Romantiek verdringt de
grauwe dood
Kind geen partij
voor automobilist
Uit brieven
van lezers
De Springplank sluit
seizoen waardig af
Radiodocumentaires
over antisemitisme
Soestbergen bestaat anderhalve eeuw
Indrukwekkend relaas verkeersslachtoffer
Onzekere toekomst
voor Rats en Bonje
Kunstenaars pleiten
voor vrijheid Havel
DINSDAG 1 JULI 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door Peter Karskavel
UTRECHT „De dagen des menschen zijn als het gras.
gelijk eene bloeme des velds alzoo bloeit hij. God zal de
gene die in Jesu ontslapen zijn weder brengen met Hem",
stelde Jan David Zocher in 1831 als tekst voor de pijlers
van het toegangshek van de begraafplaats van Leeu
warden.
In de aanbiedingsbrief bekent 2o-
cher dat het ontwerp vrij gevolgd
is naar dat van Haarlem, maar hij
meldt niet dat hij ook in Utrecht
een nauwelijks afwijkend plan
heeft ingeleverd. Het begraven
zou een bedrijf worden en het aan
leggen en inrichten van de nieuwe
begraafplaatsen werd sjablonen-
werk De begraafplaats Soestber
gen in de stad Utrecht neemt er
toch een heel eigen plaats tussen
in.
De eerste steden die hun vesting
wallen gedeeltelijk slechtten wa
ren Utrecht. Haarlem. Leeuwar
den en Zaltbommei. In enkele ste
den waren de ruimten bij die wal
len al aangewend tot begraaf
plaatsen. In Leiden gebeurde het
al in de zeventiende eeuw. in Zalt
bommei kort voor dat koninklijke
besluiten aan de plaatsen met
meer dan duizend inwoners ge
lastten om buiten de bebouwde
kom dodenakkers in te richten. De
steden die tussen 1827 en 1829 nog
probeerden om bij de wallen te
mogen begraven, kregen daar
geen toestemming meer voor. In
Leeuwarden werd toen aan de
tuinarchitect Lucas Roodbaard
gevraagd om een ontwerp te ma
ken voor een begraafplaats op een
oude kloosterterp buiten de stad
en in Haarlem en Utrecht gingen
de opdrachten naar de architect
Jan David Zocher. Zij waren in de
genoemde steden al betrokken bij
de herinrichting van de vesting
wallen in aangename wande
lingen.
Buiten Utrecht, aan de doorgaan
de weg naar Bunnik. had de ge
meente gronden gekocht en wist
kort daarop ook de terreinen van
het landgoed Soestbergen te ver
werven. Daar verschaft nu het ge
noemde hek toegang tot de ruime
algemene begraafplaats. De korte
pijlers hebben empirevormen en
dragen hekken die stijlen bezitten
die uit omgekeerde fakkels be
staan. In verhouding tot soortge
lijke hekken is deze sober van
doodssymboliek. Vaak geeft het
alvast een bloemlezing van de
mortuaire tekens die op de graven
aangetroffen kunnen worden: de
vlinder (symbool voor de wederop
standing), de slang die zichzelf in
de staart bijt (teken van de eeu
wigheid). het gevleugde tijdglas
en de zeis (attributen van de dood)
en zeer directe verbeeldingen van
de dood door middel van schedels
en knoken, al dan niet voorzien
van ..memento mori" of woorden
van gelijke strekking. Zocher koos
mogelijk antieke vormen voor de
entree, omdat hij het begraven
buiten associeerde met de wijze
waarop de Romeinen langs de we
gen begroeven; hij heeft ongetwij
feld de begraafhuisjes langs de
Vla Appia gekend.
