r
doórJï^üldriLad.JJa verlooEvmtijdtoiXt 9
*üKLa,Qse-Iöcomotie{ de wagons Öp; de MosKoü
PeflÖrfg-expites heeft de barrière tussen marx
'ÈaaöKlöe genoden. En die twee gebeurteniss
worden slechtó gescheiden door ééh.wat
„moeizame overstap en vele
rrijwel rT'linitfi IHTI1*1
luropa het O09 tilokXïÖ&eivparf'
[ussische^gTOlÉwordenjriïe vooi
owjet-sxs^Ê3B.beyestig6;_Meerc
ruktieênJtussiobhe locqmöïlefcl
jzereh podrt Tiaar een gebied4&t;
ïM5l
ERDAG 30 AUGUSTUS 1980
TROUW/KWARTET 19
station verwaarloosbaar klein zal blijken
te zijn.
De expres is in wezen een Chinese enclave
op Russische rails. De coupés van de in
China gebouwde rijtuigen zijn ruim en
bieden plaats aan elk vier reizigers. Voor
de ramen hangen fraaie kanten vitrages
en zwart fluwelen overgordijnen. Op de
van een wit kleedje voorziene tafel voor
het raam staan een schemerlamp en de
voor het reizen in Chinese treinen onont
beerlijke grote porseleinen mokken met
deksel voor de immer aanwezige thee.
Gloeiend heet theewater wordt direct na
vertrek door een van de drie Chinese be
dienden van ons rijtuig binnengebracht in
een groot formaat thermosfles. Het water
is afkomstig uit een met hout gestookte
boiler aan het einde van het rijtuig
Tegen het plafond van de coupé hangt een
ventilator en in het plafond is een luid
spreker aangebracht waaruit dagelijks op
gezette tijden Chinese muziek weerklinkt,
afgewisseld door toespraken in het Chi
nees waarin ongetwijfeld de verworvenhe
den van het Chinese bestel voor de argelo
ze reiziger uit de doeken gedaan worden
Stof
Drie keer per dag worden gang en coupés
gestofzuigd. Stof dat door de open ramen
naar binnen waait heeft nauwelijks de tijd
om zich aan de houten raamsponningen te
hechten; ogenblikkelijk staat een vol
ijverige Chinees klaar met een stofdoek.
Drie. vier keer per dag maken we een stop
van ongeveer vijftien minuten: van ha
mers voorziene Chinese treinsmeden con
troleren snel alle draaistellen of er geen as
is warmgelopen en ze verwisselen zonodig
ter plekke de versleten remblokken. Rus
sisch spoorwegpersoneel komt nauwelijks
in de buurt van de Chinese rijtuigen. Het
enige Russische aan de trein zijn het res
tauratierijtuig en de locomotief.
Een groot deel van de passagiers bestaat
uit Chinese zakenlieden en diplomaten op
weg naar huis. Zo reist In de coupé naast
ons een diplomaat werkzaam op de Chine
se ambassade ln de Mongoolse hoofdstad
Oelan Bator. Zijn verblijf in Moskou heeft
hij zó grondig benut om inkopen te doen,
dat er voor hem zelf nauwelijks meer
plaats is in de coupé. „Ik heb een diploma
tiek paspoort, daarom kan ik zoveel mee
nemen. In Oelan Bator kun je als Chinees
niet zoveel krijgen", merkt hij fijntjes op.
Te oordelen naar de opschriften op de
tientallen dozen wordt de inhoud daarvan
vooral gevormd door westerse luxe- en
consumptiegoederen die in Moskou alleen
voor buitenlanders verkrijgbaar zijn
'Misdaden'
Tijdens de reis raken we regelmatig in
gesprek over de Russische invloed in Mon
golië en de moeilijkheden die de Chinezen
in dat land ondervinden na het verslechte
ren van de Chinees-Russische en dienten
gevolge ook van de Chinees-Mongoolse
diplomatieke relaties in de jaren zestig.
„Vorig jaar en ook dit jaar zijn verschillen
de Chinese staatsburgers Mongolië uitge
wezen. ze werden beschuldigd van misda
den tegen de Mongoolse staat, smokkel,
diefstal van staatseigendom en van het
zich niet aanpassen aan de Mongoolse
gewoontes. Het zijn gewoon politieke be
schuldigingen." In de Mongoolse kranten
hebben vorig jaar verschillende keren be
schuldigingen gestaan hoe „patriottische
Chinezen" ln het geheim een maoïstische
„vijfde colonne" vormden en hoe deze
volgens de Mongolen in strijd met hun
socialistische stelsel toch particuliere
handel dreven.
