Theaterhuwelijk tussen
circus en rock-and-roll
Documentaire geeft schrijnend
beeld van inrichtingingen in VS
Moderne cultuur maakt eind
aan de (echte) volkskunst
Pier Ocean
Australisch beestenspul trekt door Europa
krOller-mOller
otterlo
Londense 'Proms'
gaan toch door
Tentoonstelling in Deurne
Leo Kool van
VPRO naar NOS
En dan nog
VARA-veteraan
Wim Bosboom
naar de TROS
ZATERDAG 2 AUGUSTUS 1980
- KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
4
door Dirkje Houtman
ROTTERDAM Een vaalro-
de kangoeroe met aangezette
snorharen verwelkomt de ar
geloze bezoeker met optimis
tische buitelingen; een „le
vende robot" wenst een dia
loog aan te gaan en acrobaten
van diverse pluimage probe
ren gretig een vochtige verte
ring kwijt te raken. Het is de
eerste kennismaking met het
Australische Circus OZ dat de
komende maanden een toer-
nee door Europa maakt en
daarmee op 6 augustus in de
Rotterdamse stadsschouw
burg begint.
Het is geen traditioneel circus, opge
bouwd uit geperfectioneerde acts die
door het welbekende getetter van het
orkest worden onderbroken. Circus
OZ is ontstaan vanuit het experimen
tele theater en probeert met een com
binatie van rock-and-roll en circus
een zo breed mogelijk publiek te be
reiken.
De voornamelijk Jonge medewerkers
van OZ hebben allemaal een theater
opleiding. Enkele van hen gingen in
de leer bij een traditioneel circus na-
- dat ze teleurgesteld de theaterschool
hadden verlaten. Ze beheersen nu het
slappe koord, goochelen met kegels,
ringen en lichamen op de grond en
sommigen zijn uitgegroeid tot ware
clowns.
Australië telt zo'n twaalf circussen en
OZ valt daarbij uit de toon omdat er
voor de medewerkers geen scheiding
tussen muziek en spel bestaat. De
acteurs bespelen allemaal een instru
ment en degene die niet in een act of
scene optreedt zit in de band die op
die manier steeds wisselt. Muziek en
•acts zijn met elkaar verweven en
daarbij niet gespeend van typisch
Australische humor, die in de vorm
van „one-liners" de actualiteit of ty
pisch Australische hebbelijk- of on
hebbelijkheden op de hak neemt. Ge
probeerd wordt om een aantal grap
pen naar de Nederlandse situatie te
vertalen, maar het is ook weer niet de
bedoeling dat het typisch Australi
sche gezicht wordt verdoezeld. Want
daar is het bij het Australisch experi
mentele theater aan het begin van de
jaren zeventig allemaal om be
gonnen.
Dat zegt Robin Lauri, een van de
oprichters van OZ en voor deze gele-
Senheid gekleed als de clown Joanie
pagonie, die in de voorstelling sa
men met Alfonso Spagonie, de Itali
aanse circusclown parodieert. Aan
het einde van de jaren zestig was zij
lid van het experimentele theaterge
zelschap The Performing Group dat
zich opwierp als pionier van de speci
fiek Australische cultuur. Ontstaan
als reactie op de Engelse traditie die
als gevolg van de koloniale horigheid
het Australische theater nog steeds
domineerde, begon de Performing
Circus OZ uit Australië.
Group autochtone stukken te spelen
waarmee accent, idioom en humor uit
eigen land hun intrede konden doen.
Groter publiek
De Australian Performing Group be
staat nog steeds, in Melbourne, maar
samen met een aantal andere leden
verliet Robin Lauri al in 1976 de
groep met de bedoeling theater voor
een groter publiek toegankelijk te
maken. Ze zegt hierover: „Bij ons
gaat drie procent van de bevolking
naar het theater. Het is een midden
klasse-aangelegenheid en we wilden
er meer mensen naartoe halen. Zo
kwamen we op de combinatie circus
en rock-and-roll omdat dat volgens
ons de meeste aantrekkingskracht
zou hebben. Het is heel fysiek en
makkelijk te begrijpen ook voor de
vele immigranten uit Italië, Turkije
en Griekenland in ons land, voor wie
we de liedjes in eigen taal zingen."
Soap-Circus
Ze begonnen toen onder de naam
8oap-Circus, een collectief waarin ie
dereen eenzelfde verantwoordelijk
heid had en dat nog steeds blijkt te
werken. De groep begeleidde zichzelf
muzikaal en in de voorstelling wer
den de typische circustechnieken
met cabaret, vaudeville en muziek
verweven tot een nieuwe circusvorm
voor het hele gezin.
