De veroverde wegen naast
het officiële kunstleven
Zimbabwe: nog te vroeg voor teleurstellingen
Margetheater in Nederland geïnventariseerd
ICCO bepleit
kerkelijke steun
voor Zimbabwe
Nederlander betrokken bij
vergaan tanker
Nieuwe boeken
Wereldomroep
stopt opleiding
in Bolivia
Verdachte dodelijk
schot meldt zich
DINSDAG 5 AUGUSTUS 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
door André Rutten
Sinds ongeveer 1970 worden er in Nederland allerlei soorten toneel gemaakt, die je hier
vroeger niet tegenwkam. Dat gebeurt in hoofdzaak buiten de grote schouwburgen om, die het
werkterrein zijn gebleven van de officiële toneelgezelschappen. Al hebben sommige schouw
burgen wel een kleine zaal, waar dat andere toneel soms te zien is.
Dat andere toneel is naast het officië
le toneel ontstaan, in de marge daar
van. kun je zeggen. Daarom wordt er
wel de naam „marge-toneel" voor ge
bruikt, of liever nog ..margetheater",
want muziek, dans en mime horen er
ook bij. Soms zelfs circus-achtige ele
menten als acrobatiek en clownerie
Er zijn zoveel nieuwe, kleine groepjes
ontstaan en soms weer verdwenen,
zoveel nieuwe initiatieven ontplooid,
dat het moeilijk is er een goed over
zicht van te krijgen. Want ook de
kranten, die meestal op dat terrein
ook uitvoeirge informaties proberen
te geven, het niet allemeel kunnen
bijhouden.
In het onlangs bij het Spectrum ver
schenen ruim geïllustreerde boek
..Margetheater in Nederland" wordt
nu zulk een overzicht gegeven over
wat er in Nederland op dat gebied
tussen 1968 en 1978 allemaal gaande
is geweest en grotendeels nog door
gaat Het boek is samengesteld door
Steve Austen, die in september 1968
in het bovenzaaltje van het oude aca
demiegebouw Felix Mentis aan de
Amsterdamse Keizersgracht het
Shaffy-theater begon, dat zich al
spoedig alle ruimtes in het ruime
pand had toegeëigend.
Dat Shaffy-theater is, zoals de redac
tie in het boek uitlegt, een ..vrijplaats
voor theatermakers". Niet alles wat
tot het margetheater wordt gerekend
is daar ontstaan De Appel bijvoor
beeld niet, noch het Werkteater, maar
wel Baal, Neerlands Hoop in Bange
Dagen. Funhouse en talloze andere
initiatieven.
Steve Austen begon indertijd immers
juist met de bedoeling jonge mensen,
die iets met theater wilden, iets an
ders dan er al gebeurde, repetitie
ruimte te bieden, technische hulp
middelen, administratieve bijstand la Cdndid
en mogelijkheden om wat zij ge
maakt hadden aan een publiek te
laten zien Dat allemaal tegen mini
male kosten, waar tegenover stond
dat de jonge theatermakers ook met
minimale inkomsten tevreden waren.
ook Baal verdwenen dus weer uit
Shaffy.
In het boek wordt door auteurs van
verschillende pluimage en uit ver
schillende invalshoeken op het ver
schijnsel margetheater in gegaan,
ook in zijn verhouding tot het officië
le toneelbestel, en dus ook tot de
subsidiënten. Antwoorder op de
vraag, waardoor dat marge-theater is
ontstaan vind je een beetje over ver
schillende bijdragen verspreid.
