Cesar Domela, de ondogmatische plastique qlostique plastique Waarheid en verdichting in Shakespeare-serie Soesja Citroen sterk in ballads Samengekoekte prenten uit Nova Zembla losgemaakt Expositie bij zijn tachtigste verjaardag Leven van toneelschrijver in dramavorm Uniek restauratieproject Nieuwe boel WOENSDAG 10 SEPTEMBER 1980 KUNST/RADIO/TELEVISIE TROUW/KWARTET Schierbeek en geanalyseerd: onmisbare stud door Cees Straus DEN HAAG In het mu seum Kröller-MOlIer op de Hoge Veluwe loopt een ten toonstelling over het con structivisme in de Jaren zestig die heel goed laat zien wat voor eert' enorme invloed Mon driaan op de moderne kunst in de tweede helft van deze eeuw heeft gehad. Een kleine vijftien jaar na zijn dood in 1944 raakten zijn theorieën over wat schilderijen en reliëfs moesten voorstellen zo sterk in de belangstel ling dat er een hele ontwikkeling op gang kon komen. Er werd stevig met „de erfenis van Mondriaan" gestoeid, maar uiteindelijk is de abstracte-geo- metrie, zoals deze stijl wel wordt ge noemd. toch doodgebloed. Uit gebrek aan werkelijk vernieuwende impul sen? Of zouden de in wezen natuur lijk behoorlijk dogmatische opvattin gen van Mondriaan een strak keurs lijf zijn geweest om vrij te kunnen ademhalen? Bescheiden In het Haagse Gemeentemuseum is dezer dagen een tentoonstelling be gonnen die het werk van een kunste naar laat zien, die zich, heel beschei den. een navolger noemt van diezelf de Mondriaan. In tegenstelling tot de meeste constructivisten, die Mondri aan alleen als de publicerende theore ticus kennen, heeft Cesar Domela Mondriaan verscheidene jaren van dichtbij heel goed leren kennen. En het aardige van de tentoonstelling in dit Haagse museum waar de werken van Mondriaan nooit ver weg zijn, is dat je bij Domela heel weinig van die dogmatiek terugvindt, zonder dat hij daarmee afbreuk heeft gedaan aan de uitgangspunten van zijn voorganger. Cesar Domela, de laatste, nog in le ven zijnde vertegenwoordiger van De Stijlgroep, is misschien ook wel de minst dogmatische geworden. Domela is begin van dit jaar tachtig geworden. Hij wordt in iedere biogra fie direct in verband gebracht met zijn vader, de beroemde anarchisti sche en socialistische voorman Ferdi nand Domela-Nieuwenhuis. En hoe wel Cesar Domela veel bewondering voor zijn vader heeft gekoesterd, moet hij zijn afkomst toch wel eens als een stigma hebben ervaren. De kunstenaar Domela heeft zijn heil niet op het pad der politiek gezocht, daarvoor miste hij de juiste ambities. Wat hij waarschijnlijk van zijn vader heeft geërff is de vrijheidszin die hij juist in het kunstenaarschap zo dui delijk heeft geëtaleerd. Op een theo retisch onderbouwde wijze, dat wel, maar nooit dogmatisch en taai vast houdend aan een eenmaal gekozen stelling. De tentoonstelling in het Gemeente museum is geen overzicht geworden van wat hij sinds zijn vroegste teken- krabbels aan het papier heeft toever trouwd. Die exposities zijn er eerder geweest, in 1960 bij voorbeeld, toen Domela ook te gast was in Den Haag Wat nu wordt getoond, noemt Kees Broos, een der samenstellers van de tentoonstelling „Domela, de veelzij dige". Het is de Domela van de schil derijen, maar ook van de reliëfs en van de toegepaste kunst. En voor dat laatste hoefde het Haagse museum niet ver te zoeken omdat het immers zelf over een goede collectie ontwer pen voor drukwerk van Domela be schikt. In feite was het ook dit bezit dat de stoot tot de expositie heeft Boven: Neo-plasti- sche compositie nr 5C, 1925, olieverf op doek. In bezit van het Centraal Museum in Utrecht. Boven: Grafische spanning op nacht blauw nr 23, reliëf, 1947, rood koper, messing en