Weten wat je zegtover A. H. de Hartog
Chr. geref. synode op
bezoek in synagoge
Rothuizen en de gereformeerde zede
Ook subsidie voor
onderhoud kerken
Youth for Christ: weinig
met homofilie te maken
Trouw
VANDAA(
Bezinnings- en ontmoetingsdag
Wereldbevolking
is voor één
kwart christen
Katholieke raad
Israël bezorgd
VOORBIJGANG!
Hervormde commissie:
WOENSDAG 10 SEPTEMBER 1980
KERK
TROUW/KWARTET
door A J Klei
In het Friesch Dagblad van afgelopen
zaterdag staat een commentaar onder de
titel ..Weten wat je zegt." Ik kan niet
nalaten (en daarom laat ik het ook niet nat
hierop te reageren met: zeg dat wel
Het is namelijk zo dat de vervaardiger van
het artikel, dat ons waarschuwt niet zomaar
wat te beweren, zonder blikken of blozen
neerschrijft dat Wijlen professor dr. A. H. de
Hartog, de vader van schrijver Jan,
hoogleraar in de theologie te Leiden is
geweest. De Hartog is echter nooit Leids
professor geweest, hoe graag zijn grote
schare aanhangers dat misschien wel
gewenst heeft
De Hartog <1869 tot 19381 werd in 1926
bijzonder hoogleraar te Utrecht: hij bezette
een bijzondere leerstoel van de De Hartog-
stlchting. Deze stichting was in 1917
opgericht „ter verbreiding van de inzichten
op godgeleerd en wijsgerig gebied van dr A
H. de Hartog". In 1931 werd De Hartog
gewoon hoogleraar aan de gemeentelijke
universiteit van Amsterdam voor het
onderwijs in de ethiek en de wijsbegeerte
van de godsdienst. Leiden kwam er dus niet
aan te pas
Nu weet ik veel te goed van de balk in eigen
oog dan dat ik de commentator van het
Friesch Dagblad zou durven terechtwijzen
om een slordigheid onder een parmantig
opschrift. Eigenlijk moet ik hem dankbaar
zijn. want zijn vergissing heeft me een paar
prettige uren bezorgd
De lezer moet weten, dat ik nimmer kosten
(die gelukkig gedeclareerd kunnen worden)
en moeiten spaar om hem zo nauwgezet
mogelijk in te lichten. Vandaar dat voor mij
vaststond dat ik bij rechtzetting van de
onjuiste inlichting in het Friesch Dagblad,
niet zou volstaan met de mededeling dat De
Hartog nooit een Leidse katheder heeft
bezet. Nee, ik wilde vertellen waar en
wanneer hij dan wel professor was geweest.
Daartoe nam ik „Realistische theologie/De
visie van A. H. de Hartog" van dr. M. van
Wichen uit mijn kast en las daarin het
levensbericht van De Hartog na. Nadat ik
de jaartallen genoteerd had. viel me in dat
het Friesch Dagblad wèl terecht De Hartog
een befaamd kanselredenaar noemde. Als
zodanig had hij vooral in Amsterdam zijn
triomfen gevierd en wacht eens, had
Nico van Schouwenburg daarover niet wat
geschreven?
Na enig zoeken vond ik het bedoelde boek
..Nagelaten sporen", in 1943 midden in
de oorlog dus verschenen bij Ten Have
in Amsterdam. Ondertitel: „Veertig jaar
Prof. dr. A. H. de Hartog
hervormd kerkelijk leven in de hoofdstad"
en aangezien in die jaren kerkelijk leven
nog bijna samenviel met domineesleven,
gaat het boek over dertien meer en minder
vermaarde Amsterdamse predikanten.
Allicht dat De Hartog niet ontbreekt. Zó
begint Van Schouwenburg zijn opstel over
hem: „Grooter bekendheid dan De Hartog
heeft nooit een predikant van Amsterdam
gehad". De schrijver durft ook voorspellen
„dat grooter bekendheid ook niemand zal
krijgen". Hierover valt achteraf makkelijk
te twisten en we hebben al gezien dat een
christelijke krant in het noorden des lands
al moeite heeft met De Hartogs levensloop
(maar daar zou ik "t niet meer over hebben).
