Loflied op de oude zeilvaart
Radio over bejaarden
die niet verder willen
Popmuziek beheerst!
Groninger festival
Plaatwerk en expositie als voorproefje van Sail '80
Gevoelige materie bespreekbaar maken
Ook beeldende kunst, literatuur en theater
Kunstraad bepleit
Staatsprijs
voor vertalers
Nieuwe boeken
ZATERDAG 26 JULI 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
door Cees Straus
AMSTERDAM Het heeft ongetwijfeld met onze hang naar nostalgie te maken als zich
straks weer duizenden op de hoofdstedelijke handelskades zullen verdringen om een indruk te
kunnen krijgen van de grote windjammerparade die onder de naam Sail '80 op en rond het IJ
zal worden gehouden. Een beetje misplaatst is die nostalgie wel, want de trotse vlermastbar-
ken, schoenerjachten, brigantijnen, torenyawls, kotters en klippers die we hopelijk te zien
krijgen, zijn in de meeste gevallen niet ouder dan zo'n driekwart eeuw en sommige van hen
zijn zelfs van veel recentere datum.
Wie echt oude schepen wil zien, kan
elders terecht. Er zijn op diverse
plaatsen in Amsterdam tentoonstel
linkjes, al dan niet opgezet vanuit een
particulier initiatief, maar de meest
„officiële" is die in het Paleis op de
Dam. Daarmee is een keuze gemaakt
voor een gebouw dat tot stand is
gekomen in een periode die in hoge
mate bepaald werd door de welvaart
die juist aan de zeilvaart was te dan
ken, maar dat feit zal bij de organisa
tie geen al te doorslaggevende rol
hebben gespeeld. Het Koninklijk Pa
leis wordt immers elke zomer openge
steld en Sail '80 is een mooie aanlei
ding om de bezoekers van het gebouw
met een kleine expositie een extra
lokkertje te bieden.
In het Paleis wordt in prenten en
schilderijen de relatie van de hoofd
stad met de zeilvaart getoond: een
huwelijk dat stormachtige tijden
heeft gekend, maar dat momenteel in
zijn nadagen lijkt te zijn gearriveerd.
Hoewel de rol van de haven uit econo
misch oogpunt nog altijd niet van een
ondergeschikt belang kan worden ge
noemd, spelen problemen rond het
waterverkeer in de gemeenteraadspo-
litiek nauwelijks een rol. In dat ver
band hoef je alleen maar te denken
aan de discussie rond de voorgeno
men industrialisatie van het westelij
ke havengebied die volkomen ver- Qail 'PO
stomd lijkt te zijn. U
zich volledig op dit onderwerp kun
nen concentreren en zo hier en daar
zie je bij musea al een lichte voorkeur
om hun collecties met nautica te
gaan uitbreiden.
Belangstelling voor de oude scheep
vaart is er in brede kringen. Bij de
leek, maar ook bij kunsthistorici die
zijn gaan inzien dat onze kunstge
schiedenis niet ophoudt bij Rem
brandt, Vermeer, Frans Hals en Van
Gogh, schilders die toevalligerwijs al
le vier weinig of niets met het water
van doen hebben gehad. Het is een
meester als Willem van de Velde de
Oude geweest, aan wie Museum Boy
mans-van Beuningen nog niet lang
geleden een uiterst fraaie oeuvre-ca-
talogus wijdde, zodat nu iedereen als
het ware in stripvorm een beeld kan
krijgen van de zeeslagen die de Zeven
Provinciën met de Engelsen uitvoch
ten. In Amsterdam doen kunsthande
laren zulke goede zaken met prenten
waarop schepen voorkomen dat ze
Nu, met Sail '80 in het vooruitzicht,
heeft de in Maarssen gevestigde uit
gever Gary Schwartz een juweel van
een plaatwerk uitgebracht onder de
titel „Zeilschepen Prenten van de Ne
derlandse meesters van de zestiende
tot de negentiende eeuw". Voor wie
en van oude schepen en van prent
kunst houdt, is dit een boek om van
te likkebaarden. Omvang en inhoud,
zowel qua beeld als tekst, zijn van een
indrukwekkend gehalte en je mag
eigenlijk best blij zijn dat een uitge
ver met een dergelijke uitgave op een
markt wil komen die in feite afge
stemd is op een verhoudingsgewijs
beperkt taal- en verschijningsgebied
„Zeilschepen" is van de hand van
Irene de Groot, kunsthistorica bij het
Rijksprentenkabinet, en Robert
door Riet Diemer
HILVERSUM Hoewel het niet-meer-verder-willen-leven niet aan een bepaalde leeftijd is
gebonden, is uit statistieken gebleken dat er pieken van zelfdoding zijn te vinden onder twee
groepen: jongeren tot zo'n dertig jaar en mensen boven de zestig. Aan die laatste categorie
besteedt de NOS-radio onder de titel „Niets meer om voor te leven" twee zeer onthullende
uitzendingen.