Paradijstuin
De parkachtige aanleg maakt op
de huidige bezoeker een prettige
indruk Anderhalve eeuw geleden
zal die indruk verrassend zijn ge
weest. omdat openbare wandel
parken in die tijd nieuw waren
Bovendien was de landschappeli.'
ke stijl met de schijnbaar vrije
groepering van de bomen, de slin
gerpaden en natuurlijke doorzich
ten heel anders dan de tot dan toe
gecultiveerde tuinarchitectuur. In
de literatuur werden die gegevens
al enige tijd geassocieerd met de
Paradijstuin, Arcadlfi en het Elysi
um. Gedenktekens voor overlede
nen pasten dan ook heel goed in
deze parken. De parkachtige aan
leg Is wel verklaarbaar, maar het
is nog niet precies bekend waarom
Zocher (en Roodbaard te Leeu
warden) voor deze nieuwe stijl
koos. De Utrechtenaren zullen 150
jaar geleden het begraafpark
Soestbergen. dat toen nog buiten
de bebouwde kom gesitueerd was.
echt als een Elysium ervaren
hebben.
Een uniek element op de Utrecht
se begraafplaats vraagt spoedig
na betreding de aandacht. Een
rotonde van drie geledingen, ron
de aarden wallen die met bak
steen bekleed zijn en op regelma
tige afstanden van aediculae zijn
voorzien, bevat vele tientallen fa
miliegraven. Het planmatig begra
ven is er in gemonumentaliseerd.
Het aard bouwsel roept aan de ene
Familiegraf op Soestbergen.
kant associaties op naar de kunst
matige aard architectuur van ver-
dedigingswallen, werken waar Zo
cher zich in die periode Intensief
mee bezig hield en aan de ander
kant doen ze onmlddelijk denken
aan de Etrurische grafheuvels bij
Cerveteri en Tarqulnla ln Italië,
graven die in Zochers tijd bekend
waren.
Aanleiding
Het anderhalve-eeuwfeest van de
begraafplaats Soestbergen ls aan
leiding geworden tot de tentoon
stelling „Dood en Begraven" ln
het Centraal Museum ln Utrecht
en in de begeleidende catalogus
wordt met steekhoudende argu
menten de aanleg met de rotonde
in verband gebracht met Frank
rijk. Zowel het landschappelij be
graven als het monumentaliseren
van de graven tot grote, heldere ne
naar de antieken verwijzende
structuren worden duidelijk ge
maakt. Toch ls de graven-rotonde
uniek gebleven, want geen van de
bewaard gebleven Franse ontwer
pen is uitgevoerd en Zochers mo
nument is nergens nagevolgd.
Wandelend over Soestbergen kan
heel duidelijk ervaren worden dat
er sprake is geweest van een klas
seindeling bij het begraven. Aan
de oostelijke zijde zijn de dode
nakkers van de minder gesitueer
den en de armen en westelijk van
de rotonde is er vooral plaats inge
ruimd voor de grote grafmonu
menten en de familiegraven, al
dan niet overschaduwd door in-
De Eerste Algemene Begraafplaats aan de Gansstraat In
Utrecht kent een monument ter nagedachtenis aan A. des
Amorle van der Hoeven, een onbekend manspersoon die in de
verklarende bijgaande tekst ook wel „de Chrysostomus" van
zijn tijd werd genoemd. De prent is van F. Molenaar naar Tétar
van Elven.
middels fors gewassen treurbo
men. Geheel ln de sfeer van de
aanleg sluiten de meeste grafmo
numenten van plaatsing en archi
tectuur aan bij de verrassende de-
versltelt
De grauwe dood ls door de natuur
lijke romantiek verdrongen en het
is tegenwoordig zo goed toeven op
Soestbergen dat het als vanzelf
sprekend overkomt dat de huidige
directeur het Initiatief genomen
heeft om de begraafplaats als een
openbaar park te gebruiken.
Dit is het derde en laatste verhaal
uit een serie waarin enkele be
graafplaatsen in ons land ter
spreke kwamen. Eerdere publica
ties verschenen afgelopen sater
dag en maandag.