Opvallend is hoezeer in de periode, die de
heer Van Schouwenburg beschrijft, ons
land, inclusief de hoofdstad, volop
domineesland was. Geestdriftig vertelt Van
Schouwenburg hoe De Hartog eens
onverwacht bij een paar jonge mensen op
bezoek kwam. Wij zouden zeggen: kan die
man niet van tevoren een afspraak maken
in plaats van Op zo'n onhandige tijd te
komen! Maar toen ging dat zo (en van dit
verhaal heb ik. dank zij 't Friesch Dagblad,
opnieuw genoten):
„Een jongeman, die hem steeds volgde in
kerk en zaal. gaat trouwen. Hij wil.
ofschoon van huis uit gereformeerd, door
De Hartog worden getrouwd. Hij gaat naar
de woning van dominee De Hartog Hij is
gewaarschuwd door de familie van zijn
aanstaande vrouw: dat doet die dominee
niet. want je woont niet in zijn wijk Maar
dominee De Hartog doet het wel. hoewel hij
het toekomstig echtpaar niet kent en
nimmer heeft ontmoet Het eerste gevolg is:
de bruidegom wordt lid onzer kerk. Het
jonge paar gaat wonen aan den
Westerdoksdijk, zoo ongeveer tien
kilometer van de toenmalige pastorie van
De Hartog. Maar hij zei op den trouwdag:
„ik kom jullie schoon paleis bezien"! Zij, die
jonge menschen, hebben het niet geloofd op
dat oogenblik. Maar op een Zondagmiddag,
om half één wordt er gebeld en daar staat
Ds. de Hartog. Hij had buiten gepreekt en
kwam van den trein. Nü kon hij
gemakkelijk zijn jonge paar bezoeken. Wèt
een feest! De groote man. die in het kleine
huis. in zoo'n oude buurt van Amsterdam,
bij hén den broodmaaltijd bleef gebruiken
en met hen bad."
Ik bedwing mijn lust. verder te citeren en
deel nog mee dat het maandag op deze plek
gepubliceerde stukje, waarin dominee Hans
Bouma enigszins bestraffend werd
toegesproken, eveneens van mijn hand was
(mijn naam was door een vergissing
weggevallen).
Van een onzer verslaggevers
AMERSFOORT De agenda van de generale synode van de christelijke gereformeerde
kerken bevatte gisteren een bijzonder ingelast agendapunt. Als voorbereiding voor de
bespreking van het werk dat „evangelieverkondiging onder Israël" heet, hadden de synodele
den gisteren een ontmoeting met de synagoge.
ADVERTENTIE
In het godsgebouw van de joodse
gemeente in Amersfoort werden de
mannenbroeders ontvangen door een
kleine groep onder leiding van de'
oud-voorzit ter van deze gemeente Ph.
Rintel. die niet alleen over zijn syna
goge vertelde maar ook opriep om als
joden en christenen met elkaar de
weg te zoeken om het leven op aarde
met elkaar te beleven. In onze ge
scheidenheid is belangrijke eenheid,
zei hij. Synode-praeses ds. J H. Vele-
ma onderstreepte dat. Eens te meer
voelen wij bij alle verscheidenheid
onze verbondenheid met Israël. Wij
buigen beschaamd het hoofd dat wij
tegenover het joodse volk zo in gebre
ke gebleven zijn. Maar ook wees ds.
Velema waar de heer Rintel veelvul
dig over het „Eeuwig Licht" had ge
sproken. op Christus die zichzelf het
Licht der wereld noemde.
Op voorstel van een der synodeleden
werd dit samenzijn afgesloten met
het zingen van het eerste vers van de
Lofzang van Zacharias „Lof zij de
God van Israël", wat de heer Rintel
duidelijk ontroerde, als inwijding van
het joodse nieuwjaar dat morgen in
de synagoge gevierd wordt.
Het eerste
Eerder had de synode zich bezigge
houden met de zaken van de theologi
sche hogeschool te Apeldoorn die
sinds 1978 een volledig erkende oplei
ding is en nog steeds verder groeit.
