VPRO door compromis
in rustiger vaarwater
Steenbergen volmaakt
in matige Midzomer
Vandaag kijken naar wa
rond 1900 veranderde
Statutenkwestie op zijspoor gezet
Filmpionier
Sol Lesser
overleden
Oratoriumzanger
Willem Ravelli
(88) overleden
En dan nog
Theater speelt Schakels van Heijermans
MAANDAG 22 SEPTEMBER 1980
KUNST
Van onze kunstredactie
LEEUWARDEN In de schouwburg
De Harmonie te Leeuwarden zal op
vrijdag 27 september een reliëf voor
de Friese toneelregisseur en -speler
Lammert Popma worden onthuld.
Speciaal vandaag
Dossier Saffier en Staal - De
TROS brengt de eerste afleve-
- ring op het scherm van een
driedelige Britse science-fic-
tion-film. De ouders en twee
- kinderen zijn op geheimzinni
ge wijze verdwenen. Saffier en
Staal, gespeeld door Joanne
Lumley en David McCallum,
nemen de zorg voor de kinde
ren op zich en gebruiken hun
geheimzinnige krachten
Ned. 1/18.59
Hell is for heroes - Ameri-
- kaanse film uit 1962 over de
tweede wereldoorlog wanneer
een groepje dodelijk vermoei-
de Amerikaanse soldaten
wordt ingezet een gat te slaan
in de Duitse linies
Ned. 1/21.55
In Praag en elders - verha-
-* len over de schrijver van „De
'Z Brave soldaat Schwejk". Een
tv-spel van Max Friedrich
over Jaroslav Hasek, die tij
dens zijn leven een van de po-
pulairs te figuren in Praag was
Dtsl. 2/21.20
Het is de bedoeling, dat dit de aanzet
zal zijn voor een decoratieve muur-
versiering in de vorm van een herden
kingstableau voor Friese toneelspe
lers en -schrijvers. Ook toneel attribu
ten zouden in het tableau kunnen
worden aangebracht.
Men wil hiermee degenen eren, die in
de tijd voordat de gesubsidieerde to
neelgroep „Tryater" ontstond onder
vaak moeilijke omstandigheden veel
voor het Friese toneel hebben ge
daan Lammert Popma. die van 1892
tot 1971 leefde, is wat dat betreft één
van de pioniers .geweest. In de derti
ger jaren regiseerde hij het Nij Frysk
Toaniel, een semi-beroepsgroep, die
de beste krachten van het amateurto
neel bijeenbracht en op vele plaatsen
in Friesland (en ook voor verenigin
gen van Friezen buiten Friesland)
speelde.
Na de oorlog stichtte Popma het ge-
zeischap „De Jounpraters". Hij trad
op als regisseur, maar speelde ook
zelf een groot aantal rollen. Verder
schreef hij enkele stukken voor deze
groep. Er werden vrijwel altijd oor
spronkelijke Friese stukken en ook
wel cabaret gebracht.
Lammert Popma verwierf ook faam
als regisseur van massale openlucht
spelen. In 1966. toen de driehonderd
ste sterfdag van de Friese dichter
Gysbert Japiks werd herdacht, regis
seerde hij een te Witmarsum opge
voerd stuk over het leven van deze
dichter Popma was een stuwende
kracht in de ,,Boun fan Fryske kunst-
ners" (Bond van Friese kunstenaars)
De reliëftegel zal worden onthuld
door de oudste zoon van Popma. Een
andere zoon, de schilder en beeldhou
wer Jentsje Popma. heeft het reliëf
gemaakt Bij de onthulling zal me
vrouw Anny Bosma-Banning over de
betekenis van Lammert Popma
spreken.
Van onze radio- en tv-redactie
AMSTERDAM Sinds zater
dagmiddag staat de VPRO
voorlopig weer op de rails. Op
de extra vergadering van de
ledenraad is een compromis
bereikt, dat een afkoelingspe
riode moet bewerkstelligen
na een lange hete zomer waar
in de partijen zo zeer tegen
over elkaar stonden dat er
niet meer te praten viel, laat
staan dat er normaal kon wor
den gewerkt.