De tentoonstelling „Dood en Be
graven" over de rouwkultuur in
Nederland, die in het Utrechtse
Centraal Museum wordt gehou
den, is tot en met 6 augustus ver
lengd.
door Piet Oiemer
HILVERSUM Een van de weinige indrukwekkende pro
gramma's over de kwetsbaarheid van een kind in het verkeer
is, is te zien in het IKON-magazine „Het paard van Troje". dat
morgenavond wordt uitgezonden om 18.59 uur op Nederland
2. In de opgewekte, elfjarige Mark. is een uitstekende verte
genwoordiger gevonden van al die achtduizend kinderen van
nul tot twaalf jaar, die jaarlijks gewond raken bij een ver
keersongeluk.
In deze leeftijdgroep verliezen jaar
lijks driehonderd kinderen het leven.
Het zijn cijfers die overduidelijk illu
streren dat het verkeer het grootste
gevaar is dat kinderen bedreigt.
Mark kreeg vier jaar geleden een ern
stig ongeluk toen hij op zijn fietsje de
bocht te ruim nam en door een auto
werd geschept. Hij liep onder andere
een hersenletsel op. Hij is nu moto
risch gestoord en hoewel hy een uit
stekende woordkeus heeft moet hij
over ieder woord een beetje naden
ken. Maar de humor van het joch
,.ik ben nou eenmaal een lolbroek"
houdt hem staande. Hij vertelt;
„Door het ongeluk ben ik langzamer
gaan praten. Ik-weet niet zo precies
waardoor. Sommige kinderen vinden
dat wel raar. Met een jongen uit de
klas heb ik regelmatig ruzie. Praat
eens wat sneller joh, slome, zegt ie
dan. Daar krijg ik het heen en weer
van."
Aangapen
Mark weet ook dat de mensen hem
aangapen als hij loopt. „Ze zeggen
het niet. maar ik zie ze denken, wat
lOOpt die jongen raar. Dan zwaai ik
altijd maar." In „Het paard van Tro
je" wordt een idee gegeven'hoe de
Speciaal vandaag
Studio Sport Extra. Met
rechtstreekse verslagen van
de Tour de France-etappe
Luik-Rijssel en de kwartfina
les tennis in Wimbledon. Daar
na volgt nog een samenvatting
van het wielrennen.
Ned. 2 16.00 uur.
Brandpunt besteedt aan
dacht aan het ondersoek van
de vaste Kamercommissie
voor volksgezondheid naar
sekten in Nederland. Met na
me onderzoekt de commissie
de invloed van deze sekten op
jongeren. Verder een reporta
ge over Bernard Hinault, de
grote vedette van de Tour de
France.
Ned. 2 21.20 uur
Leven op aarde. BBC-serie
over de ontwikkeling van het
leven op aarde. Deel 4: Insek-
ten zwermen uit.
Ned. 2 21.45 uur.
levenslustige Mark „vroeger was ik
de hardste loper van de klas, ik liep
zowat m'n benen uit m'n lijf" met
zijn mogelijkheden en onmogelijkhe
den leert leven. Hij woont in Nun-
speet en brengt dagelijks uren door in
een taxi om de mytylschool in Arn
hem te bezoeken, waar hij hetzelfde
leert als andere kinderen van zijn
leeftijd, zij het ln langzamer tempo.
Hoewel er in Nederland elke week
ruim vijf kinderen ln het verkeer om-
komen, houden de meeste automobi
listen er absoluut geen rekening mee,
dat een kind altijd kwetsbaar ls en
beslist geen partij voor hem is. In
„Het paard van Troje", dat als maga
zine over het algemeen zijn vorm nog
wat moet vinden in dit eerste seizoen,
heeft Wilma Soederhulzen een stu-
diogesprek met Hugo van Molgen
van het Verkeerskundig Studiecen
trum van de Universiteit van Gronin
gen, met Jan Mengde van de actie
groep „Stop de kindermoord" en met
kinderen onder wie Mark en zijn
zusje
V
Men is het erover eens dat de school
en de ouders de kinderen moeten
leren zich veilig in het verkeer te
gedragen. Soms worden peuters van
twee al wegwijs gemaakt. Maar al
deze Inspanningen zijn tevergeefs zo
lang aan de kant van de verkeersdeel
nemers van grove nalatigheid kan.
worden gesproken. Automobilisten
blijven met vijftig kilometer op zijn
minst door woonkernen razen.