Afgelopen zondagavond kwamen vijf
ouderen aan het woord die heel con
creet onder woorden brachten dat zij
bewust afscheid van het leven wilden
nemen. Hun bekentenissen, die op de
luisteraars soms tragisch en emotio
neel en soms zakelijk en cru konden
overkomen, hebben veel respons op
geleverd Er kwamen meer dan 125
reacties binnen.
Zondagavond komen in de tweede
uitzending vragen aan bod als „Hoe
kun je mensen helpen die echt alleen
maar dood willen?", „Hoe staat het
met de rol van oudere mensen in onze
samenleving?", „Hoe staat men te
genover de wens van de mensen die
dood willen?" en „Is men verdraag
zaam genoeg om hun beslissing re
respecteren?". Tijdens deze directe
uitzending zijn in de studio mevrouw
K. Sybrandy van het Informatiecen
trum Vrijwillige Euthanasie (IVE) en
de heer C. Egas, oud-voorzitter van de
Federatie Bejaardenbeleid. De uit
zending is tussen 21.10 en 22.05 uur op
Hilversum 2.
Druk eraf
In 1978 waren er niet minder dan 479
mensen van zestig jaar en ouder, die
zei fhun leven beëindigden. Michiel
Matser, die aanvankelijk een pro
gramma wilde maken over verpleeg
tehuizen, stuitte op genoemde pro
blematiek. Het gaat hem erom deze
zeer gevoelige zaak bespreekbaar te
maken. Het is voor hem een ethische
keus geweest erover te praten. „Pro
beren een stukje mee te gaan en
praten, zodat de druk van de ketel
afgaat. Je redt het niet alleen met
bemoedigen als: kop op, er is nog
zoveel in het leven
Geven deze mensen de wens te ken
nen hun leven te willen beëindigen
Speciaal vandaag
Michiel Matser
dan weet de omgeving daar vaak
geen raad op. Soms zijn het ook al
leen maar signalen om wat meer aan
dacht te willen hebben. In onze jach
tige welvaartsmaatschappij vormen
bejaarden soms een vergeten groep.
Michiel Matser hoopt dat de uitzen
dingen als positieve bijwerking heb
ben dat mensen die onder de indruk
van de uitzendingen zijn gekomen
zich eens afvragen of ze zulke mensen
niet vergeten en of ze niet iets extra's
kunnen doen.
Dat dat niet altijd gemakkelijk zal
zijn blijkt wel uit de opgenomen ge
sprekken. Sommige mensen sluiten
Speciaal morgen
Olympische Speleq sa
menvattend verslag met o.a.
roeien, zwemmen, wielrennen
en atletiek.
Ned. 1/18.00
De musical-speelfilm Oli
ver naar het boek van Charles
Dickens dateert uit 1968. Deze
produktie onder regie van Ca
rol Reed kreeg indertijd zes
Oscars.
Ned. 1/19.06
In VARA's Film Thuis de
speelfilm Rembrandt uit 1936
onder regie van Sir Alexander
Korda met Charles Laughton
in de hoofdrol.
Ned. 2/20.52
In de lv-actualiteitenru-
briek Achter het Nieuws van
de VARA een reportage over
het vrouwencongres in Kopen
hagen met o.a. een gesprek met
Domitila Barrios uit Bolivia,
die zich inzet voor het lot van
de mijnwerkers in haar land;
verder de toenemende greep
van de Japanse industrie op
het westen en de gevolgen
voor de werkgelegenheid
daar; ook aandacht voor een
nieuw ontdekte gifstortplaats
vlak over de Nederlandse
grens in België. Van belang
voor de drinkwatervoorzie
ning in het zuiden van ons
land.