Prof. dr. J. van Genderen deelde mee
dat in oktober het eerste doctoraal
examen zal worden gedaan en ook de
eerste promotie kondigt zich aan. De
hogeschool telt een kleine honderd
studenten, onder wie ruim een kwart
dat niet christelijk gereformeerd ls
Tot de verdere uitbouw behoort dat
de synode gisteren het curatorium
van de hoge school mandaat gaf om
te werken in de richting van een lera
renopleiding. Dat wordt geen aparte
opleiding maar de z.g. lerarenvariant
een doctoraalstudie met een eigen
hoofdvak waarnaast als bijvakken
pedagogiek, didactiek en methodiek
van het godsdienstonderwijs, wat on
derwijsbevoegdheid geeft. Rector
prof. dr B. J. Oosterhoff noemde dit
een „heel bescheiden handreiking"
ten behoeve van al die mensen die
studeren zonder het voornemen om
de pastorie in te gaan. Dat zijn mo
menteel de meesten
Spiegelen
Een jarenlang onderzoek naar de mo
gelijkheden van een stage-periode
voor de aanstaande predikanten
werd gisteren afgesloten met het be
sluit. hiertoe niet over te gaan. Finan
cieel is het namelijk niet te realiseren
De synode koos in plaats daarvan nu
voor het mentorschap. Het is bedoe
ling dat een beginnende predikant
van zijn classis voor een bepaalde tijd
een ervaren predikant toegewezen
krijgt „zodat deze zijn praktisch han
delen kan spiegelen aan de kennis en
ervaring van zijn oudere broeder"
De rijkssubsidie die de hogeschool
sinds 1977 krijgt (48 procent van de
totale exploitatiekosten) gaf verschil
lende synodeleden reden ongerust
heid of Apeldoorn haar volledige vrij
heid van richting en inrichting wel
zou kunnen behouden. Synode-prae
ses ds. Velema. tevens president-cu
rator, stelde voor te besluiten dat het
subsidiepercentage nooit hoger zal
worden dan 48 procent en daarmee
beneden de helft blijft. Een beslissing
daarover werd nog niet genomen.
ROTTERDAM Werkzoekenden
die bij het gewestelijk arbeidsbureau
(GAB) in Rotterdam staan ingeschre
ven kunnen sinds kort zich maximaal
een week oriënteren bij een bedrijf,
om zo vast te stellen of zij daar willen
werken. Volgens de directeur van het
GAB, P. H. li Suijker, komt het vaak
voor dat een sollicitant en een werk
gever het niet eens kunnen worden,
omdat er nog te veel onzekerheden en
vragen overblijven.
van de Vereniging tot bevordering van
het gereformeerd kerkelijk leven
Woord en Geest Reformatie en Reveil
Op zaterdag 13 september a.s.
plaats: Grachtkerk Lievevrouwestraat 15, Amersfoort. Aanvangstijd:
10.30 uur (sluiting 16.00 uur), zaal open 10 uur.
Programma:
1Overzicht van de werkzaamheden en bestuursverkiezing.
2. Spreker: drs J. C. Schouten te Baambrugge. „Het geestelijk leven
in de gemeente"
3 Gespreksforum
4 Orgel en samenzang o.l.v Jan Teeuw te Rotterdam
5 Optreden van de befaamde Belgische muziek- en declamatiegroep
o.l.v. Willy Appermont.
Nadere inl. te verkrijgen bij sekr ds G. Meijering te Scherpenzeel, tel.
03497-2859
Proefnrs. Woord en Geest zijn verkrijgbaar bij: M J. v Gelderen.
Weimansweg 21 3075 MJ Rotterdam, tel. 010-840074
Alle vrienden en belangstellenden zijn hartelijk welkom'
Van een onzer verslaggevers
AMSTERDAM Youth for Christ heeft in haar werk slechts
Incidenteel met homofilie te maken. Dit schrijft de heer J. C.
van Beek, voorzitter van de stichting Youth for Christ Neder
land. in „Inhoud", informatie-magazine van Youth for Christ.
Hij doet dit in zijn reactie op de beschuldiging van het COC,
dat binnen Youth for Christ homoseksualiteit onderdrukt
wordt.
ROME (ANP) Een kwart
van de wereldbevolking hangt
het christelijk geloof aan. In
het jaar 2000 zullen de christe
nen nog slechts een vijfde deel
van de wereldbevolking uit
maken. Wel zullen de katholie
ken, de orthodoxen en de pro
testanten samen nog de groot
ste religieuze groep vormen.