Woonkernen
Jan Mengde van de actiegroep „Stop
de kindermoord" vindt dat de ver
keerssituaties in de woonkernen zo
moet worden gema&kt dat de auto
mobilist wel dertig of minder móet
rijden. HIJ wil niet wachten of er ooit
een mentaliteitsverandering bij de
automobilist komt. Toch blijkt nog
heel vaak dat nieuwe wijken heel
onvielig worden aangelegd voor de
kinderen. Met de oude Prijken zit men
al noodgedwongen met situaties die
jaren geleden zo gegroeid zijn. „8top
de kindermoord" wil daarom dat bij
gemeentebesluiten rekening wordt
gehouden met het kind in het ver
keer
In het tweede deel van de documen
taire dat helaas pas volgende week
vrijdagavond kan worden uitgezon
den waarom geen betere coördina
tie'' verwoorden de ouders van
Mark hoe zij het ongeluk, dat wordt
vergeleken met een rouwproces, ver-
door Eefje van Schalk
AMSTERDAM De laatste twee voorstellingen (29 en 30
juni) waarmee het Nederlands Danstheater zijn succesvolle
seizoen afsloot, waren opgenomen in het Amsterdamse Ballet
festival en werden verzorgd door de aspirantengroep van dit
gezelschap. De Springplank. Dat ls het groepje van acht
debuterende toneeldansers dat onder leiding van balletmees
teres en choreografe Hilary Cartwright een betrekkelijk klein
repertoire beheerst, maar desondanks voor het Amsterdamse
publiek toch nog een première in petto had.
Mark.
werken. Hun woorden kunnen mis
schien een bijdrage of herkenning
zijn voor de vele ouders in gelijksoor
tige situaties.
De beide documentaires over Mark
en zijn ouders zijn de laatste pro
gramma's die redacteur Jan Kuiper
voor IKON heeft gemaakt. Na jaren
lang buitenlandse documentaires
voor Kenmerk te hebben gemaakt zet
hij om afstand van dit werk te nemen
een punt achter zijn loopbaan bij de
IKON
Van uitgeverij Van Gorcum in Assen
ontvingen wij de volgende boeken:
Het oor wil ook wat, (over mondelin
ge literatuur van R. Knorringa (70
blz. - 11.90) en Het kind als onder
ontwikkeld gebied, kinderliteratuur
en de derde wereld van A. Dorfman
<102 blz - ƒ13,90)
Van uitgeverij Kok ln Kampen zijn
de volgende boeken: En dan zijn er
nog de generaties. Thijs Booy geeft
een beeld van de generaties die in ons
land in deze eeuw leefden en leven
(155 blz - ƒ22,50). Stel geen vragen,
protesten tegen dierproeven door H.
Bouma (46 blz - 6,90). Je bent meer
waard dan je denkt, gesprekken met
jongeren na hun eindexamen door H.
Bouma (58 blz - ƒ7,90). Een leven
zonder vragen gedichten van K.
van Els&cker (32 blz - ƒ8,90). Gast
onder gasten een andere visie op
mens en samenleving door A. van
Lutsenburg Maas (109 blz - 17,50).