Maar ook Chinese diplomaten in Moskou
hebben te lijden onder de verkoelde diplo
matieke relaties tussen de Sowjet-Unie en
de Chinese Volksrepubliek. Een Chinese
attaché, werkzaam in Moskou en nu op
weg naar huis om na twee Jaar weer vrouw
en twee kinderen terug te zien, legt uit dat
er desondanks nog wel handelscontacten
tussen beide landen zijn: „De Russen heb
ben ons onlangs nog een aantal elektrici
teitscentrales geleverd, wij exporteren zij
de en wat landbouwprodukten. Verder is
de diplomatieke situatie met de Sowjet-
Unie heel moeilijk, de ideologische ver
schillen zijn te groot geworden".
De ruim honderd Chinese diplomaten wo
nen en werken in Moskou op het ruim elf
hectare grote ambassadeterrein. „We ver
bouwen daar onze eigen groente, leder van
ons werkt op zijn beurt in de tuin".
Verstopt
Ondertussen dringt de expres steeds ver
der in Siberië door Kolchozen worden
afgewisseld door steden ln opbouw. Soms
rijden we uren door uitgebreide vlaktes
die slechts een enkele keer doorsneden
worden door onverharde, modderige we
gen Af en toe staat er een vrachtwagen te
wachten voor een overweg.
De trans-siberische spoorweg kent een
intensief goederenvervoer en raakt daar
door regelmatig verstopt, zodat we soms
tijdenlang in doodstille natuur voor een
rood sein staan te wachten. Naarmate we
Irkoetsk naderen neemt het aantal mili
taire transporten uit tegenovergestelde
richting toe. Op lange platte wagons staan
grote aantallen vrachtwagens, tanks en
lanceerapparatuur
De Russische militaire autoriteiten ont
zien bij dergelijke transporten de gewone
soldaten niet; die worden getransporteerd
in ordinaire veewagens. Tientallen van
dergelijke transporten zullen we de daar
opvolgende dagen tegenkomen
Wanneer we in Irkoetsk stoppen, stappen
er voor het eerst sinds vier dagen nieuwe
passagiers in de trein een groep Duitse
toeristen, een aantal Westeuropese stu
denten die in Peking een zomercursus
Chinees zullen volgen en ook de land-
bouwattaché van de Nederlandse ambas
sade in Moskou, de heer A. C. J Bouveé,
die op weg is naar Oelan Bator om te
kijken of er iets gedaan kan worden aan
de verbetering van de agrarische handels
betrekkingen tussen Nederland en Mon
golië: „Maar dat zal zo'n vaart wel niet
lopen, ze krijgen daar toch alles uit Rus
land."
.Bij vertrek uit Irkoetsk is de vertraging
ruim negen uur, in hoog tempo passeren
we het Baikalmeer. Het leven in de trein
gaat ondertussen gewoon door: we lezen
veel en buurten regelmatig bij andere
westerlingen op weg naar China, een
groep Italiaanse communistische vak
bondsleden. studenten uit Zwitserland.
Zweden en Frankrijk. Onder dit laatste
groepje zijn na vijf dagen de spanningen
zo hoog opgelopen dat er een definitieve
scheuring onder deze Chinagangers blijkt
te zijn opgetreden. Maar de meeste andere
Europeanen ondergaan de dagen in de
trein als een weldadige verkwikking na
het gejaagde leven in het westen.
Het contact met de Chinese passagiers
blijkt door het taalprobleem moeilijk te
zijn. 81echts een enkeling spreekt Engels,
onder wie de man die zich op de laatste
dag zal ontpoppen als de chef-du-train en
die vanuit de radio-coupé in ons rijtuig
voor de hele trein de muziek en toespra
ken-op-band verzorgt.
Twee keer per dag wordt het Russische
restauratierijtuig dat midden in de trein
meerijdt, bezocht. Twee gemoedelijke da
mes bedienen de klanten. Hoewel er één
keuken is blijken ze allebei een apart
winkeltje met eigen voorraden te beheren.
Wanneer de één geen aardappels meer
kan verschaffen bestaat de kans dat de
ander deze nog wel op het povere menu
kan zetten
Naarmate de reis vordert worden niet al
leen de jurken van belde dames en de
kleedjes op de tafels groezeliger, maar
wordt er ook steeds vaker „njet" ver
kocht: het blijkt winstgevender te zijn om
sommige produkten die in Sowjet-Unie
schaars zijn, te verkopen aan de wachten
den op de stations dan om deze heerlijk
heden voor de voorgeschreven prijzen op
het restauratiemenu te zetten. We mogen
van geluk spreken dat er ondanks de
slinkende voorraden in het rijtuig zelf
toch nog een bescheiden aanbod van
etenswaren is: een Franse student die in
Irkoetsk in onze coupé gestapt is vertelt
hoe hij tijdens de reis van Moskou naar
Irkoetsk al na twee dagen met een uitver
kocht restauratierijtuig geconfronteerd
werd.
