Onderwijs kan lang op
de beeldplaat wachten
Voortreffelijke Jago
in Forums Otello
Rossini's Assepoes
sprankelend vertoond
Boeiend solotoneel
van Ank van der Moer
Eerste Nederlandse oplage: zes stuks totaal
Zondermeer
Dick Holthauf
56 biljoen
Radio en tv
maken werk van
Prinsjesdag
Nieuwe boeke
En dan nog
ZATERDAG 13 SEPTEMBER 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door Franz Straatman
ENSCHEDE Met een in vele opzichten voortreffelijke
voorstelling van Verdi's Otello ging Opera Forum donderdag
avond in de Twentse Schouwburg zijn vijfentwintigste sei
zoen in. In vele opzichten, niet alle, want de zanger van de
titelrol, de Bulgaarse heldentenor Dimiter Damianov was een
smet op deze produktie.
Kon Je In de eerste act nog vergoelij
kend denken dat de première-zenu
wen zich wat al te sterk in het stemor
gaan mengden, in de volgende drie
bedrijven bleek dat Damianov ge
woon niet zuiver kan zingen. Boven
dien moest hij zijn stem in hogere
registers steeds oppersen, wat bij mij
de vraag deed rijzen of deze zanger
wel een tenor is. Hij moet al jaren in
het verkeerde vak zitten, want naar
beneden toe klonk zijn stem kaal
tengevolge van roofbouw. En omdat
hij evenmin over toneelpersoonlijk
heid bleek te beschikken om waar te
maken wat er met Otello geestelijk
aan de hand is, maakte Damianov
van deze rol een complete karikatuur.
Tegenover Damianov stond Ricardo
Yost (Argentijn, verbonden aan de
Keulse opera) als Jago. In alles het
tegendeel; een man die het theater
vak van binnen uit voelt en over een
soepele, expressieve bariton be
schikt. Voortreffelijk zoals hij de boze
geest in Jago zonder enige overdrij
ving klank en gestalte gaf.
De derde belangrijke fol: Desdemo-
na. De pure, lyrische manier waarop
Bozena Ruk Focic (Joegoslavische,
verbonden aan de opera van Zagreb)
deze rol neerzette, maakte op mij
diepe indruk. Een pracht stem te
midden van een vocale bezetting die
helemaal op niveau was.
Wapperend zeil
Opera Forum moet van hot naar haar
reizen met zijn produktles en tonelen
bespelen die vaak niet op een beetje
enscenering zijn ingericht Regisseur
Alfred Wopmann en decor/kostuum
ontwerper Walter Gondolf losten het
probleem om in vier bedrijven een
havenkade, een palelszaal, een tuin
en een slaapvertrek voor te toveren,
buitengewoon handig op met een
doek dat zowel als wapperend zeil en
als zwierig baldakijn maar ook als
projectiescherm diende. Met belich
ting kon de figuur van Otello uit
groeien tot een dreigend noodlot na
het innige gebed van Desdemona
voor een simpele kaars.
Dezelfde verzorging en gevoel voor
theatrale zegging kenmerkte de lei
ding van dirigent Qustav Fülleborn,
een man die in het 25-jarig bestaan
van Forum vaak een omstreden per
soon is geweest, maar die ook nu weer
bewees een leider te zijn die artistiek
de touwtjes voortreffelijk in handen
heeft. Forums eigen orkest reageerde
precies en alert, maar ook fraai van
klank; met name de gespannen sfeer
van het laatste bedrijf met belangrijk
aandeel voor blazers kwam puik over.