Het kon ook allemaal voor weinig
geld, omdat bewust van alle gebrui
kelijke comfort voor het publiek werd
afgezien. En ook omdat het betrekke
lijk snel, zij het niet zonder moeite,
lukte de gemeente tot subsidie te
bewegen op basis van het Shaffy-
uitgangspunt: faciliteiten voor jonge
theatermakers, die nieuwe dingen
wilden uitproberen, aan de slag wil
den. Initiatieven die aansloegen en
een eigen leven gingen leiden Neer
lands Hoop. Funhouse, en onlangs
Hans Roduin, die in de jaren vijftig
van deze eeuw in de Amsterdamse
Spuistraat, waar hij het antikwariaat
D Eendt runde, een soort alternatief
cultureel centrum Le Canard in een
oud pakhuis begon te drijven, gaat in
op de door hem opgeworpen stelling:
„Shaffy is misschien niet helemaal
uit de lucht komen vallen".
Er hing toen al iets in de lucht dat
wegen zocht naast het officiële kunst
leven. Binnen het toneel deed Kees
van Iersel dat het eerst binnen zijn
eigen groepje Test, een paar jaar later
bij Studio. Het grote buitenlandse,
vooral Engelstalige alternatieve to
neel, dat Ritsaert ten Cate eerst in
Mickery Loenersloot, later in Mickery
Amsterdam liet zien, gaf voor toneel
makers praktische nieuwe wegen
aan.
Onder de jonge toneelmakers, regis
seurs en spelers, was er ook een soort
tegenzin tegen het officiële toneel,
waar zij nauwelijks iets van eigen
ondernemingslust kwijt konden al
waren er bij sommige grote gezel
schappen als Haagse Comedie, Nieuw
Rotterdams Toneel, schoorvoetend
ook bij de Nederlandse Comedie,
soms mogelijkheden voor jongeren
om op eigen houtje iets van de grond
te tillen Maar het mocht het bedrijf
zelf niet in de weg lopen, en soms was
er ook een neiging bij de leiding om
dat „experimentele" niet alleen tot
de jongeren te beperken, maar het tot
het hele gezelschap uit te strekken.
Wat in de praktijk in feite remmend
werkte.
Menigeen, ook mensen die nog niet
eerder met toneel bezig geweest wa
ren, wilde liever op kleinere schaal op
eigen verantwoording aan de slag.
Dank zij initiatieven als Shaffy, de
Toneelschuur in Haarlem, en gaande
weg nog ander ruimtes, hoefden aller
lei materiële bezwaren geen al te gro
te belemmering te zijn.
Informatief
Daarover informeert „Margetheater
in Nederland" op een aardige manier,
niet al te systematisch, maar meestal
wel informatief en prettig leesbaar
Wel systematies is het documentatie
gedeelte van het boek, waarin voor
zover zij te achterhalen waren, alle
producties uit die sector tussen 1968
en 1978 met beknopte zakelijke infor
maties zijn opgenomen. Jammer, dat
BUITENLAND
door Nico Kussendrager
Alom lijkt teleurstelling te bestaan over de ontwikkelingen in Zimbabwe (vier maanden
geleden heette het land nog Rhodesië). De eenheid is verbroken, stammentwisten laaien op, de
blanken voelen zich weinig op hun gemak en de economie staat er belabberd voor.
Hooggespannen verwachtingen werden gelogenstraft.
Voor echte teleurstelling is nog wei-
nig reden. Vanaf het begin was duide
lijk dat Zimbabwe een lange weg had
te gaan. voordat werkelijk sprake zou
zijn van een politiek en economisch
evenwicht. Een land komt niet met
strijken van de ene en het hijsen van
de andere vlag. van de hel van de
guerrilla in de hemel van welvaart en
vrede
Van alle politieke problemen, waar
voor de met overgrote meerderheid
gekozen premier Robert Moegabe
zich gesteld ziet, springen twee er uit
de rivaliteit met zijn vroegere
kompaan Joshua Nkomo
het vertrek van de opperbevelheb
ber van het leger, de blanke luite
nant-generaal Peter Walls.
