Nieuwe stukken
en nieuwe inspiratie
uit oud repertoire
Kleine platenlabels in de lift
tekiinst&tekeur
SPAG 9 SEPTEMBER 1980
0 Vervolg van pagina 29
De Appel
Een nieuw Andersenprogramma van
peter van der Linden en Willem Wag-
ter is in oktober klaar Erik Vos
maakt een muziektheater-produktie
van Brechts Kleinbürgerhochzeit en
Mahagonny, gereed in november. Ro
bert Prager maakt een voorstelling
van Voltaire's Candide, gepland voor
april 1981.
Baal
Anarchie in Sillian van Brechts
tijdgenoot Arnolt Bronnen wordt
sinds 6 september gespeeld. Van de
Oostenrijkse schrijver Thomas Ber-
nhard komt Het Jachtgezelschap in
november klaar, later misschien ook
diens Der Weltverbesserer. In april
1981 komt Groot en Klein van Botho
Strauss.
Centrum
Twee nieuwe Nederlandse stukken:
Hoe laat is 't van Herman Lutgerink
en Het Komplot van Don Dekker,
regie resp. Peter Oosthoek en Antoi-
ne Uitdehaag komen eind september
in première. Twee nieuwe Engelse
stukken Rolstoel Ronnie van Alan
Brown in december en Morgenrood
Oranjezon van Barrie Keeffe in
maart 1981. Vonne van der Meer re
gisseert een vergeten Nederlandse
schrijfster Josine Simons-Mees (1863-
1948): Een moeder uit 1911. Première
december. Ton Vorstenbosch. Peter
Römer en Rob Scholten maken een
lunchpauze-feuilleton Loopbaan en
liefde.
Voor de eerste keer een Shakespeare
onder regie van Gerardjan Rijnders:
Troilus en Cressida, maart 1981.
lieuw repertoire: Chinchilla van Ro-
jr David Macdonald. regie Paul Ve-
zneulen Windsant. oktober 1980, een
'regie van Peter de Baan: L'Atelier
van de Franse schrijver Jean Claude
Grimberg, december 1980. In de klei
ne zaal: Suus van de Duitse schrijver
Herbert Achternbusch, eind septem
ber. een Nederlands stuk van Mia
Meijer: Cecile, regie Paul Ver
meulen Windsant, februari 1981.
Haagse Comedie
Nieuwe stukken: Halfzomer van de
Engelse schrijver Julian Mitchell,
met Paul Steenbergen en Ellen Vogel,
regie Jo Dua. eind september. Ama-
deus van Peter Shaffer met Willem
Nijholt en Hans Hoes, regie Guido de
Moor, half oktober. Oud repertoire
Bacchanten van Euripides, regie van
de Engelsman Bernard Goss voor het
Hot, half december. Tartuffe van Mo
lière. regie Pierre Laroche, in het! Hot,
half maart 1981. Een Carnavals-ko
medie van Goldoni onder regie van
de Italiaan Oratio Costa in mei 1981
in het Hot. De Revisor van Gogol
voor de grote zaal onder regie van
Pierre Laroche in december. De
Driestuivers-opera van Brecht gere
gisseerd door Eddy Habbema in
maart 1981
Publiekstheater
Nieuw Groot en Klein van Botho
Straus, regie Hans Croiset, februari
1981 Reprise: Wie is bang voor Virgi
nia Woolf van Albee, februari 1981.
Klassiek: Antigone van Euripides, re
gie Ton Lutz, april 1981. Van Shakes
peare: Antonius en Cleopatra, regie
Hans Croiset. eind september. Van
Brecht: Mijnheer Puntilla en zijn
knecht Matti, regie van de Oost-Duit
ser Fritz Marquardt, eind november.
Ro-theater
Nieuw: Da nahm der Himmel auch
die Frau van Klaus Pohl, half decem
ber. Shakespeare. Midzomernacht-
droom. oktober Molière: Tartuffe,
maart 1981. Een familiestuk: Pinoc-
chio van Wolf-Dietrich Sprenger, ja
nuari 1981. Alle regies Franz Ma-
rijnen.
