Evangelische boekhandel
is veredelde lectuurstand
toj
Verkopers voelen zich in wezen evangelisten
HET KIND
Muzikant
onder
de galg
jWOENSOAG 3 SEPTEMBER 1980
TROUW/KWARTET
13
door C. G. van Zweden
In de afgelopen tien jaar zijn
in Nederland naar schattng
zo'n honderdvijftig „evange
lische boekwinkels" ont
staan. Deze winkels zijn in
de boekenbranche eigenlijk
een vreemd verschijnsel,
aangezien ze een uiterst
smal en beperkt fonds voe
ren en daarom in een toch al
niet zo florissante bedrijf
stak dik in de rode cijfers
zouden zitten, als men de
winkels naar de gangbare
commerciële maatstaven
zou doorlichten.
winkels danken hun bestaan
?stal aan het idealisme, en de
zendings- of evangelisatiedrang van
de mensen die er zich voor inzetten.
Dit betekent dat veel evangelische
boekwinkels worden bemand door
mensen die genoegen nemen met
een minimuminkomen, of door
mensen die zelfs praktisch pro deo
werken. ,In dienst van de Heer",
zoals ze zelf zeggea
Wie iets over de evangelische boek
winkels te weten wil komen, stuit al
direct op de moeilijkheid dat er
.geen overkoepelende organisatie is,
zelfs geen secretariaat, waar be
trouwbare landelijke cijfers voor
handen zijn. De schattingen zijn
afkomstig van mensen die in deze
winkels werken. Aangezien die
schattingen globaal genomen met
elkaar in overeenstemming zijn,
moeten we aannemen dat het aan
tal van honderdvijftig een betrouw
bare taxatie is.
Constant
Mr. J. W. Velema (59) uit Zeist, die
één van de grootste (zo niet dé
grootste) evangelische boekwinkels
pro deo leidt, voegt aan zijn taxatie
de mededeling toe dat een verdere
groei er niet meer in lijkt te zitten.
Het aantal winkels blijft thans
nagenoeg constant. Dat wil zeggen
dat er nog wel nieuwe winkels bijko
men, maar er zijn eveneens bedrijf
jes die vrij geruisloos verdwijnen.
Verreweg de meeste evangelische
boekwinkels liggen wat hun assorti
ment betreft in de sfeer van wat
men in Nederland de „opwekkings
bewegingen" zou kunnen noemen.
Dus Vrij Evangelisch. Youth for
Christ, allerlei Pinkstergroeperin
gen. en niet in de laatste plaats de
Evangelische omroep, die niet al
leen de klankbodem, maar ook de
voor iedereen zichtbare gemeen
schappelijke macht van deze groe
peringen belichaamt.
Vermoedelijk is er een verband tus
sen de opkomst van de EO in de
jaren zeventig, en de uitzaai van
evangelische boekwinkels in die
zelfde periode. De verkoopresulta
ten van de evangelische boekwin
kels vertonen dan ook een opvallen
de relatie tot de programma's die de
EO uitzendt. In veel mindere mate
geldt dit ook voor de NCRV.
Anne van Dongen bedient een klant
boekwinkels bezocht. In de eerste
plaats een grote met vrij oude pa
pieren: De Evangelische Lektuur
Kruistocht (ELK), boekhandel en
uitgever aan het J W. Cremerplein
te Amsterdam. Dit bedrijf, dat een
onderafdeling is van de Britse CLC
(Christian Literature Crusade) werd
reeds in 1963 gevestigd, en heeft
dependances in Almelo, Win
schoten en Vlissingen.
Verder bezocht ik natuurlijk de gro
te „Boek-in" in Zeist van mr. J. W.
Velema. De heer Velema had tot
voor kort een dependance in Erme-
lo, maar ddt winkeltje, gevestigd in
de passage 't Spinnewiel, is in het
begin van dit jaar overgenomen
door Anne van Dongen (42) en Mar-
ja Sloof (32), twee dames die hun
banen opzegden, hun spaarcentjes
bij elkaar legden om het winkeltje
over te nemen, en die zich nu blij
moedig en „in de weg van de Heer",
zoals ze zelf zeggen, wijden aan hun
lectuurzending.
Kop koffie
Assortiment
De boekenliefhebber moet zich rea
liseren dat de term „evangelische
boekwinkel" niet geheel juist is.
