Het wel en wee van het nieuwe
dans- en balletseizoen
Onzekere toekomst voor moderne dansers
r
te kunst&tekeur
tooornroosje
Ervaring
Scapino
Werkcentrum
6DAG 9 SEPTEMBER 1980
29
Hoor Eefje van Schaik
Hoewel de meeste gro
te en gevestigde groe
ien, zoals Het Nationa-
Ballet en Het Neder-
nds Danstheater nog
en exacte planning
hebben, ls wel al enigs
zins te overzien wat het
komende dansjaar zal
brengen.
Van Het Nationale Ballet,
dat na een korte Duitse
tournee op 18 september
ti|n eerste voorstelling ln
Amsterdam geeft, zullen
ook dit Jaar premières van
de drie hulschoreografen
Jfan Manen, Van Dantxlg
a Van Schayk te verwach
ten zijn. Hoewel Van Ma
nen na zijn omstreden Ein-
lage op walsen van Strauss
aankondigde een tijd met
choreograferen te stoppen,
tan hij dit toch niet laten.
Dit seizoen zal hij voor Het
Rationale Ballet de spits
afbijten. In de loop van het
aar zullen Van Schayk en
Van Dantzig hem volgen
maar de plèce de resistance
wordt toch wel de produk-
He van De Schone Slaap-
jter voor het Holland Fes
tival.
Met de reprise van De
Schone Slaapster en de
premières van de drie huls
choreografen beklemtoont
Het Nationale Ballet nog
maals haar functie als mu
seumgezelschap en de
voortzetting van een beleid
dat al verscheidene Jaren
geldt. Toch rijst de vraag of
dit niet spaak moet gaan
lopen, want het ontbreken
van een nieuwe generatie
choreografen wordt met
het Jaar nijpender. De
workshops voor de dansers
met choreografie-aspira
ties van de afgelopen Jaren
laten soms goede resulta
ten zien en het ls zeer te
hopen dat er binnen het
beleid van Het Nationale
Ballet meer tijd en ruimte
voor hen kan worden inge
bouwd. Voor een gezel
schap dat zich terecht op
zoveel succes en internatio
nale roem kan beroepen,
lijkt het mij noodzaak niet
te veel en te lang op dezelf
de weg van succes voort te
bewegen: er moet plaats
komen voor nieuw talent,
hoe moeilijk dat misschien
ook ls om toe te geven.
Ook het Nederlands Dans
theater gaat dit Jaar met
eenzelfde beleid als voor
gaande Jaren door: het Ky-
11 an Danstheater van bui
tenlanders. Het begint dit
seizoen met een lange tour
nee naar Canada, Callfor-
nlè en Mexico en het ls op
merkelijk hoezeer de artis
tieke en zakelijke leiding
(Jlri Kyllan en Carel Blmle)
op de eisen van buitenland
se theaterdlrekteuren om
alleen Kyllanballetten te
brengen Ingaan. De traditie
van het Nederlands Dans
theater, die in de Jaren zes
tig en zeventig werd geves
tigd door figuren als Van
Manen, Tetley, Butler, Fal-
co en Muller, wordt steeds
meer verdrongen. Twee
voorbeelden daarvan: tij
dens de tournee naar Israël
afgelopen mei-junl werd ln
het begeleidende program
maboekje over het Neder
lands Danstheater de hele
voorgeschiedenis zonder
opgaaf van reden weggela
ten. BIJ de summiere be
schrijving stond de naam
van Van Manen, choreo
graaf van meer dan 40 bal
letten voor de groep en 12
Jaar artistiek dlrekteur,
niet eens meer vermeld.
Tijdens de huidige tournee
naar Canada, Amerika en
Mexico worden geen ande
re dan Kyllan-balletten ge
danst.