Toneelraad -
Pact-producties
Boesman en Lena van Athol Fuyard.
regie Anthony Akerman. november.
Les sables mouvantes van Jacques-
Pierre Anette. regie Marten Oost
hoek. ianuari 1981 Een Kleist-project
van Peter te Nuyl, april 1981.
Nog een bijzonder project. Ank van
der Moer speelt Shakespeare, regie
Donya Feuer. half september.
door André Rutten
Wie vooral nieuwsgierig is naar
nieuwe toneelstukken kan in het
net begonnen seizoen ook bij de
grote gezelschappen een tamelijk
royale keuze maken. We geven er
in de kolommetjes terzijde wat
titels van. Toch zou je uit de
ervaringen van het
Publiekstheater kunnen opmaken
dat erkende meesterwerken
gemakkelijker publiek trekken.
Als ze maar overtuigend gespeeld
worden.
Natuurlijk: je weet als
schouwburgbezoeker bij een bekend
stuk iets meer van wat je mag
verwachten dan bij iets nieuws.
Daarom ook hebben drie
gezelschappen een Shakespeare op het
repertoire staan, ook drie een Brecht,
twee een Molière, alle twee zelfs
Tartuffe, twee een Heijermans, ook
Griekse klassieken kom je twee keer
tegen.
Hoe overtuigend, hoe verrassend die
voorstellingen zullen worden hangt af
van wat de regisseurs en hun spelers er
mee willen en wat ze er van waar
kunnen maken. Van de meeste
gezelschappen weet je dat onderhand
wel. Als je ze enigszins gevolgd
hebt, weet je, of ze geijkte paden gaan
of in tegendeel de uitdagingen, die er in
elk vertrouwd meesterwerk liggen,
opnieuw aangaan en als een uitdaging
naar het publiek toebrengen. Het gaat
er bij het toneel niet om of het mooi
gedaan wordt, maar of het je iets doet,
je hartelijk laat lachen, je kwaad
maakt, je opwindt, je raakt, je iets laat
herkennen van wat je zelf aangaat.
Als je een beetje in het toneel thuis bent
weet je, welke gezelschappen, welke
toneelmakers op dat soort avontuur uit
zijn. Het Ro-theater, het
Publiekstheater, Centrum, Globe,
ontwikkelen zich verder in de eerder
gekozen richting. En in zekere zin ook
Theater, alhoewel het dit seizoen onder
een nieuwe artistieke leiding werkt
Jochen Neuhaus en Ger Thijs. Maar
beiden zijn toch al heel vertrouwde
figuren in dat gezelschap, waarvan zij al
eerder voor een belangrijk deel mee het
gezicht bepaald hebben.
Haagse Comedie
Wat onverwachter kwam. rond de
jaarwisseling aangekondigd, de
directiewisseling bij de Haagse
Comedie. Carl van der Plas, die tien
jaar geleden de directie van Paul
Steenbergen overnam, ging die
overdragen aan Guido de Moor, of,
beter gezegd, aan een driemanschap,
waarin ook de Belgische regisseur
Pierre Laroche en de zakelijke leider
Hans van Westreenen zitten.
Wat verandert er daardoor?
Als je samenvat wat Guido de Moor
daarover zegt krijg je: een sterkere
betrokkenheid van het hele gezelschap
bij het werk door een duidelijker
stempel van de leiding daarop na een
bewuster motivatie ter inspiratie van
de groep.
Paul Steenbergen heeft in de jaren dat
hij directeur van de Haagse Comedie
was daar duidelijk zijn stempel op
gedrukt. Dat was ook de sterkte van
het gezelschap. Carl van der Plas koos
voor een breder draagvlak een
artistieke raad, waarin Guido de Moor
en Wim van Rooij, en eigenlijk ook
Kees Coolen, die alle drie én
regisseerden én grote rollen speelden.