Opvallend ook hoe rap en gediscipli
neerd het eigen operakoor versterkt
met goede amateurs, de lastige koren
uit de eerste scène als een levendig
geheel presenteerden; daar moet een
goede koortrainer aan gewerkt heb
ben. Al met al een beziens- en horen
waardige Otello waar Forum in sep
tember en oktober in oostelijk en
noordelijk Nederland mee rondtrekt
Speciaal vandaag
Speciaal morgen
Dutch Swing College Band
opname van het jubileum
concert ter gelegenheid van
het 35-jarig bestaan
Ned. 1/20.30
Achter het Nieuws de ac
tualiteitenrubriek van de VA
RA is voor een groot deel ge
wijd aan de inhoud van een tot
nog toe officieel geheim ge
houden contract tussen de
PZEM en het Franse bedrijf
Cogema over het opwerken in
Borssele van Franse uranium
tot plutonium
Ned. 2/23.20
Last night of the proms
Ondanks eerder berichten dat
er geen berichten dat er geen
tv-opnamen gemaakt xouden
kunnen worden vanwege eer
der stakingen bij de Engelse
telvisie nu toch een uitzen
ding. Dirigent is dit keer sir
Charles Mackeras
Ned. 1/23.30
In de rooie haan CDA-
fractievoorzitter Lubbers als
gast in de VAR A-radiorubriek
over veel politieke zaken die
op dit ogenblik spelen
Uil. 1/13.03
Mary Pickford een docu
mentaire over de succesrijke
filmster uit de eerste jaren van
het witte doek. Op 29 mei 1979
overleed zij op 86-jarige leef
tijd.
Ned.1/19.25
De mens en zijn muziek
De TROS kocht een achtdelige
Canadese serie films over de
muziek van de westerse we
reld. Presentatie van Yehudi
Mcnuhin.
Ned.1/20.40
Nationale parken: nood
zaak een film van Bert
Haanstra over het belang van
natuur- en landschapsbehoud.
Ned.1/22.05
lm Lauf der Zeit Duitse
speelfilm van Wim Wenders,
die in 1976 in Cannes de prijs
van de internationale filmkri
tiek kreeg voor deze film. Het
verhaal gaat over twee geheel
verschillende mannen een
vrachtwagenchauffeur en een
psycholoog, die in korte tijd
elkaar en zichzelf leren
kennen.
Ned.2/20.40
Laboratoriumproeven met beeld
Maar wat betreft het onderwijs wordt
aangenomen dat het nog Jaren zal
duren voor alle didactische mogelijk
heden zijn bestudeerd. Vandaar dat
Chriet Titulaer zijn beeldplaat voor
lopig wel aan de muur kan hangen.
Concurrentie
Een verhaal over de beeldplaat zou
niet volledig zijn als geen aandacht
zou worden besteed aan de concur
rentie van andere ondernemingen die
zich intussen enthousiast inzetten
voor hun eigen versie van de beeld
plaat. Zo heeft de Amerikaanse RCA
met veel tamtam aangekondigd, in
1981 de Amerikaanse markt te willen
veroveren met een groot programma
aanbod van bioscoopfilms en een toe-
en scherm.
stel dat werkt met een naald in plaats
van een laserstraal.
De aanschaf zal doordoor aanmerke
lijk goedkoper zijn, ook al omdat het
geluid mono in plaats van stereo is.
Maar de plaat zal eerder slijten en de
weergave is gevoelig voor stof. Ten
slotte heeft de Japanse Matsushita
aangekondigd in 1981 met de JVC de
Amerikaanse markt op te gaan. Ook
deze plaat wordt mechanisch afge
tast maar het signaal is magnetisch
vastgelegd, net zoals dat op banden
gebeurt. De consument kan straks
kiezen uit drie verschillende syste
men. Er dreigt dus een stevige ver
warring totdat waarschijnlijk
tenslotte één systeem als standaard
zal overblijven.
door Jae. Kort
ADVERTENTIE
AMSTERDAM Wanneer ik de naam Assepoester noem, dan
weet de lezer dadelijk waarover het in grote trekken gaat in de
opera „La Cenerentola", die Rossini kort na zijn „Barbier van
Sevilla" componeerde en waarvan de Nederlandse Opera
stichting in de Stadsschouwburg donderdagavond de premiè
re uitbracht.
Ricardo Yost als Jago (rechts) fluistert Dimiter Damianov als
Otello verdachtmakingen in.