Als tegenzet ls een nieuwe
choreograaf naast Kyllan
aan het gezelschap verbon
den, tot mijn spijt met
voorbijgaan aan Nils Chris-
te, die wellicht de traditie
van het NDT nog enigszins
had kunnen redden. In zijn
plaats ls de Zweed Mats Ek
aangesteld, die zijn eerste
ballet ln het Holland Festi
val Introduceerde: beslist
geen groot succes. Op het
ogenblik werken nog drie
Nederlandse dansers bij
het NDT en ik kan me heel
goed voorstellen dat dit bij
veel Nederlandse danslief
hebbers kwaad bloed zet.
Het NDT ls een groep ge
worden voor buitenlandse
dansers met een grote dosis
toneelervaring. Voor het
huidige succes lijkt dat een
garantie, maar voor een
bloelende danskunst lijkt
het meer op een zich uithol
lende zaak. De geïsoleerde
positie van het NDT bin
nen de Nederlandse dans
groepen brengt bovendien
gevaren met zich mee. Het
is zeer goed voorstelbaar
dat andere choreografen
geen zin meer hebben om
voor deze groep te werken,
laat staan dat ze er de kans
voor krijgen.
Tegen de beschuldiging,
dat er zo weinig Nederland
se dansers in de groep zit
ten, is ook een tegenzet on
dernomen: oprichting van
de aspirantenclub De
Springplank, waar Jonge
Nederlandse dansers hun
kans krijgen. Het is een
corrumperende kans, want
ln de eerste plaats worden
de subsidiènten uit Den
Haag hiermee zoet gehou
den en ten tweede ls het
van sterke Invloed op de
motivatie van de Jonge
dansers. Welke talentvolle
danser wil niet het succes
van het NDT proeven ln
plaats van zijn eigen moge
lijkheden uit te proberen
en zal met die gedachten
zijn tweejarig contract te
kenen en uitvoeren.
De eerste voorstellingen
van het NDT vinden pas
plaats in november. Dat
komt omdat het gezel
schap het Schevenlngse
Circustheater moet delen
met de Nederlandse Opera
Stichting die de eerste keu
ze heeft. Dat het NDT zich
over deze achterstelling
zorgen maakt, is zeer be
grijpelijk. Toch kan de
groep zeker op een uitver
kocht huls rekenen wan
neer Jlri Kyllan en zijn
dansers op 13 november
zijn nieuwste ballet na de
succesvolle Soldatenmls ln'
première brengen. Over het
eerstvolgende ballet van
tweede choreograaf Mats
Ek bestaat nog geen zeker
heid.
Al vorig jaar stond de ln-
itudering van dit avond
rullende klassieke spekta-
'1 uit de vorige eeuw op
fhet programma, maar de
peperdure aankleding van
de Engelse versie van het
Royal Ballet leverde toen
grote problemen op. Men
ging zelfs zo ver de dansers
voor te stellen een bijdrage
voor deze produktle van
hun salaris af te houden,
naar dat ging zoals te
verwachten niet door.
Door de reprise van Live/
oSLUt tijdens het laatste Hol-
d Festival zijn de flnan-
1? clële mogelijkheden ont-
itaan dit klassieke stan
daardwerk van Marius Pe-
10 tlpa wel door te zetten.
Het is een groot ballet (vier
actes) met veel technisch
en uiterlijk vertoon, waaro
ver al meerdere gezelschap
pen door de historie heen
gestruikeld zijn. Eén van
de eerste groepen die De
8chone Slaapster niet aan
kon, was het beroemde Bal
let Russe van Serge Diaghi-
lev in 1921. Dlaghllev ging
er aan failliet. De doem van
de slapende prinses strekte
ncfzlch ook in 1968 over het
Nationale Ballet uit. De
produktle hiervan door de
Pool Konrad Drzewieckl
werd zo'n doorn in Sonla
Gaskells oog, dat zij de
groep vaarwel zei na een
hooglopend conflict met
het bestuur.
Henny Jurrlëns als titelroldanser ln Monument voor een gestorven Jongen, een van de trekpleisters uit het oeuvre van Rudi
van Dantxig. In het afgelopen seizoen vierde deze artistiek leider van Het Nationale Ballet zijn zilveren Jubileum als
choreograaf. Een nieuwe generatie balletmakers is echter nauwelijks in zicht.