Op de duur merk je, dat dat een
uitputtingsslag is. Voor hen drieën en
voor de aftredende directeur Carl van
der Plas komt de nadruk nu weer op
spelenteliggen,al blijvenzij beschikbaar
voor een enkele regie. Zoals Guido de
Moor al min of meer toevallig dit
seizoen. De leiding wordt in dat
driemanschap geconcentreerd, waarbij
Pierre Laroche twee regies voor zijn
rekening neemt, en verder een beroep
gedaan wordt op een „reservoire" van
gastregisseurs dit seizoen o.a. Jo
Dua, Eddy Habbema, de Engelsman
Bernard Goss (voor „Bacchanten") en
de Italiaan Oratio Costa (voor een
Goldoni), die niet maar voor één keer
aangetrokken zijn.
Minstens zo belangrijk is de grotere
inzet, waartoe het gezelschap
geïnspireerd wordt. Niet alleen door het
instellen van een elk seizoen wisselende
leescommissie, die vroegtijdig in de
keuze van het repertoire betrokken
wordt, vooral ook door een
nauwkeuriger motivatie van de leiding
uit, die door moet werken binnen het
gezelschap.
Speciale trainingen
De Engelse regisseur Bernard Goss. die
al eerder bij de Haagse Comedie een
ongewone Hot-voorstelling gemaakt
heeft van Paul Forsters „Elisabeth I" is
het vorig seizoen al voor zijn
„Bacchanten" met de spelers bezig
geweest. In overleg met hem zijn twee
leraren aangetrokken, die de spelers
trainen in de speciale vaardigheden, die
zij voor die voorstelling nog verder
moeten ontwikkelen, bijvoorbeeld in
stemvorming, waardoor zij van gewoon
praten gemakkelijk kunnen overgaan
naar zang. Aan de „Driestuiversopera".
die pas in maart 1981 in première gaat.
wordt nu al gewerkt in geregelde
zanglessen voor de spelers erin
Trainingen ook voor de spelers in
Gogols ..De revisor", die Pierre Laroche
op een bijzondere manier in het Hot
gaat opvoeren. Op die manier wil de
huidige leiding verder werken aan de
vakmatige ontwikkeling van de eigen
groep, door bijvoorbeeld twee keer per
seizoen grondig te werken aan
producties, die buiten de gewone orde
van het gezelschap liggen. De komst
van de Italiaanse regisseur Oratio
Costa die bij Theater Goldini's „Het
Zomerverblijf" heeft geregisseerd
hangt daar ook mee samen: er zijn
bepaalde technieken bij nodig, die
verder ontwikkeld moeten worden. Een
volgend seizoen zal Jean Pierre
Roussignon van de Comédie Francaise
spelers van de Haagse Comedie gaan
inwijden in speltechnieken, nodig bij
het spelen van Franse klassieken. Daar
zal een vervolg op komen.
Als je, kort voordat het seizoen
begonnen was, bij de Haagse Comedie
binnen kwam, merkte je, dat er aan zo'n
zes producties tegelijk gewerkt werd.
Voor de grote zaal (Koninklijke
Schouwburg en gelijkwaardige
accomodaties elders in het land) twee,
voor het Hot twee, maar ook voor het
Paradijs twee. Het Paradijs wordt
ingeschakeld voor een soort neven
activiteiten, waarmee spelers bezig zijn
die even tijd over hebben, of andere,
waarbij op grotere producties
ingewerkt wordt. Een hoofdstuk apart
eigenlijk, waarop we nu niet nader
ingaan.
Waarom
De animo, waarmee aan deze nieuwe
aanpak gewerkt wordt, is minstens zo
belangrijk als het antwoord op de
vraag, op welke gronden een repertoire
gekozen wordt. „Wat je daarvan zegt
klinkt altijd zo gemakkelijk", zegt
Guido de Moor. „Stukken waarvan wij
de leiding dus vinden dat zij ons nu
iets te zeggen hebben, en waarvan wij
denken dat zij bij het publiek iets
gaande zullen maken. Maarzoiets
zeggen ze bij alle gezelschappen.