Men zou, gezien de uiterste beper
king van het assortiement, beter
kunnen spreken van „evangelische
lectuurstands", maar dan in vere
delde vorm.
Doorgaans zijn literatuur en bellet
trie in het algemeen, in deze winkels
afwezig. Men zal af en toe een chris
telijke roman aantreffen, maar daar
houdt het meestal mee op. Wie
mocht denken dat deze winkels ter
compensatie kerkelijk gespeciali
seerd zijn, bijvoorbeeld met een
breed uitgebouwd theologisch
fonds, zal eveneens teleurgesteld
zijn.
Globaal gesproken (er zullen uit
zonderingen zijn) treft men in evan
gelische boekwinkels zendings- en
evangelisdatielectuur aan, vaak
met een opvallende sortering met
hodistische lectuur van anglo-Ame
rikaanse herkomst.
De uitzonderingen betreffen meest
al oudere, reeds langer bestaande
boekwinkels, die zich later, via een
insnoering van hun assortiment, in
evangelische richting hebben ont
wikkeld. Men treft er dan nog een
vrij royaal ogende theologische sor
tering, maar bij nader inzien blijkt
er een censurerende arm doorheen
te zijn gegaan, zodat opvallende
missers genoteerd kunnen worden.
Drie soorten
In evangelische boekwinkels kan
men dikwijls drie soorten artikelen
aantreffen: christelijke boeken, met
de nadruk op het evangelische ele
ment, grammofoonplaten en casset
tes van evangelische muziek, b.v. de
platen van Fisher Folk (importeur
Boek-in. Velema, Zeist), of van het
label „Te Deum", en tenslotte een
sortering evangelisatie-materiaal,
variërend van sleutelhangers, glim
mende plakplaatjes en ballpoint
met (bijbel)tekst, tot soms vrij kost
baar materiaal, dat vaak afkomstig
is van de Israëlische toeristenindus
trie uit Bethlejiem. zoals de zeven-
armige en negenarmige kandelaars
(menora en chanoeke), sculpturen
uit het harde olijfhout, olielampjes,
Davidssterren en dergelijke zaken.
Ik heb een aantaj evangelische
bijbelse geloofsdaad. Als gevolg
daarvan hebben ze nauwelijks aan
dacht voor het politieke aspect.
Veel aandacht besteden ze ook aan
„zending achter het ijzeren gor
dijn". „hulp aan verdrukte christe
nen in communistische landen",
enz.
Anne en Marja hebben hun winkel
tje op 29 februari J.L van hun spaar
centjes gekocht (een datum die
maar één keer in de vier jaar voor
komt). Het enige wat ze nodig heb
ben zo zeggen ze is een mini
mum om van te leven en geld om te
investeren in de verdieping van hun
assortiment. (Verbreding komt nau
welijks in aanmerking.) Eventuele
extra winst die ze zouden maken,
zouden ze schenken aan zendings
organisaties.
Dankbaar
Momenteel hebben ze de Indruk dat
het winkeltje uitstekend draait en
ze zijn daar de Heer dankbaar voor.
De feiten zijn sedert februari be
moedigend. Ze hebben veel steun.
Morele steun van geestverwanten
en technische steun van vakmen
sen. Ze zijn ook zo verstandig om
technische adviezen nauwkeurig op
te volgen.
Een verfijnde kennis van de publie
ke vraag is nodig om hier zaken te
doen. BIJ de Joodse liturgische kan
delaars bijvoorbeeld, zegt Anne:
„Kijk, deze is van lichtmetaal en
betrekkelijk goedkoop. Die raak Je
hier niet kwijt. Maar die andere is
veel zwaarder, en dus aanzienlijk
duurder. Die vliegt de winkel uit".
Ze vertelt dat dit soort effecten van
plaats tot plaats verschilt. In de
binnensteden van grote steden zul
len de lichtere en goedkope exem
plaren misschien beter lopen, ver
onderstelt ze. In elk geval zijn de
mensen in Ermelo gevoelig voor
kwaliteit. Een paar tientjes extra
komt er dan niet op aan
Praktijk
Zakelijk zijn er meer onberekenba
re effecten, die je als goed waarne
mer in de praktijk moet leren. Zo
staan holly-hobbieplaatjes in de
winkel die bedrukt zijn met een
religieuze tekst. Maar dat spul loopt
ln Ermelo niet goed. Waarschijnlijk
te modern, zegt Anne. Een deel van
dat materiaal is overgenomen door
de evangelische boekwinkel ln Har
derwijk, want daar ging het wel vlot
over de toonbank. Het omgekeerde
gebeurt ook. De evangelische boek
winkel ln Harderwijk zat al tijden
met stapels onverkochte bijbels.