Zowel Jacopo Ferretti als de compo
nist hebben er, evenals in de Barbier,
een vrolijke boel van gemaakt, waar
in niet de beklagenswaardige toe
stand van La Cenerentola, maar eer
der de mallotigheid van haar stiefzus
ters en haar dito vader onder de
schijnwerpers wordt gezet. Dit luchti-'
ge en zelfs sprankelende karakter
Opera Forum, ons enige echte
operagezelschap (eigen koor, or
kest, vaste solistenploeg) be
staat 25 jaar. In Enschede zijn ze
daarom aan het rekenen gesla
gen. De conclusie luidt: méér
dan een miljoen kilometer ge
reisd met bijna 3700 voorstellin
gen langs 45 theaters. Opera's,
operettes en musicals van een
veertigtal componisten of wel
56 biljoen muzieknoten. „Ruim
56 biljoen", is zelfs ten kantore
van Forum (toch zeker met een
computer en niet met een tel-
raam) uitgerekend, waaraan
wordt toegevoegd: „Ruim 56 bil
joen noten, waarvan er slechts
enkele te laat of in het geheel
niet tot klinken werden ge
bracht". Over de valse noten
wordt gezwegen.
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM De NOS gaat via
radio en televisie dinsdag veel aan
dacht besteden aan de opening van
de Staten-Generaal door koningin
Beatrix en aan de Miljoenennota.
De televisie verzorgt een directe uit
zending van 12.55 tot 14.30 uur op
Nederland 2, waarbij Koos Postema
commentaar geeft. Daarin zitten de
troonrede en commentaren van poli
tici op de plannen van de regering.
door André Rutten
ROTTERDAM Het is een wonderlijke onderneming. Een
Engelse Shakespeare-liefhebber, Ted Hughes, publiceert een
persoonlijke keuze uit teksten van Shakespeare.
Een Zweedse teheatervrouw, Donya
'Feuer, maakt er in de koninklijke
schouwburg van Stockholm een thea
terproductie van, die opzien baart.
Zij biedt de Toneelraad Rotterdam
aan er ook in Nederland een solo
voorstelling van te maken met Ank
van der Moer. Zij draagt die voorstel
ling op aan de Zweedse regisseur dr.
Alf SJöberg, haar leermeester, die in
april van dit Jaar is overleden. Licht,
muziek, dekor en kostuums zijn door
landgenoten van haar ontworpen. Na
een reeks try-outs was er donderdag
avond in het Piccolotheater de Ne
derlandse première van. De volgende
week is het van dinsdag tot en met
zaterdag in de Kleine Komedie in
Amsterdam te zien.
De voorstelling heet „Ank van der
Moer speelt Shakespeare". Maar ei
genlijk speelt zij de rol van de actrice,
die in het toneel van Shakespeare
thuis is. Zij doet dat met een konin
klijke allure, maar eigenlijk ook als
een mannetjesputter, als een actrice
met een krachtige persoonlijkheid,
die zichzelf kneedt naar de toonaar
den die Shakespeare in. vele figuren
aanslaat In haar huist de stof, waar
Shakespeare koningen en narren uit
maakte, heksen en dwazen, een groot
palet van menselijke mogelijkheden,
dat zij spelend oproept. Duidelijk als
de grote actrice, die zij is, maar niet
puttend uit het gemakkelijke truc-
cendoosje. Het is nieuw, origineel, en
daarom uitermate boeiend. Telkens
weer kwam bij mij de herinnering
terug aan haar koningin Elisabeth in
„Maria Stuart", van Schiller welis
waar, maar die probeerde de kracht
van Shakespeare te bereiken. Maar
hier zag je niet die koningin, maar wel
de persoonlijke kracht, waaruit de
actrice zo'n figuur put.
Het decor, waarin zij speelt, is een
mengeling van traditionele Shakes-
peare-attributen, zoals ook het cos-
tuum dat zij draagt. Hoewel de na
druk ligt op de taal van de dichter
Shakespeare, is de wereld, die hij
daarin opriep, hier ook verbeeld in
uiterlijkheden, die theatermakers er
in de loop der tijden voor gebruikt
hebben. Er loopt ook „een jonge
Ariel" In rond in de persoon van Di-
dulne van Delft. Het is ook spelen
met toneeleffecten, in muziek, gelui
den, licht. Ongewoon, maar boeiend
theater van iets meer dan een uur. De
Toneelraad Rotterdam biedt het aan
als een van zijn „Bijzondere Projec
ten". Dat is het ook. Het première-
publiek was enthousiast.