hout. Omslag van het tijdschrift „Plastique - Plastiek" dat Domela in 1938 ontwierp. gegeven, een juiste keus die het pu bliek n staat stelt een verband in het eigen materiaal te zien. Maar meer nog dan de toegepaste grafiek is er in de collecties van het museum één werk van Domela te vinden dat je kunt beschouwen als er een sleutelstuk om Domela beter te begrijpen. Het is het befaamde „Neo- plastische reliëf no. 10" dat uit 1930 dateert. Domela was tot dan toe voor namelijk schilder geweest, maar van af de jagen dertig gaat het reliëf een overheersende rol in zijn oeuvre spe len. Het „Neo-plastische reliëf no. 10" is daarom zo belangrijk, omdat het in feite afrekent' met de al te starre opvattingen die Mondriaan tot dan toe had voorgestaan. Wat was het neo-plasticisme. Naar eigen woorden van Mondriaan is het „de uitbeelding van kleur in recht- hoekige vlakken, tegengesteld door gelijkwaardige vlakken van niet- kleur (wit, zwart en grijs). Zo wordt vorm en natuurlijke kleur geredu ceerd tot het meest elementaire, de beelding tot het fundamentele". Bij Mondriaan zijn zoals bekend de kleu ren heel primair: rood, geel en blauw. De kleurvakken staan altijd horizon taal of verticaal op elkaar. Als je nu het reliëf van Domela uit 1930 be kijkt, dan is het nog helemaal „neo- plastisch", maar toch zijn de uit gangspunten wezenlijk aangetast. Domela maakt namelijk in dit reliëf gebruik van de diagonaal die de hele structuur lijkt te dragen, zonder dat daarmee de basisvorm, opgebouwd uit horizontale en verticalen geweld wordt aangedaan. Hij bereikt dat ef fect door het kleurenveld, dat de kem van het reliëf vormt, een volmaakt vierkant uiterlijk mee te geven dat zich ogenschijnlijk vrij zwevend bin nen een plexiglas en messing ruit vorm bevindt. Deze oplossing is zo simpel en tevens zo geraffineerd bin nen de toch wel beperkte theorieën uitgewerkt, dat je je kunt afvragen waarom Mondriaan er op zijn beurt niets mee heeft kunnen doen. De weg die Domela is opgegaan, is in snel tempo een andere geworden dan die van Mondriaan, maar ook van andere Stijlleden als Theo van Does burg. Toen Domela in contact kwam met de kunstzinnige uitingen van het Verre Oosten, kregen zijn reliëfs een bijna frivool uiterlijk. Hij hield er een grote liefde voor de calligrafie aan over die in zijn werk een uiterst plas tische uitwerking kreeg. De Cesar Do mela van de jaren dertig en veertig is geëvolueerd in wat je met recht een eclecticus kunt noemen: een kunste naar die overal in de wereld heeft rondgekeken en van wat hem aan trok de beste gedeelten heeft geno men. Ook dat tekent zijn afkeer van dogmatiek: hij staat nog altijd open voor het nieuwe. Maar de werkelijke reden die steeds op de achtergrond blijft, moet hij in een gesprek zelf verklaren. Op de vraag in hoeverre hij aansluiting voelt bij de abstracte geometrie zegt hij die richting in het geheel niet te kunnen ambiëren. ,,Ik verzet me te gen het rationalisme in de kunst," is het verrassende antwoord, „ik voel niets voor een wetenschappelijke be nadering van de kunst." Wat voor hem in de kunst aantrekkelijk is, is het. op de achtergrond geraakte ide aal dat kunst de mens verheft op een humanitaire wijze. Kunst als uitdruk king van een gevoel. Tot 26 oktober, geopend op werkda gen van 10-17 uur, op zondag vanaf 13 uur en bovendien op woensdag avond van 20-22 uur. Er is een rijk geïllustreerde catalogus a 25 gulden. Van de auteurs die voortt zijn uit de Beweging van Vi Bert Schierbeek en Sybrei trouw aan het experiment Aan Polets poëzie en proza door hem zelf) relatief meer a besteed dan aan het werk vai beek. Die aandacht is dring® omdat zij door hun