Meesterzet
De benoeming van Walls tot hoogste
baas van de Zimbabweaanse strijd
krachten werd als een meesterzet van
Moegabe beschouwd. Walls zou de
blanken zekerheid bieden dat er een
Zimbabwe kwam waar plaats was
voor blank en zwart. Tijdens zijn ver
blijf in Mozambique heeft Moegabe
hoogstpersoonlijk meegemaakt, wat
de gevolgen zijn als het blanke kader,
dat het openbare leven draaiende
houdt, van de ene op de andere dag
vertrekt. In een recent vraaggesprek
met het Engelse dagblad The Guardi
an sprak de premier niet voor niets
over „verzoening" van blank en zwart
en over de gezamenlijke „verplich
ting" ten aanzien van de onafhanke
lijkheid. Veel gehoor vindt hij niet.
Walls werd door de 200.000 blanken
beschouwd als een „verrader" die ge-
Speciaal vandaag
Van een onzer verslaggevers
ZEIST „Op den duur moet Zim
babwe, met aijn grote economische
potentieel, zeker in staat geacht wor
den de eigen ontwikkeling in aan
zienlijke mate zelf te bekostigen.
Voorlopig moet de jonge regering de
zeer zware hypotheek van het verle
den aflossen."
Aldus ICCO-medewerker Tom
Draisma in het rapport: Zimbabwe,
de hoge prijs voor de vrijheid. ICCO
is de Interkerkelijke coördinatie
commissie ontwikkelingsprojecten
in Zeist.
Draisma schat het aantal ontheem
den in Zimbabwe op het ogenblik op
driekwart miljoen. Draisma spreekt
over „desolaatheid", „murwheid" en
„wantrouwen" in de zogeheten be
schermde dorpen", waar de bevol
king, bij gebrek aan alternatieven,
blijft zitten waar se zit. De situering
van deze dorpen gebeurde destijds
op militair-politieke overwegingen
en niet op economische. Nabijheid
van landbouwgronden en water
voorzieningen telden nauwelijks. De
sociaal-economische structuur, al
dus Draisma, is verdwenen en veel
Zimbabweanen kunnen niet langer
in hun eigen levensonderhoud voor-
De huidige noodhulp, zo schrijft hij,
moet zo snel mogelijk overgaan in
steun voor wederopbouw en zelfont
wikkeling van Zimbabwe. De ker
ken kunnen daarbij naar zijn idee
een belangrijke rol spelen.
Het rapport is gratis te krijgen bij de
Diakonale raad der Nederlandse
Hervormde Kerk, Postbus 14100,
3508 SE Utrecht, tel. 030-332426.
De Thames is weer schoon.
BBC-documentaire over deze
grote rivier. Jaren geleden
was de Thames zo ernstig ver
vuild, dat al het leven in het
water was uitgestorven. Nu in
1980 is de rivier weer brand
schoon. De documentaire laat
zien dat er nog hoop is voor
milieuverbeteraars.
Ned. I 20.30 uur.
Brandpunt is geheel gewijd
aan het bezoek dat een delega
tie van de Europese christen
democraten de afgelopen
week heeft gebfacht aan geest
verwanten in de junta van El
Salvador. Volgens de KRO is
dit bezoek uitgelopen op een
harde confrontatie.
Ned. 2 21.15 uur
Leven op aarde. BBC-serie
over de ontwikkeling van het
leven op aarde. Deel 9: de op
komst van de zoogdieren.
Ned. 2 21.40 uur.
Muziek op het spel. Guus
Janssen is componist en te
vens uitvoerend en improvise
rend kunstenaar. Vanavond
laat hij zich horen in de twee
eerste hoedanigheden.
Hilversum 2 23.30 uur.