Anne en Marja hebben die overge
nomen, en ln Ermelo waren ze in
korte tijd verkocht.
In het begin hebben ze het advies
gekregen om heel voorzichtig ln te
kopen, b.v. twee exemplaren van
elk boek of ander artikel. In de
praktijk merkten ze daarna hoe hun
In hun gezellige winkeltje in Ermelo
ben ik echt te gast geweest, met een
gesprek op de barkrukjes, een kop
koffie, en een gelegenheid om (op
zaterdagmiddag) het op dat uur vrij
vitale komen en gaan van bezoekers
gade te slaan.
Anne en Marja zitten in Ermelo in
een streek met een welvarende be
volking die een behoudende inslag
heeft. Er wordt in Ermelo veel naar
de EO gekeken, en dat heeft onmid
dellijke gevolgen voor de evangeli
sche „Boek-tiek Ichtus" van Anne
en Marja.
Als de EO een programma heeft
over een gospelzanger en -zangeres
dan is er direct op de aansluitende
dagen een verhoogde vraag naar de
platen van die beroemdheid. Een
voorbeeld is Evie Tornquist, wier
achternaam ik overigens tevergeefs
op de plaathoezen zoek. Ze heet
daar simpel Evie..
In het winkeltje van Anne en Marja
staan tientallen evangelische pla
ten: Terry Talbot, Larry Norman, B.-
J. Thomas („Happy man"). Len Ma-
gee, Bllly Preston („Behold"), Walt
Mills („Peace") en Tom HOward.
Ook muziekcassettes, bijvoorbeeld
„Janneke Slagters zingt", of „Eily
en Rikkert."
Auteurs
Een soortgelijk verhaal gaat op
voor de boeken. Mevrouw Glen
Karssen was verscheidene keren
voor de EO. Haar boeken liggen
uiteraard in de Boektiek Ichtus.
(Over de spelling van het letter
woord „Ichtus" wordt in het Erme-
lose winkeltje nog gedelibereerd).
Zo is het ook gegaan met het boek
van de evangelist Joh. H. van Oost
veen, wiens boek „In dienst van de
Heer" (uitg. Telos) behoorlijk ver
kocht werd, nadat Van Oostveen
voor de EO was geweest
Andere voorbeelden: Joni Eareck-
son, dié bij het zwemmen haar nek
brak en nu als invalide evangeliste
door de wereld gaat. Haar geschie
denis was voor de EO. Haar boek
staat bij Ichtus: „Ontroerend relaas
van een invalide jonge vrouw en
haar levensstijl" (Uitg. Novapress,
Laren).
Verder de Pakistaanse vrouw Bil-
quis Sheikh, wier boek met de aan
vechtbaar vertaalde titel „Parfum
in Pakistan" (uitg. Telos) goed ver
kocht werd nadat haar geschiedenis
voor de EO was geweest.
VERKRIJGBAAR BIJ 0E BOEKHANDEL
Geloof
Anne en Marja staan van harte ach
ter de EO. en zij zijn de allerlaatsten
die daarbij aan een commercieel
effect denken. Zij handelen vanuit
hun geloof, en letten niet op de
geldelijke consequenties.
Ik vraag: Staat u ook achter de
NCRV?
Het antwoord is een tikkeltje ont
wijkend. Marja zegt: „Echt wel goe
de programma's af en toe, maar ja,
dat heeft de AVRO ook wel eens".
Het ls duidelijk dat zij zich verwant
voelen aan het wereldbeeld van de
EO, inclusief alle politieke conse
quenties Ze staan pal achter Israël.
In hun winkeltje liggen stickers met
de tekst „Israël is Gods wonder"
Achter Israël staan is voor hen een
H. Algra
Joh. Calvijn
Dr. W. Croughs:
Dr. W. Croughs:
Het wonder van de negentiende eeuw.
