Op zoek naar de diepste
drijfveren van de liefde
)oedkoop blufwerk in de ruimte
Vluchtige komedie
e Western is aan het verpauperen
Raad voor de Kunst
wil weer filmprijs
Bad Timing
ie Black Hole
A perfect Couple
ie long Riders. Nick Carter in Praag
JPAG 12 SEPTEMBER 1980
FILM
TROUW/KWARTET
15
door O. Ouwendijk
De belangwekkendste film uit het pakket, dat deze week in roulatie is gekomen is Bad Timing
van Nicolas Roeg. Dat belangwekkende schuilt niet in een wijd strekkende betekenis van de
film of in een bijzondere stijl. Want al is de aanpak zeker niet conventioneel te noemen, zoals
de mensen om wie het in de film gaat zijn uitgebeeld zijn ze direct herkenbaar, zonder dat er
allerlei misleidende „bodems" onder hun psychologie zijn geschoven. Daardoor zijn die
mensen en hun lot je ook zeer nabij.
u (gespeeld door Theresa Russell) in haar ontreddering
Maar dat op zich maakt nog niet het
echt belangwekkende van de film uit.
Dat schuilt meer in de uitdieping van
een liefdesrelatie die, ondanks alle
oprechtheid erin, ondanks alle eerlij
ke overgave en overtuigde persoons
aanvaarding, de doem van het mis
lukken in zich besloten hield. Niet
eens door directe schuld van het
tweetal betrokkenen. Hun schuld is
indirect; door aangeboren onvermo
gen om tot wegcijfering van eigen
gegriefdheden over te gaan. Onge
twijfeld een zaak van egocentrisme,
maar onverbiddelijk ook een zaak
van diep invretende en ingevreten
menselijkheid namelijk de in elke
echte liefde doorwerkende wil om
voor de geliefde volstrekte vervulling
te zijn. De twee om wie het in de film
gaat falen hierin. Het wordt hun tra
gedie.
De twee zijn dr Alex Linden (Art
Garfunkel). een in Wenen aan de uni
versiteit docerende Amerikaanse
psychiater, gespecialiseerd in
psychoanalyse en Milena Flaherty
(Theresa Russell), in Wenen neerge
streken na scheiding van haar veel
oudere man. Ondanks zijn weten
schappelijke bedrevenheid in psy
chologische zaken heeft Alex een ver
wrongen visie op de persoon van Mi
lena, die hij bij toeval heeft leren
kennen. Hij doet wel zijn best om
afstand te nemen van zijn kwellende
gevoelens van jaloezie, maar wordt
volledig geobsedeerd door zijn bezits
drang. Milena houdt van hem, zij is
bereid om heel ver te gaan in de
overgave van haar identiteit aan
hem, maar wil toch iéts van haar
persoonlijkheid voor zich zelf behou
den. Hieruit ontstaan de broeierige
conflichten, die ten slotte lelden tot
een poging van Milena tot zelfmoord.
Een niet gewilde poging, die eerder
moet worden gezien als een laatste
beroep op Alex. Hij wil beroep noch
zelfmoordpoging erkennen en brengt
daardoor (door nalatigheid) Milena
aan de rand van de dood. Haar leven
wordt gered, maar de relatie wordt
onherroepelijk verbroken.
Respect
Bij het onderzoek naar de omstandig
heden van de poging tot zelfmoord
treedt ook een politie-inspecteur op.
Netusil (Harvey Keitel). Die wordt
getroffen door de slordigheid van Mi-
lena's woning (een enscenering die
perfect past bij het innerlijke beeld
van ontwrichting bij het meisje) en
hij concludeert tot de noodlottige in
vloed van „morsigheid in de liefde".
Hij beschouwt Lindens psychoanaly
se als een ongeoorloofd binnen
dringen in de „riolen van de geest" en
wie eenmaal met deze rioollucht is
besmet, verliest niet alleen het on
misbare respect voor de ander maar
ook het even onmisbare respect voor
het eigen ik. Daarom ook Lindens
morsige en tevens onverantwoordelij
ke houding ten opzichte van Milena
in haar ogenblikken van direct le
vensgevaar.
Bad Timing is een liefdesgeschiede
nis. maar zonder de voorgeknipte pa
tronen van een dergelijk verhaal. De
film behelst een fascinerende peiling
naar de diepste drijfveren van liefde
en jaloerse bezitsdrang in mensen.