In diezelfde tijd werkte er in de stad
Adelaide een soortgelijk circusgezel
schap onder de naam New Circus, dat
was opgericht door teleurgestelde
theaterschoolstudenten die zich met
name in luchtacrobatiek bekwaamd
hadden. In 1978 werden de twee cir
cussen samengevoegd, zodat de cir
cusliefhebber op alle fronten aan zijn
trekken kon komen nu naast de
grondacrobatiek ook de luchtacroba
tiek werd beoefend met als grote at
tractie een omgekeerde aan het pla
fond zittende drummer.
Grote tent
In Australië speelt Circus OZ in een
grote tent (die misschien ook op het
Doelenplein komt te staan), in thea
ters, fabrieken en theater-restau
rants, die we hier niet kennen. In
Melbourne zijn er vier, waar vaak
door G. Kruis
DEURNE Volkskunst Is voor de meeste Nederlanders iets dat heeft te maken met verre
reizen; dingen, die je tijdens vakanties vindt in romantische oude winkeltjes of die je ontdekt
op rommelige rumoerige marktpleintjes in warme landen. Of het is muziek en dans, maar dan
wèl uit Spanje of Joegoslavië, uit Griekenland of Roemenië.
Konstructie
in de kunst
van de jaren '70
13 juli-8 sept.
LONDEN (AP) De Proms, de be
roemde Londense promenadeèoncer-
ten. zijn voor een deel gered nu de 550
bij de vakbond van musici aangeslo
ten medewerkers van de BBC een
akkoord hebben bereikt met hun
werkgever. De musici gingen voor het
eerst sinds 25 jaar in staking omdat
de BBC drastisch wilde korten op het
aantal orkesten en dus ook orkestle
den. Die staking leidde er onder meer
toe dat enkele weken geleden niet
kon worden begonnen met de proms.
De BBC is nu teruggekomen op haar
besluit en zal het overgrote deel van
de orkesten handhaven. De rest van
de musici krijgt free lance-contrac-
ten. Dit was voor de stakende BBC-
medewerkers voldoende garantie om
hun werk te hervatten.
Herinnering aan een volksdansfesti-
val, waar na een vederlicht, elegant
optreden van een gezelschap uit Bre-
tagne, Twentse boerendansers zich
presenteerden. In degelijk zwart met
witgeschuurde klompen bonkten ze
letterlijk en figuurlijk houterig over
het plankier. „Typisch Nederlands,"
zei toen iemand, en het klonk wat
neerbuigend en afkeurend. Maar hij
sloeg, zonder dat te bedoelen, de spij
ker op z'n kop. Typisch Nederlands:
in de volkskunst weerspiegelt zich de
aard van een volk.
Maar als je dan weer eens intensief
met volkskunst geconfronteerd
wordt, merk Je, dat het zó eenvoudig
nu ook weer niet ligt In Deurne, in
het Gemeentemuseum „De Wieger"
is, voor het eerst, de complete verza
meling kleinbeeldhouwkunst te zien,
die bijeengebracht werd door Hen
drik Wlegersma (1891-1969), langer
dan vijftig jaar arts in Deurne, schil
der, beeldhouwer, graveur en vooral
collectionneur. In de jaren vijftig
werd een deel van zijn omvangrijke
collectie volkskunst verkocht aan het
Openluchtmuseum in Arnhem en dat
deel is nu, tot 1 september weer even
„thuis".
Nauwelijks te omschrijven, honder
den en honderden, meestal heel klei
ne voorwerpen, zeker niet alleen af
komstig uit Brabant, maar uit alle
delen van het land. Snuif- en tabaks
dozen, pijpen, pijpekoppen, pijpfou-
dralen, wandelstokken, mes- en vork
heften, religieuze voorstellingen en
allerlei curiosa.
Volkskunst. Je kunt al die uitingen
heel kritisch benaderen, je kunt je
afvragen, waar nu eigenlijk precies de
grens ligt tussen volks-kunst en oude
ambachts-kunst (dus vèkwerk), je
kunt je bezighouden met de streekge
bondenheid en (dus) de verschillen
tussen de gebruikte motieven en tus
sen de aard en de interpretatie van de
voorstellingen.