Ned. 2/22.15
Olympische Spelen sa
menvattend verslag met o.a.
roeien, atletiek en zwemmen.
Ned. 2/18.00
In de serie documentaires
over de rol van de grote we
reldleiders in de geschiedenis
van deze eeuw is de vroegere
Franse president De Gaulle
aan de beurt.
Ned. 2/20.30
Met Instant Pictures legde
de Tsjechische fotograaf Vic
tor Verri een willekeurig ge
kozen nieuwbouwstad in Ne
derland en de bewoners met
zijn camera vast. Aan dit pro
gramma dat de VPRO van Sig
ma Films kocht werken mee
Kees Wientjcs, Shireen Stroo
ker en Antoinette Polak.
Ned. 2/21.15
Recreatiedienst van IKON
vanuit het Toppershoedje in
Ouddorp waarin ds. P. H. Bor-
gers voorgaat.
Hilv. 2/10.00
IKON-radio brengt het
vierde en vijfde deel van de
serie „Daar werd iets groots
verricht" over de manier
waarop Nederland indertijd
afscheid nam van de kolonie
Nederlandsch-Indië.
Hilv. 2/10.50
zich, met hun gekoesterde gevoel van
zelfmedelijden, zo af dat er geen goed
garen met ze te spinnen valt. Contact
is nauwelijks mogelijk.
Rouwverwerking
Een belangrijke oorzaak voor de be
labberde situatie van sommige be
jaarden noemt Michiel Matser een
onvoldoende rouwverwerking na het
verlies van echtgenoot, vriend of
vriendin. Concrete hulp bij rouwver
werking verzandt vaak in: je moet
toch blij zijn, dat hij of zij zo oud is
geworden
De personen met wie hij heeft gespro
ken zondagavond worden fragmen
ten herhaald hebben signalen afge
geven, soms in de vorm van mislukte
pogingen Je kunt kritiek hebben op
het tijdstip waarop zo'n geladen pro
gramma wordt uitgezonden de zon
dagavond, op een dag die juist voor
veel eenzame en bejaarde mensen als
de zwaarste van de hele week wordt
beschouwd. Je kunt eveneens be
zorgd zijn voor het stimulerende risi
co dat een realistische benadering
van zo'n precaire zaak met zich mee
brengt. Er zullen zwaarmoedige luis
teraars zijn die zo'n programma nau
welijks kunnen verwerken. Niet
iedereen belt de NOS op om zijn hart
te luchten en zijn angsten bespreek
baar te maken. „Mijn man is een half
jaar geleden overleden en ik probeer
een weg te vinden, maar zo'n uitzen
ding werkt negatief", reageerde een
dame voor hen
Na afloop van de uitzending zondag
avond kwamen zeker twintig reacties
binnen van bejaarden die concreet
plannen hebben om afscheid van het
leven te nemen. Zoals een mevrouw
zei. „Ik woon nog zelfstandig, maar ik
kom al elf jaar niet meer buiten. Ik
zou zo graag de geur van het gras
weer eens willen ruiken. De mensen
in mijn buurt trekken zich weinig van
me aan. Je gaat zo langzamerhand
denken: Opgeruimd staat netjes."
Maar er kwamen ook spontane reac
ties van mensen die graag eens wil
den helpen. Een paar mensen die
reageerden wisten met zekerheid dat
bij zelfdoding hel en verdoemenis
zouden wachten. Tevens bleek dat
mensen die christelijk zijn opgevoed
en die een niet weg te dwingen doods
verlangen krijgen het daar bijzonder
moeilijk hebben.
Michiel Matser vindt het een manco
dat geen artsen hebben gereageerd
op de uitzending.
Hoe je ook over de uitzendingen mag
denken, het moet worden nagegeven
dat een oog- en oor-opener is ge
maakt voor deze specifieke materie.
Onder bejaarden leeft vaak de angst
voor de toekomst in een bejaarden- of
verpleegtehuis, angst voor lichamelij
ke aftakeling, maar vooral voor een
zaamheid en het niemand meer heb
ben om voor te leven.