Wat bij die peiling bloot komt is. de
noodzaak van uiterste voorzichtig
heid en de levensgevaarlijke drang
om die voorzichtigheid (desnoods in
zelf-experimenten) opzij te zetten
Het opvallende aan de film is. dat zij
in haar visuele vorm volmaakt klopt
bij haar innerlijke tendenzen
R'dam: Alhambra 1
Black Hole, die in bijna dertig bioscopen gelijktijdig wordt uitgebracht, is een produkt
de Disney-studio's. Als je de film ziet krijg je het vermoeden, dat de leiding van die
jo's zich is gaan schamen voor het echte Disney-image, dat te kinderlijk, te onschuldig zou
Maar je denkt bij dit nieuwe pretentieuze object toch met een zekere spijt terug aan het
iele, romantische maar meestal goed doordachte in de oude spectaculaire Disney
ties
Het spektakel, dat de bioscoopbezoe-
kers in The Black Hole wordt voorge
zet vertoont niets meer van het apar
te dat, met alle aanmerkingen die je
erop mocht hebben, karakteristiek
was voor de Disney film.
gaat de hele zaak ten onder in een
geweldige vuur kladderadatsch.
De grote schurk/geleerde is in de film
ene dr Hans Reinhardt die op zijn
eentje een ooit in de ruimte gelan
ceerd schip heeft overmeesterd en,
"ook weer in zijn eentje, een heel leger
robots in elkaar heeft gezet, met als
aanvoerder de super robot Max.
Reinhardt wil „het zwarte gat" in de
ruimte binnen varen om tot een ont
moeting te komen met „het Godde
lijke".
De film hangt van nonsens aan el- Hellepoelen
kaar. Dat zou op zich niet zo erg zijn.
s in The Black Hole: nonsensicale science fiction.
De meeste films in de ruimtevaart
sectoren van de science fiction bevat
ten allerlei nonsensicale elementen
met name in de verzelfstandiging van
fobots.
Maar in The Black Hole slaat die
verzelfstandiging alle records tot nu
tóe. t)at zou nog wel te accepteren
zijn. als er vernuft of humor in ver-
Werkt zou zijn, maar zowel het een als
bet ander is ver te zoeken.
Het patroon van de film is helemaal
gesneden naar de sjablonen die voor
het soort al lang bestaan: je krijgt
weer het vertrouwde model te zien
van het enorme ruimteschip, dat door
een gewetenloze geleerde streber het
heelal is ingestuurd en door eerlijke
ruimtevaarders weer moet worden
opgespoord. Er komen deze keer geen
luchtgevechten tussen ruimtesche
pen, uitgerust met laserkanonnen,
aan te pas. Nu schakelen robots el
kaar met privé laserstralen uit en'
Er is in de film enorm veel geweld
verwerkt van smeltende ijzeren bal
ken, uit elkaar spattende meteoren,
vernietigende laserstralen en boven
al, na doortocht van een ruimte ver
kenner door het zwarte gat, reeksen
vlammende hellepoelen, waarna via
lichtende gotische spitsbogen een
soort hemelruimte wordt bereikt.
De makers van science fictionfilms
schijnen momenteel te geloven, dat
je in fiction alles vrij kunt fantaseren.
In tegenstelling tot science fiction,
die zich laat leiden door een onver
biddelijke zij het dan gewaagde logi
ca. Het is geen science fiction meer,
maar goedkoop blufwerk, dat aan
zijn eigen onzin moet bezwijken.
Scène uit A perfect Couple
A'dam: Rembrandtplein theater 1,
City 1; Den faag: Cineac 1, Odeon 1;
Rotterdam: Cineac AD, Lumière 1;
verder vele steden.
Robert Altman is een filmer die, zonder ooit tot echt opvallende prestaties te zijn gekomen,
toch een imponerende lijst van door hem geregisseerde films op zijn naam heeft staan Om
enkele te noemen: McCabe and Mrs. Miller, Nashville, Mash, Buffalo Bill and the Indians.
Three Women, A Wedding. Aan die reeks heeft hij wederom een film toegevoegd: A perfect
couple.