Voor Nederlands derde gro
te balletgroep, Het Scapino
Ballet, is het lopende sei
zoen een Jubileum-seizoen.
Het 35-Jarig bestaan wordt
op 30 september in de Am
sterdamse Schouwburg
met vijf premières gevierd.
Alle balletten zijn door de
hulschoreografen gezet, on
der wie drie dansera die vo
rig jaar ln een workshop
debuteerden, namelijk Ito-
chi Ito, Henk Knaap en Da
vid Needham. Balletmees-
ter Daudey maakt Roman
tische Serenade en direc
teur Navarro brengt De
Clowns ln première. Grote
aanwinst voor het Scapino
Ballet is de Instemming
van Hans van Manen om
zijn Septet Extra ln te ko
men studeren, een vroeger
succesballet voor het NDT.
BIJ Scapino 10, de educa
tieve afdeling van de grote
groep, zijn ook premières te
verwachten, namelijk Con
certo van Pieter van der
Sloot (ex-danser en choreo
graaf van het Ballet der La
ge Landen) en een speciale
co-produktle die De Ver
schrikkelijk verlegen vo
gelverschrikker heet. De
choreografen Itoshi Ito en
Henk Knaap gebruiken
voor dit bijna één uur du
rende ballet het gelijkna
mige kinderboek van Karei
Eykman. In 1975 werd dit
boek met de Zilveren Grif
fel bekroond. Auteur Eyk
man zal voor deze produk
tle zelf de verbindende tek
sten en liedjes schrijven,
terwijl nog overleg gevoerd
wordt met Aart Staartjes
en Harry Bannlnk voor hun
medewerking.
Binnen de direktlekamer
van het Scapino Ballet
hebben zich de laatste
maanden nogal onverkwik
kelijke problemen rond op
opvolging van de heer
Joch. Ülttien voorgedaan.
Met de aanstelling van Jan
Schretzmeier tot zakelijk
dlrekteur lijkt deze con
flictsituatie achter de
schermen voorbij en kun
nen ook de nodige verande
ringen worden doorge
voerd. Het ziet er naar uit
dat het Scapino Ballet ge
leidelijk terugkeert naar
zijn oude en vertrouwde
koers van Jaren terug, toen
Hans Snoek nog het schip
stuurde. Vermoedelijk is
dat een verstandige koers,
want de afgelopen twee
Jaar heeft Scapino veel kri
tiek te verduren gekregen,
met de tip toch meer naar
zijn eigen geschiedenis te
kijken. Veel balletten slo
ten weinig aan bij de bele
vingswereld van kinderen
van nu; door stof te ontle
nen aan kinderboeken ls
dat wellicht te onder
vangen.
Het aantal dagprojekten
voor basis en voortgezet
onderwijs ls dit Jaar bij
Scapino en Scapino 10
flink toegenomen, evenals
het aantal lessen, demon
straties en voorlichtings
bijeenkomsten. Het aantal
voorstellingen Is echter te
ruggelopen van 202 naar
182. Het Scapino Ballet, ln
1945 begonnen met zo'n
twaalf dansera onder de in
spirerende leiding van
Hans Snoek en de adviezen
van Abraham van der Vies,
ls ondertussen uitgegroeid
tot een enorm bedrijf. Eén
van de graadmeters waar
op men kan aflezen hoezeer
de danskunst in Nederland
gepopulariseerd ls en ook
ln het onderwijs ls doorge
drongen.
Het vierde Nederlandse
dansgezelschap dat zo
langzaamaan tot de geves
tigde groepen ls gaan beho
ren, is het Werkcentrum
Dans in Rotterdam o.l.v.
Kathy Oosschalk. Tot hun
plannen behoort het enga
geren van de Australische
choreograaf Mel Wong, die
in september een nieuw
produkt zal afleveren.
Nieuw Nederlands choreo
grafisch talent moet blij
ken wanneer Petra Rljns-
burgher haar CRM-op
dracht met de dansera van
het WCD laat zien.
