar-huis
Je krijgt ook steeds meer het klaar-naar-
huis-systeem. Dat is een vloek," zegt van
der Horst. „Er ligt daar een schip en dat
moet leeg. Als het leeg is mag je naar huls,
of het nu een uur is of drie uur. Nou, zoiets
werkt natuurlijk in de hand dat je je
afbeult tot en met. Vooral die jongens uit
Brabant en Zeeland, de pendelaars, zijn
daar natuurlijk gek op.
Door het vaste personeelsbestand laag te
houden, werken de ondernemers goed
koop. Alleen wordt dan wel van de men
sen verwacht dat ze overal inzetbaar zijn.
De vakbekwaamheid van de havenarbei
ders wordt minder. Kijk, havenwerker
word je niet in drie maanden, dat kost
Jaren. Door die gevarieerde inzetbaarheid
loopt de vakbekwaamheid weg uit de
haven."
Een havenarbeider merkt in het rapport
van de Amsterdamse sociologen hierover
op: „Vroeger was het zo dat als mensen
jarenlang in de balen werkten of éénzelfde
soort werk verrichtten, dan waren ze li
chamelijk op die arbeid ingesteld. Op een
bepaald moment doe je dat met speels
gemak. Nu veranderen de werkzaamhe
den per dag. De ene dag staat iemand in
de loods, de andere dag staat hij aan te
hoeken. Daarbij komt dat mensen niet
meer betrokken zijn met het werk. Alles
wordt onderhevig gemaakt aan de kwanti
teit, zowel de mensen als het goed."
Een pendelaar: „Ik ben dekgast. Sta ik
drie maanden met mijn handen te zwaai
en naar die kraanmachinist en dan zetten
ze je in de balen. Vinden ze het gek dat je
het in de rug krijgt. Want dan moet je voor
de volle honderd procent met een routi
nier mee gaan doen. Dat is net als je gaat
voetballen en dat zo'n drie weken niet
meer gedaan hebt. Dan word je ook stijf."
Automatisering
Het werk verandert, wordt eentoniger, al
les wordt gestandaardiseerd, de automati
sering rukt op, ook in de haven. „Hard
nodig," zeggen de havenwerkgevers, „wil
len we mee kunnen blijven draaien. Rot
terdam is wereldhaven nummer één maar
dat gaat niet vanzelf. We zullen voortdu
rend moeten inspelen op nieuwe ontwik
kelingen, anders missen we definitief de
boot!! Maar de havenarbeiders hebben er
moeite mee, kennelijk meer dan in andere
sectoren, want overal krijg je toch te ma
ken met automatisering?
Van der Horst: „Tja, ik denk dat het een
mentallteitskwestle is. Havenarbeiders
zijn een samengeraapt zootje bootwer
kers. De mensen willen geld verdienen,
dat is punt één, maar ze zijn gewend
daarbij wat aan te rommelen. Je hebt een
enorme vrijheid in de haven en ook een
enorme teamgeest, want je hebt elkaar in
de put (het ruim van het schip) hard
nodig. Havenarbeiders zijn geneigd zelf
hun recht te halen en als ze vinden dat dat
niet snel genoeg gaat, stappen ze des
noods bij meneer de directeur binnen. De
actiebereidheid in de haven zal. denk ik,
daardoor groter zijn dan elders."
Hij verzucht: „Veranderingen zullen best
nodig zijn, daar ontkom Je niet aan. Maar
moet dan alles aan onze economie opgeof
ferd worden. Kijk, de mens is gebouwd en
geschapen om achter een konijntje op de
hel aan te hollen. Binnen een week zou-le
wel verhongerd zijn, maar ik wil daarmee
maar zeggen dat het niet te gek moet
worden. Het moet een beetje leuk blijven
en ik ben de laatste die zegt dat het
vroeger allemaal zo prachtig was, als je
zowat bezweek onder de balen omdat je
het toen zonder moderne hulpmiddelen
moest stellen. Maar er zijn grenzen. Het
werk verliest kwaliteit, er wordt meer ver
wacht van steeds minder mensen, en dat
leidt onherroepelijk tot onrust en onzeker
heid. Nou, dat moet ergens in vertaald
worden..."
Ondoorzichtig
De onzekerheid wordt nog extra in de
hand gewerkt, concluderen de sociologen
in hun rapport, door de ondoorzichtigheid
die in de haven is opgetreden. In de Rot
terdamse haven wordt steeds onduidelij
ker „wie wie is." Zelfstandige havenbedrij
ven bestaan bijna niet meer. Ze zijn opge
gaan in grote bedrijven die vaak „doch
ters" hebben in verschillende havensecto
ren. De werknemer voelt niet meer aan
welke koers zijn bedrijf volgt, omdat het
met name in de stukgoedsector niet ge
zegd is. dat het moederbedrijf de tegenge
stelde belangen in bijvoorbeeld het con
tainervervoer niet zal laten prevaleren.