Van vriie kerken en kleine luyden. Vijfde druk.
Gebonaen.
3 gebonden
Het gepredikte Woord. Kompleet in
delen. Derde, uitgebreide druk.
Leven in de tussentijd. Gods heilsplan en onze
imitaties. Paperback.
Het kind in gezin en samenleving. Het boek voor
ouders en opvoeden. Gebonden. f. 35,-
f. 45.-
f. 118.50
f. 18,50
Dr. R.W. M. Croughs
in gezin en samenleving:
BOEKEN VAN DS. H. VELDKAMP
Die knopen ontbindt. Over het boek Daniel.
Zevende druk. Gebonden.
Moeden in de Bijbel. Een levendige tekening
van moeders uit de gewijde historie. Vierde druk.
Paperback.
In de schemering van Christus' wederkomst,
in dit boek worat een twintigtal perikopen uit
de eerste brief van Paulus aan de
Thessalonicenzen behandeld, die met name be
trekking hebben op de christelijke toekomst
verwachting en de practische beleving van het
geloof in Christus' wederkomst. Derae druk.
„Een indringend, boeiend boek,
met een schat van waardevolle veel
zijdige informatie. Resultaten van
tal van onderzoekingen komen
ruimschoots aan boa.... In feite
biedt dit boek nog veel méér dan
wat als bedoeling op de flap ver
meld staat. Vanuit ae invalshoek
van het jonge kind valt er tegelijk
licht op wat er met veel tieners aan
de hand is. Eigenlijk zou ieder die
met opgroeiende jeugd te maken
heeft dit boek moeten lezen.
Men raakt erdoor gespitst om de
jeugd te leren verstaanook vanuit
achtergronden en omgevings-
in vloeden."
(Dr. F.T. Diemer-Lmdeboom in het
CENTRAAL WEEKBLAD)
„Dit boek van de kinderarts Dr. Croughs mag genist door velen gelezen
worden, opdat zij daarmee hun voordelen kunnen doen en anderen er iets
van kunnen doorgeven. Hier wordt op verantwoorde wijze, vanuit een
,christelijke overtuiging gesproken over het gezin. Croughs doet dit op een
wijze die recht doet aan het gezin als natuurlijk gegeven.... In het boek van
Croughs wordt in bepaalde opzichten weer eens orde op zaken gesteld.
Van narte aanbevolen."
(Dr. C. Bezemer in het HERVORMD WEEKBLAD)
Dr. H.F. Kohlbrugge: De eenvoudige Heidelberger. Catechismuspreken.
Vijfde druk. Gebonden. f. 37,50
Prof. Dr. K. Schilder: Christus en Cultuur. Vijfde druk. met aanteke
ningen van Prof. Dr. J. Douma. Gebonden. f. 24,50
Dr. L. Praamsma: De Kerk van alle tijden. Verkenningen in het
landschap van de kerkgeschiedenis. In vier gebon
den delen, waarvan deel 1 en II zijn verschenen.
Bij voorintekening per deel f. 49,50
Paperback.
De twee getuigen. Over de boeken Haggaï en'
Zacharia. Vierde druk. Gebonden.
Zondagskinderen. Kanttekeningen bij de
Heideloergse Catechismus. In twee delen. Zesde
druk. Gebonden.
Van Reformatie tot Deportatie. Over
Jeremia 1 - 24. Vierde aruk. Gebonden.
Een Dubbelleven. Over Jereinia 25 - 52.
Vierde druk. Gebonden.
De zoon van Beëri. Over het boek Hosea. Vierde
druk. Gebonden.
De balling van de Kibaroe. Over het boek
Ezechiél. vierde druk. Gebonden.
De boer uit Tekoa. Over het boek Amos.
Vijfde druk. Gebonden. i
De dag van de Zoon des mensen. Een bijbel
studie over de tekenen der tijden, die aan de
Wederkomst van Christus voorafgaan.
Vijfde druk. Paperback. f. 12,50
K. Abm*
WU KWAMEN T
l^pl
PKKKKK
'™ALLE
l'FDÉN
„Praamsma kan niet alleen schrijven, maar ook vertellen. Daarin ligt de
voorname kracht van dit boek.... De mensen van vele eeuwen geleden
zijn in Praamsma's verhaal levende mensen geworden. Je ziet hen voor je.
