Poëzie van Ida Gerhardt:
'ontstaan uit stille kernen'
NOS vindt note
sluikreclame
ondoorzichtig
Gezelligheid nog steeds voor eerlijke vormgeving
I
Bij de Rabobank liggen de
Holland International winter-
programrrta's nü voor u klaar.
Marino Marini overleden
Wie het eerst boekt, Rabobank
boekt het best.
Rietveld en Gispen in Stedelijk Museum
'Reclame beter dar'
tv-programma's'
Nieuwe boeken
Oókgoed in reizen.
DONDERDAG 7 AUGUSTUS 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door T. van Deel
Toen Ida Gerhardt vorig jaar de Prijs voor Meesterschap ontving van de Maatschappij der
Nederlandse Letterkunde omschreef zij in haar dankwoord het „poëtisch vakmanschap" van
de dichter als een „onweerlegbaar getuigenis van zijn resistentie tegen de machten die de
mens, uiterlijk en innerlijk, naar het leven staan". In haar „triomferende perfectie" staat het
vers diametraal tegenover de vernietigende chaos en is het te beschouwen als een vertroosten
de en richtinggevende uitdrukking van de diepere zinvolheid en samenhang van het leven.
Niet voor niets heet haar eerste bun
del dan ook „Kosmos" (1940). In een
latere uitgave lichtte zij die titel al
dus toe: „Ten aanzien van Kosmos is
het wellicht nodig te zeggen, dat deze
term is gebruikt in de betekenis van:
zinvol geordend en naar zijn inge
schapen aard functionerend geheel,
j Dat geldt dan voor de wereld als
totaliteit, voor het afzonderlijk orga
nisme. maar evenzeer voor het vol
dragen kunstwerk, waarin zich de
zelfde wetten laten herkennen." Dui
delijker kan het niet gezegd worden
dat voor Ida Oerhardt wereldbe
schouwing en ars poëtica samenval
len. In al haar bundels en het zijn
er nu dertien heeft zij op de wijze
van de poëzie haar ordenend, en dus
scheppend, vermogen in dienst ge
steld van een dieper liggende waar
heid: „Dat wat een vers tot een vers
maakf is niet van sterfelijke oor
sprong" schreef zij nog onlangs in de
bundel „Het sterreschip." De dichter
is, in haar visie, dan ook iemand met
een „opdracht". „Kwatrijnen in op
dracht" heet een vroege bundel
(1948), maar op talloze plaatsen in
haar werk evenals in haar dank
woorden benadrukt zij dat haar
oeuvre „in opdracht" is geschreven
Als zij in de kwatrijnen „Holland"
verwijt dat het de verworven vrijheid
aan het vermorsen is en .zijn roe
ping" ontrouw wordt, is dat een vari
ant van haar algemene thematiek:
door middel van het vers oproepen
tot verstilde aandacht voor het essen
tiële. „te breken naar het licht dwars
door de steen". Dat is de opdracht.
De literatuurgeschiedschrijving
plaatst Ida Oerhardt gemakkelijk in
de lijn van de dichters van de genera
tie van 1910: de symbolistische groep
rond Verwey's tijdschrift „De Bewe
ging". Zijzelf laat geen gelegenheid
voorbij gaan om van haar grote be
wondering voor en beïnvloeding door
Leopold te getuigen, evenals zij een
dichter-classicus met oog voor het
„overvele dat het trillend vers zoekt
na te streven en in zijn eenheid
samenvat". Ida Oerhardt is van deze
symbolistische dichters een begaafd
leerlinge en in het huidige poëtisch
klimaat bepaald een sterke en ernsti
ge aanmaning om „het hoog geheim"
niet te verraden en schatplichtig te
blijven aan de literaire traditie.
Haar ouderwetsheid, om zo te zeggen,
heeft tot voor kort niet in haar voor
deel gewerkt. Pas de laatste jaren is
er. mede door de zorgvuldige (hertuit
gaven van haar bundels bij Ahte-
naeum-Polak Si Van Gennep, maar
meer in het algemeen door een her
waardering van het klassieke ge
dicht, een duidelijke belangstelling
voor haar poëzie ontstaan, die zijn
beslag kreeg in de toekenning van de
Meesterschapsprijs. Nu na de maat
schappij der Nederlandse Letterkun
de ook de Staat der Nederlanden
haar prijs de P. C. Hooft-prijs
toekent, lijkt het dichterschap van
Ida Gerhardt definitief als belangrijk
erkend.