Zoals alle films van Altman, niet op
vallend, maar toch geladen met ge
noeg humor dat je. ik zal niet zeggen
er voor door je knieén gaat. maar er
toch een genoeglijke herinnering aan
behoudt. Een probleemloze film,
waarin lichtelijk de draak wordt ge
stoken met het verschijnsel van de
zogenaamde „computer" huwelijken,
waarbij per computer mannen en
vrouwen die een levenspartner zoe
ken aan elkaar worden gekoppeld.
de legendarische outlaw
e James vermeldt de gro-
Larousse encyclopedie:
erikaans misdadiger, de
ir van een bende, waartoe
zijn broer Frank behoor-
die vanaf 1866 bank- en
roven pleegde in ver
lende zuidelijk Ameri-
nse staten. Rond zijn fi-
r en die van zijn broer
tonden zoveel legenden
de werkelijke gebeurte-
En er door werden ver-
rd. Hij werd door een van
bendeleden vermoord."
door die „versluiering van de
Ujke gebeurtenissen' is James
ling geweest tot het maken
verse filmversies over hem en
nde In de ene film werd hij een
Robin Hood figuur, in andere
ationale „zuidelijk Amerikaan-
4d, in weer andere een gewiek
te misdadiger. Omdat er over
James niet veel meer bekend is
to Wj „gewelddadige overval-
'leegde. is het steeds moeilijk
«n om hem een karakter te
Daardoor is hij eigenlijk meer
dkt om als voorwerp te dienen
e«n stripverhaal dan voor een
zijn enige karakterologie is na-
jt aktief geweld, zonder achter-
Urn over James kan dan ook op
toders uit lopen dan de uitbeel-
van reeksen min of meer span-
overvallen met daaraan ge-
a de mogelijke (of onmogelij-
Ksnappingen. Ideaal voor het
ype Western. aar alles gecon-
|erd werd op de ritmiek van
•nellende paardevoeten, gedurf-
;has. weidse vergezichten. Iets
_niet veel) van deze elementen
£8 te vinden in Walter Hills
j* verfilming van de James-sto-
fler de titel The long Riders
k film is duidelijk te zien hoe
"et genre van de wild-west film
1 verpauperen is De Western
De James-bende bijeen in The Long Riders
heeft niet meer nodig dan een duide
lijk herkenbare indeling van de dra
matische figuren in goed en slecht.
Volgens die karakteristiek moeten ze
handelen. In The long Riders is aan
de figuren de complicatie meegege
ven (maar uitsluitend in woorden)
van het verliezen van de burgeroorlog
door het Zuiden, met als .consequen
tie een niet te delgen rancune gevoel
bij de overwonnenen ten op zichte
van „de Yanks
door. Vooral ook, omdat zij de tegen-
ing missen van het oude vertrouwde
patroon. In dat geval zou de motiva
tie van de Western-tjaditie voldoende
zijn geweest. Nu zoek je vergeefs naar
persoonlijkheid. Die mis je als kijker
vooral in de figuratie van de belan
grijkste figuur. Jesse James. Omdat
zijn geschiedenis mysterieus is. is
hem een zekere onvatbare ondoor
grondelijkheid gegeven Een irrite
rende ondoorgrondelijkheid, omdat
ze zo zwevend is.
Omdat die motivering, zoals al ge- Zoals hierboven is gezegd üjkt het
zegd. uitsluitend bij woorden blijft, type Jesse James aangewezen voor
worden de figuren er niet kantiger uitbeelding in een stripverhaal. Hij is
daar uit gehaald en niet tot leven
gebracht. In tegenstelling tot een oor
spronkelijke stripfiguur, de literaire
creatie Nick Carter, door de Tsjech
Oldrich Lipsky via zijn film Nick Car
ter in Praag uit de wereld van de dode
drukletters naar de wereld van de
levende verbeelding overgeplant.
Lipsky is een geestig filmer Hij is de
maker van de destijds (midden zes
tig) nogal omstreden film ..Limonade
Joe", waarin, wat overprikkeld, een
verkapte aanval op het christendom
werd gezien. De kracht van Lipsky
bestaat in zijn koele ironie en even
koel vermogen tot relativering. Je
kunt de gepatenteerd goeden net zo
min vertrouwen als de gepatenteerd
slechten.
De stijl van Lipsky zweemt naar sche
matisering van figuren en handelin
gen. Een stripverhaal levert voor
werk in die stijl de ideale grondstof,
omdat de strip nu een keer in wezen
bestaat dank zij de schematisering.
Complicaties in karakter of gebeurte
nissen zijn onbruikbaar, omdat de
dramatiek van de tekenstift te be
perkt is. Op die manier is de befaam
de detective Nick Carter dan ook
overgestapt naar de film. Met al zijn
arrogantie en al zijn onverslaanbare
geslepenheid.
Vleesetende plant
Lipsky houdt er niet van dat hangt
ook weer samen met zijn schematise
rende stijl om de toeschouwers van
zijn films in spanning mee te slepen.