Niet zo origineel
Je kunt soms heel interessante zaken
ontdekken. Bij voorbeeld dat volks
kunst in feite helemaal niet zo „origi
neel" is als vaak wordt aangenomen,
maar juist nadrukkelijk is gebonden
aan sterk overheersende tradities en
vooral ook aan de voorbeelden van de
voorgangers. De voorstellingen op ve
lerlei voorwerpen zijn meermalen te
rug te voeren op oude prenten die op
hun beurt weer „repodukties" van
schilderijen waren.
Volkskunst en traditie, het is dus te
begrijpen dat onze voorvaderen voor
wie de bijbel zo'n belangrijke plaats
innam, zich vaak richtten op voor
stellingen die daaraan ontleend wa
ren. Maar die „volkskunstenaars" wa
ren, dat kun je rustig aannemen, geen
kind aan huls bij de collectionneurs
van die dagen. Hun voorbeelden von
den ze in de bijbelse „prentenboe
ken", waarvan de meeste uit de 17e
eeuw stammen. Maar je vindat ook
oeroude en of heidense symbolen als
pentagrammen, zonnesymbolen, le
vensbomen, zwanen, pelikanen.
Deze tentoonstelling, die maar weinig
plaats inneemt, maar waar heel veel
te zien is, wordt begeleid door een
herdruk van de catalogus die dokter
Wiegersma nog zelf samenstelde, 'n
Kostelijk, uitstekend verzorgd boek
je (te koop voor de symbolische prijs
van één gulden) met veel interessante
gegevens over de volkskunst, die
Hendrik Wiegersma toen als afgelo
pen beschouwde. Want, zo besluit hij
zijn inleiding: „De wereldbeschaving
nivelleert en ook deze volksche
macht verdwijnt. Het werk van hart
en handen wordt niet meer verlangd,
niet geduld door haar tegenspelers,
ratio en machine. De moderne cul
tuur heeft een einde gemaakt aan
deze sc.hoone kunst."
Waarvan prachtige voorbeelden in
het Gemeentemuseum „De Wieger",
Liesselseweg 29 te Deurne (N.B.):
dinsdag t/m vrijdag van 10-12 uur en
van 14-17 uur, zaterdag en zondag
van 14-17 uur.
luchtige melo-drama's worden opge
voerd. De laatste jaren zijn ook alter
natieve gezelschappen graag geziene
gasten en Circus OZ stond vorig jaar
ruim zeven maanden in „The Last
Laugh", een ongekende situatie om
dat de meeste circussen en theaterge
zelschappen in Australië erg veel
moeten reizen.
Robin Lauri: „We treden graag op in
theater-restaurants. Het is minder
formeel en de wisselwerking tussen
publiek en spelers is groter. De men
sen zijn er al dan niet door drank
nauwelijks geremd en de primaire
reacties doen vaak een hardhandige
aanslag op het improvisatietalent.
Als het iemand niet zint begint hij te
roepen en daar moet je dan alert met
grappen op reageren. Soms werkt dat
goed. Dan ontstaan er nieuwe num
mers die we handhaven, maar het
gaat ook wel eens de mist in." Impro
viseren ls niet -afhankelijk van de
plaats waar de groep optreedt. Dat
gebeurt bij elke voorstelling.
Circus OZ treedt In Nederland op ln
de Rotterdamse Schouwburg van 6 tl
m 16 en 18 t/m 20 augustus; In Carré
te Amsterdam op 18 augustus; In
Cultureel Centrum de Oosterpoort
in Groningen van 24 t/m 28 augustus;
in Eindhoven van 9 t/m 13 sep
tember.
ADVERTENTIE
tingen uitgezet. Dat laatste
gebeurt onder het motto:
langdurige verpleging maakt
de patiënten alleen maar zie
ker. Een van Amerlka's drie
grootste tv-maatschappljen
CBS heelt over deze materie
een documentaire gemaakt
Een produkt dat er mag zijn. „Any
place but here" werd in de States vier
maal bekroond, onder meer door de
Vereniging voor de Geestelijke Ge
zondheidszorg. De KRO heeft de do
cumentaire aangekocht en zendt de
ze onder de titel „Als het maar niet
hier is" morgenavond uit op Ned. I
van 22.15-23.00 uur. Regisseur Tom
Spain en verslaggever Bill Moyers
volgden geruime tijd een groep bewo
ners van het Creedmore Centrum in
Californië, waar enkele jaren geleden
nog 8000 patiënten leefden, maar nu
nog slechts 1800.
