Gereformeerde historie op tv KRO-wil meer zendtijd Isaac Israëls schildercf kroniek van het leven1 Angsten vertekenen de werkelijkheid Tryater verkracht een dankbare gast Saxofonist Tchicai maakt faam geenszins waar IKON pakt met 'De beslagen spiegel' uitdaging niet echt aan NCRV brengt 'De goede moordenaar' Twee nieuwe eenacters Exposities bij twee Haagse kunsthandels Nieuwe boekt VRIJDAG 26 SEPTEMBER 1980 KUNST/RADIO/TELEVISIE door Riet Diemer HILVERSUM De IKON-televisie wil meer drama brengen en begint daar vanavond al mee met „De beslagen spiegel" (om vijf voor elf op Nederland 1). Onderwerp van deze serie van vier afleveringen is de geschiedenis van het gereformeerde volksdeel in de afgelopen honderd jaar. Aangezien de Vrije Universiteit en de Anti-revolutionaire Partij zo lang bestaan is voor het tijdperk van een eeuw gekozen. Kerkvolk in „De beslagen spiegel" met onder anderen Cor van Rijn, wijlen Johan te Slaa, Nelly Frijda, Bram Driebergen, Hans Corne- lissen. Peter Broeckaert. De VU is naar de IKON gestapt met het verzoek er eens iets aan te doen. Het resultaat is nu een greep uit de geschiedenis van gewone gerefor meerde mensen Een moeilijke opdracht die waar schijnlijk niet tot ieders verbeelding zal spreken, want het gereformeer- dendom heeft zich het grootste deel van de afgelopen eeuw met de uit spraak „zondig" afzijdig gehouden van de Bühne. Maar deze toenadering is des te meer een uitdaging. Kinderlijk Het is daarom jammer, dat de hand- Van onze radio- en tv-redactie HILVERSUM Uitbreiding van zendtijd voor televisie is dringend noodzakelijk voor een evenwichtige opbouw tus sen inspannende en ontspan nende programma's. Daarom is de KRO evenals de meeste omroepen voorstander van uitbreiding van televisiezend tijd. Dit deelde tele visiedirec teur van de KRO, Richard Schoonhoven, gisteren mee bij de presentatie van de win- terprogramma's. De uitspraak van de minister van CRM ten aanzien van satellieten dat kwaliteit altijd wint trok hij in twij fel. Bij de KRO heeft men er lang moeite mee „inspannende" program ma's zo in het uitzendschema in te bouwen dat toch nog een breed pu bliek wordt bereikt. Als gevolg van de nieuwgekomen omroepen heeft de KRO de laatste tien jaar twee uitzendavonden per maand moeten inleveren en daarmee een deel van de mogelijkheden voor evenwichtige op bouw tussen inspannende en ont spannende programma's. „Kijkcij fers tonen aan hoe fnuikend het ont breken van evenwicht is voor infor matieve programma's." aldus Schoonhoven Sportprogramma Nieuw in het KRO-schema is een informatief sportprogramma in sa menwerking met de staf van de NOS- sport, dat beurtelings wordt gepre senteerd door Aad van den Heuvel en Henk Lichtenveldt van Radio Oost. Het wordt elke zaterdagavond, de vaste KRO-avond in het nieuwe sei zoen, uitgezonden. Berend Boude- wijn komt terug, maar zijn BB-show zal een serieuzer karakter hebben dan vroeger. Het zal een programma worden ten bate van een goed doel, bij voorbeeld een project in de derde wereld. Verder zal deze omroep extra aan dacht schenken aan de jongeren: hun kijk op de maatschappij en hun eigen situatie, hun wensen en hun toe komstverwachting. Het thema wordt in twee series uitgewerkt: zes pro gramma's over de verhouding tussen ouders en kinderen en zes afleverin gen over 20 tot 25-jarigen. Verder maakte Ad Zonneveld een drieluik „les geven en nemen", over omgaan met elkaar op de middelbare school. De dramaprodukties van de KRO zijn op 4, 5 en 6 oktober „Rouw past Electra" en in maart Mata Hari. Re gisseur is John van de Rest. Cabaret- programma's rondom Peter Faber, Don Quishocking, Jacques Brei en Herman van Veen worden eveneens door de KRO uitgezonden. Radio