mene zaak maakt met de zwarten,
terwijl zij in hun eigen toekomst in
Zimbabwe weinig vertrouwen heb
ben. Volgens de jongste peilingen
overwegen op het ogenblik 50.000
blanken te emigreren. Voor de Zuid-
afrikaanse missie staan langer rijen
blanken, die in afwachting van de
omwenteling daar, in het zuidelijk
buurland voor een aantal jaren nog
een veilig heenkomen denken te vin
den. Veel zwarten konden het niet
verkroppen dat de chef van het blan
ke Rhodesische leger. Walls, nu plot-
"seling opperbevelhebber was gewor
den van de gemengde strijdkrachten
van het nieuwe Zimbabwe
De neutrale stellingname van Walls
in de rivaliteit tussen ZANLA en ZI-
PRA was een andere reden waarom
Moegabe met zijn benoeming een
goede zet zou hebben gedaan. Walls
vocht destijds in de eerste plaats te
gen zwarte „terroristen", en niet te
gen aanhangers van Nkomo (ZIPRA)
of Moegaba (ZANLA). Ook die vlieger
ging niet op. De vroeger guerrillale-
gers lieten zich niet paaien door de
voormalige bevelhebber van de blan-
LONDEN (AP. Reuter) Een recht
bank in Londen heeft arrestatiebeve
len uitgevaardigd tegen vier perso
nen die betrokken zouden zijn ge
weest bij het laten zinken van de
tanker Salem, die in januari van dit
jaar voor westelijk Afrika in de gol
ven verdween. De vier personen zijn
een Nederlander, een Griek, een Duit
ser en een Libanees.
De arrestatiebevelen werden uitge
vaardigd op grond van de beschuldi
ging dat het viertal had samenge
werkt. om de oliemaatschappij Shell
en een aantal assuradeuren op te
lichten. Een door de regering van
Senegal ingesteld onderzoek bracht
aan het licht dat de bijna 214.000 ton
metende supertanker Salem geen olie
aan boord had toen hij voor de kust
van Senegal verging. De lading was
namelijk illegaal voor 90 miljoen gul
den aan Zuid-Afrika verkocht en hei
melijk in Durban gelost. Vervolgens
werd een claim ingediend bij de
scheepsassuradeuren in Londen,
waar de tanker voor 50 miljoen gul
den was verzekerd.
Het is niet waarschijnlijk dat het
viertal aangehouden zal kunnen wor
den De gezochten verblijven in het
buitenland en zullen vermoedelijk
niet uitgeleverd kunnen worden.
Het betreft de 45-jarige Anton R..
directeur van een onderneming in
Rotterdam, de 37-jarige in Houston
wonende Libanees Frederick Sou
dan, de Griekse kapitein van de Sa
lem. Dimitrios Georgoulis en Johan
nes Jurgen Locks, een 33-jarige direc
teur uit Frankfort.
ke strijdkrachten. Het overgrote deel
van de guerrillero's verdoet zijn tijd
nog in kampen, zonder dat duidelijk
is wat hun toekomst is. Als leger
macht heeft Moegabe ze niet in zo'n
grote getale nodig (35.000 man in to
taal). terwijl ondertussen al die man
schappen wel betaald moeten wor
den. Dat legt een groot beslag op het
toch al krappe budget van Zim
babwe.
Moegabe staat nu voor de moeilijke
keus een nieuwe opperbevelhebber te
benoemen. Wie het ook wordt zijn
eigen ZANLA-commandant Rex
Nhongo, ZIPRA-voorman Dumisi
Dabengwa, of een betrekkelijke bui-
'tenstaander, de keuze zal altijd weer
standen oproepen
Tegenstellingen
De tegenstellingen tussen Moegabe
en Nkomo zijn daar niet vreemd aan.
Nkomo kan nog steeds niet verwer
ken dat hij bij de verkiezingen in
februari klop kreeg, terwijl Moegabe
als een „vader des vaderlands" werd
binnengehaald. Nkomo had zelf
Premier Moegabe met minister De Koning, die met de Nederlandse hulp internationaal gezien niet eens zo'n slecht figuur slaatZ
graag premier willen worden, in
plaats van genoegen te moeten ne
men met de weinig invloedrijke post
van minister van binnenlandse
zaken.
Naar buiten toe verklaart de vroegere
guerrillaleider Nkomo voortdurend
Moegabe trouw te zijn, en er niet over
te piekeren een greep naar de macht
te doen. De geruchten dat Nkomo
Moegabe zou willen wippen, blijven
echter aanhouden. Door zijn recente
buitenlandse reis zijn ze hardnekki
ger geworden.