Publiciteit
Het is niet te verwachten dat door dit
succes de persoon van Ida Oerhardt
meer op de voorgrond zal treden,
want zij meent (en leeft): „alles wat
men voor zichzelf aan publiciteit na
jaagt. gaat onverbiddelijk ten koste
van het vers". Het zal haar meer dan
een voldoening zijn dat haar „stem"
gehoord is en dat haar werk een vitale
aandacht geniet. „Hij geeft de geest
niet met mate", stelt ze in haar laat-
ste bundel, sprekend over een „Hij",
die elders ook „God" heet of „Het
levend monogram". Deze christelijke
inspiratie doortrekt het oeuvre van
Ida Gerhardt inclusief haar verta
lingen „De Psalmen" maar dan wel
op een manier die daadwerkelijk in
de vrijheid stelt. Haar werk heeft
niets van de eigenschappen die het
werk van zogenoemde christelijke
dichters veelal kenmerkt. Het is,
daarentegen, échte poëzie, verre van
gemakzuchtig en in hoge ernst ver
vaardigd. Het gedicht waarin haar
Van onze radio en tv-redactie
HILVERSUM De Raad van Beheer (het dagelijks bestut
van de NOS vindt dat het begrip reclame, omschreven in
conceptbeschikking inzake sluikreclame op radio en tv
minister Gardeniers van CRM vaag en onvoldoende omll]
is. Dit staat in een concept-brief van de Raad van Beheer i
morgen als discussiestuk moet dienen tijdens de NOS-ii
stuursvergadering.
Ida Gerhardt
poëtische activiteit het meest indruk
wekkend wordt beschreven, vind ik
tegelijk ook een van haar indrukwek
kendste gedichten, een in zijn beel
dend vermogen en subtiele betekenis
mooi bewijs van hoe terecht Ida Ger
hardt de P. C. Hooftprijs is toege
kend.
Ik zet mijn verzen als een schelpdier
aan
in diepten waar geen sterveling mij
kent,
ik adem in en uit, en zij ontstaan
uit stille kernen, In het element
dat was van den beginne. Altijd blijft
het grote stromen in mij overgaan.
Ik ben alleen. Een maatgang schrijft
en schrijft:
ademende zet ik de mantelen aan.
(uit „De Slechtvalk", 1966)
AI het werk van Ida Gerhardt ver
schijnt bij Athenaeum-Polak Van
Gennep, en is in de boekhandel ver
krijgbaar. Onlangs werden vier
dankwoorden gebundeld onder de ti
tel „Nu ik hier iets zeggen mag".
Haar vriendin Marie van der Zeyde
schreef een biografisch essay: „De
hand van de dichter". „De Psalmen"
werden uitgegeven door de Katho
lieke Bijbelstichting. Een interview
met Ida Gerhardt (door Maria de
Groot) stond in Wending, jrg. 34, nr.
3, maart 1979.
De omroepen praten dan over de con
sequenties van de beschikking van de
minister, die op 5 oktober van dit jaar
van kracht zou moeten worden. In de
conceptbrief van het dagelijks be
stuur staat dat het begrip reclame te
onduidelijk omschreven is om tot een
juiste bepaling van het begrip te ko
men. De brief is gebaseerd op reacties
van een aantal zendgemachtigden.
Volgens de beschikking wordt onder
reclameboodschappen verstaan die
er op gericht zijn of het onmiskenba
re effect hebben het publiek te bewe
gen tot het kopen van een produkt of
dienst, dan wel het gunstig stemmen
van een bedrijf of instelling." De NOS
is echter van mening dat in deze
passage het begrip „op winst gericht
zijn" van degene die de boodschap de
wereld in stuurt of „te wiens behoeve
de boodschap wordt uitgezonden"
ontbreekt
Toestemming
Volgens de NOS is voornoemde pas
sage in strijd met artikel 50 van de
omroepwet, waarin staat dat de
STER, met uitsluiting van alle ande
re instellingen die zendtijd hebben
gekregen, belast is met het verzorgen
,van reclameboodschappen van 4
den op radio en tv. Dit houdt in 5
andere zendgemachtigden geen t»
stemming behoren te krijgen voork
uitzenden van reclameboodschi
pen. De NOS vindt dan ook dati
beschikking op dit punt op een vi
keerde interpretatie van het bep
„dienstbaar zijn aan reclamedoelei
den" berust.
Daarnaast schrijft de NOS dat do
mevrouw Gardeniers ten onreci
onder het begrip reclame „het bed?
ven van propaganda, met name u
paganda zonder winstoogmerk" j|
kent. De woorden „gunstig stem J
ten aanzien van een bedrijf of inj
ling" levert de mogelijkheden op v)
een „ongebreidelde heksenjacht", j
dus de NOS.