Beelden waar je van achter overslaat.
De patiënten zijn erbarmelijk ver
zorgd, de leefruimten zien er smoeze
lig uit, de herrie is er ongelooflijk.
Eddy, een Jongeman van achter in de
twintig fungeert als gids door de on
metelijke ruimten van het „zieken
huis". Vanaf zijn zevende levensjaar
door Jan van Galen
HILVERSUM De staats-
psychiatrische inrichtingen in
de Verenigde Staten zijn over
bevolkt. Er heersen wantoe
standen, er wordt nagenoeg
geen behandeling gegeven en
patiënten die nog lang niet
toe zijn aan een terugkeer in
de „gewone" maatschappij
worden met bosjes de inrich-
WÊ^ÊÊÊ^ÊÊUtBÊÊKÊÊBÊBÊlBSSÊÊÊÊÊÊ
Speciaal vandaag
Theater Thuis. Serie buiten
landse tv-spelen. Vanavond
Langrishe go down (het afglij
den van de gezusters Langris
he), een tv-spel naar de roman
van Aidan Higgins, voor tv-
bewerkt door Harold Pinter.
Het verhaal gaat over drie ras
ters van rond de veertig en de
laatste telgen van een eens
welvarend geslacht. De komst
van een jonge man op hun
landgoed verandert bun leven
zeer drastisch.
Ned. 2 20.52 uur
Achter het Nieuws besteedt
aandacht aan de BUly-gate af
faire, de werkgelegenheid en
de veiligheidsaspecten van de
burgerluchtvaart. Verder een
reportage over nieuwe ont
wikkelingen in China inzake,
de chirurgie. Men schijnt daar
vergevorderd te zijn met het
weer aanhechten van lede
maten.
Ned. 2 22.40 uur
Op Stap wijst jongeren op
de gevaren van reclame en
helpt bij het gebruik maken
van consumentenvoorlichting.
Hilversum 3 14.03 uur
Speciaal morgen
De Verborgen Vesting. Ja
panse film geregisseerd door
Akira Kurosawa. Het verhaal
speelt zich af tijdens de bur
geroorlogen in Japan in de zes
tiende eeuw. Twee boeren die
doorlopend ruzie hebben, blij
ken op elkaar aangewezen
wanneer zij gevangen geno
men worden en als slaven wor
den weggevoerd. Ze weten te
ontsnappen en vinden achter
een waterval staven goud.
Ned. 1 20.00 uur
Stalin. Documentaire uit de
serie Potraits of Power, over
de-rol van de grote wereldlei
ders van deze eeuw. Drie jour
nalisten van de New York Ti
mes die de politieke ontwikke
lingen rondom de Tweede We
reldoorlog van dichtbij heb
ben meegemaakt zijn verant
woordelijk voor de serie. Van
avond aandacht voor Joseph
Stalin, de man die jaren lang
iedereen in Rusland naar zijn
hand zette.
Ned. 2 21.25 uur'
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM Leo Kool (47) Is per 1
November benoemd tot chef van de
afdeling actuele programma's van de
tv-dienst van de NOS. Kool is mo
menteel lid van de programmaleiding
van de VPRO. Hij werkt al vijftien
jaar voor deze omroep. Kool is zijn
carrière begonnen als verslaggever
bij het Vrije Volk, later bij Achter het
Nieuws van de VARA.
Muziekliefhebbers hoeven deze zo
mer niet in de kou te staan nu het
Concertgebouworkest, het Amster
dams Philharmonlsch Orkest en het
Nederlands Kamerorkest samen heb
ben besloten tien concerten te geven.
Zeven van de tien concerten worden
in de Grote Zaal van het concertge
bouw gegeven op 12, 16, 19, 23 en 30
augustus en drie in de Oude Kerk op
21 en 28 augustus en op 4 september.
Anton Kers. es en Yoav Talml dirige
ren de vier concerten van het Amster
dams Philharmonlsch, de twee uit
voeringen van het Concertgebouwor
kest staan onder leiding van Bernard
Haitink en Klrill Kondrasjin en Anto-
ni Ros-Marbó en Kees Bakels staan
voor het Nederlands Kamerorkest.
volg is dat velen uiteindelijk opge
bracht worden door de politie en op
nieuw in een inrichting belanden. Dat
verblijf duurt dan maar kort. Na eni
ge tijd worden ze weer op straat ge
zet. De CBS-tv-ploeg filmde ook in dit
„tussenstation". Eén patiënt roept
bij zijn vertrek: Overal beter dan
hier", niet wetend wat hem verder
verblijft hij in psychiatrische inrich
tingen. Eddy analyseert zijn situatie
helder, hij observeert zijn medebewo
ners scherp, en heeft gevoel voor hu
mor. Zo nu en dan ontkomt de kijker
er niet aan in lachen uit te barsten
het effect van de film One flew over
the Cuckoo's nest maar de situatie
is en blijft uiterst triest Eddy heeft al
heel wat mensen zien komen en gaan.