Hoewel men uit deze informatie over nieuwe balletten bij de
gevestigde groepen (de multi-nationals) kan denken dat het
r„!«r met de Nederlandse dans- en balletkunst rooskleurig en
voorspoedig voor staat, is dat maar een halve waarheid.
Tegenover het wèl staat ook het wee. Lang niet alle
dansgroepen kunnen hun geplande produkties afleveren en
de meeste slachtoffers vallen onder de kleine dansgroepen.
Zij hebben dit jaar het meest te lijden van het
subsidiesnoeimes. Eén van de treffendste voorbeelden
daarvan is de Stichting Danaproduktie
door Ineke Sluiter
De afgelopen jaren zijn de kleine
dansgroepen in actie gekomen.
Ze probeerden een poot aan de
grond te krijgen in de Nederland-
«e danswereld, die nog steeds be
heerst wordt door de gevestigde
gezelschappen. Daar zijn ze artis
tiek vaak wel maar financieel in
het geheel niet in geslaagd.
Voor deze kleine, experimentele dans
groepen gaat het niet eens om meer of
minder subsidie. Ze hebben immers nog
nooit kunnen beschikken over een vas
te jaarlijkse overheidsbijdrage. De
groepen krijgen subsidie per project en
daar zijn veel nadelen aan verbonden.
V baarbij betekent nog minder geld: in
grijpende gevolgen en een nog heviger
worsteling om een bestaan in de marge.
..Voor de Stichting Dansproduktie,"
zegt Bianca van Dillen, lid van deze
Kroep, „gaat het om een ingreep in het
beleid op langere termijn dat niet al
leen, waar nodig, de artistieke kwaliteit
moet bevorderen maart ook sociale en
financiële'zekerheden voor de dansers
beoogt."
Zij vindt dat er een klimaat geschapen
moet worden, waarin op een aanvaard
bare manier gewerkt kan worden. „Het
is idioot, dat dit er na tien Jaar hard
werken nog steeds niet is. Veel van ons
talent is verloren gegaan aan oneigen
lijke taken, die we naast ons werk moes
ten doen. Subsidie-aanvragen, het zoe
ken naar werkruimte (in Amsterdam
een ramp), het 'verkopen' van voorstel
lingen, lesgeven. Die zaken vragen een
andere concentratie, veel tijd en ener
gie. die aan belangrijker dingen besteed
zouden moeten worden. Er ontstaat een
artistieke stagnatie, omdat je niet con
stant met het wezenlijke van het vak
bezig kimt zijn," aldus Bianca van Dil-
lén en ze vervolgt:
„Dit moeizame bestaan betekent een
bijkans amateuristische status, we
moeten echter werk leveren van hoge
kwaliteit om in aanmerking te kunnen
komen voor subsidie. De pers beoor
deelt ons professioneel, ongeacht de
tegenstelling tussen werkomstandighe
den en eindprodukt. We hebben een
aanvrage ingediend voor een instand
houdingssubsidie. Het zou salarissen
van de medewerkers en vaste kosten
moeten garanderen voor een jaar."
Gunstig advies.
„Ondanks een gunstig advies van de
Raad voor de Kunst is dat verzoek door
CRM afgewezen. We moesten nog maar
eens een projectsubsidie aanvragen
voor een collectief werkstuk. We heb
ben als collectief gewerkt, maakten de
balletten gezamenlijk, maar juist nu
willen we individueel stukken gaan ma
ken. Collectief werken betekent veelal,
dat verschillende niveau's aan elkaar
aangepast moesten worden en dat le
vert problemen op. die Je niet hebt, ais
Je zelfstandig aan de gang gaat. Het
antwoord van CRM grijpt niet alleen ln
ln artistieke vrijheden en beleid, maar
ik voel het ook als censuur, vooral om
dat de procedure van een projectsubsi
die-aanvrage langdurig is.
