Mahatma Gandhi
als broze tenor
Keus uit 27 opera's
Bij de Rabobank ligt het
Wij Uit winterprogramma
nü voor u klaar.
Rabobaok GS
Commerciële televisie zal
ook Nederland bereiken
Vanavond wereldpremière in Rotterdam
Telsat wil flink aan Europa verdienen
Minder kijkers
voor spelen
in Moskou
En dan nog
NCRV houdt
open huis
Popdagen
Nieuwe boeken
Wie het eerst boekt,
boekt het best.
Oókgoed in reizen.
DONDERDAG 4 SEPTEMBER 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
4
door Franz Straatman
ROTTERDAM Sataygra-
ha, een opera over Mahatma
Gandhi. Niet over de man
zoals velen zich hem herinne
ren, een menselijke sprink
haan, zo mager, met op het
eerste gezicht zoiets als een
gerafeld laken over de kno
kige schouders, de kampioen
in ascese en geweldloosheid
Vermoord aan de vooravond
van India's onafhankelijk
lieid
Neen. de Amerikaanse componist
Philipp Glass en tekstsamenstelster
Constance de Jong (de Nederlandse
naam ten spijt een geboren en geto
gen Newyorkse zonder inzicht hoe
veel eeuwen ze terugmoet naar fami
liewortels hier» kozen voor de Oandhi
uit de jaren 1893-1914, toen hij in
Zuid-Afrika woonde en werkte als ju
rist. Daarmee zitten we diep in de
ontstaansgeschiedenis van de multi-
raciale samenleving van dat land.
Gandhi maakte in die jaren niet al
leen een verandering door van het
eigen bewustzijn, hij scherpte ook de
eigen identiteit van zijn volksgeno
ten, door de Boeren en Engelsen ge
zien als tweederangs. Zij waren im
mers koelies, contractarbeiders, ge
ïmporteerd om het zware werk te
doen op Engelse plantages.
Liefde en waarheid
In die jaren ontwikkelde Gandhi op
basis van het heilige boek der Hin-
doe's, de Bhagavad-Gita een filosofie,
waarin de kracht van liefde en waar
heid de samenleving beheersen en
niet de kracht van haat en wapens
Wonderlijk genoeg schaarden Gand
hi en de zijnen zich wel actief aan de
zijde van de Boeren in de oorlog te
gen de Engelsen, maar uitsluitend in
medische diensten De opera begint
met een gestileerde scène die bij dit
historische feit aansluit. Het is dan.
Verenigde Staten óók, geweld en ver
nedering met als enig mogelijk ant
woord: de kracht van waarheid en
liefde. Om de algemeenheid van die
filosofie te symboliseren zit tijdens
ieder bedrijf een bekend voorvechter
van die idealen hoog boven de actie,
respectievelijk de Russische schrij
ver Tolstoi (met wie Gandhi contact
had), de Indiase dichter Tagore en de
Amerikaanse dominee Martin luther
King
Niet politiek
Scène uit de opera Satyagraha
Gandhi in Johannesburg (1906)
op het toneel, vroeg in de morgen In
de scène brengen twee figuren uit de
Hindoe-mythologie vrede
Daarna ontrollen zich in zes volgende
scènes, verdeeld over drie bedrijven,
beelden uit het leven van Gandhi en
zijn volgelingen, de Satyagraha's
Dat woord is ontstaan uit een prijs
vraag om een goede Indiase term te
vinden voor de geweldloze beweging
voor burgerrechten, Satya betekent:
waarheid en liefde, agraha staat voor
kracht. In de opera worden die beel
den in niet chronologische volgorde
getoond in het kader van één dag,
wat, zo bleek al bij de generale repeti:
tie in de Rotterdamse schouwburg,
schitterende mogelijkheden voor de
belichting met zich meebrengt- Be
gint de opera met geweld, zij eindigt
er óók mee: op zeer gestileerde wijze
slepen knuppelzwaaiende politie
mannen geweldloze betogers van het
toneel
Van zonsopgang tot zonsondergang,
vanuit de oudste mythologische tij
den tot het actuele heden, in Zuid
Afrika toen, maar rond 1970 in de
Componist en Initiatiefnemer tot de
ze opera Philip Glass ontkgnt dat
Satyagraha een politieke opera is.
