Vult Schmidt de lege
handen van Giscard?
Macht kent grenzen,
ook voor het Kremlin
;pAG 28 JUNI 1980
■BUITENLAND!
TROUW/KWARTET
Westduitse bondskanselier
elmut Schmidt gaat volgende
•ek op bezoek bij de Russische
«sident Breznjew. De verwach
ten voor dit bezoek zijn hoog
spannen. Het is voor het eerst
ijfidert de Russische inval in Ai-
anistan dat een zo hoogge-
aatste westelijke leider een be
ek brengt aan de Russische
oldstad.
-«pimidt zal moeten proberen om er ln
Mlcou achter te komen wat op dit mo-
n en*, de bedoelingen van de Sowjet-Unie
er |Jtt Hoewel de bondskanselier zelf be
iert uitsluitend als hoogste representant
in West-Duitsland naar de Sowjet-Unie
gaan. is na de westelijke top in Venetië
tl duidelijk geworden dat hij in Moskou
1 aankomen als vertegenwoordiger van
westelijke wereld. De Westduitse verze-
tring dat Schmidt zijn reis maakt op
isis van een volledige acceptatie van de
islisstng van de NAVO om in de loop van
jaren tachtig een nieuwe generatie Eu-
itrategische raketten te stationeren in
-Europa onderstreept dit.
Schmidts reis komt op een uitgekiend
«ment. De ontmoeting met Breznjew
it het voorlopige hoogtepunt van een
eeles van ontmoetingen, die begon met de
imatieke contacten rondom de groe-
van de Joegoslavische president Tito
die werd voortgezet met de ontmoeting
'enen tussen de Amerikaanse minister
buitenlandse zaken Muskie en zijn
lische collega Oromlko en de War-
luse besprekingen tussen de Franse
president Olscard d'Es tain g en de Russi-
che president Breznjew.
Succes
De grote vraag is of de Westduitse leider
erin zal slagen de ontspanning tussen
Oost en West, waarop sedert de Russische
inval in Afghanistan een zware hypotheek
ligt, weer tot leven te wekken. De politieke
leiders in Bonn doen hun best om de
verwachtingen niet de pan te laten uitrij
zen, omdat de noodzaak van succes de
onderhandelingen alleen maar extra be
moeilijkt. Maar weinigen rekenen erop
dat de man die waarschijnlijk ook de
komende vijf Jaar de bondsrepubliek zal
regeren, helemaal met lege handen uit
Moskou zal terugkomen, zoals de Franse
president Olscard d'Estalng vorige
maand in Warschau overkwam.
Oezlen de voorbereidingen zou een mis
lukking van Schmidts reis naar Moskou
veel ernstiger gevolgen hebben dan de
lege handen waarmee Olscard uit War
schau terugkwam. De Franse president
neemt een wat geïsoleerde positie in de
westelijke wereld in doordat Frankrijk
zich ten dele buiten de NAVO houdt. Zijn
bezoek was er mede op gericht de Franse
kiezers duidelijk te maken dat hun presi
dent in de wereld voor vol wordt aange
zien. Het feit dat Olscard pas in laatste
instantie de westelijke landen van zijn
ontmoeting met Breznjew op de hoogte
bracht en de irritatie die dat dit jaar
opwekte, zijn tekenend voor de aparte
plaats van Frankrijk.
Voor de Sowjet-Unie was de top, onmid
dellijk aansluitend aan de conferentie van
het Warschau Pact, een geslaagde poging
om het eigen politieke isolement te door
breken. Dat de Franse president opriep
tot terugtrekking van de Sowjet troepen
uit Afghanistan, weerhield de Russische
media er niet van Olscard uitbundig te
prijzen om zijn optreden in Warschau. Als
beloning voor zijn aandeel in het Russi
sche vredesoffensief tegenover Europa,
kreeg de Franse president als eerste aan
de vooravond van de westelijke top ln
Venetië te horen dat de Russen 10.000
man uit Afghanistan zouden gaan terug
trekken. Dit feit wordt nu door Olscard
gehanteerd als een bewijs achteraf van
het succesrijke karakter van zijn bezoek
aan Warschau.