Portretten
Ruim vijf dagen na het vertrek uit Mos
kou bereikt de expres de Russisch-Mon-
goolse grens. Het is nog donker. De Russi
sche controle blijkt een formaliteit te zijn
en anderhalf uur later, terwijl de zon op
gaat, rijden we Mongolië binnen, een land
waar nauwelijks westerlingen komen en
dat bepaald niet scheutig la met toeristen
en doorreisvisa. Op het pereon van het
grensstation wapperen rode vanen, por
tretten van Mongoolse en Russische lei
ders sieren het stationsgebouw en op het
goederenemplacement blijken weer de no
dige Russische militaire transporten te
staan, klaar om naar de Sowjet-Unie terug
te keren of om als verse troepen naar de
Russische bases in de Mongoolse Gobi-
woestijn gebracht te worden. Volgens de
gegevens van de diverse diplomaten in de
trein telt het Mongoolse leger slechts
28.000 man die voor het grootste deel vlak
bij de Chinese grens liggen, daarachter
liggen twee grote Sowjet-brigades. ruim
voorzien van tanks en Mig-21 vliegtuigen.
De Mongoolse grenscontrole blijkt uiter
mate mee te vallen: verhalen van ervaren
Europese Chinagangers over inbeslagge-
nomen boeken en films blijken deze keer
in ieder geval niet te kloppen: wanneer we
onze paspoorten terugkrijgen salueert de
grensbeambte eerst voor de deur van de
coupé.
De rit door de Mongoolse Volksrepubliek
zal precies 24 uur duren. Mongolië is één
van de oudste socialistische landen ter
wereld: nadat het zich in 1921 van China
had afgekeerd, werd het in 1924 na de
Sowjet-Unie het tweede communistische
land ter wereld.
Al aan het eind van de jaren dertig begon
de 8owjet-Unie het land op grote schaal
economisch en militair te steunen: het
afgelopen Jaar hebben de 1,6 miljoen in
woners van Mongolië mini 400 miljoen
dollar aan Russische steun kunnen op
maken.
Ruiters
Vanuit de trein ts duidelijk te zien hoe
dunbevolkt het land is: slechts af en toe
zien we tegen de kale berghellingen kleine
nederzettingen van witte, platte, tentach
tige. semipermanente nomadenwoningen
Soms zien we grote kuddes, bijeengehou
den door een aantal woestrijdende ruiters-
De kuddes zijn ondergebracht in de neg-
dels. de coöperatieve land
bouwbedrijven, weet de Nederlandse
landbouwattachê te vertellen. De afgelo
pen winter zijn ruim 700.000 van de 25
miljoen stuks vee door de immense koude
om het leven gekomen. Op de hoogvlakte
kan de temperatuur 's winters dalen tot
beneden de veertig graden terwijl tijdens
de korte, droge zomers het maar liefst
tachtig graden warmer is.
Het landschap Is van een adembenemen
de schoonheid, nauwe dalen met snelstro-
mende rivieren worden afgewisseld door
grote vlaktes die door bergen omgeven
worden. Soms kronkelt de enkelsporige
lijn zich in kleine bochten tussen de ber
gen door. De dorpen die we vanuit de trein
zien bestaan slechts uit houten huizen,
geen straten, geen hekken, geen bomen,
geen planten. „Dit is nu niet direct het
land waar de mensen last van stress zullen
krijgen", merkt landbouwattachê Bouveé
droogjes op
Uitgestorven
Aan het begin van de middag bereiken we
in de zinderende hitte de hoofdstad Oelan
Bator waar we de langste stop van de hele
reis maken: ruim een half uur. Het sta
tionsplein is uitgestorven op twee Russi
sche vrachtwagens na. Rond het stations
gebouw dat getooid wordt door een reus
achtig portret van hardwerkende Mon
goolse arbeiders, staan opvallend veel
groen geüniformeerde Russische militai
ren en politieagenten. „Mongolen kunnen
niéts organiseren, ze doen alles veel te
langzaam, daarom hebben de Russen alle
belangrijke taken van hen overgenomen",
legt een lid van de Chinese ambassadestaf
me niet geheel zonder vooroordelen uit
Samen met de welhaast complete ambas
sadestaf haalt hij de Chinese diplomaat
uit de coupé naast ons af Snel worden de
tientallen pakken in een busje geladen en
met tevreden gezichten wordt de buit af
gevoerd, echter pas nadat we hartelijk
afscheid genomen hebben van onze tijde
lijke buurman
In de loop van de middag zien we hoe de
groene vlaktes langzamerhand plaats ma
ken voor de Cobi-woestijn. Een paar keer
zien we Russische militairen bases in de
eindeloze woestijn liggen: straaljagers
staan langs de startbanen geparkeerd,
grote flatgebouwen bieden onderdak aan
de militairen. Het tempo van de Moskou-
Peklng expres is ten gevolge van de slech
te staat van onderhoud aan de spoorlijn
en door het gevaar voor overstekende
kuddes wilde kamelen gezakt tot die van
een boemel.