ook al betekent de invoeging van
King wel een stellingname Hij was
geboeid geraakt door de figuur van
Gandhi en diens geestelije drijfveren
Maar, zo erkent hij: „Bezig met
Gandhi betekent dat je ook betrok
ken raakt bij die andere zaken. Die
spelen mee Toen we drie jaar geleden
aan de opera begonnen te werken,
werd Stevo Biko in een Zuidafrikaan-
se gevangenis doodgeknuppeld."
De afstandelijkheid tot het onder
werp wordt benadrukt door het ge
bruik van het Sanskriet in1 alle tek
sten. De dialogen en monologen zijn
ook geen directe ontboezemingen of
opzwepende verklaringen van de ac
terende figuren, maar zuivere citaten
uit het boek Bhagavad-Gita. Hande
ling en tekst staan als het ware los
van elkaar; de tekst biedt de filosofi
sche achtergrond bij de gespeelde
scènes die, geheel in de traditie van
het theater van Philip Glass en Bob
Wilson, zeer gestileerd en uiterst
traag verglijden. Overigens is de regie
van David Pountney voorbeeldig in
die stijl.
Als koelies
De muzikale compositie is van een
zelfde eenvoud (in het eerste bedrijf
toch te veel simpelmans muziek),
waarbij Glass het principe hanteert
van herhaling en uitbreiding van een
muzikaal gegeven. De strijkers en
Openingsscène van de opera Satya-
graha; Krisjna en Ardjuna, figuren
uit de Hindoe-mythologie, schelden
vechtende mensen (situatie Zuid-
Afrika begin deze eeuw). Hoog boven
hét toneel, de zwijgende figuur van
Leo Tolstoi.
Philip Glass
houtblazers van het Utrechts Symfo
nie Orkest aangevuld met een elek
trisch orgel, zwoegen als koelies op
eindeloze toonladder-figurén, vaak in
unisono, waarboven Ghandhi als een
broze tenor, overige solisten en het
koor van het Rotterdams Conserva
torium eenvoudige melodieën zingen
Na vanavond nog opvoeringen in
Rotterdam (5,6,8), Utrecht (10), Sche-
venlngen (12, 13) en Amsterdam (17.
19, 23 september)
Van onze radio en tv-redactie
HILVERSUM Werd tot voor kort de Luxemburgse commerciële omroepmaatschappij RTL
gezien als het grote gevaar voor het Nederlandse omroepbestel, een nieuwe reële kaper op de
kust die eerder lijkt te komen is de Zwitsers/Engelse televisiemaatschappij Telsat. Telsat zal
vanaf 1 januari 1984 met dagelijkse programma's gebruik gaan maken van de satelliet. Dit
blijkt uit een reportage die Achter het Nieuws van de VARA vanavond uitzendt: 20.55 uur op
Nederland 1
De firma Telsat is voor 45 procent in
handen van Engelse ondernemingen
en voor 55 procent van Zwitserse fir
ma's. Aan de Engelse kant doen mee
de bedrijven Thorn. EMI, Reduffu-
sion, die samen eigenaar zijn van het
commerciële televisiestation Thames
en British Aerospace
Dagbladen
Van Zwitserse zijde wordt deelgeno
men door een groot aantal dagbladen
waaronder de Basler Zeitung, de Ber-
ner Zeitung, La Suisse, Technische
Rundschau. Schweizerisches Werbe
Fernsehen AG (dat is de Zwitserse
STER), de Zwitserse journalisten-
bond en de uitgeverij Hallwag.
De maatschappij Telsat verwacht
nog voor het einde van het jaar toe
stemming te krijgen van de Zwitserse
regering om via de satelliet televisie
programma's te mogen uitzenden
Drie maanden geleden is een aan
vraag bij die regering ingediend
Initiatiefnemer tot dit project is Jim
Shaw, een van de directeuren van
Thames television in Engeland. Hij
zegt in Achter het Nieuws: „We zijn
van plan om een heel spectrum aan
Speciaal vandaag
Malvin Reynolds docu
mentaire over de socialisti
sche 78-jarige tekstdichteres
en activiste, bekend van „This
old world is mean and cruel,
but still I love it like a fool"
(Deze oude wereld is slecht en
wreed, maar ik ben er nog
steeds gek op).