moeilijke aan de belangstelling van h publiek dreigen te ontsnapp Een eerste, uitgebreide vei van Schierbeeks experimei mans beproeven Siem Bakke Stassen in „Bert Schierbeel onbegrensde". Ze besteden n dacht aan de wordingsgesc van zijn werk: hoe zich dat tisch en stilistisch uit elkaar kelt (elk boek Is een overgan een voorlopig resultaat) wat eenstemming is met 8ch overtuiging dat de mens e mend en gebarend doorgans Daarnaast adviseren zij de letten op de ordening van del wat tot beter begrip strekkei Het tweede deel van het boe zeer uitgebreide bibliografie werk van en over Schierbe laat zich verstaan dat dit bt onmisbaar fundament is voq die de Schierbeekstudie en - ter hand neemt. Het boek over Polet is een ling beschouwingen over zijn proza, toneel en essays. Hugo Rein Bloem en Annari van da behandelen thematische van de poëzie, terwijl Polet a Perdok) de ontwikkeling mensbeeld in zijn poëzie na Tindemans behandelt het het kader van de heersende turgische normen. Dorothee donk reconstrueert Polets dn .vatting. Paul de Wispelaeie seert het veranderings- en on lingsproces van „De sirkelbei De functie van de citaten 'roman gaat Eddy Naessens thony Mertens en J. F. Vogel centreren zich op de geschiei vatting van „De geboorte geest". Ten slotte behandelt A. Kltx conventionele en moderne eld) in de sprookjes van Polet. 1 daasdonk bespreekt Polets] tuurconcept. Van onze radio- en tv-recactie HILVERSUM De meeste klassiek ingestelde acteurs in Engeland zien het als het hoogtepunt in hun carrière Shakespeare te mogen spe len. Met de uitdrukking „Sha kespeare spelen" wordt nu niet direct bedoeld de be roemde toneelschrijver, ac teur en poëet zelf uit te beel den. Altijd staan rollen als Hamlet, Othello, King Lear of Macbeth de amtibieuze spe lers voor ogen. Wat dat betreft bezorgt een Engelse televisiemaatschappij een paar jaar lang handen vol werk, want alle 38 toneelstukken van 8hakespeare wor den tot televisiedrama bewerkt. Een aantal Nederlandse omroepen had graag een paar stukken voor uitzen ding gekocht, maar de producerende maatschappij gaat van het stand punt uit: alles of niets. De drie omroe pen (NOS. NCRV en VARA) vinden dat te kostbaar en ze hebben niet genóeg zendtijd beschikbaar, zodat we hier waarschijnlijk niet veel van de mammoetproduktle te zien krij gen. Daarbij wordt het concurrentle- klimaat niet geschikt bevonden om alle Nederlandse omroepen gezamen lijk de koop te laten sluiten. Speciaal vandaag Het paard van Troje Van 23 tot 30 november wordt in Rotterdam een Indianentribu- naai gebonden. Naar aanlei ding daarvan gaat deze afleve ring van het IKON-gezi««pro gramma over indianen. Er zijn verschillende soorten opna men, zoals in Bad See ges berg in West-Duitsland, waar Win- netou en Old Shatterhand worden nagespeeld en zoals in Bobbejaan Schoepenland, waar een cowboy- en indianen- wereld wordt nagebootst. Maar hoe indianen werkelijk leven is te zien in een reser vaat in Nieuw Mexico. Ned. 2/18.59 WK voetbal 1980 direct verslag van de voetbalwed strijd lerland-Nederland, die In Dublin wordt gespeeld. Ned. 1/18.55 Gastcollege dit NOS-ra- dioprogramma gaat in drie af leveringen in op de ontwikke lingen van de laatste honderd jaar in Duitsland. Dr. J. W. Oerlemans, wetenschappelijk hoofdmedewerker van de Uni versiteit van Amsterdam, spreekt over het ontstaan van het nazisme. Hilv. 2/22.40 Als pleister op de wonde van de Sha kespeare minnenden zendt de NOS- televisie met ingang van vanavond een zesdelige serie uit over het leven van Will(iam) Shakespeare zelf. (Ne derland 1: 19.45 uur). Het is een pro- duktie van de Britse commerciële te levisiemaatschappij ATV. De