De katholieke missie-organi
satie „Aimis" maakte deze cij
fers in Rome bekend.
Volgens „Aimis" zijn er op het
ogenblik 1.194.364.000 christe
nen. Van hen zijn er
749.430.000 katholiek,
108.815.000 orthodox en
344.199.000 protestant, angli-
kaans of lid van een andere
kerk. Dertig procent van de
wereldbevolking heeft offici
eel geen geloof. 576 miljoen
mensen zijn aanhangers van
de islam, verder zijn er 518
miljoen hindu's en meer dan
300 miljoen boedhisten en aan
hangers van Confucius. Het
joodse geloof heeft op het
ogenblik 15 miljoen aanhan
gers, van wie er drie miljoen in
Israël leven.
ADVERTENTIE
waarin opgenomen: De Rotter
dammer. met Dordts Dagblad.
Nieuwe Haagse Courant met
Nieuwe Leidse Courant
Uitgave: Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Tamminga
HOOFDKANTOOR
Postbus 859
1000 AW Amsterdam
Wibautstraat 131 Amsterdam
lel 020-913456
telex 13006
Rekenmgnr 23 00 12 57a
Gemeentegiro Amsterdam
X11000
REGIO ROTTERDAM'DORDRECHT
Postbus 948
3000 AX Rotterdam
tel 010-115588 labornementen
en Dezorging)
tel 010-115588 i redact*
tei 115700 (uitsluitend voor
advertenties
Westbiaak 4
Rotterdam
REGIO DEN HAAG/LEIDEN
Postbus 101
2501 CC Den Haag
tel 070-469445
(abonnementen en bezorging)
lel 070-469445 (redactie)
tel 070-468864 (uitsluitend voor
advertenties)
Parkstraat 22 Den Haag
REGIO NOORD-OOST-NEDERLAND
(abonnementen en bezorging
Postbus 3
8000 AA Zwolle
tel 05200-17030
Melkmarkt 56 Zwolle
Abonnementsprijzen
Per maand 16.98
Per kwartaal 50 95
Per half jaar 101.90
Per |aar 201 60
Advertentietarieven op
aanvraag
Telefonische abonnementenop
drachten (zie adressen boven)
Opgave familieberichten 9-19 30
van maandag t/m vrijdag Op
zondag van 18-20 uur telef 020-
913456
Opgave mini-advertenties tel
020-936868 of schr.tteli|k aar
Mim-Adv afdeling, postbus 433
1000 AK AMSTERDAM
Adreswijzingen uitsluitend schril-
lelijk aan onze Amsterdamse
adressen
De zomer
is nog niet voorbij.,
De heer Van Beek: „Wij zijn ons er
van bewust, dat homofilie een com
plexe zaak is en hoewel wij kennis
genomen hebben van de wijd uiteen
lopende gezichtspunten hierover,
voelen wij ons bepaald geen specialis
ten op dit terrein. Daarom laten wij
de (theologische) discussie graag over
aan de kerken, waar het gesprek over
dit onderwerp volop aan de gang is.
Veelzeggend is het. dat het COC m
zijn aanval op Youth for Christ het
motto hanteert 'geloof je gevoel' en
ons tegelijkertijd het recht ontzegt
ons geloof op een andere plaats te
zoeken. Wij komen van tijd tot tijd in
pastoraal contact met gelovige ho
moseksuelen, die geen vrede met
zichzelf hebben en die verandering
zoeken. Het COC gaat er van uit, dat
verandering niet mogelijk is en wil
homofielen het recht ontzeggen die
na te streven. Wij willen en kunnen
anderen niet opleggen, zich te richten
naar Bijbelse uitgangspunten. Wij
trachten dat zelf wél te doen en wij
achten het ons grondwettelijk recht,
dat anderen ons hierin respecteren".
Aldus de heer Van Beek.
s-HERTOGENBOSCH De Katho
lieke Raad voor Israël heeft in een
brief aan minister Van der Klaauw
om diplomatieke stappen gevraagd
om het groeiend isolement van Israël
tegen te gaan. De raad schrijft zijn
brief in verband met het besluit de
Nederlandse vertegenwoordiging van
Jeruzalem naar Tel Aviv te ver
plaatsen.