Een samenvatting van deze reporta
ge wordt op Nederland 1 van 18.15 tot
18.49 uur herhaald. Den Haag Van
daag is op Prinsjesdag langer dan
normaal; van 22.00 tot 22.45 uur op
Nederland 1.
Ton Planken is de centrale presenta
tor van NOS-radio van 13.30 tot 17.00
uur op Hilversum 1. Dan wordt een
speciaal Prinsjesdagprogramma ge
maakt. Daarin zitten directe reporta
ges van de troonrede en de aanbie
ding van de Miljoenennota, inter
views met de minister-president en
de ministers van financiën, economi
sche zaken en sociale zaken, reacties
van Kamerleden en andere politici en
de beantwoording van telefonische
vragen van luisteraars door parle
mentaire journalisten en politici. Het
laatste half uur geeft een forum van
politieke commentatoren van een
aantal dagbladen hun opinie over de
miljoenennota.
kwam donderdagavond inderdaad
over. Allereerst door de schitterende
prestaties van de Israëlische colora
tuur-alt Zehava Gal. die de titelrol
briljant vertolkte. Maar evenzeer
door de Italiaanse tenor Vittorio Ter
ranova (Don Ramiro) die met een
heldere stem de moeilijkste coloratu-'
ren zonder blikken of blozen ten ge
hore bracht. De Engelse bariton Stu
art Har ling was de komische kamer
dienaar, die zijn partij even knap als
geestig gestalte gaf.
Wonderwel
Vier Nederlandse vocalisten schitter
den In deze voorstelling: Thea van
der Putten, sopraan, en Lucia
Meeuwsen, alt, als de stiefzusters en
Henk Smit als de stiefvader, waar
naast Lieuwe Visser, bas Alidoro
zong. Rossini heeft in deze opera een
aantal sextetten opgenomen. Zeer
moeilijke en gevaarlijke stukken.
Maar alles lukte wonderwel en dat op
een première.
Een pluspunt bij deze voorstelling
was ook de regie van Colin Graham.
Een praktisch wit draaitoneel bewees
uitstekende diensten en bracht te za-
men met de fleurige vroeg 19e-eeuwse
kostuums het luchtige karakter van
dit werk goed naar voren.
De muzikale leiding was in handen
van de Spaanse dirigent Diego Mas-
son, die het Radio Kamerorkest bijna
Mozartiaans liet spelen, hetgeen het
sprankelende karakter van deze ope
ra precies nodig heeft.
Al met al een verrukkelijke voorstel
ling die op 14, 22, 24,28 en 29 septem
ber en 1 oktober in Amsterdam her
haald wordt, op 16 september in Til
burg, de 20ste in Rotterdam, 3 okto
ber in Utrecht, de 6e en 8e in Scheve-
ningen en de 10e in Eindhoven.
Voor informatie en
verkoopadressen:
Bendien/Smits
De Nederlandse
Modemakers
05490-12345
Ank van der Moer met Didulne van Delft in haar Shakespeare-
program ma Foto Leo vao Vetten
Op de zolder van het bisschoppe
lijk paleis in Pienza nabij de Italiaan
se stad Siena is een schilderij ontdekt
dat kan worden toegeschreven aan de
Florentijnse meester Fra Bartolomeo
della Porta. Het werk, dat in slechte
staat verkeert en met 113 bij 133 cm
bijna vierkant is, laat als onderwerp
De vlucht naar Egypte zien. Tegen
een decor van palmbomen heeft de
schilder Jezus, een zittende Maria en
Jozef afgebeeld. Zowel de plastische
uitbeelding van het onderwerp als de
groene kleur van het landschap en
het blauw van de lucht wijzen in zeer
sterke richting op Fra Bartolomeo
della Porta, een figuur die een over
gang belichaamt tussen de vroege,
Perugiaanse renaissance en de schil
der Raphael.
Op vrijdag 19 september opent bij
Art Gallery Gérard aan de Rijks
straatweg in Wassenaar een tentoon
stelling van werken uit de 19e en het
begin van de 20e eeuw. Tot en met 4
oktober zijn bij deze kunsthandelaar
werken te zien van onder meer Kees
van Dongen, Paul Gabriël, Willem de
Zwart, H. J. Weissenbruch, H W. Mes
dag, J. Scherrewitz en Jan Haverman.
