De oude helden zijn nog
verre van vermoeid
Nieuw VPRO-bestuur moet
de ledenraad legaliseren
Utrechtse Orfeo deels fiasco
KEUKENINRICHTING
KOOPGIDS
Onmiskenbaeoi£
Oxford >p
Nieuwe boeke
DE GRAAF
BADKAMERINRICHTING
KOOPGIDS
ZATERDAG ZO SEPTEMBER 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door G. Kruis
ROTTERDAM Weer zo'n ouderwets eenvoudige, met eigen middelen ingerichte tentoon
stelling in het Museum voor Land- en Volkenkunde, Rotterdam, zonder catalogus, zonder
titel, alleen met een thema: poppenspel. Dat thema is eigenlijk een beetje verwarrend, want
daarbij wordt er misschien ook gedacht aan handpoppen, stokpoppen, staafpoppen, mario
netten en wat niet al. En 't gaat hier alleen over het Aziatische schimmenspel met als
hoofdmoot het Javaanse wajang-spel.
Er staat nog wel een fraaie antieke
poppenkast, maar 'k weet niet of tij
dens een Pxpositle het doek nog op
gaat voor Jan Klaassen. Theaterpop-
penkenner Ludwlg Krafft uit Mün-
chen, schreef eens. variërend op een
bekend thema, dat elk volk ter wereld
het poppenspel heeft dat met zijn
aard in overeenstemming is.
Zonder afbraak te doen aan wat onze
eigen cultuur heeft voortgebracht op
dit gebied, kun je toch wel vaststellen
dat het (poppen-) en schaduwspel
door de eeuwen heen in het oosten
een veel grotere en indringender rol
heeft gespeeld dan hier.
Met alle respect voor de mensen die
hier bepaalde vage tradiUes nog in
ere houden, kun je niet tot een andere
conclusie komen, dan dat we er in
vergelijking tot wat het oosten op dat
gebied presteert, niet al te best af
komen.
Geen gepraat verder over „onze
volksaard": alles bij alles is zo'n Jan
Klaassen op z'n best nu en dan een
spreekbuis van sociale kritiek toch
veel moeilijker in te passen in ons
cultuurpatroon dan de schimmenspe
len in het oosten, die nog steeds een
wezenlijk onderdeel van de cultuur
uitmaken.
Primitief
Zo is Karagöz in Turkije nog volop in
actie. Het spel. dat met nogal primi
tieve papieren poppen gespeeld
wordt, draagt de naam van de held, in
't Nederlands „Zwartoog": een kleine
man, die dom lijkt, maar iedereen
uiteindelijk te slim af is. Oude volks
verhalen, vermengd met actualitei
ten en iedereen aansprekende wijze
levenslessen.
Tijdens de Ottomaanse periode. 16e-
19e eeuw. heeft Karagöz zich zelfs tot
in 8yrië, Griekenland en Noord-Afri-
ka verbreid.
Uit India zijn er schaduwfiguren, die
helden uit de Ramayana en andere
heldendichten voorstellen. Rama en
Sita, de reuzenkoning met de tien
hoofden of de goddelijke held Khris-
na. die als jongeling argeloze herde
rinnetjes verleidde. En de grote, soms
wel twee meter hoge uit leer gesneden
schermen met beweegbare schermen
uit Thailand, meestal met een com
pleet verhaal al heet Rama dan hier
weer Ramakln.
wende mannen, die daar van 's
avonds omstreeks half acht tot de
andere morgen tegen zonsondergang
zij het onderbroken de voor hen
ogenschijnlijk steeds weer nieuwe be
levenissen volgen van de goede ko
ning Judistira, de sterke Bima. de
schone Ardjuna en de trouwe Karna.