Een mooi voorbeeld in dit opzicht is Mül-
ler - Thomsen, licht woordvoerder Bert
Duym van de vervoersbonden FNV toe.
Bij dit stukgoedbedrijf dreigt ontslag
voor 253 mensen, van wie 140 oudere werk
nemers. De moedermaatschappij van
MQller, Intematio MOller, heeft ook belan
gen in het Containerbedrijf Europe Con
tainer Terminus (ECT), het grootste con
taineroverslagbedrijf van Europa, in het
massagoed (Frans Swarttouw) en in de
graanoverslag (Graan Elevator Maat
schappij).
Bert Duym: „Dat Internatio MQller via de
deelneming in de ECT meeprofiteert van
de containerontwikkeling, die intussen
ten koste gaat van een andere dochter,
werpt een des te scherper licht op de
verantwoordelijkheid van Intematio MQl
ler voor MQller Thomsen en het personeel
dat er werkt. We zullen niet accepteren
dat Intematio MQller alleen de voordelen
van de contalnerisatie incasseert en er de
kwalijke gevolgen van afwentelt op werk
nemers en de gemeenschap."
Containers
Bertus van der Horst: „In het conventio
nele stukgoed gaat het slecht, dus de
concerns dekken zich in door de belangen
te verleggen naar de containers. Dat is het
hele eieren eten, maar 't is natuurlijk niet
bevorderlijk voor de rust in de haven. In
de haven wordt goud geld verdiend. De
mensen zien dat er gigantische investerin
gen worden gedaan. Dan denk je toch:
waarom kan er voor mij ook niet een
extraatje af. Tijdens de staking hebben
we geprobeerd duidelijk te maken waar
het om ging, maar ik geloof dat de meeste
Nederlanders nog steeds denken dat het
ons alleen om poen ging. Daar ging het
natuurlijk ook wel om, maar de gedachte
daarachter is volgens mij niet goed over
gekomen."
Hij erkent dat het stakingscomité er ook
zelf alles aan deed om de onduidelijkheid
te vergroten. De nieuwsmedia de „pers
muskieten" waren bepaald niet popu
lair bij het actiecomité en Van der Horst
erkent dat. Van der Horst had als lid van
het stakingscomité als taak de stakers te
stimuleren en de moed erin te houden,
desnoods met Belgenmoppen. „We heb
ben ook veel solidariteit ontvangen, maar
ik heb toen ook ontdekt hoe onverschillig
het Nederlandse volk kan zijn. Terwijl 's
avonds de gordijnen dicht gingen en Ne
derland achter de buis kroop om te kijken
naar de ellende ergens ver weg in de
wereld, vergaten ze dat de ellende om de
hoek lag. dat een straat verder vrouwen
van stakers voedselpakketten gingen
halen."
Polen
HIJ mompelt: „Inderdaad hebben we veel
goodwill verspeeld in eigen land. Ik denk
dat onze actie internationaal gezien veel
meer aangeslagen is. Ik ben ervan over
tuigd dat de Poolse stakers geïnspireerd
zijn door onze actie. Ja, dat meen ik
serieus. Want een staking in een kapitalis
tisch land wordt in de kranten in het
Oostblok uiteraard breed uitgemeten.
Maar in eigen land was dat niet het geval.
Maar ja, als je dan ook een televisie
opname ziet van Flip Schults (ook een
actieleider) die duidelijk aangeschoten
roept dat de werkgevers „vuile klerelijers"
zijn, ja, dan kneep ook ik mijn handen
dicht en dacht, jongen, waarom doe je dat
nou. Je weet zelf niet wat je verpest voor
ons. Maar ja, een beetje goeie cameraman
laat zo'n opname natuurlijk niet
schieten."
Als er weer een staking komt „of die er
komt hoor je mij niet zeggen" dan
wordt het een andere, zegt hij beslist. „De
staking zal in ieder geval niet meer gericht
moeten zijn tégen de bond. Voorwaarde is
dan natuurlijk wel dat de vakbond zich
veel meer ontwikkelt tot een strijdorgani
satie, want dat is ze allang niet meer.
Bovendien zullen bij een nieuwe staking
de onderkruipers van toen (de werkwilli
gen) nu als eersten op de barricaden
staan. Juist de stakers van toen zullen nu
gestimuleerd moeten worden, want die
hebben flinke klappen gekregen. En dan
bedoel ik niet zozeer die van de Mobiele
Eenheid, want daar word je alleen maar
sterk van, maar vooral in geestelijk op
zicht.