Ned. 1/19.28
Der (Candidal in Trouw
van dinsdag besproken tv-por-
tret van de CDIT-kandidaat in
de W.Duitse verkiezingen.
Franz Josef Strauss. De Duitse
makers hebben zijn politieke
uitspraken door de loop der
jaren verzameld en zich toen
afgevraagd: Wat voor land is
dit dat zo iemand met zijn po
litieke verleden voor een der
gelijke positie in aanmerking
kan komen?
Ned.1/22.10
Wie de W.Duitse verkie
zingsstrijd ook in Duitsland
wil volgen kan dat met:
Deutschland vor der Wahl. en
Dtsl.1/20.15
Burger fragen Politiker ant-
worten (in dit geval ook
Strauss)
Dtsl.2/21.20
Filmnieuws in NCRV-Glo-
baal
Hilv.1/16.02
programma's uit te zenden zoals licht
amusement, speelfilms, series en veel
internationaal nieuws, Met onze pro
gramma's denken we over heel Euro
pa zo'n vijftien miljoen gezinnen te
bereiken Aan reclamegelden denken
we twee 'tot drie jaar na de start
jaarlijks vier- tot zeshonderd miljoen
gulden binnen te kunnen halen."
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM De Olympische Spe
len in Moskou hebben dit jaar aan
zienlijk minder televisiekijkers ge
trokken dan voorgaande keren. De
kijkdichtheid was gemiddeld zes pro
cent, dat is 700.000 kijkers. Bij de
spelen in Montreal in 1976, in Mün-
chen in 1972 en in Mexico in 1968 was
het gemiddelde elf procent
De openings- en sluitingsplechtig
heid trokken met respectievelijk tien
en twaalf procent de meeste kijkers
Over het algemeen waren er onder
het kijkerspubliek voor de Moskouse
Spelen meer ouderen (boven vijftig
jaar) dan jongeren De waardering
voor de beelden uit Moskou was ook
lager (71) dan die van Montreal (74).
München (78) en Mexico (79)
In totaal heeft de NOS van de spelen
in Moskou 34 uur televisiebeelden
gebracht tegen 82 uur van Montreal,
128 uur van München en 69 uur van
Mexico.
De programma's zullen in eerste in
stantie in drie talen worden uitgezon
den: Frans, Duits en Italiaans. Maar
Shaw zegt zeer geïnteresseerd te zijn
in het dicht bekabelde Nederland.
Waarschijnlijk kunnen er in 1984
wanneer de satelliet wordt gelan
ceerd er via de nieuwe techniek van
het digitaal geluid ook Nederlandsta
lige programma's worden uitge
zonden.
Beeldkwaliteit
Volgens de directeur van British Ae
rospace, Colin Warnmouth kan de
satelliet al voor het eind van 1983
klaar zijn voor lancering. Telsat heeft
voor 1983 al twee lanceringen gereser
veerd op de Ariane raket. Elk kanaal
op de satelliet gaat tussen twintig en
45 miljoen gulden kosten Volgens
British Aerospace kan het signaal
van de satelliet naast Zwitserland,
met een uitstekende beeldkwaliteit
worden ontvangen in Frankrijk. Bel
gië, Nederland, het grootste deel van
Duitsland. Noord-Italië en Oosten
rijk
Met een groot aantal lokale televi
siestations in Italië die het sateliietr
signaal kunnen opvangen en in de
huiskamer transporteren is Telsat in
onderhandeling.