Zaterdag is tevens een geheel nieuw
bestuur gekozen, bestaande uit elf
man. Mr. Michel Jager is voorzitter
geworden. Het bestuur werd gekozen,
nadat de meerderheid van de leden
raad instemde met een aanbeveling
van het waarnemend bestuur dat er
een nieuw bestuur moest worden ge
kozen en dat dit er voor moest zorgen
dat de ledenraad voor de wet geldig
zou worden.
Belangrijke stok achter de deur in de
onenigheid deze zomer tussen de
twee tegen over elkaar staande par
tijen bedrijf en ledenraad was
namelijk de ontdekking van de secre
taris van de ondernemingsraad, Bob
Ris. dat een aantal afgevaardigden
niet legaal staat kan maken op het
lidmaatschap. Bij hun verkiezing zijn
►fouten gemaakt. Ze waren niet of niet
tijdig op de agenda geplaatst en de
termijn waarbinnen de leden door de
districten bijeen waren geroepen
bleek regelmatig te zijn over
schreden.
Deze toevallige ontdekking had Ris
Het compromis-voorstel dat de
VPRO weer op de rails moet
helpen won het met ruime meer
derheid op een tamme extra ver
gadering van de ledenraad.
gedaan bij het aanvragen van adres
sen van de leden. Hij heeft dit aange
grepen als een belangrijke troef voor
het bedrijf. Het is daarbij nuttig te
weten dat bij de VPRO al enige tijd
wordt geklaagd over de kwaliteit en
de kennis van een deel van de leden
raad.
Het bedrijf zag sinds 7 juni de meer
derheid van de ledenraad tegenover
zich. Deze wilde de statuten zo wijzi
gen dat de verantwoordelijkheid en
vrijheid voor het maken van pro
gramma's bij de leden kwam te lig
gen, inplaats van bij het bedrijf, zeg
maar programma-makers, zoals ge
bruikelijk is.
Dit hete hangijzer is zaterdag tijde
lijk op een zijspoor gezet. Het nieuwe
bestuur moet zich onthouden van be
sluitvorming over principiële zaken,
waaronder vooral de problematiek
die op de statuten betrekking heeft.
Deze overeenkomst is er één tussen
het waarnemende VPRO-bestuur, de
districtsvoorzitters, de voorzitter van
de ledenraad, de ondernemingsraad
en het actiecomité dat zich inzet voor
de vrijheid van de programmama
kers.
Voortvarendheid
Met 39 stemmen voor, vijftien tegen
en negen onthoudingen nam de le
denraad de overeenkomst als een
compromisvoorstel over. Daarin
werd aanbevolen zaterdag jl. een
nieuw bestuur te kiezen, dat de op
dracht zou krijgen met voortvarend
heid de fouten die zijn gemaakt bij de
verkiezing van een aantal leden
raadsleden te doen herstellen. Op 1
mei 1981 moet de hele ledenraad een
legaal karakter hebben.
Verder dient het nieuwe bestuur op
de eerstvolgende vergadering van de
ledenraad na 1 mei 1981, of zoveel
eerder als de ledenraad een legaal
karakter heeft, zijn zetels ter beschik
king te stellen. Het kan dan natuur
lijk worden herkozen. De onderne
mingsraad voegde aan de verklaring
toe af te zien van een beroep op de
rechter.
Mr. Michel Jager, oud-voorzitter van
de ledenraad, is zaterdag tot voorzit
ter van het VPRO-bestuur gekozen.
Hij won het met een kleine voor
sprong 32 tegen 28 stemmen van
Bob Beets, die deze zomer waarne
mend voorzitter is geweest, nadat op
de vorige vergadering van de leden
raad van de VPRO op 7 juni zes van
de elf bestuursleden, boos over de
gang van zaken bij de ledenraad, wa
ren opgestapt. Verder werd zaterdag
een geheel nieuw bestuur gekozen.
En zo lijkt bij de VPRO de rust voor
lopig weergekeerd te zijn, voor zover
dit mogelijk is bij zo'n roerige om-
Michel Jager, de nieuwe VPRO- voorzitter
roep. Zo verhit als het er deze zomer
aan toe is gegaan, zo kalm en tam
verliep de vergadering van zaterdag.