AO-machine
Natuurlijk had de vakbond zich anders
moeten opstellen in dat conflict. Maar dat
zien ze nu zelf gelukkig ook in." Hij ver
wijst naar het rapport dat de vervoersbon
den FNV onlangs uitbrachten en waarin
de bond de hand in eigen boezem steekt.
Woordvoerder Duym van de bond. „Inder
daad hadden we beter ons best moeten
doen om de vicieuze cirkel in de haven te
doorbreken. De bond is te veel een CAO-
machlne geweest. We hebben onvoldoen
de weerstand geboden tegen de ons opge
drongen rol van fabrikant van meer geld.
De werkgevers hebben daar ook handig
van geprofiteerd. Als we begonnen over
een breder beleid en bijvoorbeeld een ge
sprek wilden over de gevolgen van de
contalnerisatie en de arbeidsomstandig
heden, dan werd onmiddellijk met de por
temonnee gerammeld. Dan zijn de werk
gevers de eersten om de zaak af te kopen."
Een havenwerkgever: „Mijns inziens
spreekt de bond de taal van de havenar
beiders niet meer. De havenstaking ging
in de eerste plaats om meer geld maar was
daarnaast evenzeer een staking tégen de
bond."
Bert Duym: „We zullen inderdaad hard
ons best moeten doen om het vertrouwen
in de haven terug te winnen, ook om
allerlei kleine radicale groeperingen zo de
wind uit de zeilen te nemen. De basis is
onvoldoende betrokken bij ons beleid.
Het FNV-beleid is in de haven te veel
ervaren als van bovenaf uitgedacht en
opgelegd. Dat zal moeten veranderen." De
vervoersbonden FNV gaan binnenkort
praten met de werkgevers in de haven
over een werkgelegenheidsplan. Nu het
conventionele stukgoed steeds meer ver
drongen wordt door contalnerisatie en an
dere moderne technieken, komen de werk
nemers met de brokken te zitten, zegt
Duym.
Stukgoed
De stukgoedsector is de meest arbeidsin
tensieve van de Rotterdamse haven. Er
werken achtduizend van de dertiendui
zend havenarbeiders. Dat het zo slecht
gaat in het stukgoed heeft volgens de
werkgevers niet alleen te maken met de
economische recessie, de hoge loonkosten
in deze sector en de opmars van de contai
ner. maar is mede een gevolg van de
recente havenstakingen. Hoewel dit vol
gens de bonden een al te gemakkelijk
argument is om daarmee massa-ontslagen
te rechtvaardigen, valt niet uit te vlakken
dat er het eerste halfjaar een daling in de
stukgoedoverslag was van tien procent.
De staking heeft ertoe geleid dat veel
ladingen stukgoed voorgoed verloren zijn
aan Antwerpen en Hamburg. Vaststaat
dat de staking de stukgoedwerkgevers 35
miljoen aan omzet heeft gekost
De laatste jaren is het aantal arbeids
plaatsen in het stukgoed gedaald met
tweeduizend Het hoofd van het bureau
havenbeheer van de gemeente Rotter
dam, mr. H.J.A. van de Braak, voorspelt
dat. als er niet ingegrepen wordt, de werk
gelegenheid in het stukgoed zal teruglo
pen met veertig procent. Als er wel maat
regelen worden getroffen zullen er nog
altijd zo'n tweeduizend arbeidsplaatsen
verloren gaan. De gemeente Rotterdam
kwam deze week met een reddingsplan,
dat samen met de stukgoedwerkgevers is
opgesteld. Vaststaat dat de stukgoedbe-
drijven zullen moeten gaan samenwerken
op moderne stukgoedterminals. Verder
gaande concentratie en centrale afhande
ling op nieuw te bouwen terminals zullen
wel gevolgen hebben voor de werkgele
genheid, voorspelt Van de Braak, maar als
dit niet gebeurt, zal de klap nog veel
harder zijn.
Ook de werkgevers zelf zien dat in. ..Al
leen zijn we zeker vijf jaar te laat." merkt
directeur W.P. Mouton van Müller-Thom-
sen op. „Maar het is een duidelijke zaak
dat de stukgoedondernemingen het alleen
niet meer redden. We zullen toe moeten
naar een integrale aanpak Dat kost ar
beidsplaatsen, Inderdaad. Maar de werk
gelegenheid die daar verloren gaat komt
er bij in de containersector. Er is sprake
van een verschuiving van de werkgelegen
heid van het conventionele stukgoed naar
het massagoed en de containers. Je kunt
daar moeilijk over doen. maar dat is een
ontwikkeling die je niet kunt tegenhou
den. niet még tegenhouden, wil je als
haven mee blijven draaien. Het stukgoed,
het traditionele havenwerk, moet nu een
maal wijken voor moderne technieken.