Men wil in Italië samenwerken met
een keten van particuliere televisie
stations die het signaal van Telsat
met eigen schotels opvangen en het
niet via het kabelnet verspreiden,
maar normaal uitzenden. De kijker
zou het dan met zijn gewone antenne
kunnen opvangen, zonder extra
kosten
Wegens ziekte van twee van de
spelers kunnen de laatste voorstellin
gen van Vondels Lucifer door het
Publiekstheater niet doorgaan Wel
geeft dit gezelschap in het kader van
de „Uit en Thuis-markt" op 13 sep
tember twee openbare repetities van
„Antonius en Cleopatra" van Shakes
peare in de grote zaal van de Amster
damse Schouwburg. Aanvang 12.00
en 14.300 uur. Beide repetities duren
anderhall uur.
Om het publiek warm te maken
voor het komende theaterseizoen is
er niet alleen in Amsterdam op 13
september op het Leidseplein een
„Uit en Thuismarkt" met allerlei the
atrale attracties, ook in Utrecht is er
een soortgelijke kunstmanifestatie
en wel van 9 fm 14 september op het
Janskerkhof. Er treden diverse groe
pen op. onder andere Poppentheater
Jozef van den Berg, Theatergroep
Kip en Circus OZ uit Australië. Daar
naast zijn er speciale programmafol
ders met alle Utrechtse culturele acti
viteiten.
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM De NCRV houdt za
terdag ln en om de omroepstudio
open huis. Deze afsluiting van Kerke-
pad van dit seizoen staat tevens in
het teken van de NCRV-radio- en
televisieprogramma's voor het sei
zoen 1680/81.
De meeste radio- en televisie-afdelin
gen zullen hun programma's presen
teren. De afdeling jeugdprogramma's
televisie organiseert een groot aantal
activiteiten voor kinderen, onder an
dere met het kindertheater PUP.
In de radiostudio bestaat de moge
lijkheid te praten met de buitenland
se correspondenten van Hier en Nu-
radlo
Verder kan men aanwezig zijn bij
opnamen van Zondagavondzang, ,.U
zij de glorie". „NCRV-Stedenspel", de
„Ted-show". „Showroom" en „Ja. na
tuurlijk."
door Franz Straatman
AMSTERDAM Vanavond be
gint dé Nederlandse Opera Stich
ting in de Rotterdamse Schouw
burg haar seizoen met een wereld
première, Satyagraha; muziek van
Philip Glass en tekst uit het bij
belboek der Hindoes, Bhagavad-
Gita. Tevens de eerste opera-uit
voering van het nieuwe kunstsei
zoen, dat welgeteld 27 opera's te
bieden heeft, waarvan zeven in
concertvorm
Dat Ls verrassend veel als men
bedenkt dat het muziekdrama de
laatste jaren wat op de tocht is
komen te staan doordat het minis
terie van CRM aan de Nederland
se Opera Stichting drastische be
zuinigingen oplegde. Het aantal
produkties is dan ook bij de Stich
ting gedaald van achttien (1975)
tot elf nü. Om de kosten te druk
ken komen stukken sneller in aan
merking voor reprise, worden er
meer voorstellingen per produktie
gegeven en hebben werken die het
goed doen bij het publiek een
streepje voor bij de programma-
samenstelling Voor bijzondere
projecten is geen geld, zodat plan
nen om barok-opera's uit te voe
ren al jaren op sterk water zijn
gezet
Het eigentijdse muziektheater
heeft minder van de financiële te
genwind te lijden. Dankzij de op
dracht en steun van de Rotter
damse Kunststichting ziet Satya
graha het levenslicht. Op 2 okto
ber gaat de première van de com
plete Lulu van Alban Berg; deels
een herhaling, want de actes 1 en 2
gingeh enkele jaren geleden. Dan
komt terug (uitsluitend in Carré,
Amsterdam) Houdlni, de circuso
pera van Peter Schat, maar in een
geheel nieuwe regie en aankleding
(première 2 februari).
Nieuwe produkties van geliefde
stukken: La Cenerentola van Ros
sini (première 11 september), Don
Quichotte van Jules Massenet (20
maart) ën Fidelio van Van Beetho
ven (30 rqaart). De lijst herinstude
ringen is langer: La Bohème van
Puccini (18 oktober) D Trovatore
van Verdi (6 november), Le Nozze
di Figaro van Mozart <19 decem
ber), Hans en Grietje van Engel-
bert Humperdinck (31 januari).