In deze sfeer opgenomen vergeet je
de dalang eigenlijk helemaal. Hij is
daar zeer beweeglijk bezig, grijpt de
ene na de andere pop, die hiërar
chisch staan opgeprikt in een paar
psangstammen, „dirigeert" het or
kest. praat met zeer veel stemmen,
geeft tussendoor nog allerlei beschrij
vingen en toelichtingen enver
gist zich nooit. Als je dan weet dat
bijvoorbeeld de geschiedenis van de
strijd tussen de Pandava's en de Kau-
rava's (uit de Bharatajudha) 37
hoofdpersonen telt, zal het wel duide-
lij zijn dat hiervoor een jarenlange
studie vereist is. Aangezien het pu
bliek langzamerhand wel bij benade
ring weet, wanneer het allemaal wat
minder spannend wordt nemen ze die
gelegenheden te baat es even een
praatje te maken, zich wat te vertre
den zelfs een dutje te doen. De kinde-
De rod Sjiwa op lijn rijdier de ren, vaUen slaap, maar na
J verloop van jaren raken ze toch zeer
si e vertrouwd met wat er zich op het
strumenten van een gamelanorkest, scherm afspeelt,
kent zeer vele variaties, die allemaal
aan zeer strakke regels gebonden RscliO 6f1 tV
zijn.
Op de Rotterdamse tentoonstelling Daar0"1 is ook nu de wajang nog
zijn alleen maar figuren bijeenge- springlevend. De verhalen komen als
bracht uit de wajang-kulit (kuilt- hoorspel op de radio en de tv heeft ze
=leer) waarbij gebruikt gemaakt geregeld op het programma. Toch is
wordt van platte, beschilderde pop- veel veranderd. Vaak ten nadele
pen met beweegbare armen, die door Daarvoor behoef je alleen maar de
de dalang (verteller) voor een scherm oude traditionele poppen, waarvan er
bewogen worden prachtige voorbeelden op deze expo
sitie aanwezig zijn, maar te vergelij-
Die beschildering komt niet alleen ken met de poppen die dienst doen in
voort uit versierdrift en is ook geen b v d® wajang-perdjuangan. met de
overdreven peRfectionisme: het geënte geschiedenis van Indonesië
(enigszins verouderde) gebruik was, onderwerp,
dat de vrouwen het spel aan de Bijde traditionele wajang was en is er
schimmenkant verzorgden en de sprake van strenge symbolische vor-
mannen het aan de dalang kant, waar mentaal. Uit de houding, vorm, plaat-
de poppen zelf konden zien, sing van het oog en de neus kun je het
volk, dat nog voor een groot deel uit
analfabeten bestod, voor te lichten
over de vrijheidsstrijd.
Deze poppen zijn zo naturalistisch
mogelijk uitgedost en er is geen spra
ke meer van de traditionele symbo
len- of vormentaal. Nietszeggende ge
laatsuitdrukkingen; het zijn hoofdza
kelijk de huidskleur en de kleding,
die sym- of antipathie aangeven. Er is
ook geen spoor meer terug te vinden
van de oude verfijning, de poppen
zijn grof gesneden, de kleur is hard en
goedkoop.
Hoe sterk echter de wajangtraditie
nog doorwerkt, bemerkte ik enige tijd
geleden. Ik kreeg toen enkele Indone
sische versies in handen van de goed
kope stripboekjes hier: en dan ont
moet je nog meermalen de oude hel
den in volle glorie, de de helden, wier
geschiedenis nog even sterk verwe
ven blijkt met de geschiedenis van
dit volk als tien eeuwen geleden.
Deze expositie over het schimmen
spel is tot nader aankondiging in het
Rotterdamse Museum voor Land- en
volkenkunde te zien. Bezoekers kun
nen woensdag-, zaterdag- en zondag
middag op de tentoonstelling het
schimmenspel spelen of met eenvou
dige hulpmiddelen een wajangpop
maken. Een klankbeeld zorgt voor de
muzikale achtergrond. Dagelijks van
10-17 uur en op zondag van 11-17 uur
Een grote Indiase schaduwfiguur
door Franz Straatman
UTRECHT De opvoering van Haydns opera Orfeo ed Euridice door in Utrecht werkende en
studerende jongeren onder de hoede van Kosmu, riep donderdagavond zeer tegengestelde
gevoelens en reacties op. Enerzijds een fiasco gezien het toneelbeeld en de regie (liever gezegd,
het ontbreken van regie), anderzijds een knappe prestatie gehoord de verrichtingen van koor
en orkest, bij elkaar geauditeerd uit bestaande verenigingen, en tot hechte ensembles
gesmeed door dirigent Bruno de Greeve, een beroepsmusicus
Het was treffend dat het publiek in de
Geertekerk (akoestisch zeer geschikt
voor dit soort muziektheater) zich in
zacht boe-geluld uitte toen regisseur
Hendrik Bonneur (ook beroeps) het
slotapplaus in ontvangst kwam ne
men. Want dit publiek bestond toch
vooral uit aanhang, genodigden,
vrienden, kortom een groepering
waarvan je eerder een welwillende
dan kritische houding verwacht.