Wel lieten enkele leden duidelijk blij
ken tegen dit compromisvoorstel te
zijn. Zo dreigde Hans Kraaijenbrink
aanvankelijk met een paar andere
leden op zijn beurt naar de rechter te
stappen om te laten uitspreken dat
de ledenraad wel legaal was. Hij
sprak van chantage waardoor de le
denraad zich onmondig liet verkla
ren. Een ander lid ging zelfs zo ver te
stellen dat als de leden niets te zeg
gen hebben, de VPRO beter kan wor
den opgeheven. Zo blijkt dat het ge
lijk willen hebben bij sommigen voor
het belang van de organisatie gaat
waarvoor ze zouden moeten staan.
door Dirkje Houtman
DEN HAAG Een manier om met een teleurstellend verleden af te rekenen is de
herinneringen nog eenmaal hevig te laten opgloeien om ze vervolgens in as te laten afsterven.
Dat doet de briljante wetenschapper Sir Noel Cunliff in „Midzomer", een stuk van de Engelse
auteur Julian Mitchel dat afgelopen zaterdag geregisseerd door Jo Dua, in de Haagse
Koninklijke Schouwburg in première ging.
.Samen met Cunliff en een aantal
daartoe uitgenodigde gasten kijkt
'.het publiek mee terug naar diens
ongeleefde leven binnen het Oxford-
bastion waar hij zijn liefde voor be
gaafde jongens studenten diep weg
stopte terwille van zijn wetenschap
pelijk werk. Nu blijkt dat zijn be
faamde theorieën over Stonehenge
op verkeerde vooronderstellingen be
rusten dringen de vraagtekens om
trent zijn verleden zich aan hem op.
Hij wil zich ervan ontdoen met be
hulp van een door hem geselecteerde
gezelschap dat de knooppunten van
zijn bestaan beslissend beïnvloedde
Vol humor en met gevoel voor stijl
weet hij zijn verleden open te rijten
ën daarbij wordt niemand gespaard,
ook hijzelf niet. De confrontaties
ijnonden soms uit in komische mo
menten maar ook in pijnlijke onthul-
Qngen waaruit dan blijkt dat niet
zozeer Cunliffs wetenschappelijke
fpislukking hem kwelt maar vooral
de oningevulde liefdesrelatie tot een
van zijn favoriete mannelijke stu
denten.
Degene die die confrontaties extra
aanscherpt is een ongenode gaste, de
radicale advocate Prue Hoggart. ZIJ
is recht door zee, laat zich niet inpak
ken door Cunliffs sympathieke
zelfgenoegzaamheid. Zij heeft idea
len en is niet zoals de overige gasten
ondergesneeuwd door de universitai
re Oxford-codes Met haar gedrag
slaat ze uiteindelijk een brug tussen
Cunliffs verleden en zijn toekomst
waarover hij gelouterd en zonder bal
last verder kan
Statisch
Als geheel is dit stuk nogal statisch
van opbouw. De handeling beslaat
een dag en is summier omdat zij
louter uit persoonlijke ontboezemin
gen is opgebouwd en middels culinai
re onderbrekingen in drie delen wordt
gehakt. Dit stuk moet het qua vorm
voornamelijk hebben van de spitse
dialogen vol ironie en cynisme waar
mee de gasten zichzelf tegelijkertijd
blootgeven en op de been houden.
Behalve Sir Noel Cunliff en Prue Hog
gart maken de overige figuren nauwe
lijks een ontwikkeling door. In de
openingsscène maken zij zich bekend
als Cunliff nog niet aanwezig is. Je
weet waar ze voor komen hoe ze te
genover elkaar en Cunliff staan en die
drijfveren veranderen geenszins door
de komende confrontaties. Ze worden
bespeeld door Cunliff en weten daar
weinig tegenover te stellen. De voor
stelling steunt dan ook volledig op
Paul Steenbergen, die Cunliff in zijn
eigenschappen volmaakt speelt. En
daarmee voorziet hij het magere han
delingsverloop met zijn te vele verba
le uitweidingen van een kracht, die
deze voorstelling de moeite waard
maakt.
Anne-Marie Heyligers, Ellen Vogel, Eddy Brugman en Anne-Wil Blankers in Midzomer van de Engelse schrijver
Julian Mitchel dat zaterdag bij de Haagse Comedie in première ging.
HOLLYWOOD (UPI) Sol L
Oscar-winnaar, filmpionier et
van de mannen die Hollywood
maakten, is vorige week op neg
jarige leeftijd overleden.