hoofd rol is weggelegd voor Tim Curry, de man die dus letterlijk de grote mees ter speelt. Hij is een blauwe maandag verbon den geweest aan de Royal Shake speare Compagny, maar verkoos toch frivoler en moderner spel in de Rocky Horror Show. waarin hij vooral in Amerika optrad. Zijn jeugdig elan ook Shakespeare moet dat In zijn jonge jaren hebben bezeten bracht hem voor genoemde rol voor korte tijd terug naar zijn vaderland. Drie regisseurs zijn bij de serie betrokken geweest. Peter Wood voor de eerste aflevering. Mark Cullingham voor de tweede, derde en vierde en Robert Knights voor de vijfde en zesde. John Mortimer schreef de tekst. De NOS die de serie uitzendt heeft vooraf niets vertoond, zodat over de kwali teit nog niets te melden valt. Het gaat over de zestien jaar die Shakespeare, geboren en getogen in Stratford aan de rivier de Avon, in Londen doorbrengt. Het worden de beste jaren van zijn leven. Hij is al getrouwd met de acht jaar oudere boerendochter Anne Hathaway uit een dorpje, een paar kilometer van de marktplaats Stratford vandaan. Het huwelijk blijkt niet zo romantisch te zijn geweest als de in tact gebleven lieflijke cottage van Anne met de vrolijke bloementuin waar toeris tenbussen nog altijd de weg naar toe weten te vinden zou doen ver moeden. Toneelspeler Volgens overlevering moest Shake speare de jcht jaar oudere Anne trou wen omdat er al een baby op komst was. Acht Jaar daarna vertrekt hij naar Londen, toen ai een belangrijk centrum van handel en cultuur en hij probeert er al toneelspelend aan het werk te komen. Af en toe brengt hij een bezoek aan zijn huis in Stratford, waar hij Anne en de inmiddels drie kinderen heeft achtergelaten. Hoewel over het leven van Shake speare weinig bekend is, heeft John Mortimer toch genoeg stof gevonden En dan nog Het Arabische bureau voor de boy cot van Israël heeft de Egyptische acteur Omar Sharif op de zwarte lijst gezet. Het besluit van het bureau vooreiet in een verbod van de verto ning van zijn films in en zijn bezoek aan Arabische landen. Een zelfde be sluit is genomen tegen de acteurs Omar Korchide en Salah Kabil Alle drie hebben ze volgens het bureau Israël bezocht of deelgenomen aan artistieke produkties van de joodse staat. voor zes delen. Gebruik is gemaakt van datgene wat historisch voor waar en echt wordt gehouden, maar ook van anekdotes en roddels, die het verhaal smeuïger moeten maken. Daarin doet Mortimer trouwens niet onder voor Shakespeare zelf, die met dichterlijke vrijheid heel wat histori sche figuren in een nieuw licht heeft gezet Zo zou de Schotse elfde eeuwse koning Macbeth in werkelijkheid een veel betere koning geweest zijn, dan zoals Shakespeare hem afschilderde. Ook het landgoed Cawdor in de Hooglanden, waar de schrijver de geest van lady Macbeth nog altijd laat rondwaren, is nooit door hem bezocht geweest. Het eerste deel van de serie begint vanavond met de aankomst van Wil liam in Londen, waar hij maar moei lijk toegang krijgt tot de wereld van het toneel. Een onverwachte kans doet zich voor als hij een klein rolletje krijgt te vervullen bij het gezelschap „De spelers". Hierdoor ontmoet hij dichter/schrijver Christopher Mar lowe, die hem uitdaagt te tonen wat hij kan. Shakespeare schrijft met Hendrik VI zijn eerste koningsdrama, dat met zoveel succes wordt opge voerd dat Maflowe Wills mentor wordt. Marlowe wordt er echter van verdacht een dubbelspion te zijn en wordt vermoord. Shakespeare wordt de opvolger van Marlowe als belang rijkste schrijver voor het Rose Thea tre, tevens treedt hij als acteur op. Het Italiaanse Hogere Gerechts hof heeft filmster Sophia Loren ver oordeeld tot een