Je moet een heel gedetailleerd plan
indienen over wat je gaat doen. hoeveel
dansers Je gebruikt, of je een componist
en een decor- en/of kostuumontwerper
gebruikt en dat moet je dan ook zo
precies mogelijk begroten. Als alles
goed gaat, krijg Je na ruim een jaar
geld, en kun je een paar maanden wer
ken. Maar het is heel goed mogelijk, dat
je allang van zo'n plan bent wegge-
groeid. dat je ideeën en inzichten veran
derd zijn. Of dat. zoals nu, we geen
collectief stuk willen maken. Dat idee
ontstaat niet ln één dag, is ook niet te
voorzien. We hebben inmiddels wel het
plan, om ook de middelen van regionale
en stedelijke overheden te gaan aan
spreken, maar dat betekent natuurlijk
ook weer veel tijd en energie."
Bianca vindt daarbij dat de geldstroom
van CRM verkeerd gericht is. „Het ls
zuur, als je onze begroting, die zes ton
bedroeg, legt naast die van de andere
gezelschappen en dan moet accepteren
dat hij afgewezen is. Wat me bovendien
hindert, is, dat zoveel buitenlanders
deel uitmaken van die gezelschappen.
De Nederlandse dansera krijgen niet
voldoende kans om hun theaterper
soonlijkheid te ontwikkelen, een enkele
daargelaten. Een eigen Nederlandse
danscultuur kan op deze manier niet
ontstaan. En als je bedenkt hoeveel
geld er in de dansvakopleidingen gesto
ken wordt, begrijp je niet, dat een cen
trale overheid, die dat vele geld uit
geeft, niet een werkvergunningenbeleld
regelt, waardoor een bepaald percenta
ge Nederlandse dansers aangenomen
moet worden.
Workshops
2owel in Engeland als in Amerika kom
je als buitenlander absoluut niet aan de
bak. Je kunt er geen lid worden van de
vakbond, en dus krijg je ook geen werk
vergunning. Aan de ontwikkeling van
creatief talent wordt ook geld besteed
in de vorm van opdrachten aan choreo
grafen door CRM. De workshops, die
zowel Het Nationale Ballet als Scapino
organiseren voor de eigen dansera, kos
ten subsidiegeld. Op zichzelf niet zo'n
punt, maar het blijven te geïsoleerde
gebeurtenissen."
Eerlijke kans
„Er zou een coördinatie van die geld
stromen moeten komen," zo vindt zij,
„waardoor Juist getalenteerde Jonge
dansera en choreografen een eerlijke
kans krijgen. Als dat niet gebeurt, en
het blijft bij het snijden in bestaande
begrotingen, en dat ziet er wel naar uit.
dan kun je een beleid op langere ter
mijn wel vergeten. Van enige visie op de
ontwikkeling van alles wat Nederlandse
dansers in de afgelopen 35 jaar bevoch
ten hebben, zal geen sprake kunnen
zijn. Voor cms, moderne dansers, die
toch al onder zulke barre omstandighe
den moeten werken, blijft de toekomst
erg onzeker," besluit Bianca van Dillen,
agressief en nogal gedesillusioneerd.
Maar creativiteit is niet een knop. die je
omdraait al naar believen. Voor het
Nederlandse danspubliek is het te ho
pen, dat de inzet, het doorzettingsver
mogen, de wil om het vak te blijven
uitoefenen, borg staan voor de onont
beerlijke. vernieuwende bijdragen aan
een kunstvorm, die in Nederland, tegen
de subsidieklippen op, een eigen be
staansrecht heeft gekregen.
Vervelg van pagina 25
één avond H&ndels Water muziek,
Bachs vioolconcert In E en Bruckners
Vierde (4 november). Of een symfo
nisch werkje van de Fransman Dupa-
re (Lenore) op 9 februari te combine
ren met Ravels en Iberts Chansons de
Don Quichotte (zeldzame vogels in de
concertzaal) afgesloten met Dvoraks
Vijfde (allemaal in de A-serie). Het
NPO mikt op de massa in de B-serie
met romantische soloconcerten en
drie familleconcerten met Plm Ja
cobs als uitlegger. Ook in Haarlem
een C <moderne>-serie die er prikke
lend uitziet met (eindelijk) nogal wat
Nederlanders: Van Vlijmen, Keuris,
Ketting en Du Bols. Onder de solis
ten de Libanese prijswinnaar Kon.