Persoonlijk heb ik bij het aanhoren
van de uitspraken van de geïnter
viewden veel moeite gehad met de
nuchtere en zakelijke manier waarop
werd gesproken over het een eind aan
je leven maken. Vragensteller Michiel
Matser droeg er ook wel het zijne toe
bij door te vragen: hoe bent u van
plan dat te doen? Als iemand brood
nuchter meedeelt eerst de giro's uit te
zullen schrijven en de boeken onder
de kinderen te verdelen, vraag je je
wel eens af in hoeverre die kinderen
eigenlijk voor zo'n vader leven. Het
komst er in het programma niet uit.
Gemakzucht
Wat Irene de Groot met trippelpasjes
doet, dat hebben de samenstellers
van de Tentoonstelling in het Paleis
met reuzeschreden gedaan. In de
sfeer van „grote stappen, gauw thuis"
straalt er wel wat gemakzucht van
deze expositie af, die heel magertjes
in elkaar is gezet. Wat er hangt, is een
keuze uit de Historisch-topografische
Atlas van de gemeentelijke archief
dienst, hetgeen de mogelijkheden na
tuurlijk beperkt heeft gehouden,
maar ik kan me voorstellen dat er
best wel particuliere collectionneurs
zijn die hun bezit in deze omgeving
graag hadden zien hangen. Wat je er
nu kunt zien, is fraai werk van Rei-
nier Nooms, van Ludolf Backhuyzen,
Hendrik Kobell of P. J. Schotel, maar
uit niets blijkt enige samenhang. Ga
er echter wel kijken, want het Paleis
op de Dam is niet zo vaak open en een
bezoekje is op zich al de moeite
waard.
Zeilschepen, Prenten van de Neder
landse meesters van de zestiende tot
de negentiende eeuw, 287 pagina's,
uitgegeven door Gary Schwartz te
Maarssen, prijs ingebonden ƒ79,50,
ingenaaid 59,50.
De expositie „Zeilen van Dam tot
IJ" duurt tot en met 31 augustus en is
elke dag van 12.30-16 uur toeganke
lijk, ook in de weekeindes.
Vorstman van het Scheepvaart Mu
seum in Amsterdam. Ze hebben van
het boek één lange ode gemaakt aan
de vele (soms grote, maar ook kleine)
meesters die zich hebben beziggehou
den met het tekenen en etsen van
schepen.
Portrettisten
Echte portrettisten zitten er bij: kun
stenaars die het schip in zijn ziel
kunnen doorvorsen zodat hun werk
meer wordt dan een optelsom van
hout en zeil. En zo is het ook eeuwen
lang geweest: voor de zeeman heeft
het schip een ziel die hem bijna als
een mens doen handelen. Geen schip
is gelijk aan een ander en als Gerrit
Groenewegen aan het eind van de 18e
eeuw een staalkaart van alle in zijn
tijd voorkomende typen zeilschepen
maakt, dan zijn dat toch heel „per
soonlijke" portretten, ook al zijn de
getoonde voorbeelden anoniem. „Een
Snik", „een Heijnst", „een Poon met
een Paveljoen" noemt hij ze, maar
voor hoeveel tijdgenoten zullen het
geen schepen zijn geweest waaraan
ze hun eigen ervaringen konden kop
pelen?
De Groot verwijt Groenewegen. die
ging tekenen nadat hij als scheeps
timmerman invalide was geworden,
gebrek aan levendigheid dat niet ge
heel terecht is. Kijk maar eens naar
zijn scheepjes en je ziet altijd manne-
kes die nijver bezig zijn, met het
optrekken van een zwaard, het bin
nenhalen van een net, ze roeien of
wrikken, lurken aan hun pijp of kij
ken tevreden naar de einder, maar
levendig is het altijd. Nee, niet het
grote gebaar, maar wel alle actie die
bij de „kleine luyden" van de zeil
vaart hoort.
Veranderende rol
Het aardige aan zo'n chronologisch
opgezet boek is dat je niet alleen de
ontwikkeling van de zeilvaart op de
voet kunt volgen, maar dat je ook
goed merkt dat het schip een steeds
veranderende rol in de samenleving
inneemt. In Amsterdam bijvoor
beeld. hebben schepen in hoge mate
het stadsbeeld bepaald. Ze brachten
vis tot op de Dam (waar ie meteen
kon worden verkocht), ze kruisten
rond het Bickerseiland dat toen al
schilderachtig was en ze beheersten
het waterfront.