Konklusie: deze nieuwe kerkgeschiedenis verdient bij zeer velen een plaats
k"iBCn' (FRIESE KERKBODE)
„Deze kerkgeschiedenis leest als een roman. Dat geldt zelfs voor moeilijke
gedeelten als de christologische strijd in de oude kerk en de vele conflicten
tussen kerk en staat in de middeleeuwen.... Juist in onze tijd is het erg
belangrijk dat mensen zich weer eens gaan verdiepen in de geschiedenis van
de kerk. Ze zullen daardoor eigen tijd beter leren verstaan en ook beter in
staat zijn allerlei nieuwe (en niet zo nieuwe!) ideeën en stromingen van
onze cieen tijd te beoordelen."
8 (CENTRAAL WEEKBLAD)
K. Abma: Wij kwamen terug ....Dialoog van twee dood-
gewaanden. Gebonden.
J.A. Ader Appels: ten Groninger pastorie in de storm. Elfde druk
Gebonden.
J.R. Dobschiner: Te mogen léven! Een Nederlandse Jodin vertelt
haar geschiedenis. Negende druk. Gebonden.
A. Gesswein: Als leem in Zijn hand. Verslag van een Christen
leven in Sowjet-Rusland. Paperback.
S. Kourdakov: Vergeef mij, Natasja! Het was zijn taak de gelo
vigen in de Sowjet-Unie te vervolgen en hij deed
het grondig Tiende druk. Paperback.
W. Scheffbuch. Christenen onder hamer en sikkd. Het getuige
nis van de vervolgde kerk in de Sowjet-tJnie.
Paperback. f.
C. van Harten: Zoutwaterliefde. Roman. Tweede druk.
Gebonden. f.
D.W. Hellema: Kroniek van een Friese boer. De aantekeningen
(1821 - 1856) van D.W. Hellema te Wirdum.
Bewerkt door H. Algra. Vierde druk. Gebonden, f.
A. Klaster: Spastisch zijn en toch léven! Hoe ik mijn handi
cap te boven kwam. Gebonden. f.
C. Lambregtse: In Zijn arm de lammeren. Roman. Negende
druk. Gebonden. f.
J.W. Ooms: Kom over de brug, mijn kind! Roman. Geb. f.
P.J. Risseeuw: Donja Saskia en haar Prins. Roman. Gebonden, f.
H. Sachnowitz/ Muzikant onder de galg. Hoe een Joods musi-
A. Jacoby: cus aan de vernietiging ontkwam. Paperback. f.
Dr. J. StellingwerffFat Man in Nagasaki. Nederlandse krijgsge
vangenen overleefden de atoombom. Paperback, f.
21,50
21.50
24,50
22,50
f. 19,25
19,50
21,50
35.-
21,50
24,50
21.-
21.-
24,50
19.50
inkooppolltiek moest zijn. Boven
dien hebben ze grappige ervaringen
opgedaan met de mensen van het
vak.
Bijvoorbeeld met de vertegenwoor
diger van Kok ln Kampen. Die man
loopt ln de. winkel de boekenplan
ken na, haalt het ene boek na het
andere eruit, en zegt dan: „Dat ls
geen evangelisch boek, moeten Jul
lie niet nemen. Hoort bij Riemer
thuis." (Riemer is de grote christe
lijke boekhandel in Ermelo die het
normale, brede assortiment heeft.)
Het ls wel gebeurd dat die vertegen
woordiger van Kok tientallen boe
ken van de planken haalde en er
prompt creditnota's voor uit
schreef.
Op deze manier wordt het evangeli
sche assortiment bewaakt door een
man van de praktijk. Daar staat
trouwens tegenover dat christelijke
uitgevers zakelijk bezien ingeno
men zijn met de opkomst van de
evangelische boekwinkels, want via
die sluis kunnen ze een niet onbe
langrijk deel van hun fonds slijten.
Posters
De evangelische boektiek Ichtus in
Ermelo voert een opvallend aantal
snuisterijen: Kettinkjes, hangert
jes. briefopeners, kruisjes, wand-
bordjes, tegels, noem maar op. Veel
tegels met teksten ln klassieke let
ters, met veel krullen. Soms vol
strekt smakeloze exemplaren, maar
er wordt handel in gedreven.