De omroep doet het volgende va
stel wat betreft de definitie van req
me: „Onder reclame wordt in dé
regeling verstaan: boodschappen
direct of indirect gericht zijn oplj
bevorderen van het maken van wi»
bij de verkoop van in het vrije ha
delsverkeer aangeboden goederen*
of diensten." Deze formulering vd
komt volgens de NOS ook de not
zaak om reclameactiviteiten van»
1 afzon*
door Erik Terlouw
De architect meubelontwerper Gerrit Rietveld heeft wel eens
gezegd dat zitten een actieve bezigheid behoort te zijn, want
voor rusten hadden de mensen het bed uitgevonden. Dat
hebben zij, die ooit iets langer dan een uur op een van
Rietvelds stoelen hebben moeten zitten, dan ook zeer nadruk
kelijk begrepen. Het verlangen naar een comfortabel bed zal
er door vergroot zijn.
Op een paar uitzonderingen na zijn
de ontwerpen van Rietvelds stoelen
zeer on-comfortabel. Dat zijn stoelen
nog steeds in geringe mate worden
gefabriceerd heeft vaak meer met het
snobisme van de mensen te maken
dan met de wil tot actief zitten. Het
duurde ook niet lang of Rietvelds
zigzagstoel (een houten Z met een
rechte rugleuning) werd uitgevoerd
met een kussen erop. Er wordt ook
wel eens gefluisterd dat de bezitters
van zijn wereldberoemd geworden
roodblauwe stoel (nu in Milaan ge
maakt) hun pronkstuk voor het zitten
graag even bekleden met een donker
blauw kussentje.
Maar het is Rietveld eigenlijk nooit te
doen geweest om het maken van een
stoel alleen. Hij had het idee voor zijn
stoelen uitgevoerd om te laten zien
dat de ruimte onbelemmerd door de
zitconstructie heen kon. Naar aanlei
ding van zijn meubelontwerpen ont-
dekte hij een vormgevingsprincipe
dat ook uitermate functioneel kon
zijn binnen de architectuur. Het is nu
een van de sprekendste voorbeelden
geworden vain hoe een ontwerper van
uit het maken van een stoel tot archi
tectuur kwam
In het Stedelijk Museum van Amster
dam is deze maand werk te zien van
i Rietveld (1888) en zijn tijdgenoot Gis
pen (1890). W H. Gispen is vooral
vertegenwoordigd met zijn lampen
van glas en staal. Ook staan er een
aantal metalen stoelen van hem. Het
is leuk om het werk van de twee
ontwerpers naast elkaar te kunnen
bekijken. Of dit de opzet van de twee
kleine exposities is geweest, is de
vraag, maar het verschil tussen de
beide ontwerpers wordt er wel zicht-
Speciaal vandaag
Shirley MacLaine. In de Pa-
rijse nachtclub het Lido ont
vangt Shirley MacLaine Tom
Jones, Charles Aznavour en
Sacha Distel.
Ned. 1 20.15 uur
Een heet hangijzer. Ameri
kaanse documentaire over wa
penleveranties aan Zuid-Afri-
ka. De Amerikaanse-Canadese
firma Space Research maakt
verdragende 155 mm kanons
kogels. Die werden ondanks
een wapenembargo geleverd
aan Zuid-Afrika. De feiten
voor deze documentaire wer
den onder meer geleverd door
de CIA en Amerikaanse rege
ringsfunctionarissen.
Ned. 1 22.25 uur
Spionnen. Serie van zes af
leveringen over de grote
spionnen van deze eeuw. Van
avond: Het gebeurde in Venlo.
Het relaas over de Britse ge
heime dienst die voor de oor
log een zeer professioneel spio-
nagenet beschikte. In 1939
werden echter twee chefs van
de dienst in Venlo gearres
teerd.
Ned. 2 22.35 uur
baar door. Rietveld, die de inspan
ning van de gebruiker eist, is eigen
lijk veel meer in de weer geweest met
ruimtelijke sculpturen. Gispen on-
deizocht hoe Je op een zeer eenvoudi
ge manier een industrieel produkt
kan vervaardigen, dat ook nog com
fortabel kan zijn. Als industrieel ont
werper en uitvoerder was hij in de
gelegenheid zijn eigen ontwerpen
voor serieproduktie te toetsen.