KRO-radio gaat beginnen met een schaakrubriek op de zondagavond: Man en paard geheten. Samenstellers zijn schaker Hans Böhm en Jos Tim mer. Er wordt een wedstrijd gespeeld tussen grootmeester Jan Timman en een jeugdschaker tot achttien jaar. Verder wordt aandacht besteed aan actualiteiten. Nieuw is ook Dierbaar op zondag avond. Dat gaat over de relatie tus sen dieren en mensen. Vaste onder werpen zijn: een spreekbeurt van kin deren. gesprekken met een dierenarts en een dierenoppasser. Op 7 oktober wordt begonnen met „God, hoe heet je ook alweer?", een wekelijkse catechese-serie op dins dagmiddag. Het zijn zeventien uit zendingen over geloofsvragen waar veel mensen mee zitten. schoen niet steviger is opgepakt. De eerste aflevering van „De beslagen spiegel", getiteld „Twee broden", viel bij voorvertoning niet mee. Hoe goed de bedoeling ook is, het resultaat is wat kinderlijk. Er wordt houterig ge speeld. als de acteurs al niet op hol slaan, blijkbaar onbeteugeld door des regisseurs hand. De dialogen zijn te uitleggerig en te prekerig. Niet zo overtuigend allemaal Om de kosten te drukken is, naast echte acteurs, gebruik gemaakt van amateurs, maar dat vereist van een regisseur de nodige ervaring. Vraag aan directeur televisie Wim Koole van de IKON: waarom is niet gekozen voor een wat oudere, ervaren regis seur? Het antwoord luidde dat het het eer ste grote dramawerk van deze regis seur is en dat juist is gekozen voor iemand van de jonge generatie om zodoende ook diens generatie te be reiken. Dat geldt zowel voor regisseur Eric Oosthoek (32) als voor de schrij vers van de scripten, Hugo Heinen en Carel Donck. De IKON motiveert het produceren van drama met het argument dat er De NCRV brengt vanavond de film „De goede moordenaar" op het scherm, die zij in samenwerking heeft gemaakt met de BRT. Het verhaal is van Marnix Gijsen en gaat over een jonge diplomaat die naar Amerika wordt gestuurd. Hij ontdekt dat een vroegere bewoner uit zijn geboortestad tot levenslang is veroordeeld. Op de foto: Jan Vermast (Luk de Koninck) bezoekt „moordenaar" Hyppoliet Verstraeten (Kees Brusse). door Frits Lagerwerf! AMSTERDAM De verrassende charme van ad hoe ensem bles in de geïmproviseerde muziek is dat ze vaak spannend en spontaan kunnen uitpakken. Misha Melgelberg en Willem van Manen werkten onlangs in het BIM-Huis aan een eenmalig im promptu dat de toen aanwezigen stellig heugen zal. In schrij nende discrepantie daarmee was eergisteren het optreden van John Tchicai-Nedly Elstak-Harry Miller: op papier een inte ressante confrontatie, maar in werkelijkheid net een samen komst van mensen die elkaar op straat hadden ontmoet Hoewel Tchicai in Nederland vooral bekendheid geniet door eerdere con certen met Mengelberg en de Haagse componist Gilius van Bergeyk is zijn grotere internationale faam vooral gebaseerd op zijn New-Yorkse perio de in de jaren '60. Hij vestigde zich Speciaal morgen waren. Vooral dit laatste ensemble was stilistisch af. mede door het revo lutionaire spel van Rudd en de com positie van Tchicai. Een verhuizing naar Kopenhagen Tchicai is in het vroegere Kongo ge boren maar heeft de Deense nationa liteit betekende dat enigszins af stand genomen werd van de hecti sche Amerikaanse jazzwereld en dat er Europese groepen werden gevormd waarvan hij het compositorisch mid delpunt vormde. Dit is met wisselend succes gepaard gegaan Vorig jaar speelde Tchicai met een toen als altsaxofonist naast Ornette^ aantal Deense musici op het festival Coleman aan de top van de Ameri kaanse avant-garde. Aanvankelijk leidde hij het New-York Contempora ry Five, waarin ondermeer Archie Shepp en Don Cherry zaten, later had hij met trombonist Roswell