De raad denkt dat de politieke lijn in
Israël zich zal verharden en hij vindt
dat Nederland, op grond van de hech
te vriendschapsband met Israël, en
uit bezorgdheid over de toenemende
kans van uitbreiding van het conflict
in het Midden-Oosten alles in het
werk moet stellen om een verder Is
raëlisch isolement te voorkomen.
DEN BOSCH Uit de Koninklijke
academie voor kunst en vormgeving
in Den Bosch is in de nacht van
maandag op dinsdag voor ongeveer
zeventigduizend gulden aan fotoma
teriaal gestolen. Ook verdween een
groot aantal affiches die enkele dui
zenden guldens waard zijn, aldus de
politie van Den Bosch gistermiddag
Van de dader(s) ontbreekt elk spoor
De dader(s) is(zijn) het pand binnen
gekomen door een ruit in te slaan.
Wat gebeurt er nou?
Het is een hoogst onbevredigeni
zaak met de woningnood. Telke
opnieuw wordt er plechtig verkl
dat er iets tegen de achtergrond
van de krakerij, namelijk de
permanente woningnood gedaa
worden. De stad Amsterdam me
een goede zet te doen door te be; i
dat voortaan geen goedkope
woningen meer opgekocht moei
worden om er vervolgens door
verbouwingen dure koopwoning
kooplagen van te maken. Op die
manier onttrekt men immers
goedkope woningen aan het bes
dat beschikbaar is voor mensen
inkomens onder de vrije sector.)
z.g. woningdistributie. Maar dei
van Amsterdam blijkt verkeerd
zijn. Ze is door de Kroon ongeda
gemaakt. Hoe dat juridisch ligtl
ik niet beoordelen, maar hier ziti
scheef. Eén van de grote knelpun
is immers het relatief geringe
arsenaal van huurwoningen in di
betaalbare sector. Wordt die seci
kunstmatig ten gerieve van
huizenkooplieden nog kleiner, d
ontstaat er een reeël onrecht. Di
deugt er iets niet in de afsprake
we met elkaar maken. Daartegt
moeten niet alleen de
woningzoekende protesteren, n
ook zij die reeds een woning heb
Ik schrijf dit omdat het een nog
steeds algemeen voorkomend
verschijnsel is dat mensen die
eenmaal wonen aan geen
woningnood denken. Ze liggena
niet in het water en zijn niet van
een nat pak te halen. Wat gebeui
nou? Zo kan het niet blijven. En
straks heeft niemand het rechten
klagen als opnieuw conflicten tol
uitbarstingen komen.
NED. HERV. KERK
Beroepen: te Voorschoten H. M
gert te Almelo; te Vroomshooj
Swets te Musselkanaal; te Ten
J D Wulster te Schevening
Nootdorp (toezi J. Eschbach
schede (part-time); te Ouden
(toez) Ph J Leenman te Weddei
time); te Staphorst J. J. Wind
Nieuweroord.
Aangenomen: naar Moordred
Bos kand. te Maam. die bed
voor Beilen (toez). Kolderveen-
terveen. Nieuw Loosdrecht en
land.
GEREF. KERKEN (VRIJG)
Beroepen: te Daarlerveen P 1
Wit kand te Kampen.
CHR. GEREF. KERKEN
Beroepen: te Veenendaal A. Baal
Urk.
OUD GEREF. GEM. IN NED.
Bedankt: voor Oosterland A. P
de Meer te Kinderdijk
GEREFORMEERDE KERKEN
Benoemd tot predikant met bijl
dracht voor de geest. vera, van
land- en luchtmacht, L. F A
cher, voormalig luchtmachtpn
Tilburg.
DEN HAAG (PNHK) Naar het oordeel van de bou»
restauratiecommissie van de hervormde kerk moet niet al
de restauratie, maar ook het onderhoud van histori
kerkgebouwen door de overheid gesubsidieerd worden 1
de kerk alléén is dat onderhoud zowel financieel als bouwt
nisch een vrijwel onmogelijke opgave.
Deze opmerkingen staan in het ver
slag over 1979 van de commissie.