Helmut Schmidt is ln de Oost-West-poll-
tlek vergeleken bij Olscard een zwaarge
wicht. Als vertegenwoordiger van de be
langrijkste bondgenoot van de Verenigde
Staten kan hij door de Russen niet zo
gemakkelijk straffeloos met een suiker
klontje naar huis gestuurd worden. Dat
zou zonder meer leiden tot een verscher
ping van de tegenstelling tussen Oost en
West. Schmidt zal de Russen duidelijk
maken dat de Russische aanwezigheid in
Afghanistan het Westen ernstig ongerust
heeft gemaakt en dat er voor dit probleem
een bevredigend compromis gevonden zal
moeten worden om een terugkeer naar de
dagen van ontspanning mogelijk te
maken.
Het accent van Schmidts ontmoeting met
Breznjew zal echter liggen bij de situatie
in Europa. Daar liggen ook de grootste
belangen van West-Duitsland zowel door
de nauwe economische banden tussen de
bondsrepubliek en de Oosteuropese lan
den als door de humanitaire contacten
(vorig Jaar kwamen 60.000 mensen uit
Oost-Europa naar West-Duitsland).
Omdat West-Duitsland waarschijnlijk het
eerste slachtoffer is van een eventuele
nucleaire confrontatie tussen Oost en
West, zal de bondskanselier veel aandacht
besteden aan de kwestie van de middel
lange afstandsraketten. Tot dusver wei
gert Moskou hierover te praten en gaat
het door met de produktle van onder meer
de mobiele, op West-Europa gerichte SS-
20 (inmiddels staan er honderdvijftig met
elk drie kernkoppen opgesteld en er komt
er elke week een bij), zolang de NAVO
haar beslissing over de stationering van
de 572 Pershings en kruisraketten niet
ongedaan maakt (de stationering van
deze wapens begint overigens pas eind
(1983). Misschien kan Schmidt in deze
opstelling enige wijziging brengen. Dat
zou zijn reis al tot een succes maken, en
zijn herverkiezing ln oktober zou daarmee
vrijwel volledig zijn veiliggesteld.
Schmidt beseft ter dege dat de bestendi
ging van de contacten tussen belde Duits-
landen, die niet te lijden hebben gehad
van de kwestie-Afghanistan, afhankelijk
is van de goede wil van Moskou. Dat
plaatst hem in een afhankelijke positie
ten opzichte van Moskou. Aan de andere
kant weet 8chmldt ook heel goed dat de
Sowjet-Unie er helemaal geen behoefte
aan heeft de goede verhouding met West-
Europa te laten bederven door de kwestie-
Afghanlstan. Vele malen heeft Moskou al
beklemtoond dat de inval in Afghanistan
niets te maken heeft met de lnter-Europe-
se verhoudingen. Als Moskou met een
concessie in Europa de internationale
spanning om Afghanistan zal trachten te
verminderen, dan lijkt Schmidt de aange
wezen man om die concessie ln ontvangst
te nemen. Want dat de Russen nu aan de
beurt zijn om wat in te leveren, is zo
langzamerhand wel bulten kijf.
door Herman Amelink
Het is heel moeilijk om
vat te krijgen op de be
doelingen van de bui-
enlandse politiek van
de Sowjet-Unie. Het be-
lultvormingsproces
voltrekt zich binnen de
nuren van het Kremlin
en de overwegingen die
ot beslissingen leiden
•orden zelden of nooit
aan de openbaarheid
irijsgegeven. Het hoeft
laarom niet te verbazen
lat er zoveel uiteenlo-
«nde visies in omloop
lijn op het Sowjet (of
moeten we toch zeggen
Russische?) buiten
lands beleid, gebaseerd
op minstens even zovele
nterpretaties van de
[doelingen van
bskou.
!«g niet alle politieke daden
«beslissingen van het Krem-
B wijzen in dezelfde richting.
jaar geleden onderteken-
Se de Russische president Le
onid Breznjew samen met zijn
Amerikaanse collega Jimmy
Carter in Wenen het tweede
akkoord ter beperking van de
toategische kernwapens. Aan
ie vooravond van de beslis-
Mg van de NAVO om 572
raketten voor de middellange
aistand in West-Europa op te
atellen. maakte Breznjew be
kend dat hij 20.000 militairen
n duizend tanks uit Oost-
Duitsland zou terugtrekken
kinnen één jaar.