Art nouveau
In alles toonde hij zich een fel tegen
stander van de zogeheten „art nou-
veau"-beweging die in het begin van
deze eeuw zo'n groot succes bleek te
hebben. Hij haatte de industrieel ver
vaardigde slingeromamenten van
zijn tijd. In het boekje „Schoonheid
van Industriële produkten" schreef
hij in 1948, dat de „art nouveau" het
niet kon uithouden omdat de machi
nale prod uk tie heel andere eisen stel
de aan de verschijningsvorm der din
gen dan het oude handwerk. Hij sig
naleerde toen al dat er steeds meer
zakelijke gebruiksvoorwerpen zonder
speciale versiering op de markt kwa
men die gekocht werden om hun
praktische gebruikswaarde.
Toch heeft Gispen, en dat is in het
Stedelijk duidelijk te zien, ook aan
zijn strakke ontwerpen later enige
concessies gedaan. Vanaf het begin
van de jaren dertig komt er steeds
meer sierlijkheid in zijn vormgeving.
Hij begint met het gebruik van ron
dingen die niet meer strikt functio
neel zijn. Er komt daardoor ook een
soort scheiding tussen lampen die
gebruikt kunnen worden in kantoor
ruimtes en die welke zich meer lenen
voor het gebruik in woningen. Het
verst gaat hij met zijn zogehete
„Spinnekoplamp", ontworpen in
1936, waarvoor hij vijf ronde sprieten
gebruikt. De toevoeging doet als pure
versiering aan. Toch blijven de ont-
werpen van Gispen, door hun primai
re vormentaal, er allemaal nog opval
lend modern uitzien.
geen materiële kracht hebben, en be
schouwde „het publiek als het passie
ve deeg", dat gekneed wordt door de
man die werkelijk alle macht in han
den heeft, en daarom ook alle verant
woordelijkheid draagt, de fabrikant.
Van hem hangt het af of de wereld
een ander uiterlijk zal krijgen.
Fabriekje
Affiche uit 1928 voor GISO-iampen
Zig-zag stoel van Rietveld 1934
Dat Rietveld en Gispen hun tijd ver
vooruit waren wordt in het Stedelijk
getoond aan de hand van ontwerpen
van vakgenoten uit die zelfde perio
de. De onbeschrijflijke versierdrift
van het begin van onze eeuw wordt er
nog eens mee geïllustreerd. „Het was
een uiting," zoals Gispen het zelf
stelt, „van het waandenkbeeld dat
kunst en schoonheid niet te scheiden
zijn van de aanwezigheid van orna
menten." Maar nog steeds zitten we
met het onverwoestbare vooroordeel
dat alle eerlijke vormgeving steriel is
en niet geschikt voor een gezellige
huiskamer. Het lijkt dat de vragen
die Gispen aan het begin van onze
eeuw stelde nog steeds van toepas
sing zijn. Er is weinig kunst maar veel
kitsch, vond hij toen en vroeg zich af
of daar ooit verandering in zou ko
men. Of we eens verlost zouden wor
den van de bazarrommel van schilde
rijen uit de lijstenwinkel, van de lam
pen als bedorven taarten van terra
cotta pluche, van de rooktafels? Hij
betreurde toen al dat kunstenaars
WAREGGIO (AP) De vermaarde
Italiaanse beeldhouwer, schilder en
graficus Marino Marini is gisteroch
tend op 79-jarige leeftijd in Viareggio
overleden. Marini, die in Pistoia werd
geboren, kreeg vooral naam door zijn
bronzen ruiterbeelden, een thema dat
sinds 1936 steeds terugkeerde.
Aanvankelijk behoorde Marini tot de
expressionisten, maar in de jaren vijf
tig begon hij abstract te werken. Zijn
beelden van mannen te paard beho
ren tot de beste uit zijn abstracte
periode. In zijn werk werd hij beïn
vloed door de kunst van de Etrusken.
Marini kreeg met zijn werk interna
tionale bekendheid en won vele inter
nationale onderscheidingen waaron
der de eerste prijs voor beeldhouw
kunst tijdens de internationale ten
toonstelling van Parijs in 1937.
Mola-applicaties, uitsluitend ge
maakt door de Cuna Indianen van de
San Bias eilanden, zijn samengesteld
uit meerdere lagen stof van felle
schitterende kleuren. Het Nederlands
textielmuseum in Tilburg organiseert
vanaf 8 augustus een Mola Art-ten-
toonstelling waarin een unieke collec
tie originele mola's is te zien. Daar
naast zijn er op deze expositie ook
foto's, sieraden en rituele voorwerpen
uitgestald dis samen een beeld geven
van de leefwijze van de Cuna Indi
anen-stam.