Van uitgeverij Unieboek in Bi
zijn de volgende boeken, roma
J. Eszterhas. Kovak (346 blz -
en Leven, strategie in de kosmol
C. Grobstein. (188 blz - 24.501
Een nieuwe bundel verhalen
serie: Rechercheur Baantjer t
re au Warmoesstraat vertelt Ui
ieboek, Amsterdam 158 blz -
Bij uitgeverij Van Oorcum in
zijn verschenen: Een vrije tuf'
teitsbibliotheek, studies overK
leden, bezit en heden van de b
theek der Vrije Universiteit 390
69.50. Oude archieven in Ojj
sel. Inventaris van de oude arcM
van de gemeenten IJsselhantj
denberg, Wijhe, IJsselmuid»
Stad-Delden, onder redactie va:
C. van Heel en A. J. de Raat Gi
225 blz - 29.50.
Uitgeverij Thieme in Zutpheni
de; 2 natuurgidsen; van K. Ha»
men en struiken zien en lerea
nen. E. Pott schreef Plassen, ril
en beken. Per deeltje 144 blz.
16.50. Een bonte wereld van
planten door H. Müssel (keuz<
nier van planten en verzorging)-
-ƒ11.50.
Niemands Dal. Bij uitgeverij K
te Amsterdam is het boek ui!
men van het Niemands DaH
dat is ontwikkeld door Frank
mere Productions De bedoeü
van is een breed publiek vertron
maken met bedreigde diersoort
blz - ƒ22.50. -
door Riet Dlemer
HILVERSUM Niet zonder trots deed Teleac deze week
woensdagavond met de vertoning van het programma „Leven
in het heelal" verslag van een primeur: de komst van de eerste
echte onvervalste Nederlandse beeldplaat. Oplage: zes stuks
totaal! Omdat nog niemand over afspeelapparatuur beschikt
hangen ze nu óf aan de muur, óf zijn ze in bureauladen
terechtgekomen.
Het zal de meeste kijkers een zorg
geweest zijn op welke wijze de in
structieve les over het ontstaan van
aarde, zee en hemellichamen in „Le-
ven in het heelal" tot hen is gekomen.
De kleine groep echt geïnteresseer
den in de samenstelling moet echter
gezocht worden in de hoek van onder
wijsvernieuwing met behulp van
elektronische informatie-overdracht
noem het afstandsonderwijs en
verder de omroepwereld en een paar
uitgevers misschien.
Het Is geen wonder dat Juist Chriet
Titulaer, samensteller van de beeld
plaat „Leven in het heelal" er zo op
gebrand was deze aanzet te geven.
Titulaer, bij de meeste mensen beter
bekend als ruimtevaart- waaronder
satelliet-deskundige, is in het dage
lijkse leven hoofd van de afdeling
studiebegeleiding van de stichting
Teleac. Juist het afstandsonderwijs
heeft zoveel verwachtingen van de
beeldplaat
Goedkoper
In vergelijking met de grammofoon
plaat ls hij snel te maken dun, licht
en soepel en daardoor makkelijk te
verzenden. HIJ vraagt weinig ruimte. Kwaliteit
Er kan op veel manieren mee worden
gespeeld. En wat belangrijker is, het
is goedkoper te werken met de beeld
plaat dan met de videorecorder.
aantal andere onderwijsinstellingen
ligt, dan was de beeldplaat al lang ln
Nederland geïntroduceerd voor edu
catieve doeleinden. Maar Philips
heeft nog maar schoorvoetend inge
stemd met het geëxperimenteer van
de voortvarende Titulaer. Er verder
warm voor lopen doet de onderne
ming niet. Hoewel „de pioniers van
het Nederlandse onderwijsveld met
de neus tegen de etalageruit van Phi
lips gedrukt staan", zoals onlangs ie
mand schreef, blijft het liefde van één
kant.
Wat is het geval? In 1972, dus al acht
jaar geleden kondigde Philips aan
dat er een beeldplaat zou komen,
analoog aan de grammofoonplaat.