Tegenover deze stappen staat
Se voortgaande produktie van
Se Russische SS-20 raket in'
een tempo van minstens één
t week en de Inval ln Afgha-
'tan, waar naar schatting
000 Sowjet militairen met
rde hand een einde probe-
fen te maken aan het verzet
tegen het bewind van de door
ken ln het zadel geholpen pre
sent Babrak Karmal.
Ook de gebeurtenissen van de
^gelopen dagen wijzen op het
toste gezicht in verschillende
dchtingen. Enerzijds de aan
kondiging van de terugtrek
king van een deel van de Rus-
>ische militairen uit Afghanis
tan, aan de andere kant het
besluit van het centraal comi
té van de communistische
partij de defensie-inspannin
gen te vergroten. Het ls niet
moeilijk om de opsomming
van dit soort tegenstrijdighe
den voort te zetten.
Blindheid
Het antwoord op de vraag
naar de lijn in die tegenstrij
digheden varieert nogal, af
hankelijk van wie men de
vraag voorlegt. Alexander
Solzjenitsin schuift in een ar
tikel in het Amerikaanse tijd
schrift Foreign Affairs de
schuld voor de sterk toegeno
men spanning tussen Oost en
West geheel op rekening van
het communisme. De crisis
waarin het Westen op dit
ogenblik verkeert, is het
rechtstreekse gevolg van zes
tig jaar hardnekkige blind
heid voor het ware karakter
van het communisme. Omdat
men de ware aard van het
communisme niet onderkent,
blundert men in de politiek
tegenover de Sowjet-Unie, al
dus Solzjenitsin. Hij waar
schuwt tegen het onzorgvul
dig gebruik van het woord
„Russisch", waar het gaat om
daden van het Kremlin. Er
zijn geen Russische maar
Sowjet troepen in Afgha
nistan.
Anderen geloven nauwelijks
in het belang van de marxisti
sche Ideologie voor het bui
tenlands beleid van de Sow
jet-Unie. Zij wijzen op de his
torische continuïteit in de bui
tenlandse politiek van Mos
kou. Rusland ls altijd op zoek
geweest naar ijsvrije havens
en heeft altijd de behoefte ge
had aan bufferstaten om het
eigen hartland te beschermen.
Aanhangers van deze theorie
wijzen op het pragmatische
karakter van het buitenland
se beleid en op het regelmatig
appél dat gedaan wordt op
nationalistische gevoelens.
De vaderlandsliefde en de be
hoefte aan nationale grandeur
zouden een veel belangrijker
element zijn bij de rechtvaar
diging van het buitenlands
beleid dan de marxistische
ideologie, waarin eigenlijk
niemand meer echt gelooft.
De werkelijkheid zal als altijd
wel genuanceerder zijn dan
simpele (en daardoor aantrek
kelijke) verklaringen willen
doen geloven. Er is een veel
heid van elementen die het
buitenlands beleid van de
Sowjet-Unie bepaalt. Het ide
ologische is daar één van, het
nationalistische een ander. De
hoofdlijn van de Sowjet-poll-
tiek lijkt echter toch wel te
zijn (en misschien is die lijn
wel eigen aan de politiek van
iedere grote mogendheid) dat
ze streeft naar uitbreiding van
de Ideologische invloedsfeer
en het politieke machtsbereik
tot op het punt dat die uitbrei
ding stuit op zodanige tegen
kanting dat de eigen veilig
heid in het geding komt. Met
andere woorden: de Sowjet-
Unie gaat zo ver als de ande
ren haar toestaan.
Ontspanning
Werd de houding van het Wes
ten ten tijde van de koude
oorlog overwegend bepaald
door vrees voor het opruk
kend communisme, in de tijd
van ontspanning die daarop
volgde groeide het besef van
een gemeenschappelijk be
lang, namelijk het gevrij
waard blijven van een nucle
aire oorlog en dientengevolge
de noodzaak van een vreed
zaam naast elkaar bestaan
van beide machtsblokken. De
ontspanning, zoals die vorm
kreeg in de akkoorden van
Helsinki, de akkoorden ter be
perking van de strategische
bewapening, de ontwape-
ningsbesprekeningen en de
besprekingen over wederzijd
se troepenreducties in Mid
den-Europa, deed bij sommi
gen zelfs de gedachte post
vatten, dat de tegenstelling
tussen Oost en West geleide
lijk zou vervagen. In de plaats.
van deze polariteit zou een
heel andere confrontatie op
handen zijn. die tussen de
arme en rijke landen, tussen
Zuid en Noord.