Rudd het New-York Art Quartet, waarvan Le wis Worell en Milford Graves respec- van de Italiaanse stad Imola prachti ge. deels geïmproviseerde muziek. Vele liefhebbers dachten toen dat hij met dit „kneudevleut ensemble" wel meer op toernee zou gaan, maar daar is het nog niet van gekomen. Wel speelde hij daarna bleke duetten met de Belgische saxofonist André Goud- tievelijk contrabissist en slagwerker, beek en stuitte hij op cellist Tristan Honsinger, contrabassist Maarten van Regteren Altena en sopraansaxo fonist Steve Lacy, zijn „ideale" musi ci als men een interview in het Franse Jazz Magazine mag geloven. Inmid dels is dit ideale kwartet nog niet bijeen en spendeert Tchicai tijd aan geschnabbel met vreemde combina ties, zoals met Elstak, die op trompet met duidelijke embouchure-proble men worstelde en de noten vretende bassist Harry Miller, die zijn nauwe lijks gemotiveerde confraters niet tot aardige muzikale gedachten kon brengen. Dat het betere concertmo ment aanbrak met Monk's Round Midnight met Elstak op piano spreekt in dit opzicht boekdelen. Die fraaie classic kwam er voorbeeldig uit, Tchicai had hier op altsax ten minste een zingende stijl en een beke ken frasering. Maar in eigen werk en stukken van Elstak ontbeerde hij de nodige inspiratie en maakte hij, om in recensenten termen te blijven, zijn faam geenszins waar. Open huis '80 bijna drie weken geleden zaterdag 6 september ontving de NCRV in en om de studio's iedereen die maar belangstel ling daarvoor had. Het liep storm en de studio's puilden uit. Vanavond alsnog een tv- verslag Ned. 2/18.59 Tien jaar Toppop in een jubileumuitzending blikt de AVRO terug op het hitgebeu- ren. De eveneens jublierende Ad Visser presenteert een col lage van de succesnummers. De vraag of daaruit blijkt dat de kwaliteit steeds meer plaats heeft gemaakt voor commercieel geweld blijft on beantwoord. Ned. 1/18.59 Mijn vriend de moordenaar de BRT maakte een copro- duktie met de vanavond uit zendende NCRV een televisie film naar het gelijknamige verhaal van Marnix Gijsen. In de hoofdrollen Luk de Konink, Kees Brusse en Liesbeth Struppert Ned. 2/20.27 Europees concertpodium uit deze serie die de NOS met omroepen uit andere landen organiseert een concert dat in het kader van het Festival van Vlaanderen. Uitgevoerd wordt: ein Deutsches requiem. Uitvoerenden: het Concertge bouworkest, o.l.v. Michael Til- son Thomas, m.m.v. het Groot Omroepkoor, Arleen Auger so praan en José van Dan bas. Hilv. 2/20.00 door André Rutten UTRECHT De twee nieuwe eenacters van Don Dekker, waarvan de toneelgroep Cen trum woensdagavond in De Blauwe Zaal de première gaf, hebben dezelfde signatuur als de twee, waarmede hij in 1977 debuteerde, maar signaleren een verdergaande afstand tussen de werkelijkheid en de manier waarop mensen die beleven. In 1977 zag je in „Tussen de middag" de directeur van een onderneming in een duur restaurant, waar hij zichzelf zeer op zijn gemak voelde, een lunch aanbieden aan een eenvoudige werk nemer, die verschrikkelijk zijn best deed om deze viering van zijn jubi leum leuk te vinden. En in „Later op de avond" een bejaard echtpaar, dat een reeks trieste voorvallen uit hun leven ophaalde om zichzelf en elkaar te bewijzen, wat een heerlijk leven zij gehad hadden In 1980 zie je in „Het Komplot een beeldhouwer, die een bokser in huis genoemen heeft om zich beschermd te voelen tegen allerlei voorvalletjes, waardoor hij zich bedreigd voelt en waarachter hij een komplot ver moedt. En in „Zelfbevriezing" een keurig geklede, precieze oudere heer (ongeveer 58 jaar. zegt de schrijver) die er van overtuigd is dat hij tot in zijn denken toe bespied wordt, en zich daar tegen wapent door alle