De twee sterke mannen van Zimbab
we hebben elkaar nooit goed gelegen.
De gezamenlijke strijd tegen de blan
ke machthebbers was een bindende
factor, die de onderlinge meningsver
schillen versluierde. Ze komen des te
duidelijker aan de oppervlakte nu de
gezamenlijke vijand is weggevallen.
Persoonlijke animositeit en ambities
gaan samen met de stam waarop bei
de kemphanen terugvallen, en met
hun internationale bindingen.
Moegabe is een Sjona, het volk dat in
Zimbabwe het grootst in aantal is.
Aan hen heeft hij ook zijn overweldi
gende meerderheid bij de verkiezin
gen te danken. Nkomo daarentegen
krijgt steun van de één miljoen Nde-
bele (op een bevolking van zes mil
joen), die overwegend in het zuiden
en zuidoosten van het land wonen.
Moegabe probeerde tien dagen gele
den tijdens een bezoek aan het ge
bied olie op de golven te gooien Hij
sprak over de eenheid van het land.
waar iedereen gelijk is en niemand
zal worden voorgetrokken, maar zei
ook dat de regering ontrouw van geen
enkele groep over zich heen zal laten
gaan. In kleiner gezelschap had Moe
gabe het over „onderkruipers" die
proberen mensen tegen de regering
op te zetten. Een uitlating die nauwe
lijks verkeerd kan worden begrepen.
Moegabe had wat goed te maken. Een
van zijn meest invloedrijke bewinds
lieden, minister van financien Enos
Nkala nota bene zelf een Ndebele—
had verklaard dat Nkomo verpletterd
moest worden De uitlating had veel
kwaad bloed gezet, niet in de laatste
plaats bij Nkomo die sprak over „on
verantwoordelijke uitlatingen" van
„ongeneeselijk zieke personen".
Op Nkala's schouders rust de taak
het geld op tafel te brengen voor de
economische ontwikkeling van Zim
babwe. In aanleg is Zimbabwe een
van de best bedeelde landen van Afri
ka, maar om dat potentieel aan te
boren is voor een reeks van jaren
buitenlandse steun nodig. Ook daar
speelt de rivaliteit tussen Nkomo en
Moegabe een rol.
Tijdens de conferentie van Khartoem
(de hoofdstad van Soedan) in 1969
maakte de Sowjet-Unie een keus uit
de bevrijdingsbewegingen in Afrika
die op steun konden rekenen. In Zim
babwe was dat de ZAPU van Joshua
Nkomo. Een misrekening dus, gezien
de verkiezingsoverwinning van de
ZANU van Robert Moegabe. Hij be
haalde zevenenvijftig van de honderd
parlementszetels, tegen Nkomo nog
geen dertig. De laatste blijft het oog
op Moskou richten en wil er bijvoor
beeld een ambassade openen
Teleurgesteld
Moegabe daarentegen hoopt op steun
van China, maar vooral ook van de
westerse landen. Tot nu toe is hij
daarin teleurgesteld. Groot-Brittan-
nië tastte met 350 miljoen gulden
diep in de buidel, de opluchting over
de uiteindelijke regeling van de kwes-
tie-Rhodesië was daaraan niet
vreemd. Maar bijvoorbeeld de Vere
nigde Staten en West-Duitsland aar
zelen met ontwikkelingshulp aan
Zimbabwe. Nederland slaat met een
bijdrage van twintig miljoen gulden
(half schenking, half lening) bestemd
voor hervestiging (pakketten zaden,
kunstmest en bestrijdingsmiddelen)
en wederopbouw (putten, klinieken,
scholen) geen gek figuur.