Met de komst van het Centraal Sta
tion is van dat laatste weinig meer
over gebleven Vanaf de perrons is
naar de havenzijde niets meer te zien
De bouwmeester hield de blik stads-
waarts gericht, van het gewoel van de
binnenvaartschippers aan de achter
zijde van zijn schepping moest hij
kennelijk niets hebben, want deze
kant is opmerkelijk degelijk afge
schermd (en hoe lelijk oogt het sta
tion niet van de waterkant). Is het
toeval dat bij de 19e eeuwse schilders
de tijd waarin ook het CS werd
neergezet de haven van de hoofd
stad geen al te geliefd onderwerp is?
De romantici situeren het zeilschip
meestentijds in volle zee of, als con
trast, terwijl het een haven aandoet.
Dat geeft mogelijkheden om de zeilen
te laten bollen, om er snelheid in te
brengen. De mannen kunnen aan
boord aan het werk worden gezet en
er is in de buurt van de haven natuur
lijk altijd wel een mooi ruïneus ge
bouw aan te treffen. Kortom, alle
ingrediënten om er een dynamisch
beeld van te geven, daarvoor moest je
niet in de haven zijn.
De glans, die er vanwege de rijkdom
in de 17e en ook nog wel in de 18e
eeuw vanaf straalde, die is er in de 19e
eeuw nauwelijks meer bij. De sche
pen zijn eenvoudiger geworden de
schilder uit de vorige eeuw zoekt het
veel minder in de pracht en de praal
van de vee lm asters.
i'CCI
Thomas Rowlandson: Damrak en Dam met de Vismarkt, aquatint, 1797. Oorspronkelijk stond f na;
Vismarkt op het Damplein en schepen konden tot aan de Dam komen, waar zich nu ongeveer d ivi
Bijenkorf bevindt. m
tlCH
hot
na
<!j|
Van onze kunstredactie
GRONINGEN Vanaf van
daag is Groningen een maand
lang in de ban van het Gro
ninger festival, dat evenals de
voorafgaande jaren het klam
me culturele klimaat van de
zomer probeert te verleven
digen.
Popconcerten, beeldende
kunst-manifestaties, open
luchttheatervoorstellingen,
een speciaal ingerichte film
bus, die door de stad rijdt en
literaire avonden geven de
aan de stad gebonden zomer
gasten uitzicht op een leven
dige augustusmaand. Temeer
daar alle voorstellingen gratis
toegankelijk zijn.
Het accent bij deze manifestatie, die1
voor de zevende keer door de Stich
ting Groninger Zomer-manifestatie
georganiseerd wordt, ligt op de mu
ziek. Onder de titel „SterTen in het
bos" treden elke zondagmiddag vier
popgroepen op in het Sterrebos. Bij
de samenstelling is de organisatie uit
gegaan van nieuwe groepen. Per mid
dag staan er naast twee buitenlandse
groepen een nieuwe Nederlandse- en
Noordnederlandse groep in het Ster
rebos. Aanstaande zondag zijn dat
Bram Vermeulen en De Toekomst en
de Engels/Friese combinatie „Mark
Foggo and the Secret Meeting". Bui
tenlandse groepen zijn Rocking Dop-
sie en de Noordengelse groep The
Twisters.
Pigeon Drop
Ook theaterliefhebbers kunnen in het
Sterrebos terecht. Elke zondag zijn er
openluchtvoorstellingen voor volwas
senen en kinderen. Pigeon Drop be
gint vandaag al op de Grote Markt en(
is zondag evenals theater Grimaldl
met een kindervoorstelling in het
Sterrebos te zien.
Dat de muziek het zomerfestival niet
al te zeer overstemt blijkt uit de acti- Bram Vermeulen en De Toekomst, een van de popgroepen die
viteiten op het gebied van de beel- zondagmiddag in het Groningse Sterrebos optreedt in het kader
dende kunst en literatuur. van de Zomermanifestatie.
De komende veertien dagen voeren
beeldende kunstenaars uit stad en
provincie Groningen acht projecten
uit die in de kelder van het Kunsthis
torisch Instituut, Boteringestraat 81
en in galerie Corps de Garde plaats
vinden.