gevangenisstraf van een maand en het betalen van een boete ter grootte van circa dertig duizend gulden. De straf werd haar opgelegd vanwege het ontduiken van de belastingwetten. Regisseur Carlo Ponti, echtgenote van de actrice, kreeg al eerder een forse straf: vorig jaar veroordeelde de Italiaanse recht bank hem tot vier jaar wegens illega le export van Italiaans geld. Sophia Loren, die d? Franse nationaliteit be zit, heeft onlangs filmopnamen in Ro me gemaakt. Ze zou nog naar de Italiaanse hoofdstad moeten terug keren voor het vastleggen van geluidsopnamen. Deze specifieke bijdragen l voorafgegaan door een anan de waardering die Polet is tt gevallen In de kritiek en do lang interview dat Rem co H 1973 met Polet had. Het bod besloten met een selectieve b» fle van studies over Polet. U inhoudsopgave is duidelijk bundeling onmisbaar is voor i met Sybren Polet wil inlatea Bert Schierbeek en het onbegi Een inleidende studie over d rimentele romans door Siem 1 en Jan Stassen met een biblii samengesteld door Aldert Wi en Aloys van den Berk. De Bel Amsterdam 1980. 326 blz. 451 H. R. Heite, H. Verdaasdonk Wispelaere (red.). De liternatuur van Sybren Pi Bezige Bij Amsterdam 1980. 50 gulden. Will Curry als Will(iam) Shakespeare. Verrassingen bij zangeressenproject van Nedley Elstak door Frlts Lagerwerff AMSTERDAM - In de jazz is te genwoordig voor het vocale element maar een armzalige plaats inge ruimd. De menselijke stem was het eerste en belangrijkste instrument: en de.zang de klassieke muziek van de Amerikaanse zwarte gemeen schap. Toch zijn er nu slechts wei nig vocalisten die verder komen dan de gospel, de blues en de song. De Europese tak van de geïmprovi seerde muziek deelt in deze malaise. Vele zangers en zangeressen kun nen redelijk swingend op accoor- denschema's fraseren maar de Noorse Karin Krog en de Engelse Maggie Nichols staan, wat het voca le experiment betreft, tamelijk al leen. De Nederlandse componist-trom pettist Nedly Elstak wil aan deze situatie al jarenlang het een en an der verbeteren. Na Sofie van Lier. die geruime tijd een frivole solisti sche rol kon vertolken, trok Elstak maar liefst vijf beginnende zange ressen aan, die hun stem la Jean ne Lee als het ware naast blaasin strumenten plaatsten. Dit project, of deze groep, heet Se ven Singers and a Horn: vijf zange ressen, een ritmesectie, Elstak spéélt plano en trompet, en Willem Breuker te vaste gast als rietenbla zer. Van de zangeressen heeft Soes ja Citroen zich als de betere soliste geprofileerd ze heet meer stem. techniek en doorzettingsvermogen en zo is het plan gerealiseerd om rond haar een andere groep te vormen Een sextet met Elstak en Breuker wederom als sterke pijlers, met Leo- nore Pameijer als verdienstelijk fluitsoliste en met Arjen Gorter en Martin van Duynhöven als een ui terst gedreven ritmetandem. Levendig klankbeeld Dit Soesja Citroen sextet wist in De Kroeg een verrassende mate van technische zekerheid te combineren met veel aandacht voor nuances en een uitermate levendig klankbeeld. De meeste muziek is van Elstak, er worden intrigerende teksten van ve le schrijvers gezongen en Breuker en Elstak zijn hier als solist zeer op hun plaats De arrangeerstijl is in niet geringe mate ontleend aan die van pianist Mal Waldron en rietenblazer Eric Dolphey die begin jaren zestig in New York een heel aparte, levendi ge samenwerking ontwikkelden. Op persoonlijke mineuraccoorden werd toen met duizelingwekkende intonatie gesoleerd, en het aardige is dat deze inspiratiebron nog niet is opgedroogd. Breuker nam een aantal chorussen op altsaxofoon en basklarinet die de herinnering aan Dolphy tenmin ste zeer levend