In een land waar de overheidsuitga
ven (acht miljard dit jaar) het dubbe
le belopen van de inkomsten, en
waar, blijkens een recente studie van
de Verenigde Naties nog eens acht
miljard gulden nodig is om de econo
mie op poten te zetten, blijft het een
druppel op een gloeiende plaat. Een
evenwichtige ontwikkeling van Zim
babwe. politiek en economisch, is
grotendeels van westerse steun af
hankelijk. Als de Nederlandse minis
ter voor ontwikkelingssamenwer
king. Jan de Koning, verklaart dat
Zimbabwe binnen drie tot vier jaar
zonder hulp kan. zal die hulp er wel
ééerst moeten komen.
AO-boekje nr 1824: Arbeidsvoor
waarden en overheid in Nederland,
door mr W. Faas. Uitg. Stichting
IVIO. Lelystad. 20 blz - 1.90.
De ontvoering, roman van E. Antho
ny. Uitg. Luitingh, Laren. 287 blz -;
18.50.
Dit Is zwaar weer zeilen, geschreven
door E. Bruce. Uitg. Uniekboek, Bus-;
sum 136 blz - 29.50.
Heinenoord en Helnenoorders, ln ou
de ansichten met tekst van 8. C.
Spruit-Boer. Uitg. Europese biblio
theek, Zaltbommel. In een slappe
kaft. Prijs 32.90.
Betjarijkders, hoeren, generaals ea-
andere politici. W. Hulst ging 35 jaar;
na de onafhankelijkheid naar Indo
nesië. Over wat hij daar zag schreef-
hij. Delen van de tekst zijn eerder
verschenen in Haagse Post, NRC
Handelsblad en Nieuwe Revu. Uttg.
Leopold. Den Haag 262 blz 29.50.
C. Serre tekende Zwarte humor en
mannen in het wit en Sporthumor
Uitg. Panda. Hazerswoude. Prijs per;
boekje 9.90
TROUW/KWARTET 4 D
Steve Austen, samensteller van de bundel „Marge-theater in Neder
land"
HILVERSUM In verband met 6
recente staatsgreep in Bolivia hef
de Wereldomroep besloten te slopp?
met een project, waarbij Bolivian?
een opleiding kregen voor het makt
van educatieve radio-programma1!
Een aantal medewerkers van de
reldomroep verzorgde de opleiding i
Bolivia, maar in de huidige politiek
omstandigheden zijn in Bolivia iui
welijks nog de voorwaarden aanwezjj
voor het opzetten van goede educi
tieve programma's, aldus een woort
voerder van de Wereldomroep
De beslissing tot het stopzetten fc
genomen in overleg met het minisU
rie van buitenlandse zaken, dat ty
project financiert. De Wereldomrotj
gaat uitzien naar een ander land b
dezelfde regio om een dergelijk ople
dings-project op te zetten. Men denk
hierbij aan Peru
Volgens een woordvoerder van hc
ministerie van ontwikkeüngssamet
werking hebben de Boliviaan»
machthebbers het radioproject fe
gengewerkt. Het ministerie heeft It j
ten weten er scherp op toe te zulle
zien dat de overige ontwikke lingspr»
jecten ten goede komen aan de met
sen voor wie ze bestemd zijn. Gebeur 1
dit laatste niet, dan kunnen ook dea
worden stopgezet. Deze projects
hebben betrekking op onderwijs, g?
zondheidszorg en plattelandsontwtt
keling.
EINDHOVEN (ANP) De twin tl,
jarige J G. uit Eindhoven, die ervar
verdacht wordt in de nacht van vrij
dag op zaterdag ziljn 25-Jarig -
plaatsgenoot Tony Raymond te hek
ben doodgeschoten, heeft zich ge
meld bij de Eindhovense politie. D
ze niet ook in het kort gekrakteri- Margetheater in Nederland. Samen-
seerd konden worden, maar men mag stelling Steve Austen. Uit vmrAtwM» Zi
aannemen dat dat onbegonnen werk Het Spectrum bv Utrecht/Antwer- i£ft E?
is. Zelfs voor de algemeen bekende P*n- Softcover, 21x29 cm. 160 blz. pei? Jüïf
groepen 35. revolver. Het Is nog met terecht