Posters, eveneens bedrukt met
evangelische teksten, zijn er bij
tientallen. Ook hier weer de grillig
heid van de kopers. Wandtegels
vliegen weg, met als topper de tekst
van „Gebed voor mijn kinderen"
van Oeeske Wiersma, maar als de
tekst van datzelfde gebed op een
soort wandkleedje staat, blijft dat
hangen. In Ermelo wordt verder op
vallend goede zaken gedaan met
bijbelse dagboeken, waarvan er
tientallen bestaan. Een enkel prak
tijkvoorbeeld. Op een middag
wordt het winkeltje ineens over
stroomd door een dertigtal lichame
lijk gehandicapte jongvolwasse
nen, de meesten in rolstoelen en
met hun begeleiders. Praktisch al
die jonge mensen namen het boekje
van Joni Eareckson mee. Een hele
stapel was ineens verkocht.
Een ander voorbeeld maak ik mee
als ik met Marja zit te praten. Enke
le kleuters van een Jaar of vier, vijf,
komen binnen. Eentje heeft twee
gulden ln zijn knuistje geklemd, en
zegt: „Hebt u iets voor een héél
oude mevrouw voor twee gulden?"
Marja glimlacht, verontschuldigt
zich, glijdt van haar kruk en helpt
de kleuters tot hun volle tevreden
heid. De kinderen gaan de winkel
uit met een mooie plaat van de Here
Jezus, en een kaart met Israëlische
droogbloemen, geflankeerd door
een flinterdun kruisje van olijfhout,
dat erop geplakt zit. Oh! roept één
van de kinderen verrukt, er staat
een echt kruis op! Hun presentje
voor de .héél oude mevrouw" wordt
keurig ingepakt. Er komen ook
vaak kinderen voor zichzelf. Meest
al hebben die gespaard en ze mogen
dan van hun ouders een boek uit
kiezen ln de veilige winkel. Anne en
Marja moeten dan ook veel lezen,
om goed te kunnen adviseren.
Gebed
Zelf zijn ze leden van de Evangelie-
gemeente in Ermelo, een soort
Pinkstergroepering Vanzelfspre
kend ls niet alleen hun winkel, maar
hun hele bestaan op evangelisatie
ingesteld. Als Je vraagt naar hun
motieven, laten ze het achterste van
hun tong zien. Ze hebben veel gebe
den alvorens de stap naar de boek
winkel te doen.
Ze hebben die stap dan ook in voue
gemoedsrust gedaan, en kunnen
,.steunen op de sympathie van een
deel van de Ermelose bevolking De
mensen laten dat ook zien, niet al
leen met woorden, maar ook met
daden. Zo kregen Anne en Marja bij
de opening van hun winkel een ge
schenk van wildvreemde mensen,
die daarmee hun dankbaarheid wil
den betuigen.
Geheel vreemd is het werk niet voor
Anna en Marja. Ze hebben al een
jaar of wat meegedraaid, b.v. in
lectuurstands bij evangelisatiecam
pagnes. Als kerken of scholen in de
buurt een evangelisatiecampagne
opzetten, dan betrekken ze het ma
teriaal voor de lectuurstand bij de
evangelische boekwinkel. Dat geldt
ook elders in Nederland, en heeft
iets vanzelfsprekends, aangezien de
sortering juist op dat gebied groot
en gevarieeerd ia.
Plaatjes
Uitgeverij T. Wever b.v., Zilvérstraat
4, 8801 KC Franeker. Telefoon 05170 - 3147
-
Opvallend is dat veel evangelisatie-
snuisterijen blijken te bestaan uit
gewoon „profaan" materiaal, dat
echter is gechrlstianiseerd door
middel van een opgedrukte tekst
Een voorbeeld is de holly-hobbie.
Deze plaatjes zijn geliefd bij miljoe
nen kinderen in de hele wereld.
Maar in de evangelische boekwin
kel zie je ze staan met een tekst BIJ
voorbeeld:
„Blij. blij. mijn hart ls altijd blij,
want Jezus is een vriend van mij."
Iets dergelijks geldt voor de pos
ters, die druk verkocht worden, hoe
wel het muuroppervlak per strek
kende meter en per inwoner be
perkt moet zijn.
Vervolg op pagina 15