Over dit onderwerp wordt daarin ge-
door dr. C. Rijnsdorp
Het jongste boek van dr. G. Th. Rot
huizen heet Een bezige bij, of de
gereformeerde zede bestaat niet
meer. Het is een uitgave van Kok te
Kampen, telt met inbegrip van 39
pagina's Aantekeningen, een Regis
ter van Namen en een Inhoudsopga
ve, 186 bladzijden en kost 25.
Dit is naar mijn overtuiging Rothuizens beste
en rijpste boek tot nu toe. Twee grondfactoren
hebben hiertoe geleid. In de eerste plaats zijn
herkomst uit, en geworteld zijn in. een gerefor
meerd milieu, gevolgd door een voortgaand
proces van jarenlang worstelend leven en den
ken. Ten tweede de lange voorgeschiedenis die
dit boek heeft gehad en die het tot een bezon
ken en „ingeklonken" produkt hebben ge
maakt. zoals colleges en radiolezingen over het
onderwerp in kwestie, gesteund door uitgebrei
de studiën. Maar hoofdzaak is de levensver
bondenheid van de auteur met zijn thema. Dit
onderwerp is immers de gereformeerde zede.
haar geschiedenis, specifieke karakter en. in
het algemeen gesproken, het verdwijnen van
deze specifiek gereformeerde zede
Levensbelang
Want wat hier aan de hand is, is van levensbe
lang voor de protestants-christelijke samenle
ving, die immers nog bestaat Het gaat. mede
via dit boek. niet over een boek. maar over een
situatie die luid roept om analyse en bezinning,
niet maar incidenteel, zoals in de kerkelijke
pers gebeurt, maar principieel, op een brede
basis en op wetenschappelijk niveau. Voor een
deel bevat dit boek een academische discussie.
zoals over de zogenaamde Weber-these (het
calvinisme zou tot kapitalisme hebben geleid)
en over de verhouding van calvinisme tot puri
tanisme Deze bezinning vormt de achtergrond
van een totaalbeeld van de gereformeerde ze
de, in specifieke zin. in Nederland. In de eerste
plaats haar geschiedenis, zoals ze is voortgeko
men uit een typisch Nederlands calvinisme.
Dan haar specifieke karakter, mede bepaald
door algemeen-Nederlandse eigenaardighe
den. deugden en gebreken. De gereformeerde
zede had haar lichtkant en haar schaduwzijde.
Men kan die positieve en negatieve zaken zelfs
alfabetisch op een rijtje zetten. Te waarderen
zijn in de specifiek-gereformeerde zede: zin
voor controle, degelijkheid, discipline, efficien
cy. energie en ernst. Voorts „een hardnekkig
streven maatschappelijk te stijgen" (bl. 7).
methode, zin voor het nuttige, pioniersgeest,
plichtsbetrachting, precisie, de idee van rent
meesterschap. aanleg voor een totaliteitsvisie,
tucht, werkwoede, althans ijver. Minder fraai
zijn een zekere bewustzijnsvernauwing, bur
gerlijkheid, geestelijke inteelt, de mentaliteit
van de middenklasse als overwegende trek,
paternalisme, prestatiemoraal, weinig waarde
ring voor sport, spel, kunst en literatuur, ver
standelijkheid. de „demonie van de vlijt" (9) en
een tot systeem geworden werkheiligheid.
Onderscheid
Belangrijk is in dit verband het onderscheid
dat de schrijver maakt tussen zedelijkheid en
zede „De zede richt zich in de eerste plaats op
de daden, het uiterlijke gedrag, de zedelijkheid
daarentegen ook en zelfs in de eerste plaats op
de innerlijke gezindheid." Rothuizen sluit zich
hier aan bij de ethicus De Vos. „Wie dus zegt:
„De gereformeerde zede bestaat niet meer",
die heeft daarmee niet gezegd dat ook de
gereformeerde zedelijkheid passé is (88). En
tegen het einde van het boek zegt hij: „De
binnen uit is hier sprake van een inbraak van
buiten aj. En wel het na de tweede wereldoor
log zo sterk gewijzigde geestesklimaat, respec
tievelijk het algemeen levensgevoel, dat zich
internationaal manifesteert. Dat is tegen ge
schiedenis en traditie, het verwerpt het hiërar
chisch denken en de hiërarchische praktijk op
elk gebied. Het is anti-elitair, weet nauwelijks
meer van christendom, is naakt-menselijk.