Hij was mede-oprichter van dt
maatschappij First National Pij
die later werd overgenomen
Warner Bros. Hij produceerde
dan honderd films, waaronder»
tien Tarzan-produkties.
Hij boekte groot succes met dei
ming van Oliver Twist, een doei
taire over de Kontiki-expedit
maakte als eerste filmproducei
bruik van kinderen in sterroüi
opende een filmbeurs in San Pi
co. gaf les in cinematografie e
een eigen theater.
Voor zijn belangrijke werk v
filmindustrie is hij herhaalde!)
derscheiden.
Van onze kunstredactie
LAREN De zanger Willem
is gistermorgen in Laren op 88
leeftijd overleden. Ravelli, gebi
Den Haag, debuteerde als op«
ger, maar kreeg later meer be
heid als oratoriumzanger. Hij
gedoceerd aan de conservatfl
Den Haag en Antwepen. Hij wi
cier in de Orde van Oranje Nas
in de Kroonorde van België.
Ravelli kreeg vooral bekendh
waardering als oratoriums
Hoewel hij ook liederenai
heeft gegeven en hij als zan|
goog en dirigent zeker velen de
lijkheden van de menselijke st
de schoonheden van de kooi
tuur heeft leren kennen, zulle
vertolkingen van de Christuspa
Bachs Mattheuspassie het lan
herinnering blijven.
In de historische grammofoon
me uit 1939 van de traditionele
zondaguitvoering van dit werk
Willem Mengelberg hoort menh
deze partij op het hoogtepuul
zijn kunnen.
Hij behoorde met Jo vincent,
Luger, Louis van Tulder en Hi
Schey tot de befaamde vooroa
generatie van Nederlandse c«
vocalisten van wie alleen Hi
Schey nog steeds optreedt.
Mimeteater Termiek speel
van haar voorstellingen in
(Polen) tijdens het „Theatrica
air"-festival dat elk jaar
seerd wordt de „Mime Theatre
Het zijn „De Verlenging" uit 1
„De groene weduwe uit 1980.
naast geven leden van de
workshops. Intussen werkt T
ook aan een nieuwe produk
onder de titel „Cafetaria De
boog" op 7 november tijdens
wegingsweek in Arnhem gi
wordt.
In het Amsterdamse Allan
sonmuseum, Oude Turf mark
wordt op 20 en 21 septemb
„Totaal Theater Week-end"
den. Voor de kinderen is er een
den van de Griekse clown Fa
poulos; de dansgroep „Terpsi
voert vier dansen uit de oudhi
professor Bodekopoulos geeft
college over het nut van het Q
drama met behulp van levend
den en de film De Komediante
Theo Angelopoulos is er ook t
Aan het slot van de twee dage
een forum dat over een aant
nader te bepalen stellingen i
dachten wisselt.
Herdenkingsplateau Friese toneelspelers
door André Rutten
ARNHEM Wat het eerst je nieuwsgierigheid prikkelt in de voorstelling, die Jochen Net
bij Theater gemaakt heeft van Heijermans' „Schakels", zijn de decors van Tom Schenk
stukt speelt rond 1900, maar het directiekantoor, waarin het eerste bedrijf zich voltrekt, 2
uit alsof een binnenhuisarchitect van nu het, zonder op geld te hoeven kijken, zorgvuli
met smaak ontworpen heeft in de stijl van toen.
Je vraagt je dus onmiddellijk af. wat
de regisseur, die de decorontwerper
uiteraard in die richting heeft ge-
inspireerd, daarmee beoogt Een dui
delijk antwoord krijg je als tegen het
eind van dat bedrijf de huidige direc
teur van de vennootschap verschijnt,
Henk Duif. Hij is de zoon van de
oprichter van het bedrijf, dat kettin
gen maakt en daarom Schakels heet,
de vroegere arbeider Pancras Duif,
die, op zijn eentje begonnen, toen hij
een paar maanden geleden ziek werd
vijfhonderd man in dienst had, zijn
zaak „op aandelen liet zetten", zijn
tweede, meest serieuze zoon de lei
ding ervan overdroeg, en zelf gedele
geerd commissaris werd. De nieuwe
directeur nu heeft onmiddellijk ri
goureus zichzelf als de moderne, effi
ciënte. puur zakelijke fabrieksdirec
teur willen etaleren. Het decor onder
streept dat, maar is tegelijkertijd
toch niet meer dan een uitstekende
entourage voor de manier waarop
Eric van der Donck die ambitieuze
maar ongetwijfeld niet onbekwame
man speelt. Met hem is een nieuw
tijdperk begonnen, waarin de patriar
chale, maar wel menselijke verhou
dingen van onder de oude Pancras
beslist afgekapt worden.