Daarna moet je jezelf nog zo goed
mogelijk duidelijk maken, waar hem
dat precies in zit, wat je moet doen om
er je spelers van te overtuigen, en hoe je
het dan samen zo moet spelen, dat je er
je publiek mee raakt. Een groot
publiek, want daar willen we wel op
mikken. Met een grote, goede groep
zo'n man of veertig om ook groot
bezette stukken te kunnen spelen, zoals
'De Revisor'. Echt een stuk, dat een
groot publiek kan boeien en dat
willen we, zonder concessies te doen,
zonder te gemakkelijke stukken te
kiezen."
Wat de nieuwe stukken betreft: We
komen er bij de première's natuurlijk
op terug. Wel opmerkelijk dat „Groot
en Klein" van Botho Strauss,
internationaal al befaamd geworden
door de voorstelling van de
Schaubühne am Halleschen Ufer, zowel
door het Publiekstheater (regie Hans
Croiset) als door Baal (regie Leonard
Frank) gespeeld gaat worden (begin
1981).
door Stan Rijven
Het komend popcon
certseizoen laat een
weinig hoopvol beeld
zien, althans waar het
de grote concerten be
treft in zalen als Carré
en Ahoy'. Paul Gabriel
van Genesis. Allman
Brothers, Ry Cooder,
Lou Reed, Kiss, Leo
nard Cohen, Robert
Palmer, Paul Simon.
Rick Wakeman, Rod
Stewart, Kinks en
Queen die tot en met
december verwacht
worden geven inder
daad de indruk dat de
popmuziek tot stil
stand is gekomen. Hoe
wel de optredens van
bij voorbeeld Ry Coo
der en de Kinks zonder
meer de moeite waard
zullen zijn.
Afgaande op dit rijtje namen
blijkt de stelling als zou de
popmuziek op een dood
spoor zitten, bewaarheid te
worden. Aan het begin van
1980 toen er van diverse kan
ten eèn balans van het ach
terliggend decennium werd
opgemaakt, viel deze pessi
mistische visie inderdaad
meermalen te beluisteren.
Dikwijls waren soortgelijke
uitspraken dan ook afkom
stig van mensen die na de
verjongingskuur van punk en
new wave moesten afhaken.
Wie dat niet heeft gedaan,
zijn oor te luister heeft gelegd
in het clubcircuit en de im
portzaken komt tot de con
statering dat er wel degelijk
een frisse wind is gaan waai
en Vooral van de Europese
Wadden, de Britse eilanden
werd veel nieuws vernomen.
Alleen meer verstopt
Naast Londen zijn in steden
als Manchester en Liverpool
nieuwe haarden van creativi
teit ontstaan. Via kleine on
afhankelijke labels neemt de
stroom experimentele, niet
zo gauw meer te etiketteren
popmuziek toe. De noemer
pop is in feite een dubieuze,
daar het om muziek gaat die
dikwijls nauwelijks gericht is
op de massa. Het is alsof de
situatie van eind jaren zestig
terugkomt toen het paraplu-
woord „underground" een la
ding moest dekken voor alles
dat stond voor experimen
teel, voorbehouden aan een
kleine groep. De spanning
van toen om weer iets te ont
dekken dat nog niet bekend
was, is weer teruggekeerd.
Tien jaar verder
We zijn echter tien jaar ver
der en daarin is veel gebeurd.
Niet alleen is de informatie
voorziening toegenomen via
een langzaam volwassen wor
dende popjournalistiek,
vooral de concertpraktijk is
aanzienlijk verbeterd. En
daarbij doel ik in het bijzon
der op het clubcircuit dat op
het moment in iedere redelij
ke grote plaats een equiva
lent van het hoofdstedelijke
Paradiso kent. Van Vera in
Groningen tot De Piek in
Vlissingen, overal is er de la
ge drempel van betaalbare
entreeprijzen en een min of
meer intieme ambiance
waarin de nieuwe lichting
goed tot zijn recht komt.
De scheiding tussen een be
houdende politiek in de grote
concertzalen en het vooruit
strevende beleid van het klei
ne circuit zou dan ook in be
langrijke mate verklaard
kunnen worden uit de malai
se die sinds 1978 de muziekin
dustrie is binnengeslopen.
Zet men de platenverkoop
van 1979 af tegen die van het
jaar daarvoor dan komen er
onthutsende cijfers naar bo
ven. die voor de grote maat-
Marianne Faithful!