Zelfs momenten waar de dood bij
betrokken is, worden in humor gere
lativeerd. Zo is door de grote demon
uit het verhaal, de genadeloze misda
diger baron Kratzmar (een alias na
tuurlijk), een plant gekweekt, die een
enorme honger naar levend vlees
krijgt bij de klanken van Mozarts
weke liedje „Schlafe mein Prinzchen,
schlaf' ein" De plant heeft al eerder
tóij wrize van proef) een hond opge
slokt. Om die op te sporen wordt Nick
Carter naar Praag ontboden.
Het is mogelijk dat Lipsky in zijn
humor wat vermoeid is geraakt, want
wat aan zijn film toch wel ontbreekt,
is het (oude) spitse in de relativering.
Ook ontbreken de onverwachtheden,
die meer stuwkracht in de film had
den kunnen brengen. Zij is nu vrij
statisch. Daar staat tegenover dat de
sfeer in de beelden met name van
een antiek Praag rijk is aan ge
dempte kleurtonen. De film is in dat
opzicht een weelde om naar te kijken.
D.O.
Nick Carter in Praag: A'dam, Tu-
schinski 4. The Long Riders: A'dam,
Tuschinski; Den Haag, Metropole;
Nijmegen, Carolus.
Zij moeten samen „een volmaakt
paar" vormen. In zijn film Altman
heeft ook het scenario geschreven
(samen met Allan Nicholls) en had
behalve de regie tevens de produktie
in handen in zijn film brengt Alt
man met de nodige overdrijving men
sen van verschillend cultuurniveau
bij elkaar. Alex, afkomstig uit een
streng Grieks orthodox gezin, waar
muziek alleen maar gekend wordt In
de vorm van klassieke „toppers" en
Sheila, zangeres bij de popgroep Kee-
pin' them off the streets.
Het verhaal in de film is te verwaarlo
zen. Het zit boordevol onmogelijke
wendingen en het soort prikkelende
toevalligheden, dat bij een komedie
hoort. De opening van de film is ver
makelijk. Je ziet een aantal loges met
paren, die onder de tonen van een
pianoconcert, champagne drinken en
smakelijk schijnen te souperen, met
op enige afstand een orkest met diri
gent op een podium. Als de beelden
verschuiven merk je, dat het een bui
tenluchtconcert is. kennelijk gehou
den voor paren die aan de eerste
schreden op de weg van gezamenlijk
amoureus leven zijn begonnen. Het
concert komt abrupt tot een einde
door een plenzende slagregen, die
kennelijk op de ontwakende liefdes
geen invloed schijnt te hebben.
In verwijderde zin schijnt Altman
aan een confrontatie te hebben ge
dacht tussen „pop" en „klassiek",
niet alleen op het gebied van muziek
cultuur, maar ook op emotioneel ni
veau. De twee schijnen elkaar niet te
verdragen, maar bij aflegging van al
le vooringenomenheid blijft verzoe
ning (gesymboliseerd in de relatie
tussen Alex en Sheila) niet alleen
mogelijk, maar zelfs onvermijdelijk.
Het klinkt misschien allemaal wat
zwaar en opgeprikt, maar in werke
lijkheid gaat het om een film als een
zeepbel, kleurig, vluchtig en slechts
met de snel vervliegende waarde van
de momenten dat je haar ziet
D. O.
A'dam: Cütecenter
Van onze kunstredactie
DEN HAAG Als de minister van CRM een daartoe strekkend advies van de
Raad voor de Kunst overneemt, dan komt er in het vervolg weer een
staatsprijs voor de film. Een dergelijke prijs zou volgens de raad een
stimulans betekenen voor de eigen filmcultuur en bevorderlijk zijn voor een
kwalitietsverbetering van films.
De voormalige afdeling filmkunst van de oude Raad voor de Kunst adviseer
de de toenmalige minister Harry van Doorn in 1973 om de staatsprijs voor de
film af te schaffen. De minister volgde dit advies op, maar wel werd tot 1979
de prijs op de kunstenbegroting van CRM als een pro-memoriepost opge
voerd. In tegenstelling tot de oude raad vindt de nieuwe raad dat een
staatsprijs voor de film een belangrijk instrument voor het kunstbeleid kan
vormen.
In principe zouden alle filmcategorieèn voor de prijs in aanmerking moeten
kunnen komen. Om de keuze, gezien het grote aantal filmgenres niet al te
moeilijk te maken, zouden het ene jaar films tot een lengte van een uur in
aanmerking kunnen komen en het andere jaar langere films
De Raad voor de Kunst vindt verder dat de staatsprijs minimaal tienduizend
gulden groot moet zijn.