Het ging hier om Groenewegje Octet,
op het 2e en 4e deel van het strijk
kwartet in F Major van Maurice Ra-
vel, een vrijblijvend speels balletje,
waarin Cartwright de onderling hech
te band van de acht dansers wil bena
drukken. De titel ontleende zij aan de
plaats waar hun studio in Den Haag
gevestigd is. De vier meisjes en vier
jongens hebben zeker elk hun eigen
mogelijkheden en persoonlijke inzet,
maar wat nu de wezenlijke verschil
len tussen hen zijn, komt jammer-
genoeg maar zelden tot uiting.
Cartwright heeft eigenlijk een samen-
raapseltje van moeilijke en minder
moeilijke passen gemaakt, waarbij
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM De oorsprong van het antisemitisme, de
geschiedenis van de jodenvervolging en de houding in deze
tijd ten opzichte van de joden en Israël, zijn onderwerpen van
een serie van drie documentaires die Bob Uschi voor de NOS-
radio maakte. Vadaag is de eerste uitzending: hall drie op
Hilversum 2. De andere worden op de volgende twee dinsda
gen uitgezonden.
In de eerste aflevering gaat het voor
namelijk over de oorsprong en ge
schiedenis van het antisemitisme en
de paralellen die naar het heden wor
den getrokken. Het verhaal wil dat
antisemitisme zou zijn ontstaan
doordat de Joden Jezus hebben ge
dood. Prof. dr D. van Arkel, hoogle
raar in de sociale geschiedenis aan de
Rijksuniversiteit in Leiden promo
veerde des tijds op een proefschrift
over antisemitisme. Hij vertelt in de
radioserie hoe eeuwen vóór de ge
boorte van Christus de joden al wer
den gediscrimineerd en vervolgd. Vol
gens prof. Van Arkel om de eenvoudi
ge reden dat zij minderheden waren
en zich anders gedroegen dan de
meerderheid.
De oorsprong van de Jodenvervol
ging ligt in de Byzantijnse tijd Ver
wezen kan worden naar een afschu
welijke pogrom in 414 vóór Christus
in Antiochië, die niet hoeft onder te
doen voor wat Hitier bewerkstelligde
tijdens de Kristallnacht in 1933 in
Duitsland. Openlijke terreur tegen de
Joden vond eeuwen vóór Christus
ook plaats in Egypte.
Onder invloed van de kerkelijke lei
ders heeft het antisemitisme in Euro
pa zich sterk uitgebreid. In vele lan
den werden de joden als minderheids
groepen vervolgd, maar toch beston
den ook gebieden waar joden en
christenen broederlijk naast elkaar
leefden. Hoogtepunt van de intole
rantie houding ten opzichte van de
joden werd in de Tweede Wereldoor
log bereikt.
In Nederland zijn nog sterk antisemi
tische tendenzen onder de bevolking
aanwezig. Eenvijde tot eenvierde van
de Nederlanders leschouwen joden
nog altijd als mensen die meer dan
anderen met kwalijke trucs te werk
gaan. zich alleen om het eigen belang
bekommeren en grote invloed heb
ben in het bank- en zakenleven.
zij vaak het ensemble in duetten en
soli uiteen laat vallen. Daar zit niet
veel zeggingskracht in en serieuzere
betekenissen moeten dan ook niet
gezocht worden. Hulde aan de dan
sers, die van dit choreografische nie
mendalletje nog een aangenaam kijk
spel wisten te maken.
In de twee overige balletten. Blue
Skin (Jiri Kilian/folkloristische (luit
muziek) en Interactions (Christopher
Bruce/Gary Carpenter) komen de
specifieke kwaliteiten van de aspi
ranten veel beter tot hun recht. In
Blue Skin laat Kilian de opmerkelijk
geschminkte dansers in vier korte
pas de deux de verschillende rassen
naar huidskleur dansen: het zwarte,
witte, rode en gele ras. In hun finale
blijken alle paren fel lichtblauwe flu-
oriserende maillots te dragen: onder
hun huidskleuren lichten zij blauw op
en gaan zij ook allemaal in dezelfde
bewegingen kronkelend ten onder in
een opdagende duisternis: een mooi
toneelbeeld, dat met overtuiging
werd gedanst.