Der Rosenkavalier van Richard
Strauss (19 februari). Precieze
speeldata, en namen van solisten,
dirigenten en regisseurs kan men
vinden in het jaaroverzicht, aan te
vragen bij Nederlandse Opera
Stichting, Korte Leidsedwars-
straat 12, 1017 RC Amsterdam
Forum 25 jaar
Opera Forum, standplaats En
schede, speelgebied Oostelijk en
noordelijk Nederland, bestaat dit
seizoen 24 jaar. Het gezelschap is
al vele malen met opheffing be
dreigd, vaak met als argument dat
de kwaliteit niet goed genoeg was.
Zeker de laatste tien jaren heeft
Forum bewezen best wat te pres
teren. Er zingen veel Duitse en
Oosteuropese, meestal jonge, so
listen met mooi stemmateriaal
Forum, integenstelling tot de Ned
Opera Stichting beschikkend over
eigen koor, orkest, ballet en tech
niek, durft de grootste en zwaarste
stukken aan, ook al is er in het
hele speelgebied teen schouwburg
geschikt voor dat muziektheater
Ook in tegenstelling tot de Ned
Opera Stichting speelt Forum zijn
produkties het hele jaar door. Zo
gaat dit seizoen Die Fledermaus
(première was op 20 juni) van Jo-
hann Strauss, Othello van Verdi
(première 11 september), de Bar
bier van Sevilla van Rossini (25
september) en Die Zauberflöte
van Mozart (1 januari). Op 9 okto
ber is er een jubileum-operacon
cert. Forum heeft een scholenpro
ject met speciaal voor dat publiek
geschreven of bedoelde stukken
Adres Forum: Langestraat 56a.
7511 HC Enschede
Boris en Blauwbaard
Sommige orkesten, doen ook iets
aan opera. Het Limburgs Symfo
nie Orkest brengt scenisch in Lim
burgse Schouwburgen een serie
van de operette Friederike van I
Lehér (12 september) en de opera I
De Barbier van Rossini (13 maart) I
Het Noordelijk Filharmonisch Or- I
kest brengt Moessorgski's Boris
Godoenov in concertuitvoering
(16 januari in Groningen, 17 janu
ari in Utrecht als gast van het
USO). Het Utrechts Symfonie Or
kest heeft een speciale muziekthe
ater-serie ohtwikkeld waarin stuk-
ken van Ravel met ballet erbij van
Balanchine, uit te voeren door het
Nationale Ballet (11 oktober), l
Rimski-Korsakofs opera over Mo-
zart en Salieri (29 november) en I
Bartóks Hertog Blauwbaard (21 I
februari), beide scenisch gepresen- j
teerd.
De Var a-matinee op zaterdag in
het Amsterdamse Concèrtgebouw
heeft een serie van vijf concerten
met opera/oratorium. Daarin Ver
di's opera Alzira (11 oktober) en
Purcells Dido en Aeneas (8 novem
ber). De KRO-matinee op zondag
in de KRO-studio in Hilversum
om 14 uur produceert vier opera's
in concertvorm: De uitstapjes van J
mijnheer Broucek door Janacek (5
oktober), Pelleas et Méiisande van
Debussy (30 november), Schop- j
i pen vrouw van Tsjaikowski (8 fe
bruari) en Ariane et Barbe-bleu
van Paul Dukas (8 maart»
Utrechtse studenten-muziekgezel
schappen veizorgen (première op
18 september in Utrecht) een serie
voorstellingen door het land van
een opera van Haydn, Orfeo ed
Eurridice. Alles opgeteld: keus uit
27 opera's.
Gepeperd
Voor Nederland een grote uitzon
dering is een serie van drie opera
recitals door wereldberoemde zan
gers die zo duur zijn dat we hen in
Nederland zelden op de planken
zien: Marilyn Home (17 septem
ber, Concertgebouw, Amsterdam)
José Carreras (4 november. Vre
denburg, Utrecht), Luciano Pava-
rotti (9 februari. Concertgebouw
Amsterdam). De prijzen zijn gepe
perd: van 60 tot 95 gulden.