volgden.
Voorstelling
Apart
Het Chinese schimmenspel is een ex
positie apart waard. De figuren wor
den uit papier of flinterdun ezel- of
buffel perkament gesneden en na de
beschildering geolied om het door
schijnend te maken. Het komt hier
niet zo uit, maar het effect dat bij een
goede belichting ontstaat, doet den
ken aan oude kerkramen. Er zijn hier
maar een paar voorbeelden: voor op
voering van één schimmenspel en
die worden de laatste tijd weer in ere
hersteld worden vaak meer dan
duizend aparte beelden gebruikt. Wa
jang. het spel waaraan hier een hele
zaal gewijd is, compleet met de in-
Dc heb een 'n voorstelling meege
maakt ter gelegenheid van een be
snijdenisfeest in een klein dorp bij
Poerwokerto op Midden-Java. Dat is
zo al tekenend voor de Javaanse cul
tuur: een moslems feest, dat opgeluis
terd wordt met een spel, waarvan de
motieven toch hoofdzakelijk ont
leend zijn aan (hindoeïstische) Voor-
Indische heldendichten.
Voordat de Javanen in het begin
van onze jaartelling kennis maak
ten met de hindoe-beschaving, die
verspreid werd door de met de hande
laren meereizende Brahma-priesters,
waren zij animisten. En ook animis
me maakt nog steeds deel uit van de
religieuze opvattingen van vele Indo
nesiërs en daarvan is ook nog veel
terug te vinden in dit wonderlijke
spel. Maar om terug te komen op die
voorstelling: de indringende gama-
lan-muziek, een roezemoezig publiek,
vrouwen met kleine kinderen en zelfs
babies op schoot, mompelende, spu-
karakter van de figuur aflezen.
Het buffelleer waarvan de poppen
gemaakt worden is pas na langdurige
bewerkingen geschikt om er de teke
ning op aan te brengen, verder te
versieren en uit te snijden. Er zijn
poppen bij, die ongeloof ijk minutieus
uitgewerkt en prachtig van kleur zijn.
De aanduiding van hoofdtooi, sier
randen en kleding getuigt van een
grote verfijning en is kenmerkend
voor de liefde die de Javaanse kun
stenaar-handwerksman koestert voor
estetisch verzorgde details.
Daar is geen spoor meer van terug te
viden bij de moderne vormen, zoals
de al eerder genoemde wajang-perd
juangan, of de wajang-suluh, die in
1947 geïntroduceerd werd om het
Onding
Van de door Bonneur in het program
maboekje gesignaleerde moderne in
slag van de inhoud van deze opera,
van de wanhopige worsteling van Eu
ridice met haar gevoelens tegenover
de mannen in haar leven (zij moet
kiezen tussen de lichamelijkheid van
Arideo en de naar geest strevende
Orfeo), kwam niets over. Dramatisch
gezien is deze opera een onding: aller
eerst met een figuur (Arideo) waar
over wel gezongen wordt, maar die je
niet te horen en te zien krijgt; dan
monologen in aria-vorm die psycholo-
gisch-muzikaal niet inkervend ge
noeg zijn (jammer voor Haydn maar
hij is toch geen Mozart); en het geheel
meer een filosofische ontboezeming
in oratoriumvorm met veel koorpar
tijen.