Foto Lex van Rossen
schappijen aanleiding zijn
geweest hun beleid drastisch
om te gooien. In de Verenigde
Staten liep de verkoop terug
met 35 procent, in Groot-
Brittannië met 40 en in Ne
derland met ruim 30 procent
(cijfers uit Rolling Stone en
Muziek Si Beeld Info).
Ontslagen
Hetgeen reeds eerder in het
bedrijfsleven was gebeurd,
werkt nu ook door in de tot
voor kort florerende popin
dustrie. Zo werden er in de
Verenigde Staten in 1979 al
2000 mensen uit deze sector
ontslagen, kwamen er grote
fusies tot stand en moesten
kleinere maatschappijen het
veld ruimen. Daar het mu-
ziekmultinationals betreft
bleef Engeland ook niet on
beroerd en is dit jaar het
„ontslagers"gebeuren in onze
nationale industrie doorge
drongen. Voor een gedeelte
wordt de schuld gezocht bij
de concurrentie van andere
„geluidsdragers", oftewel de
opmars van de cassette-
markt. Wanneer eenmaal de
beeldplaat en soortgelijke
vernieuwingen op grote
schaal zijn verbreid zou dat
een nog grotere aderlating
betekenen.
Een andere oorzaak zou lig
gen in de gestegen olieprij
zen, want PVC, een oliebij-
produkt, vormt een van de
kernbestanddelen van vinyl.
Het zwarte goud waar alles
om draait. Een derde boos
doener ligt in de marktverza-
diging en een kritischer in
stelling van de platenkoper,
die minder geld over zou heb
ben voor een elpee.
Artiestenstop
In het kort komt het gewij
zigde beleid hierop neer: bin
nen de bedrijfstak zelf een
sanering toepassen, het in
voeren van een artiestenstop
en een selectiever concertbe-
leid. Immers, toernees wer
den vooral bekostigd door de
platenmaatschappijen zelf
die hiermee een investering
pleegden. De concertrecessie
heeft in Amerika reeds dras
tische verschuivingen aange
bracht. Ook voor het komend
seizoen is dat bij ons dus
merkbaar geworden, behou
dend en weinig spectaculair
Daarentegen is er een tegen
stroming ontstaan die steeds
beter floreert: het onafhanke
lijke label dat met relatief
weinig kosten een slagvaar
dig en vernieuwend beleid
kan voeren. Vooral Engeland
vormt de bakermat van een
nieuwe variant, die vermoe
delijk de komende jaren het
beeld zal gaan bepalen. Ex
perimenten die grote maat
schappijen zich niet meer
durven permitteren worden
verspreid over talloze kleine
labels. Zowel de oprichters
als de bands (soms valt dat
samen) kunnen niet alleen
hun integriteit maar ook hun
onafhankelijkheid bewaren
of gaan zo goed lopen, dat ze
de grote de loef afsteken.
Stiff is daarvan een goed
voorbeeld.
Met een scherpe neus voor
talent zijn Elvis Costello, Jo-
na Lewie, Madness en op het
moment Any Trouble stuk
voor stuk rake stappen ge
weest. Rough Trade in Lon
den zit flink in de lift (The
Passions, Young Marble Gi
ants). Ook Factory houdt
zich succesvol met experi
mentele groepen (b.v Joy Di
vision) bezig. Two Tone
maakte furore met de ska-
rock van The Specials, in Li
verpool en Manchester staat
ook een nieuwe explosie te
wachten. Echo The Bunny-
men. Orchestral Manoeuvres
in the Dark en Dexy's Mid
night Runners zijn enkele
voorbeelden van die nieuwe
ontwikkeling. De laatsten
vertegenwoordigen trouwens
een aparte stroming, name
lijk het nieuwe leven inbla
zen van het soulrepertoire
dat de lijn van Stax voortzet.