Gispen kocht in 1916 een smederij
voor 250 gulden, die al snel uitgroeide
tot een fabriekje dat later naar Cu-
lemborg verhuisde, de plaats waar de
fabriek nog steeds voortbestaat. Gis
pen bracht zijn ideeën in alle opzich
ten in de praktijk, hij .heeft daardoor
nooit concessies aan zijn ontwerpen
hoeven te doen. De vormgeving van
Gispen ziet er, in vergelijking met die
van Rietveld, grover en minder uitge
wogen uit. Zijn stoel met de opwip
pende armleuning doet zwaar en door
zijn bekleding veel minder gracieus
aan dan bij voorbeeld de stalen stoe
len uit dezelfde tijd van Mies van der
Rohe of Breuer.
Maar ook de lampen, hoe modern ze
nog steeds lijken, zijn in hun vormge
ving weinig speels. Ook hier dringt
zich een vergelijking op. Ik denk aan
de uiterst lichte en strakke bureau
lamp van Wilhelm Wagenfeld en C. J.
Junker uit 1924 (ver voor de bureau
lampen van Gispen).
Voordelen
Het ontwikkelen van stalen meubels
en lampen heeft zich tot op heden
nog steeds doorgezet. De ontwerpen
van Rietveld en Gispen en zeker ook
van vele andere tijdgenoten zijn een
begin geweest van een periode die
nog lang niet voorbij lijkt. Want on
danks het feit dat we nog steeds
geneigd zijn te kiezen voor meubelen
die vormloos maar wel gezellig zijn,
zien we ook de voordelen van dit
soort metalen buis stoelen. Eén daar
van is dat ze door hun openheid wei
nig opslokken. In kleine ruimtes blij
ven ze daarom ook erg praktisch. Dit
gaat eigenlijk ook op voor metalen
lampen. In het Stedelijk is te zien hoe
de ontwerper van dit soort industriële
produkten te werk kan gaan en daar
bij laat zien dat een lamp en een stoel
ingewikkelder dingen zijn dan de
meesten van ons vermoeden.
Tot 24 augustus in het Stedelijk Mu
seum van Amsterdam. Lampen van
W. H. Gispen en een aparte beschei
den expositie van de bekendste meu
belen van Gerrit Rietveld.
roepen voor zichzelf in een a
lijke beschikking vast te leggen,*
geen de minister nu dus doet.
De NOS schrijft voorts dat aan
concept-beschikking een belang#
bijdrage ontbreekt: namelijk een 3 1
schrijving waarin voor de verschil* 1
de takken van sport wordt aanger
ven welke beeldreclame in ieder gn
als overheersend moet worden aan* i
merkt. Een groep deskundigen.
in voor de omroep AVRO-dire
Siebe van der Zee cn de kersve
Studio-sportchef Cees Boerhout zj
ting hebben, werkt momenteel ai
een bijlage. Tenslotte vraagt de NQ
zich af of omroepen, boeken en gra
mafoonplaten en toneel- en mui
kuitvoeringen nu wel of niet mo(
worden aangekondigd of geret
seerd. De conceptnota is ook op d
punten onduidelijk, aldus de NO
LONDEN (DPA) De meerde!
van de Britten vindt de televisier
me beter dan de programma's
Bij een representatieve steek]
onder 1.900 kijkers gaf r
kennen dat de kwaliteit
me die van de rest van
gen overtreft.
•r h
ra
In Groot-Brittannië zendt van de dr v
televisienetten alleen ITV regelrr
reclame uit. Met de opbrengst c
van worden de overige progi
gefinancierd. Evenals in de Veren!
Staten worden op dat net docui
taires en speelfilms, evenals trouw
nieuwsuitzendingen in de avond dot
reclameboodschappen onderbroka
Negentig procent van de ondervraag 1
den noemde televisiekijken de vo# I
naamste bron van ontspanning.
Van start tot landing, instructiel
voor zweefvliegen door W. Adriai
sen. Uitg. Unieboek, Bussum, 100
- 39.50.
h
1
j»
Menno te
Cinema militans, van
Braak. Ongewijzigde herdruk van d 11
in 1929 bij De Gemeenschap ii
Utrecht verschenen uitgave. De hei
druk is van Reflex in Utrecht, 126 bli
- 32,50.
Bericht van de 10-daagse veldtocft
België en Noord-Brabant in de fron
lijn, (1830-1834), door J. G. Kikker
Uitg. Donker, Rotterdam. 196 blz
29,50
ADVERTENTIE