Op zich al heel moeilijk om in zo'n
stuk leven te blazen, als er ook een
titelrolzangeres (Dieuwke Aalbers als
Euridice) meedoet die als een zingen
de pop met angstogen het toneel op-
trippelt. en de produktie gehinderd
wordt door technische beperkingen
(geen toneelaccommodatie en een
zeer statische, platmakende belich
ting). Als er dan ook nog allerlei flau-
wigheden worden bedacht om de aan
dacht op het koor te vestigen, knijpt
dè toeschouwer zijn tenen helemaal
bij elkaar
Verrassing
Een onbehagen dat je eerder zou ver
wachten naar aanleiding van de mu
zikale prestaties. Maar vanaf de eer
ste inzet van het orkest kon je je als
toehoorder ontspannen overgeven
aan de muziek, want dit orkest speel
de ver boven het niveau van ama
teurs. Bruno de Greeve moet over
bijzondere capaciteiten beschikken
dat hij tot zoveel afwerking, expres
sie en precisie kon komen; voor mij
de verrassing van de avond, ook in
zijn uitwerking der koorpartijen
Hoeveel waardering ik ook heb voor
het enthousiasme en doorzettingsver
mogen van de Utrechtenaren, vraag
ik me toch af: waarom een opera
scènisch opgevoerd als de middelen
alleen al technische gezien ontbre
ken.
Omdat het zo leuk is om eens
(slecht) geschminkt en gepruikt rond
te lopen? Wie zijn ogen dicht houdt,
kan veel plezier beleven aan de her
halingen van deze Orfeo in Haarlem
(27 september), Nijmegen (28 septem
ber) en Den Haag (Koninklijk Conser
vatorium, 30 september).
ADVERTENTIE
Speciaal vandaag
Rijk geïllustreerd. Volop tips,
ontwerpen, ideeën voor in-
y richting en verbouwing van uw
droomkeuken. Produktinfor-
matie. Subsidies en kosten.
Overal verkrijgbaar.
y 132 pagina's f
475
l Andere Welke-koopgidsen:
Badkamers. Slaapkamers,
Vloeren, Hobby gereedschap.
Camera's, Hifi-Stereo. Elektr
orgels. Openhaarden.
CV/lsolatie, Tuin.
i Accres Uitgevers.
v n 02940-18181
Speciaal morgen
Crisis binnen omroep vandaag in beslissend stadium
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM De extra vergadering van de ledenraad van de VPRO die vandaag in
Amsterdam wordt gehouden belooft voor deze omroep bijzonder beslissend te worden, dat is
niet alleen het geval doordat het volgens de agenda de bedoeling is dat er een nieuw bestuur
wordt gekozen. Kernvraag is of het de geruchtmakende omroep lukt uit de ernstige crisissfeer
te komen die sinds de laatste vergadering van de ledenraad op zaterdag 7 juni heerst.
Dummy een gedramati
seerde documentaire naar de
werkelijkheid over een doof
meisje in Engeland. Haar ver
haal over vooroordelen jegens
gehandicapten vormde de ba
sis voor dit programma
Ned. 1/21.55
Opname herhaling van
dit spel van Werktheater in
samenwerking met de VARA
over een tuinder die ter obser
vatie in een ziekenhuis te
rechtkomt. Gisteren kreeg dit
stuk de Prix d'Italia
Ned.2/21.25
Achter het Nieuws VA-
RA's actualiteitenrubriek,
komt met een reportage over
de verkiezingen in West-Duits-
land; verder aandacht voor de
bezetting van slachterij U-
vlees in Holten
Ned.2/23.00
In de rooie haan gasten
de voorzitters van CDA,
PvdA, VVD. D'66 en PvdA-
defensie specialist Bram Ste-
merdink
Hilv.1/13.03
Dovendienst IKON-uit-
zending van een speciale kerk
dienst uit Harderwijk waar ds.