hielden. Soesja Ci troen, een buigzame, sonore alt waagde zich met zwier aan de vele gecompliceerde harmonieën, die be halve een Dolphy- een Mingus- stempel droegen. Het beste waren haar ballads en stukken in medium tempo, terwijl de snelle song en de scat wat weinig articulatie en con- tast meekregen. In love for sale had Elstak bijvoorbeeld wel een fraai embouchure, maar voor 't overige zou ik deze versleten hit maar aan de fenomenale entertainer Graig Russell overlaten. Met deze ambitieuze groep hebben Elstak en Citroen de juiste draad zeker opgenomen, al mag de muziek zelfs wanneer 't zo onrustig is in de hoofdstad, iets meer balans en ont spanning hebben. Van onze kunstredactie AMSTERDAM Barentsz en Van Heemskerck kwame beslagen ten ijs bij hun beroemde overwintering op Zembla in 1596-1597: of ze op dit oponthoud gerekend ha maakte bij de gewone dingen des dagelijksen levens i bij zich hadden ook de cultuur deel uit. Ze voerden enkele stapels zestiende-eeuwse prenten mi mee, die eeuwen later, in 1871 werden teruggevonden. Door de ijselijke weersomstandighe den waren deze prenten samenge- koekt tot een harde, vaste massa van papier-maché. Een romantisch object om te exposeren en dat deed het Rijksmuseum in Amsterdam dan ook vele jaren maar geruime tijd gele den begon men toch met pogingen om de prenten van elkaar te verwijde ren. Dat leverde toen weinig succes op- zeer bijzondere papierrestaun met de resultaten daarvan, I belangrijke fase van het projet rond. Deze film „Prenten uit het Ij vanaf 19 september tot eindol dagelijks tweemaal in de Q voor het publiek te zien zijn. de filmzaal borden dan, ook I oktober enkele restaureerde Zembla-prenten getoond. Later, in 1976 werd een nieuwe me thode ontwikkeld, o.m. met behulp van enzymen, waarbij de prenten, zij het in kleine fragmenten, wèl van elkaar konden worden gehaald. Een enorm gecompliceerd stuk werk, dat tussen september 1977 en augustus 1980 werd uitgevoerd door papierres taurator P. Poldervaart, onder lei ding van W. P. van Oort, hoofd van het restauratie-atelier van het Rijks prentenkabinet. Er werden van de verschillende brokken papier-maché meer dan duizend prentfragmenten losgemaakt, die uiteindelijk meer dan 400 gravures opleverden. Tussen de prenten bevinden zich bla den van beroemde graveurs als Golt- zius en De Gheyn, tijdgenoten van de ontdekkingsreizigers, maar ook een aantal totaal onbekende prenten. Dit restauratieproject maakt deel uit van een onderzoek dat de afdeling Neder landse Geschiedenis van het Rijks museum verricht naar de overblijfse len van de scheepsinventaris en de lading, zoals die in het „Behouden huys" zijn aangetroffen. Dat onder zoek zal resulteren in de uitgave van een beredeneerde catalogus van de Nova Zembla-vondsten en ook in een nieuwe opstelling van deze vondsten in het 'Rijksmuseum. Met het vastleggen op film van deze Het slot Loevestein van J. mans verscheen in 1834 bij i sterdamse uitgeverij Meijer] De Kern in Bussum. Het geflW de boek telt 574 blz en kost j| Telboek van uitgeverij Free Productions, Baarn. 26 pagina'! 14.90. Bij uitgeverij Ploegsma in X dam verscheen; Parijs, menr bouwkunst in de Franse ho door 8. Vieillevigne. 71 blz Van ui^everij Querido te l dam zijn; De gehoorzame d< man van W. Brakman. 2e dr blz - 37.50) De blinde Venus, van T. de Vries (254 blz - ƒ31 vijf salamander-pockets: Va dertje van H. Heijermans (171 druk). Het godgeklaagde fee W. Brakman (157 blz.). Het zw schaakbord van L. Couperus (I 192 blz). Prijs per deeltje 6.5 tig jaar Nederlandse letterka dertig karikaturen van C. V blz - 45 gulden.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 4