spontane reacties in zijn denken en voelen te bevriezen. In beide gevallen zit je te kijken en te luisteren naar mensen die gek gewor den zijn, of, beter gezegd, naar men sen die zich zó op zichzelf terugge trokken hebben, dat zij de werkelijk heid niet meer aankunnen. Of mis schien is de volgorde omgekeerd: om dat zij de werkelijkheid niet aankun nen vluchten zij in een verbeelding van die beangstigende werkelijkheid, die daardoor steeds beangstigender wordt. Verontrustend In „Het Komplot" zie je Jacques Commandeur, die <e beeldhouwer speelt, tamelijk in zichzelf gekeerd bezig met velerlei herinneringen aan hem verontrustende voorvalletjes, veranderingen in zijn werk. 's nachts aangebracht bij voorbeeld, die hem doen veronderstellen dat er mensen binnen geweest zijn. Krakers mis schien? Hij vertelt die voorvalletjes tamelijk onsamenhangend, zodat je nooit precies weet wat er gebeurd is. maar wel gaat vermoeden, dat hij zich ook wat vreemd gedragen heeft Dat op zichzelf geconcentreerd zijn Onno Molenkamp in Zelfbevriezing van Don Dekker bij Centrum Foto Kor» van Beaoekom wordt in de regie van Antoine Uitde- haag geaccentueerd: de beeldhouwer is veeial van zijn omgeving geïsoleerd door de lichtspot, waarin hij zit. Zij huisgenoot de bokser (Ben Hulsman), die tamelijk goedmoedig met hem meepraat maar hem ook wat treitert, wordt uit het duister ook in een licht spot uitgelicht als de beeldhouwer zich van zijn aanwezigheid bewust is. In „Zelfbevriezing" is Onno Molen kamp, die ook in beide eenakters uit 1977 uitstekend was, opnieuw bijzon der goed op dreef. De waardige ernst, waarmee hij zijn bizarre denkbeelden correct formuleert, soms plotseling overvallen door een duizelig maken de hoofdpijn, leidt herhaaldelijk tot zeer humoristische effecten, waar achter de dreiging die hij voelt daar na een beklemmend verbeelde reali teit wordt. De twee eenakters, die samen vijf kwartier duren, leveren wel verwar rende ervaringen op. vermoedelijk blijven zij net zo in je herinneringen gegrift als beide vroegere Don Dek ker etst in je verbeelding, in nauwe samenwerking met regisseur en spe lers. ook voor mensen van nu iets te leren valt uit de geschiedenis en actuali teit. Elke aflevering draait om een historisch conflict dat kenmerkend is voor de protestantse geloofsovertui ging. De vraag wordt gesteld of dat ook vandaag nog actueel is. Geweten Voor „De beslagen spiegel" is geko zen voor een staking in 1894, een pacifistische onderwijzer in 1929, een boer die gevangen is genomen omdat hij joden heeft verborgen in 1944 en de spanningen die een CDA-politicus in 1980 ondergaat. Telkens staat de rol die het geweten speelt centraal. „De twee broden", dat vanavond wordt uitgezonden gaat over een wil de staking die uitbreekt bij een maal derij als een stoommachine wordt aangeschaft waardoor een deel van het personeel moet worden ontsla gen. Bakker Van Capelle, wiens bak kerij van de meelfabrikant is ge pacht, komt in gewetensnood als hij de stakers geen brood meer mag leve ren. Cor van Rijn speelt Van Capelle. De overleden acteur Johan te Slaa is te zien in zijn laatste tv-rol. Bij kunsthandel Ivo Bouwman te zien, deze Mannequins bi uit 1917, afkomstig uit een privé-verzameling. pl t door G. Kruis DEN HAAG Toevallig, helemaal onafhankelijk van elkaar en bijna tegehjkerti exposities van het werk van Isaac Israëls. Haarlem toonde tot 15 september het eigei aan schilderijen, tekeningen en aquarellen en twee kunsthandels. Ivo Bouwman ei Scherpel brengen de komende maand in Den Haag een royaal overzicht van zijn werk een of andere manier merk je, dat het exposities zijn die in de eerste plaats i 'c persoonlijke bewondering zijn voortgekomen. De