Als wij in de Jaren zestig niet begonnen
waren met „contalnerisatie." dan zouden
er nu massa-ontslagen zijn geweest in de
Rotterdamse haven. Ik denk dat we dan
heel wat te horen zouden hebben gekre
gen. We zullen de realiteit onder ogen
moeten zien en dat betekent dat we moe
ten moderniseren en automatiseren, mede
omwille van de toekomstige werkgelegen
heid.
Volgens woordvoerder Zeebregts van de
havenwerkgevers hoeven modernisering
en automatisering van het stukgoed niet
te leiden tot gedwongen ontslagen, zoals
de gemeente Rotterdam en de vakbewe
ging vrezen. Door interne verschuivingen
naar de snel groeiende containersector zal
de werkgelegenheid in de haven op het
huidige peil gehandhaafd kunnen blijven,
verwacht hij.
Onzekerheid
Voor de mensen in de traditionele stuk
goedsector betekent deze opmerking een
nieuwe factor van onzekerheid. Zo ze al
hun baan blijven behouden, is het voor
hen de grote vraag hóe ze in de toekomst
zullen werken in de Rotterdamse haven.
Het werk in het stukgoed is nu eenmaal
totaal anders dan dat in het massagoed of
de containersector. In het stukgoed wordt
van alles en nog wat overgeslagen: zak
ken, kistjes, dozen, vaten, balen, blikken.
Het is allemaal handwerk en er moet erg
veel getild worden.
Een stuwer in het stukgoed vertelt over
zijn werk: ,.'s Morgens om half acht begin
nen we vanuit de kantine, daar worden we
ingedeeld. Dan komen we bijvoorbeeld
met zes man, dan staat daar koffie en dan
moeten we de balen wegen. Ieder heeft
zijn haak in de hand. die balen wegen 75
kilo. De bootsman komt aan dek, waar
schuwt ons, dan komen de stroppen naar
beneden. Dan maken we twintig balen,
dus één hijs en maken die met twee man
vol. Zo gaat dat dan door Twee man hier,
twee man daar en dat gaat dan zo de hele
dag door. En men kan wanneer we zo de
hele dag gewerkt hebben tot tien voor
vier, 170 tot 200 ton verwerkt hebben."
Het machinaal/massagoed, waar 3500
mensen werken, is de sector van de gra
nen, olie, peulvruchten, kolen, erts en vee
voedergrondstoffen. Ter vergelijking met
het stukgoed: een moderne graanelevator
verwerkt qua tonnage vier maal zoveel als
een balenploeg in het stukgoed op een
hele dag aan koffie overslaagt.
Anders r
De jonge containersector (1500 werkne
mers) groeit snel. Het werk bij een contai
nerbedrijf verschilt dag en nacht van dat
bij een traditioneel stukgoedbedrijf. Ook
de mensen die er werken zijn anders.
Tijdens de staking werd dat overduide
lijk. Elke poging om het containerbedrijf
ECT „plat" te krijgen, mislukte. Onder de
(uitstekend betaalde) mensen was geen
animo om mee te doen aan de staking.
Bovendien en dat is een erg belangrijk
punt waren de ECT'ers niet te mobilise
ren omdat het werk bij een containerbe
drijf nu eenmaal veel individualistischer
is. Het werken in teamverband, zoals in
het stukgoed, komt daar nauwelijks voor.
Een van-carrierchauffeur (door de invoe
ring van de container zijn er allerlei nieu
we functies in de haven gekomen vertelt
over zijn werk: „Je zit in de van-carrier,
dan gaat het door de portofoon zo van:
„Moeder 20 5 Anton." Is dat Jouw code
dan ga je erop af. Meteen daarna gaat het
door de portofoon van „Moeder 20 5 Ba
rend." dan is dat bijvoorbeeld voor je
collega. En zo heb je Moeder. Hendrik,
Simon. Ferdinand. Ronald. Gerard. Xer
xes. Dirk. Eduard. en dat zijn allemaal
namen voor vakken. Verder heb je nog
straten: 1 tot 20. Alles bij elkaar een hele
familie dus."
Van der Horst: „Als ik Zeebregts hoor
zeggen dat stukgoedarbeiders niet bang
hoeven te zijn voor hun baan, omdat ze
altijd doorgeschoven kunnen worden naar
de containers, dan denk ik: dat bedoelen
we nu met die onrust en onzekerheid in de
haven. De mensen weten niet wat hen te
wachten staat. Iemand die in het stuk
goed werkt doet dat voor het geld maar
ook omdat hij dat vak in z'n vingers heeft.
Hij is havenarbeider. Dat ben je niet meer
als je in de containers werkt. Want vrij
heid. creatief werk en persoonlijke contac
ten met je collega's kun je daar wel ver
geten."
Zeebregts. ..Dat is natuurlijk een erg ne
gatieve benadering, maar het is waar dat
werken met containers totaal anders is
dan werken In het conventionele stuk
goed.