Rotterdam New Pop. Voor de
vierde maal vindt aanstaande
zondag dit gratis toegankelijke
festival plaats. Naast een tolk
en caraibisch podium, zijn er
vier voor pop gereserveerd in
het Zuiderpark Op podium
„Nationaal I" spelen Turf, Tutr
ti Frutti, Willy Nilly, Braak en
Warren Harry. Op „Nationaal
II" treden parallel op: Mecano,
De Dolbies, De Cylinders, Mark
Foggo The Secret Meeting
en Lancee. De afdeling buiten
land op podium Noord en Zuid.
Op Noord Zijn dat: The Pas
sions, The Q Tips, New Musik,
Hazel O'Connor en The Ramo
nes, Zuid: UB 40, Bad Manners.
The Undertones, The Photo's
en Ian Gomm. Wanneer alles
volgens schema verloopt wordt
er om 13 uur geopend en start
op ieder podium het laatste
concert om 18 üur.
UB 40/The passions Deze En
gelse groepen openen beide af
zonderlijk op verschillende po
dia;, zodat men een van de twee
zal .moeten missen. Jammer
want ze zijn de moeite waard.
UB 40 speelt een mengeling
van allerlei soorten muziek:
rhythm blues, ska, reggae,
soul. Een mengvorm die ook in
de samenstelling van de groep
is terug te vinden. Morgen
avond in Paradiso (Amster
dam). zaterdagavond in de Gi
gant (Apeldoorn). De new wave
formatie The Passions bestaat
uit twee dames en twee heren,
die zich laten inspireren door
Zappa, The Talking Heads en
Captain Beefheart. Vrijdag
avond in de Melkweg (Amster
dam), zaterdag in de Effenaar
(Eindhoven).
Noord Hollands Folks Festi
val
Weliswaar geen pop, maar ver
meldenswaard. Op de Fiddler's
Farm in Heerhugowaard wordt
zaterdag een folkfestival geor
ganiseerd dat zich vooral richt
op folkgroepen uit deze provin
cie. Te weten: Haddock, Inter
lude, Slip Jig String Band,
Squeeze Box, Celtic Fields.
Boys of the Lowland, Old Paint
en Cranberry. Van dit festival
worden opnames gemaakt
waarvan, bij voldoende kwali
teit, een elpee in eigen beheer
zal worden uitgebracht
Peter Gabriel De voormalige
solo zanger van het symfonisch
gezelschap Genesis, verliet in
'75 deze groep. Sindsdien zijn
er drie elpees van hem versche
nen bezocht hij eenmaal ons,
land. Zaterdagavónd keert hij"
voor één optreden terug in het
Utrechtse Muziekcentrum Vre-
denburg. Peter Hammill, die
aanvankelijk het voorprogram
ma zou verzorgen, wordt nu
vervangen door de Schotse
groep Simple Minds waarvan
de muzoek verwantschap ver
toont met Magazine
Van uitgeverij Lemmscaat te Rott
dam ontvingen wij de volgende b<
ken: Wat is er toch met mijn kind!
over opvoeden en opvoedingsmoel'
lijkhedén geschreven door J. F. W
Kok (144 blz. 19,50). C. G. Jung
schreef Over UFO's, een psychisch
gerucht (164 blz. ƒ26,50). Gevoe
lens als wegwijzers signalen in hel
leven door W. Gay (210 blz 28,50).
De economie van de onbetaalde re
kening is geschreven door H. van der
Doel. Uitg. Spectrum. Utrecht. 208;
blz. 17,50
Redacteur Brandpunt-redacteur Wil
lebrord Nieuwenhuis zal per 1 decern
ber de KRO verlaten. Met ingang var
die datum wordt hij chef van de re
dactie buitenland van NRC-Handel*
blad
Sinds 1975 is hij algemeen re
dacteur bij Brandpunt. Voor die tijd
was hij correspondent voor de KRO
in Rome. Nieuwenhuis begon zijn car
rière in 1963 bij de KRO als corre»
pondent te New York.
ADVERTENTIE