tentoonstelling bij Bouwman besta S een groot deel uit bruiklenen van musea en particulieren en het heeft ook Scherpe gekost voor hij een dergelijke representatieve collectie bijeen kon krijgen Et Isaac Israels: hij wordt nu aangekon digd als „een der belangrijkste Hol landse impressionisten" en „Een schilder die bovendien kan wedijve ren met vele beroemde buitenlandse Charles Wentinck, een van die vroege bewonderaars, schreef eens over „dit weergaloos talent, dat al in 1881 op de leeftijd van zestien jaar een peil bereikt had, waarmee de meesten een wat grof taalgebruik ia: de Isaac als een „krankzinn produktie was enorm. tijdgenoten". Toch kan ik me de tijdvoor een leven lang genoegen moeten tai nog heugen, dat hij „officieel heront dekt" werd. Toen het Stedelijk Mu seum Amsterdam in 1958-1959 de eer ste overzichtstentoonstelling sinds Israels' dood in 1934 presenteerde er waren tussendoor wel een paar kleinere exposities gehouden was het, aldus het Ten Geleide in de cata logus, eigenlijk maar een terloops ge maakte opmerking, „ik wist niet dat het zo mooi was", waaruit de tentoon stelling voortkwam. En de doelstel ling was, na te gaan of de „vrijwel algemeen gehuldigde opvatting" over Isaac, samengevat: „een uiterst be gaafd, maar gemakzuchtig en opper vlakkig schilder" wel juist was. Er werd zelfs gesproken over „eerher stel". Dat eerherstel kwam snel. Op de ten toonstelling ter gelegenheid van Isaac Israels" honderdste geboorte dag in 1965 ging het erom „nieuwe indrukken te geven van de grote veel zijdigheid van deze begaafde kunste naars". Toen, weer negen jaar later, de grote expositie „143 maal Isaac Israëls" (er waren er overigens 144in Het Slot in Zeist werd gehouden werd die, zeer terecht, „met enige trots" aangekondigd. Want in feite had het allemaal niets te maken met eerherstel. De omstandigheden dat een bepaalde museum-functiona ris er plotseling achterkomt dat het werk van Isaac Israëls eigenlijk veel beter was dan hij ooit gedacht had, sluit immers helemaal niet uit, dat vele liefhebbers zijn oeuvre door de jaren heen als groot en subliem erva ren hebben. nemen Op achttienjarige leeftijd schilderde hij het grote doek „Trans port kolonialen" dat twee jaar later, in 1885 op de Parijse Salon een eer volle vermelding kreeg. Manet was op deze Salon vertegenwoordigd met zijn „Bar des Folies Bergères". Dat' schilderij was niet afgebeeld in de catalogus, een voorstudie van de „Kolonialen" wèl Dit terzijde. Want op deze tentoon stellingen zijn geen voorbeelden te vinden van die vroegste periode, die beginnen met werken uit de tijd dat Isaac gevonden had, wat hij zocht. Hij onttrok zich bewust. waar schijnlijk vanwege te vaak geplaatste opmerkingen als „Isaac, je weet wel. de zoon van Jozef" aan de (sterke) invloedssfeer van zijn vader, hoewel hij voor diens werk een grote bewon dering had. Zijn manier van werken werd zelfs bijna egengesteld: een helder, pittig, bijna doorzichtig coloriet, waaraan hij in de loop van de jaren steeds meer waarde toekende, dat steeds glanzender, meer doorgloeid van licht werd. Al stijgt de ster van zijn roem snel en zijn de kritieken over het algemeen zeer lovend, niet iedereen is uiteraard enthousiast. Zijn moeder. Aleida Schaap: „Hij hoeft zich niet aan te stellen als een krankzinnige die visioenen schildert!" Knuttel had het eens over het „visio naire begrijpen van den grooten kun stenaar" (in 't algemeen) en zo gezien, zit er wel wat in de uitspraak van moeder Aleida. Bovendien het is door Pieter Terpstra LEEUWARDEN Een popgroep, een messenwerper en „wie van de drie", in een gemoedelijk blijspel uit de dertiger jaren, dat is even wennen. En men went eerlijk gezegd niet aan de