Het Onafhankelijk Toneel geeft in
het Groninger Museum een opvoe
ring van „Salon des Independant"
van 3 t/m 17 augustus. In deze voor
stelling schilderen de spelers de col
lectie van het museum na en verko
pen die. De groep sluit hiermee aan
op een soortgelijke voorstelling die
zij vorige zomer in verschillende ste
den maakte en bestond uit het na
schilderen van een etalage en de pro
ducten daaruit die ze de voorbijgan
gers ter verkoop aanboden.
Poëet in de wijk
Onder het motto „Liever een poëet in
het wijkcentrum dan honderd in een
cultuurcentrum" zijn er op diverse
plaatsen in de binnenstad literaire
bijeenkomsten. Zaterdag 16 augustus
begint deze „Zomerweek literatuur"
en het thema die dag is „Beproefde
en nieuwe vormen van Realisme".
Ook wordt er een avond gewijd aan
de tijdschriften Tirade en Raster en
komt de Surinaamse literatuur aan
bod op 22 augustus in de Sociëteit
voor Surinamers. De literatuurweel
wordt op 23 augustus afgesloten met
een dichtersavond waar onder ande
ren Hans Vlek, Jan Eykelboom en Ad
Zuiderendt optreden
Hoewel het aanbod aanzienlijk is.
steekt het volgens een van de organ!-'
satoren schraal af bij het festival van
vorig jaar. Oorzaak is dat de Stich
ting dit jaar minder geld van de over
heden losgepeuterd kreeg dan nodig!
was. Het beroep dat de stichting op
de incidentenpot van de stad Gronin
gen deed om het uitgebreide filmaan-J
bod te kunnen financieren is met
gehonoreerd, waardoor het filmpro-l
gramma sterk is ingekrompen
DEN HAAG (ANP) De Raad voor
de Kunst vindt dat er een Staatsprijs
voor vertalers moet komen. Dit zegt
de Raad in een advies aan minister
Gardeniers van CRM
De vertalers nemen deel in het Fonds
voor de Letteren, op voet van gelijk
waardigheid met prozaïsten, dich
ters, essayisten en kinderboeken
schrijvers. Zij kunnen echter tot nu
toe niet in aanmerking komen voor
een Staatsprijs zoals de anderen. Vol
gens de Raad krijgt de tak van kunst
waarvoor een staatsprijs wordt uitge
reikt veel aandacht en heeft zo'n prijs
een positieve uitwerking op de be
roepspraktijk van de winnaar. Een
staatsprijs voor vertalers zou het
prestige en daardoor mogelijk het
inkomen en de prestatie van alle ver
talers in Nederland verbeteren
De Raad voor de Kunst wijst voorts
op de ongunstige situatie op het ge
bied van vertaalprijzen die in Neder
land ten opzichte van het buitenland
bestaat. Ons land kent slechts één
vertalersprijs (de Martinus Nijhoff-
prijs), terwijl West-Duitsland er acht
heeft en Engeland drie Des te opmer
kelijker, zo stelt de raad, omdat juist
in die landen minder wordt vertaald
dan in Nederland. Volgens de laatste
gegevens (1973) werden in ons land
1.000 boeken vertaald op 13 miljoen
inwoners, in Duitsland waren er 2 400
vertalingen op 60 miljoen inwoners
en in Engeland worden slechts 200
boeken per jaar vertaald.
Een Staatsprijs voor vertalers kost
'weinig geld en is snel te realiseren De
minister zou daarom een zekere prio
riteit aan de prijs moeten geven, al
dus de raad.
Wilt van T. Sharpc Uitg. De Harmo
nie, Amsterdam. 264 blz - 24.50.
Elfen in Ierland, Een verkennirtg in
het Ierse elfenrijk door Dermot Mac J
Manus. 191 bldz. ƒ22.50 en
SPROOKJES, Het Sterrekind e.a.
door Oscar Wilde, 181 bldz. ƒ22.50,
twee uitgaven van Sirius en Side-
rius.
Oom Oswald, de eerste volwasse-1
nen roman door Roald Dahl, 220
pgs. 25,--, Meulenhoff Editie.
De WAANZIN EN DE LIEFDE,
romandebuut van de scenario-
schrijver Stanley Mann, 148 bldz.
16.50. Ultg. Tiebosch.