F. A. L. Franken voorgaat
Ned. 1/17.00
Een nieuw leven De
NCRV zendt dit Zweedse spel
uit over oude mensen die opge
nomen worden in bejaarden
huizen. zo vergaat het ook de
boer Erik Levin. Zijn levens
lust is aanstekelijk voor de
medebewoners
Ned. 1/20.30
De komiek registratie
van de theatervoorstelling
waarmee Freek de Jonge zijn
solocarrière begon
Ned. 2/21.15
De andere wereld van zon
dagmorgen (IKON)aan
dacht voor de Vredesweek van
het Interkerkelijk Vredesbe
raad dat deze week begint.
Thema: help de kernwapens
de wereld uit. Het programma
begint met een morgengebed
van ds. Jaap Faber
Hilv. 2/10.00
Deze eindigde in een patstelling om
dat een kleine meerderheid van de
ledenraad lijnrecht tegenover het be
drijf kwam te staan. Punt van discus
sie: wie beslist uiteindelijk over de
inhoud van de programma's de leden
of de programmamakers. Toen de ab
solute vrijheid bij programmering
van het VPRO-be drijf (directie en
programmamakers) in de nieuwe sta
tuten van de omroep opgenomen
moesten worden stemden 27 afge
vaardigde VPRO-leden tegen, 24 voor
en waren er 6 onthoudingen.
Over het algemeen wordt er in ons
land van uitgegaan dat programma
makers en redacties een eigen verant
woordelijkheid dragen voor datgene
waar ze het nauwst bij betrokken
zijn: het invullen van zendtijd en van
krantekolommen
Een kleine meerderheid van de
VPRO-ledenraad dacht daar op 7 ju
ni op een verwarde en rumoerige ver-
gadering echter anders over. Het ver
volg is bekend: voor zes van de elf
bestuursleden was dat aanleiding on
middellijk op te stappen. De voorzit
ter van het bestuur, Tom Laus, en de
vice-voorzitter, Witsen, hadden al
vóór de vergadering te kennen gege
ven te vertrekken vanwege al vóór de
vergadering te kennen gegeven te
districten bijeen worden geroepen
overschreden.
Het nog zittende restant van het
VPRO-bestuur heeft de onderne
mingsraad gelijk moeten geven Maar
het waarnemend bestuur zegt echter
vertrekken vanwege de papierwinkel dat het duidelijk Is waar de onderne
waartoe de zogeheten doorgevoerde
democratie bij de VPRO leidde
Gecompliceerd
Alle ontwikkelingen van de afgelopen
zomer na 7 juni bij elkaar optellend
moet de conclusie luiden dat de situa
tie nog gecompliceerder is dan op 7
juni. De ondernemingsraad van de
VPRO is namelijk tot de ontdekking
gekomen dat een belangrijk deel van
de ledenraad in strijd met de statuten
en het huishoudelijk reglement is
aangewezen Zo zijn in de zeven
maanden voor de laatste ledenraads
vergadering minstens vijftien kandi
daten niet of niet tijdig op de agen
da's geplaatst. Regelmatig wordt de
termijn waarbinnen de leden door de
mingsraad naar toe wil. Deze zou de
zaak willen vertragen totdat de niet
volgens de regels gekozen leden ver
vangen zijn door leden die bereid zijn
mee te werken aan een statutenwijzi
ging zoals het bedrijf die wenst.
Ook het „comité van VPRO-leden
dat zich inzet voor de vrijheid van de
programmamakers" stelt zich achter
de ondernemingsraad. In een brief
aan de ledenraad en de districtsbe-
sturen heeft het aktie comité, onder
voorzitterschap van oud-VPRO-
Voorzitter Jan Kassies, voorgesteld
op 20 september (vandaag dus) een
bestuur te kiezen dat hoogstens zes
maanden zal aanblijven om zich be
zig te houden met het begeleiden van
de reconstructie van de ledenraad en
met de lopende zaken
Jan Kassies
De ondernemingsraad ziet af van een
beroep op de rechter, tenzij per 1 mei
1981 het proces van het legaal maken
van de ledenraad zich niet heeft vol
trokken zonder geldige motieven. (De
ondernemingsraad van de VPRO
heeft namelijk steeds gedreigd in de
ze crisissituatie naar de rechter te
gaan.)