wijze waarop de Friestalige toneelgroep Tryater het een kleine halve eeuw geleden geschreven stuk „In tankbare gast" („Een dankbare gast") van Y. C. Schuitmaker heeft verkracht. In het grote en verdienstelijke oeuvre van deze toneelschrijver is deze goed kope klucht weliswaar een diepte punt, maar ik heb niet de indruk dat bewerker Bonne Stienstra en regis seur Joop Wittermans het bespotte lijk hebben willen maken. Integen deel. Ze plaatsen de handelingen te gen de achtergrond van een echte dorpsavond die door een jublilerende zeilclub wordt verzorgd en bij de pre mière in de Harmonie te Leeuwarden was de zaal daarbij aangepast. Voor de pauze volgde men dan ook nog zo'n beetje het oorspronkelijke verhaal over twee ongetrouwde Zus ters, die een vermeende neef als gast krijgen en naijverig worden in het winnen van zijn genegenheid. Er zijn ook enkele leuke „types" zoals die destijds Schuitmaker zijn befaamd heid hebben bezorgd, maar er stap pen voor de pauze inmiddels ook al enkele vreemde vogels in rond. Het kan niet ontkend worden dat een paar aardige toneelgrapjes op de lachspieren werkten, maar het is naar onze tijd gerekend niet het soort hu mor dat ver boven die van Schuitma ker uitsteekt. Het kakelbonte derde bedrijf doet de intrige met veel spek takel uit de doeken en daarmee is het dan afgelopen Spelers en speelsters hebben hun best gedaan en ze leken nog wel ple zier in de herrie te hebben. Het goed lachse publiek ook, maar het enthou siasme straalde er niet af. Begrijpe lijk Tryater heeft deze keer een vreemde keus gedaan Waarheidszin Hij noteerde alles wat zich i voordeed, beweeglijk en m waarheidszin. Zijn oeuvre is niek van het leven, zoals hij al tegenkwam. Op straat, ken van Amsterdam, Londe rijs, op het strand, in cafés ters; mannequins maar ook n jes, amazones en bloemem "J stertjes, booien (dienstmeis balletdanseresjes. waspitte - brieksmeisjes uit de Jordaar. vaanse vorsten, prachtige naaDp veel (ook op deze expositie: gevoelige portretten De schilderijen, aquarellen ningen, die hier getoond wore een afspiegeling van een ku spontaan, fel-levend en waara een kunst, waarvan je je m mogelijkheid kunt voorstellen mand die ooit als „oopervlal gemakzuchtig" gezien kan I Dit is iets heel anders dan op] kigheid, deze in brede toets kere lijnen onmiddellijk weer] uitdrukking van een onderg tie. Goed, Isaac Israëls volgdi maal de ogen meer dan de g de idee, maar met gemakzucl dat niets, maar dan ook met:ac staan. Wèl met een door een k doorzettingsvermogen en een werkdrift verkregen ervaring, na ongelooflijke, maar bijna": misbruikte virtuositeit. Fijn eens zoveel werken van Isaac te kunnen zien! En dat kan dus tot 13 oktober Kunsthandel Ivo Bouwman, Voorhout 16, Den Haag, dinsd zondag van 13-17 uur. De Kui del G. J. Scherpel toont de co die eerst in Pulchri Studio was, tot 20 oktober in zijn galerie (ook) aan het Lange hout 25 E. Van dinsdag t/m za van 11-17 uur, zondag van 13- Van G. Bambach en W. Oudsli het Handboek tuinieren verst bij uitgeverij Zomer en Keu® Ede. In dit 853 pagina's tellend staan 102 kleurenfoto's en 950 in zwart-wit De prijs is 64,51! Van uitgeverij Van Oorschot i sterdam zijn: Rembrandt en gels van de kunst (in 1964 als tatie gedrukt) van J. A. Emme blz. - 59,90). Van dezelfde sc Gedichten en aforismen (36! 49.90). Botshol, gedichten Herzberg (50 blz - 12,50). Dag en nacht feest, herinnd aan Parijs in 1960 door E. Hemi voltooid. Uitg. Loeb. Amsterda blz. - 28.50 Bij uitgeverij Becht te Amst verscheen de 25ste druk van idyllen door Top Naeff 22 15.75 Latijns-Amerika politiek, doorj d Putten. Uitg. Van Gennep. dam 195 blz - 18.90 j°r I

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 4