Prikkeldraad
De volgende morgen bereiken we tegen
zonsopgang de Mongools-Chinese grens,
de scheiding tussen het marxisme en het
maoïsme. Naast het gele stationsgebouw
is een grote schuilkelder gebouwd, verder
staan er alleen wat huizen in de kale
zandvlakte. Waarschijnlijk doordat we in
middels ruim tien uur vertraging hebben
worden de formaliteiten snel afgehandeld.
Dan wordt de trein door een locomotief
opgedrukt ln de richting van de Chinese
grens die zich duidelijk zichtbaar ln de
vorm van prikkeldraadversperringen tot
aan de horizon uitstrekt. Volgens Russi
sche bronnen hebben de Chinezen de afge
lopen tien jaar ruim vierhonderd keer de
Mongoolse grens overschreden, terwijl de
Chinese kranten regelmatig melding ma
ken van Mongools-Russische grensover
schrijdingen. waarbij volgens de Chinese
berichten deze zomer zelfs nog slachtof
fers zijn gevallen.
We passeren een ijzeren boog en komen
dan tot stilstand in een gebied dat volle
dig door prikkeldraad is omgeven. Een
paar honderd meter verder geeft een Ijze
ren poort aan waar het eigenlijke China
begint. Na verloop van tijd wordt onze
trein door een Chinese stoomlocomotief
opgehaald en naar de Chinese grensplaats
Er li an gebracht.
Het is half zeven in de ochtend, ruim acht
dagen na ons vertrek uit Nederland, Chi
nese muziek schalt over het perron, tien
tallen Chinezen kijken belangstellend toe
hoe de westerse passagiers hun eerste
stappen op Chinese bodem zetten. Een
driftig fluitende stoomlocomotief ran
geert de trein in een grote hal waar tiental
len Chinezen ruim een half uur de breed-
spoordraaistellen vervangen door de in
China gangbare normaalspoordraai-
s tellen
Na precies twee uur vertrekt de Moskou-
Peking-expres weer. Urenlang gaat de rit
verder dwars door de Gobi-woestijn en
rond het middaguur bereiken we de
vruchtbare vlakten van Binnen-Mongolië:
de vele dorpjes zijn opgetrokken uit licht
bruin leem.
Uitgelaten
Het Chinese treinpersoneel bevindt zich
in een wat uitgelaten stemming, het eind
punt is bijna bereikt. Op het kleine for
nuis achter de warmwaterboiler bereiden
ze smakelijke hapjes die het rijstmenu
van de voorgaande twee weken vervan
gen. Het middagmaal in het Chinese res
tauratierijtuig is voor de westerse reizi
gers een waar culinair genoegen.
Terwijl we zitten te eten zien we regelma
tig resten van de Chinese muur in het
heuvellandschap opduiken. Wanneer we
in een middelgrote industriestad stoppen
zien we ook hier de militaire transporten
per trein plaatsvinden; door woestijnzand
ondergestoven motorfietsen, tanks en ka
nonnen worden net als aan de andere kant
van de grens begeleid door militairen in
veewagons.
Tegen de avond kondigt een grote schoon
maak van de coupés aan dat Peking niet
ver meer kan zijn. Met piepende remmen
daalt de expres langs een voor spoorse
begrippen ongekende steile helling af
naar de vlakte waarin de Chinese hoofd
stad ligt. Maar naarmate deze nadert zakt
het tempo van de trein, vele malen staan
we stil.