Tenslotte mag het New York-
se ZE label niet onvermeld
blijven met Lydia Lunch en
James White, een saxofonist
die zich eveneens laat inspi
reren door soul en rhythm &i
blues materiaal. Wat Neder
land betreft valt er langza
merhand een zelfde tendens
te bespeuren. Vooral via de
popcollectieven worden in ei
gen beheer platen uitge
bracht. 1000-Idioten Records
en Plurex (met Miny-Pops)
zijn twee namen uit het ge
staag groeiende leger kleine
labels.
Concluderend kan men ver
wachten dat het komend jaar
vooral groepen van de onaf
hankelijke richting het klei
ne circuit zullen bespelen.
Helaas liggen daarvan de
speeldata pas op korte ter
mijn vast. zodat hiernaast al
leen een overzicht van de gro-
te-zaal-optredens kan wor
den afgedrukt.
Theater
Nieuw: De Anderen van Martin Sher
man, regie Andy Daal, november He
mel en Aarde van Gerlind Reinsha-
gen. regie Vonne van der Meer, kleine
zaal. eind september. Voor Nederland
nieuw: De voetwassing van Marie-
Luise Fleisser, tijdgenote van Odön
von Horvath. regie Jochen Neuhaus.
maart 1981 Het dagelijks leven, to
neel van Rainer Maria Rilke. kleine
zaal. regie Leo Hogenboom, januari
1981. Van de Franse schrijver Geor
ges Courteline een collage van humo
ristische stukjes onder de titel Het
publiek. Ger Thijs, eind september
Van Herman Heijermans Schakels,
regie Jochen Neuhaus. Van G B
Shaw: Pygmalion, regie Istvan Bödy.
januari 1981.
Amsterdams Volkstoneel
Van Heijermans Uitkomst, regie Ju
les Croiset. oktober 1980
Aktiverend theater
Een eigen productie onder de werkti
tel Bende Ellende zal in november als
kleine-zaalproductie klaar zijn. Eind
februari een tweede productie, in op
dracht geschreven door Caryl Chur
chill in workshops en via gesprekken.
Proloog
Een nieuw programma door en voor
vrouwen Vrouwen en gezondheids
zorg is de werktitel een programma
over kernenergie, een nieuw scholen
programma over Rudi Dutschke
en verder een aantal acts.
Nieuwe Komedie
De Strop van Suzan Todd en Ann
Mitchel is al in première gegaan. In
oktober volgt een programma met
Protest van de Tsjechisch auteur Va
clav Havel samen met eèn gedramati
seerde weergave van Proces in Praag
tegen Havel en vijf anderen. Jaap van
de Merwe ontwerpt een bont spekta
kel. De Scheveningse show. en Otto
Dijk schrijft twee korte eenacters. te
spelen bij acties.
Robert Palmer
September: Leiden (12); Nina Hagen
Vereeniging, Nijmegen (16), Carré,
Amsterdam (17), Steppenwolf-Ons
Huis, Venlo (20) en Paradiso. Amster
dam (21). Brothers Johnson-Carré
(20); Allman Brothers-Congresge-
bouw. Den Haag (22) Ry Cooder
maakt van 29/9 tot 6 oktober een
uitgebreide toernee langs Amster
dam, Utrecht, Sittard. Rotterdam en
Groningen. Oktober: Kiss-Groen-
oordhal, Leiden (5); Lou Reed-Carré
(6); Marianne Faithfull-Doelen, Rot
terdam (7): Robert Palmer-Amster
dam. Utrecht. Nijmegen. Den Bosch.
Den Haag (13 tm 19); Weather Re
port-Jaap Edenhal. Amsterdam (19);
Leonard Cohen-Concertgebouw, Am
sterdam (30). November: Paul Simon,
de helft van Simon Garfunkel-Car-
ré (3). Rick Wakeman-Doelen, Rotter
dam (5); Rod Stewart-Ahoy, Rotter
dam (12); Queen-Groenoordhal, Lei
den (27). In deze maand worden ook
de Kinks verwacht. Sommige concer
ten zullen misschien om wat voor
reden dan ook toch afgelast worden.
Iets wat het afgelopen seizoen her
haaldelijk voorkwam Maar enfant
terrible Stewart is eigenlijk de enige
die hier voor in aanmerking komt