Bewegingsdrift
In het laatste ballet, Interactions, dat
de Engelse choreograaf Bruce in ja
nuari 1980 speciaal voor de Spring
plank maakte, worden allerlei typi
sche karaktertrekjes van zes dansers
benut om een pure bewegingsdrift in
een serie van contrasterende interac
ties uit te beelden. Zichzelf opklap
pend en als vuurvonkjes aanstekend
of afstotend dansen de zes als elektri
sche schokken, door, naast, voor en
met elkaar. Opvallend daarbij is een
duet van Peter Schetters en Yvette
Olov, vooral door de volledige danso-
vergave, waar tenslotte de zweet
druppeltjes van afdropen.
Volgend seizoen zal De Springplank
met vier nieuwe debutanten aantre
den. Drie jongens uit Den Haag, Am
sterdam en Eindhoven en één meisje
uit Brussel. Ik acht het een onjuiste
ontwikkeling dat de aankomende Ne
derlandse toneeldansers, die tegen
een zeer grote buitenlandse concur
rentie bij hun audities voor de geves
tigde grote groepen moeten opknok-
ken. nu ook bij deze unieke aspiran
tengroep met hetzelfde probleem te
kampen krijgen. Het. geeft nogmaals
aan hoe gecompliceerd de aanslui
tingsproblematiek tussen de Neder
landse dansacademies en de hier ge
vestigde groepen is.
Van onze kunstredactie
UTRECHT De Utrechtse kinder
theatergroepen Bonje en Rats weten
morgen of hun bestaan veilig is ge
steld. Dan beslissen de Provinciale
Staten van Utrecht of deze gezel
schappen voor het komende seizoen
een gedeeltelijke exploitatie-subsidie
krijgen.
Bonje en Rats maken kindertoneel
en proberen dit in het onderwijs te
integreren. De voorstellingen die
meestal ln schoolverband worden be
zocht staan niet op zichzelf, maar
worden aangevuld met een discussie-
en spelprogramma na afloop.
Gedeputeerde Staten van de provin
cie Utrecht hebben de exploitatie
subsidie voorgesteld om een verant
woord klndertoneelaanbod te waar
borgen. Beslissen Provinciale Staten
negatief over het voorstal van GS
dan houden beide groepen binnen
kort op te bestaan.
AMSTERDAM Een aantal Neder
landse kunstenaars hebben een be
roep gedaan op de Tjechische rege
ring om de toneelschrijver Vaclav Ha-
vel vrij te laten.
Op initiatief van AIDA Nederland,
een organisatie die opkomt voor on
derdrukte kunstenaars, hebben zij
zich per brief tot de president van
Tjecho-Slowakije, Gustav Husak, ge
richt. Ondertekenaars van de brief
zijn onder andere W. Sandberg, Wil
lem Breuker, Joris Ivens, Rudl Fuchs
en Wlm Verstappen. Zij sluiten hier
mee aan op eenzelfde verzoek dat mei
van dit jaar door een aantal interna
tionaal bekende kunstenaars aan Hu-
sak werd gedaan.
In de brieven wordt op het schrijnen
de lot gewegen van de politieke ge
vangene Havel, aan wie zelfs ln de
gevangenis verboden is te schrijven.
In een bijeenkomst van de internatio
nale vereniging AIDA, eerder deze
week, is besloten tot nieuwe acties
over te gaan voor vrijlating van Havel
en andere door de AIDA geadopteer
de kunstenaars die gevangen zitten.