Mensen die door him afwijkende ge
drag, niet worden geaccepteerd door
de samenleving worden na verloop
van tijd dóódsimpel uit de inrichting
weggestuurd.
Net als vele andere patiënten prefe
reert de hoofdpersoon de chaos in de
inrichting boven de buitenwereld,
omdat hij zich daar niet denkt te
kunnen handhaven.
Een Amerikaanse presidentiële com
missie die zich met het probleem van
de overbevolkte staats-psychiatri-
sche inrichtingen moest verdiepen
concludeerde enige Jaren geleden dat
langdurige verpleging de patiënten
alleen nog maar zieker maakt. Vol
gens regisseur en producer Ad Zonne
veld, die de hand wist te leggen op de
CBS-documentaire is die slotsom
schijnheilig, want zo zegt Zonneveld,
„de hopeloze situatie waarin duizen
den chronische geesteszieken in de
Verenigde Staten zijn komen te ver
keren is voornamelijk het gevolg van
de slechte behandeling in de immen
se staatsinrichtingen. Of beter ge
zegd van het totaal ontbreken van
behandeling, want de inrichtingen
zijn niet veel meer dan opbergtehui-
zen met als functie de samenleving
van lastige medemensen te verlos
sen." Zonneveld's logische gevolg
trekking is dat de conclusie van de
commissie als dekmantel moest die
nen om aan het peperduur geworden
permanent verblijf van chronische
patiënten een einde te maken. Sinds
de bevindingen bekend zijn gemaakt'
is men dan ook begonnen met de
grote schoonmaak. In hoog tempo
werden duizenden „fruitcakes" de
deur uitgewerkt.
Een agent brengt een patiënte die boos is weggelopen weer terug naar het „opvangmotel"
moeten ze heen en hoe komen ze aan
een baan? Voor sommigen wordt een
plaatsje gezocht in een soort opvang
motel, waar de bewoners mogen gaan
en staan waar ze willen.
Die motels zijn allesbehalve goede
opvangcentra. De gasten moeten het
zelf maar uitzoeken en daar zijn zij nu
Juist vaak niet toe ln staat. Het ge-
nog allemaal te wachten staat. En
dan te bedenken dat er in de Verenig
de Staten particuliere inrichtingen
bestaan die qua structuur en behan
delingsmethoden hun tijd ver vooruit
zijn. Daar is echter wel poen voor
nodig en in een land met begrensde
mogelijkheden kan niet iedereen er
over beschikken.
Martelgang
Voor deze mensen is dit het begin van
een nieuwe martelgang, want waar
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM Wlm Bosboom
treedt per 1 oktober in dienst bij de
TROS. De 51-jarige Bosboom die
sinds 1960 in vaste dienst werkt bij de
VARA wordt regisseur/producer bij
de afdeling infomatieve programma's
van de TROS. Hij zal zich voorname
lijk bezig gaan houden met „Kieskeu
rig", de radio- en tv-consumentenru-
briek van de TROS. Daarnaast zal
Bosboom zijdelings betrokken zijn
bij de actualiteitenrubriek TROS-
Aktua.
Het vertrek van Bosboom is bij de
VARA gisteren als een bom ingesla
gen. Een woordvoerder van de om
roep zei, dat de VARA het ten zeerste
betreurt dat Bosboom opstapt. „Hij
is jarenlang een van de gezichtsbepa
lende mensen geweest". Bosboom
zelf weigert commentaar te geven.
Het waarom van zijn besluit blijft
onduidelijk.
De TROS zegt erg blij te zijn met de
komst van de VARA-veteraan. Bos
boom heeft in zijn twintigjarige car
rière bij de socialistische omroep taL
van functies bekleed. Hij was onder
meer een van de initiatiefnemers van
Achter het Nieuws en is al jarenlang
eindredacteur en presentator van Ko
ning Klant. Verder is hij vaste mede
werker van het radioprogramma In
de Rooie Haan.