Eindelijk, tegen het eind van de avond
bereiken we het hoofdstation van Peking,
waar op het kale perron verschillende
Chinese gidsen van het staatsreisbureau
Lüxingshe klaar staan om de westerse
bezoekers op te vangen. Zonder gidsen
kun Je in China nu eenmaal niet rei2en. zij
bepalen voor een groot deel het beeld dat
de westerse bezoekers van China krijgen.
Het kost enige moeite om te wennen aan
het idee dat we na bijna negen dagen
treinreizen op het perron van Peking
staan Wanneer we door de stationshal
lopen, hangt er geen portret meer van
voorzitter Mao. Buiten, op het grote sta
tionsplein, gaat het leven gewoon door.
groepjes mensen zitten bij elkaar te pra
ten en thee te drinken, een enkele autobus
passeert terwijl ook op dit uur van de dag
nog steeds honderden fietsers zich door de
straten van Peking spoeden. De eerste
ontmoeting met een land waar één mil
jard mensen wonen, een kwart van de
totale wereldbevolking
David Mol is medewerker van de IKON.
len zondagavond op het perron
fan het Amersfoortse station.
Foordat de stoptrein richting
twolle arriveert, loopt langs het-
lellde perron, stipt op tijd, de
feoek-Wareawa expres met het
lechtstreekse rijtuig naar Mos-
tou binnen. Snel stappen we in.
Een kleine negen dagen later,
\p.385 kilometer verder, zullen we
t Chinese hoofdstad Peking he-
liken na een reis door drie elkaar
epaald niet vriendelijk gezinde
olitieke systemen.
►e reis naar Moskou vormt slechts een
joorse prelude op het avontuur van de
[oskou-Peking expres, één van de meest
iteressante spoorverbindingen die er mo-
lenteel bestaan. Bijna hadden we door
en vertraagde aankomst in Moskou de
xpress gemist en dat zou een week wach-
;n betekend hebben. Want de verbinding
lissen Moskou en Peking via de Mongool-
e hoofdstad Oelan Bator wordt slechts
Én keer per week onderhouden. Een ver-
inding die het mij mogelijk maakt om
anuit mijn woonplaats met één keer
verstappen Peking te bereiken
rijwel ongemerkt glijden we vanuit
fest-Europa het Oostblok binnen, de
ostduitse en Poolse grenscontroles stel-
n deze keer weinig voor, onze nachtrust
ordt er nauwelijks door gestoord, iets
at niet gezegd kan worden van de passa-
van de Pools-Russische grens midden
de nacht. De Poolse autoriteiten behan-
(len ons uiterst vriendelijk en correct,
laar een paar kilometer verder in de
ussische grensplaats Brest worden door
fit optreden van de Russische grensbe-
nbten alle vooroordelen ten aanzien van
et Sovjet-systeem bevestigd. Vier geüni-
(rmeeröe mannen en één vrouw doorzoe-
en onder veel gesnauw nauwgezet onze
Ble coupé. De inhoud van de koffers
ordt als een complete puinhoop achter
gaten. boeken worden doorgesnuffeld en
ambtenaar, in burger verdiept zich
nge tijd in de Nederlandse weekbladen,
én voor één worden we op wapens
tfouilleerd- doorgaande reizigers naar
tina zijn blijkbaar uiterst verdacht.
a ruim vijf kwartier hebben de meer dan
jftig douaniers alle passagiers in de trein
ïcontroleerd en verdwijnen ze uit het
ereik van de felle schijnwerpers die op de
®^ein gericht staan. Dan wordt de trein
oor middel van een aantal rangeerma-
Deuvres in een grote hal gereden en ter-
Ijl de meeste passagiers al weer zijn gaan
apen worden de rijtuigen een kleine
Vee meter opgevijzeld en voorzien van
idere. op de Russische spoorbreedte af
stemde draaistellen.
Jltempo
e volgende dag blijkt de vertraging die
e eerder in Warschau hadden opgelopen
Dordat de voor Moskou bestemde rijtui-
|Bn uit de diverse Europese hoofdsteden
laat daar aankwamen, nog verder op te
pen en we bereiken Moskou op het mo-
ent dat de Peking-expres van een sta-
on elders in de stad zal vertrekken. Maar
Bt Russische staatsreisburo Intourist
lijkt uiterst efficiënt te kunnen werken,
i een aftandse bus worden we in ijltempo
wars door Moskou getransporteerd. De
eking-expres blijkt nog op ons te wach-
tn; druk gebarende Chinezen op het per-
pn proberen ons duidelijk te maken welk
Utuig ons onderdak voor de komende
—leek zal vormen. Uiteindelijk vertrekt de
kpres ruim veertig minuten te laat, een
prtraging die bij aankomst op het eind-