Het zou een middel worden om snelle
beeldinformatie te verstrekken op
een televisiescherm. Een laserlicht-
straal zou de plaats van de grammo
foonnaald innemen en ln de groefjes
kunnen kleurenplaatjes of kleuren
film met stereogeluid worden opge
slagen. Voorbeeld: op één kant van
een plaat met 30 centlmer diameter
kunnen 50.000 kleurenplaatjes wor
den opgeslagen of dertig minuten
kleurenfilm met stereogeluid.
Als het aan Teleac en ook aan een
In dit zogenaamde VLP (Video Long
Play)-systeem kan de laserstraal de
groeven aftasten van de plaat op een
speciale draaitafel waardoor de beel
den op een televisiescherm komen.
Chriet Titulaer
Platen kunnen twee kanten van een
half uur of twee kanten van een uur
bevatten. De kwaliteit zou die van de
bestaande vldeo-apparatuur met
magneetband overtreffen.
Zo zou een bron van mogelijkheden
worden aangeboord voor verstrooi
ing, opleiding en onderwijs. In die
volgorde, want een onderneming als
Philips denkt commercieel en ziet
meer brood ln programma's ln de
amusementssector lees bioscoop
films, detectives en sport die zoals
dat heet het in de uitvinding geïnves
teerde geld laten terugverdienen, dan
ln kleinere oplagen voor het onder
wijs. Dat laatste is financieel aan
trekkelijk.
Terughoudend
Maar nu, acht jaar na de eerste aan
kondiging, is Philips nog steeds niet
aan de introductie van de beeldplaat
in Nederland toe. Op de Firato is zelfs
geen demonstratie gegeven. Zo voort
varend als men ln 1972 was, zo terug
houdend is men de laatste jaren ge
worden.
Dat wil niet zeggen dat de beeldplaat
niet gekomen is, maar de grootste
belangen liggen in een land als Ame
rika, dat zowel groot als Engelstalig is
en dus veel mogelijkheden voor ver
spreiding biedt. Een klein land als
Nederland, met een onbekende taal
kan daar ln de verste verte niet tegen
op. Wel wil Philips volgend jaar de
Europese markt opgaan.
Bioscoopfilms
In verschillende steden in Amerika
zijn al een jaar beeldplaten van Phi
lips te koop ook al heten ze niet zo
met bijbehorende afspeelappara
tuur. De rechten van de „grammo
foonplaat met plaatjes" ls ln handen
van MCA-Discovision. Op het ogen
blik staan er zo'n tweehonderd platen
in de catalogus. Daaronder vallen
bioscoopfilms als Jesus Christ Super
star, King Kong en Donald Duck,
maar ook sportreportages en Infor
matieve programma's als „hoe leer lk
tennissen in dertig minuten", of „Hoe
kom ik van het roken af". Het zijn
opnamen van bestaande program
ma's, die eerder waren gemaakt voor
film en televisie. Video wordt nog
gezien als het verlengstuk van de
bestaande media.
Met andere woorden er wordt nog
geen speciale software (programma-
Invulling van de plaat) gemaakt voor
deze hardware (beeldplaat en afspeel
apparatuur). Een beeldplaat als „Le
ven in het heelal" was dus in dubbele
betekenis een primeur.
Zoals de zaken nu staan komt na de
consument de industrie. Zo heeft Ge
neral Motors besloten, ten behoeve
van de opleiding, promotie en archi
vering de VLP te gebruiken. Ford
heeft plannen om in 1987 het video
tape netwerk door beeldplaten te ver
vangen.
Het ontwerp op
zichzelf is al een
waarmerk. De ver
fijnde stofkeuze
neemt elke laatste
twijfel weg: dit is
zondermeer een
echte Dick Holthaus!
Met afwerking en
binnenwerk van
kleermakerskwaliteit
daarvoor staan de
Nederlandse
Modemakers
garant. Net als voor
die onverbeterlijke
Beterklederpasvorm
Zondermeer een
kostuum dat er
zichtbaar en
voelbaar uitspringt.
In de betere manneri
modezaak merkt u
dat ook de prijs van
een Beterkleder
aantrekkelijk is.