Elisabeth 1979 Abel Rachman, de
Rotterdamse concertmeester (ex-Le
ningrad) Viktor Llberxnan en onze
eigen Jaap van Zweden. BIJ het NPO
zijn ze lief voor kinderen: tot 12 jaar
abonnement tegen zeer lage prijs.
Frysk Orkest
Series ln Leeuwarden, Drachten,
Sneek, Heerenveen. Zsolt Deaky vas
te dirigent. Roelof van Driesten. Vla
dimir Valek, Kees Bakels gastdlri-
Zsolt Deaky
genten. Vorig seizoen schafte het
Frysk Orkest het seriesysteem af; ie
dereen mocht zelf zijn abonnement
samenstellen. Jammer voor het FO.
maar het publiek kon die weelde niet
aan. Toch steeg het bezoekersaantal
omdat de Friese pers aanmoedigend
schreef over de uitstekende presta
ties van het orkest. Met deze motie
van vertrouwen op zak keert het FO
terug naar het vaste seriesysteem zo
dat ieder vooruit weet wat hij koopt;
niemand hoeft te schrikken, want de
inhoud ia oerdegelijk. Opvallend
punt: een avond Mozart-R.Strauss
met concertaria's en Strauss' Vier
letzte Lleder, te zingen door Nelly van
der Spek 24 <8neek), 25 en 26 februari.
Afgesloten met walsen uit Der Rosen-
kavelier. Een zgn. blauwe serie op
vier thema's: Romantiek, Grote Rus
sen, Kerk, koper en koor en (zeer
origineel) Bartok boppe (21 Januari).
Met veel trots kan het FO wijzen op
zijn scholenprojekt waarin veel tijd
en creativiteit wordt gestoken. En
nodig blijkt het, want nogal wat kin
deren weten van toeten noch blazen,
zo meldt het orkestblad De Pauken
slag. 2400 kinderen zagen en hoorden
levende muziek, in de klas of in de
zaal; het publiek van de toekomst.
Noordelijk
Filharmonisch Orkest
Series in GroningenDelbijl, Assen,
Hoogeveen, Meppel. Charles de Wolff
chefdirigent, een hele rij gasten zoals
Andrzej Markowski, Franz-Paul Dec
ker, Lucas Vis, Gerard Oskamp, Wi-
told Lutoslawski. Het NFC voert na
drukkelijk de ondertitel Orkest van
Groningen en Drenthe; het seizoen
wordt vanavond zelfs geopend met
een toespraak door de commissaris
der koningin in Drenthe. En dan
volgt een concert waarin ook het
nieuwe orgel van d'Oosterpoort een
aandeel heeft (in Saint-Saëns 3). Wat
in Leeuwarden niet lukte, sloeg in
Groningen juist heel goed aan: zelf de
inhoud van je abonnement bepalen.
Men kiest minimaal vijf concerten uit
de achtentwintig A tien gulden per
stuk. Mooi systeem. In die 28 pro
gramma's zitten nogal wat „landen-
avonden" (Brits. Frans, Russisch.
Oosteuropees. Scandinavisch), com
ponistenportretten: op 23, 24 en 25
oktober een driedelige Messiaen (ka
mermuziek. symfonisch werk. orgel
composities». Lutoslawski (dirigeert
zelf op 25 februari) en een opera:
Boris Goedoenov van Moessorgski
(16 Januari, herhaling in Utrecht op 17
januari). Mondjesmaat barok, acht
tiende eeuw (wel eigen Mattheus) en
Nederlandse muziek. Zeer grote ver-
scheldenheid aan solo-instrumenten:
sax, harp, baseier trom, orgel, altvi
ool, contrabas. Opvallende pianoso
list: de Amerikaan Charles Rosen
(Beethoven 3. 13 februari) befaamd
om een studie over de klassieke stijl
(The classical style) van Haydn, Mo
zart, Beethoven. Allerlaatste concert
op 8 juli wordt gedomineerd door
Rogier van Otterloo.
Vervolg op pagina 31