Kniesoor
Dat Koos van Werlngh onlangs ln de
trein van Assen naar Amsterdam
twee keer zijn naam in de krant tegen
kwam (Trouw, 27 Juni: „De klacht
van een geciteerde") is nog niks ver
geleken bij wat mij op 27 Juni over
kwam. Ik zat in mijn werkhok aan
mijn bureautje nèt een leuk pakje te
maken met een exemplaar van mijn
artikel over TM (Trouw, 21 Juni) erin
plus een vriendelijk bedankbriefje,
en dat allemaal voor Koos van We
rlngh omdat lk het zo aardig vond
dat hij me bij dat TM-artikel gehol
pen heeft kortom, ik was daar dus
net in opperbeste stemming mee be
zig toen ik de krant onder ogenkreeg
waarin Van Wering zijn beklag over
mij doet. Hij zegt dat hem het artikel
(over TM, jg.) uit dat Zeeuwse dag
blad nooit is toegestuurd. Maar daar
heeft het zelfs nooit in gestaan. De
hoofdredactie van de PZC heeft het
artikel namelijk geweigerd (op bela
chelijke gronden overigens, maar
over die vorm van onzorgvuldige
journalistiek hebben we het nu niet)
waarna het mij vrij stond om het
artikel aan een andere krant aan te
bieden. Van Werlngh verwijt me ook
dat ik zijn uitspraken niet had mogen
voorleggen aan de twee TM'ers. Ik
vond de reactie van die twee echter
van dien aard dat hun eigen onbenul
er duidelijk door bevestigd werd zon
der dat aan Van Weringhs uitspraken
ook maar iets werd afgedaan. Overi
gens verheugt het me dat Van We
rlngh zo'n belangstelling heeft voor
TM. Alleen die „TM-oefeningen" ln
dat NOS-programma „Met het oog op
morgen", waardoor hij indertijd zijn
lachspieren zo heeft kunnen oefenen,
dat waren eigenlijk Yoga-oefeningen,
Maar ach, 'n kniesoor die daarop let.
Aardenburg
Jan Geurts
Zelfverlossing
In Trouw van 21 juni is een beschou
wing overgenomen van ds. G. Th.
Vollebregt in Hervormd Zwolle over
bepaalde alternatieve geneeswijzen
en over macrobiotiek. De schrijver
ontdekt hierin tekenen van puur hei
dendom, met name van „zelfverlos
sing" en dat nog wel met een egocen
trisch oogmerk: „waarin het alleen
maar gaat om (de gezondheid van) je-
zélfAls kroongetuige' wordt een ze
kere Ohsawa geciteerd: „Macrobio
tiek (bevordering van een lang leven)
is heel eenvoudig en allen kunnen
haar toepassen die zich oprecht van
hun geestelijke en lichamelijke pro
blemen willen bevrijden". Of dit in
derdaad „een boeddhistische gedach
te" is, laat ik in het midden; het lijkt
mij in tegenspraak met het nirwana-
ideaal van levensontkénning, maar
misschien zie ik dat verkeerd. Wat ik
mij afvraag is: waarom wordt de ge
dachte aan zélf-verlossing zo bij uit
stek heidens geacht? Zeker, de bijbel
geeft ons woorden als psalm 127, vs 1
en 2, Romeinen 9 vs 16 te lezen, maar
evengoed ook Mattheus 7 vs 7. Lukas
13 vs 24, 2 Corinthië 7 vs 1,1 Johannes
3 vs 3. om enkele te noemen. De mens
wordt het eigen aandeel in zijn heel-
wording of verlossing bepaald niet
ontzegd. Natuurlijk zijn vergissingen
niet uitgesloten. Maar kunnen wij
daar niet wat ruimhartiger over den
ken? Op dit punt heeft Paulus ons
toch wel iets te zeggen: Romeinen 14.
vers 1-12. Op het punt van „zelfverlos
sing", voorzover heidens getint, gaat
meer dan één sector van het christen
dom bepaald niet vrij uit. En de ex
treme afwijzing ervan anti-vacci-
natie bijvoorbeeld is ook al moei
lijk te rijmen met dankbaarheid je
gens de Schepper
Lochem J. van Leeuwen