Zo te zien komt men vandaag hiet
een paar goed gesmede wapens naar
de strijd. Alles hangt echter af van de
vraag in hoeverre het omroeppolitie
ke spel wat het toch uiteindelijk is
democratisch volgens de regels
wordt gespeeld. Weinig heil is er ech
ter te verwachten als het een kwestie
wordt van wie de hardste schreeuwer
heeft. Zo moest op een districtsleden
vergadering een punkgroep het ge
luid van de sprekers overstemmen
Zoiets heeft met vergadertechniek of
democratie niets meer te maken.
ADVERTENTIE
Haydn stelt hoge eisen aan de leiden
de zangers; er zitten enkele pittige
coloratuuraria's in. Dieuwke Albers
leek gehinderd te worden door enig
lichamelijk ongemak dat oversloeg
op haar stem. De sopraan Marja
Scherhorn zong haar coloratuurrijke
rol als de godin Genio met goed ge
slaagd bravoure. Howard Crook buit
te zijn niet zo rijke, lyrisch geaarde,
stemmiddelen ten volle uit, terwijl hij
met sierlijke gebaren en groot vermo
gen tot inleven zijn Orfeo-rol gestalte
gaf.
M
Ben
r d
I b
ikki
ziji
MJ
ide
wdi
'n Oxford kostuum
tot op draad en
naad imiteren, dat
zal nooit helemaal
lukken. Zou men er(ntn
al na veel moeite in
slagen om ontwerp'
en stofkeuze te
benaderen, dan nóg lef
blijft daar die
Beterklederpasvorrn
Waarmee een ^r'
Oxford kostuum
zich onmiskenbaar
onderscheidt van
elk ander pak.
In de betere
mannenmodezaak
ervaart u dat
de prijs uw voor
keur voor een
Beterkleder nog
eens extra
onderstreept.
d(
Voor informatie en;
verkoopadressen:
Bendien/Smits
De Nederlandse
Modemakers
05490-12345
Van uitgeverij Becht te Amste
zijn: Alternatieve en natuurli
neeswijzen. samengesteld
HUI 240 blz.-/39,50 Christll
verslag van een junkie vastg
door K. Hermann en H Rieck
een voorwoord van drs R van
rongen 250 blz. - 24,50 Amstt
zestig liefdesverklaringen zwa
wit. 111 blz ƒ24.50
ADVERTENTIE
Verklaring
ADVERTENTIE
HANEKAMP - ZWOLLE - TELEFOON 05200-35S87
PIANO'S
VLEUGELS
ELEKTRONISCHE
ORGELS
Klein-instrumenten
Bladmuziek
STEMMEN
ONDERHOUD
VERHUUR
De allerlaatste ontwikkeling is een
verklaring die gisteren is opgesteld
en waarvoor de gekozen leden van
het VPRO-bestuur, de districtsvoor
zitters, voorzitter en vice-voorzitter
van de ledenraad, de ondernemings
raad en het aktiecomité overeen
stemming hebben bereikt.
Voorgesteld wordt vandaag een
nieuw bestuur te kiezen en dat op
dracht te geven de fouten die zijn
gemaakt bij de verkiezing van leden
raadsleden te herstellen, waardoor
deze een legaal krakter krijgt. De
ledenraad moet het nieuwe bestuur
opdragen zich te onthouden van be
sluiten over principiële zaken waar
onder het statutenprobleem. Hef
nieuwe bestuur moet op de eerstvol
gende ledenraadsvergadering na l
mei 1981 of zoveel eerder als de leden
raad een legaal karakter heeft zijn
zetels ter beschikking te stellen.
Rijk geïllustreerd. Boordevol
tips, ontwerpen, ideeën voor
inrichting en verbouwing van
uw droom badkamer.
Prijs- en leveranciersinfor
matie Subsidies.
Overal verkrijgbaar.
104 pagina's f
Andere Welke-koopgidsen:
Keukens, Slaapkamers, Tuin.
Openhaarden. CV/lsolatie,
Camera's. Hifi-Stereo. Elektr
orgels. Hobby gereedschap, i
Vloeren, Accres Uitgevers
Telefoon 02940-18181