Verontrusting
Prof. dr. G. Th. Rothuizen
uitdrukking "de gereformeerde zede bestaat
niet meer' kan, zo gezien, worden bijgevallen.
Maar ook aangevuld met de uitspraak: „Ze
leeft elders en anders voort" (107). Op pag. 85
haalt Rothuizen een uitspraak van Kuitert
aan, luidende: „De gereformeerde wereld ver
dwijnt omdat de gereformeerden in de wereld
zijn komen te staan". Nu is 'wereld' een ruimer
begrip dan 'zede' en dit helpt mij aan een korte
nabeschouwing, minder over Rothuizens waar
devolle boek dan over de zaken die hier in het
geding zijn. De verbreking van het gerefor
meerde isolement was het gevolg van een in
nerlijke expansiedrang, dat typisch calvinis
tisch kan heten, een streven van binnen uit
dus. Maar veel meer nog dan een uitbraak van
Het is nauwelijks in formule te brengen, maar
alomtegenwoordig. Natuurlijk zijn er enclaves
„oude-wereld" en ze laten zich gelden ook.
maar in de weinig produktieve vorm van ver
ontrusting en isolatie. Het traditionele calvi
nisme weet met deze nieuwe geest geen raad;
het is te zeer in zichzelf besloten, te zelfgenoeg
zaam ook, om de onmiskenbare kern van zijn
waarden spontaan te actualiseren. Een groot
obstakel hierbij is dat ellendige denken in
partij-categorieën dat van echt na-denken ont
slaat: men denkt in kleuren als zwart en rood.
in termen als progressief en conservatief en
men beschikt over drie lijstjes met namen. De
mensen van de eerste lijst kun je vertrouwen
en desnoods blindelings volgen. Zij van de
tweede lijst zeggen wel eens wat aardigs en als
ze dood zijn kan er een gematigd-waarderende
necrologie worden geschreven. Met reserves
natuurlijk. De derde lijst is een zwarte lijst:
naar hen die daarop voorkomen hoef je niet te
luisteren, wat ze ook beweren, tenzij als stof
voor polemiek of protest. Dit met veronachtza
ming van Paulus' raad om te onderscheiden
waarop het aankomt.
Het gaat er maar niet om het beste te hopen
van een dan toch nog aanwezige christelijke
zede. maar er moet heel wat worden afgeleerd
„Dichten is afleren" zei Bloem, maar denken
ook.
zegd, dat door de scheiding van
en staat de last van het onder!
van monumentale kerkgebouw
de schouders van kerkbesturen
In de vorige eeuw was dat niet
omdat praktisch de hele bevo
kerkelijk was en aldus voor he'.
derhoud zorgde. Nu is de sit.uaü
taal gewijzigd. Nu draagt de gen
schap alleen maar bij in grote re
aties, dus als het kwaad geschl
niet in het onderhoud dat zulke
verslindende restauraties zou kv
voorkomen. "Vandaar het pleidooi
de commissie
Een neutrale deskundige als dei
bestaande „Monumentenwacht"
volgens de commissie moeten ad
ren over het uit te voeren ot
houdswerk. Een en ander is in
dels uitvoerig besproken met de n
dienst voor monumentenzorg dif
reid is om er nader over te den)
Orgels
De orgelcommissie van de hervoi
kerk heeft op haar beurt grote zo
over de restauratie van orgels,
gens het jaarverslag van de con:
sie gaat het immers over „het uü
rijke bezit aan historisch waarde
orgels dat zich juist in hervot
kerkgebouwen bevindt De kwa!
daarvan ligt ook naar internat*
maatstaven gerekend, bija
hoog. Beroemde orgelmakers hel
in ons land gewerkt, waardoor oo
stijlen zeer uiteenlopen."
Het jaarverslag spreekt ook ow
orgelbouwers van nu. Het vak i
in trek en het gevaar dreigt dati
sen die het vak onvoldoende be'
sen zich zelfstandig vestigen D*
eniging van orgelbouwers in NI
land stelt aan kandidaat-leden'
waarden ten aanzien van kre
waardigheid, ervaring, af gek
werk enzovoorts Voor de leden
een standaardcontract met be(
gen die partijen beschermen
minder gewenste praktijken.