Dat de oude Pancras Duif hij is
overigens pas 57 al een vreemde
geworden is in het kleine rijk. dht hij
zelf heeft opgebouwd ontwaar je door
deze enscenering als toeschouwer
eerder dan hijzelf. Pas hersteld van
zijn ziekte en geen directeur meer
lijkt hij voor het eerst tijd te hebben
voor een privé-leven. Hij denkt seri
eus aan een huwelijk met de nog
jonge huishoudster, die in dienst ge
komen is toen hij ziek werd.
Wat hem daartoe beweegt geeft Heij
ermans aan in een geprekje tussen
Pancras en zijn broer Hein, zeeman
en ook niet bijster gelukkig ge
trouwd. Zijn eerste huwelijk heeft wel
vier kinderen voortgebracht maar is
niet zo best geweest misschien wel
ook omdat hij altijd aan het werk was
en al jong weduwnaar geworden
heeft hij het zonder vrouw dikwijls
erg moeilijk gehad. Dat wil hij nu
inhalen Zijn nuchtere, degelijke
broer (Jan Gorissen) voorspelt hem
alle narigheid, die hij zich daarmee
op de hals zal halen. Zijn kinderen,
die dus eigenlijk van een arbeider
afstammen, maar door hem alle vier
ook daadwerkelijk in het zadel gehol
pen, zijn zo „modern" als de burgerij
in die tijd was: door te trouwen met
een veel jongere vrouw, die ook nog
dienstbode is, zal hij zichzelf belache
lijk en hen te schande maken, en door
haar onwettige kind te echten ook
nog een deel van hun erfenis beroven.
Zij komen dus in het geweer
Het wordt een onverkwikkelijke ge
schiedenis, ironisch behandeld, en
dat het vooral dat is, en waardoor,
laat Jochen Neuhaus in zijn voorstel
ling zien.
Waardoor? Bemhard Droog kan Pan
cras Duif spelen als een gewone, door
tastende man, die met overleg doet
waar hij zijn zinnen op gezet heeft,
maar geen rekening houdt met ande
ren omdat hij dat niet gewend is. Ook
nauwelijks met wat de huishoudster
wel of niet wil. Margreet Blanken, die
haar rustig maar beslist spe<
daar een beetje de accenten o
veel werk is gemaakt van de zo
de. schoonzoon. Er lijkt in de i
waarop zij gespeeld worden
scheid gemaakt te worden tuss
hun aard is en wat hun aang
gedrag, waarin zij zich aanpaas
wat zij hun maatschappelijke)
verschuldigd lijken te zijn. Ei
der Donck dus als de doortas
correcte, zelfbewuste directed
soms wat paniek op de achtei
Edmond Classen Jan, mak!
als de vlotte welbespraakte
man, maar als huistiran een
verwend kind. Arthur Bol
schoonzoon-aannemer een b
pen vaatje buskruit. Wat een
maken ze als ze op loze grond!
hebben de regie benadrukt
moeilijke situaties zie je ze oo
aarzelen, geluidloos hun lippen
gen. eer zij eindelijk iets zeggi
Heijermans hen in de mon
krijgt er een groter perspectk
In het totaal gezien wil dat!
dat de situaties, die Heijerrtj
kent, grondig worden verkend
niet zo maar een burgerlijk dra
de negentiende eeuw, waar j
kijkt, maar een brok gistende
leving, waarin zich verand
voltrokken, in het vervolg
wij vandaag leven. Van dat
daagse perspectief uit wordt
gekeken, naar wat toen actue!
gedateerd in is, en wat aanzet
heden. Een boeiende ondef
van royaal drie uur, waarin
feilen zijn waar te nemen. l
zijn niet zo belangrijk.
De première was zaterdag in A
Bemhard Droog als Pancras Duif, Margreet Blanken als de huishoudster in
Heijermans Schakels bij Theater.