De Russische Inval ln Afgha
nistan heeft voorlopig een ein
de gemaakt aan deze ver
wachting. Vooral in de Vere
nigde Staten is de actie van de
Sowjet-Unie hard aangeko
men. President Carter maakte
zich tot tolk van deze gevoe
lens door te spreken van de
ernstigste crisis tussen Oost
en West sedert de tweede we
reldoorlog waardoor zijn me
ning over de Sowjet-Unie
opeens veranderd was. Het zal
de Amerikaanse behoefte aan
records zijn die hem tot deze
uitspraak verleidde, een be
hoefte die in een verkiezings
jaar nog groter is dan onder
normale omstandigheden,
want de crises om Berlijn en
Cuba waren heel wat bedrei
gender voor de wereldvrede.
Maar de uitspraak tekent wel
de omslag die in de Verenigde
Staten heeft plaats gehad in
de houding tegenover de
Sowjet-Unie.
Het denken van de koude oor
log begint in volle hevigheid
terug te keren. De kandida
tuur voor de Republikeinse
partij van een communisten
vreter als Ronald Reagan
voor het Amerikaanse presi
dentschap versterkt deze ten
dentie nog. Het trauma opge
lopen door de verloren oorlog
in Vietnam is verwerkt en de
Amerikaanse president hoeft
geen enkele moeite meer te
doen om Zijn defensiebegro
ting door het Congres te krij
gen. De Amerikaanse parle
mentariërs hebben eerder de
neiging de uitgaven nog ver
der op te schroeven.
Afstandelijk
West-Europa heeft de afgelo
pen maanden uiterst terug
houdend gereageerd op de
plotselinge omslag ln de Ame
rikaanse houding. Vooral de
Westduitse bondskanselier
Helmut Schmidt stelde zich,
ondanks zijn felle kritiek op
de Russische inval ln Afgha
nistan, nogal afstandelijk op.
De herhaaldelijk door hem ge
maakte vergelijking van de
huidige internationale situa
tie met de omstandigheden
die leidden tot het uitbreken
van de eerste wereldoorlog
(een oorlog die ontstond zon
der dat iemand die eigenlijk
zou hebben gewild), leek
Schmidt tot een buitenstaan
der te maken, een koele be
schouwer die toeziet hoe de
twee grootste mogendheden
elkaar het leven zuur maken.
Vooral in Amerikaanse krin
gen is daardoor de vrees ge
wekt van een Duitse „Allein-
gang". Ook al heeft West-
Duitsland zich als een van de
weinige Westeuropese landen
aangesloten bij de boycot van
de Olympische Spelen een
strafmaatregel voor de Sow-
jet-inval ln Afghanistan
toch blijven de Verenigde Sta
ten het gedrag van de West
duitse bondskanselier met ar
gusogen volgen. Zijn herhaald
aandringen op ratificatie van
SALT II door de Amerikaanse
Senaat en zijn voorstellen om
te komen tot een tijdelijke
bevriezing van de stationering
van nieuwe middellange af
standswapens in zowel de lan
den van het Warschau Pact
als van de NAVO worden hem
door Carters adviseurs niet in
dank afgenomen. Nog vlak
voor de westelijke top in Ve
netië kwam hem dit te staan
op een brandbrief van Carter,
die hem waarschuwde dat hij
niet moest proberen de eind
vorig Jaar in Brussel genomen
besluiten over de stationering
van 572 Pershings en kruisra
ketten ongedaan te maken.
Overigens is de Westduitse
bondskanselier niet de enige
die wat afstand neemt van de
Amerikaanse reactie op Af
ghanistan. Ook de Franse pre
sident Olscard d'Estalng
vaart zijn eigen koers. Geheel
onverwacht en zonder de wes
telijke bondgenoten te con
sulteren had hij in Warschau
een ontmoeting met de Russi
sche president Breznjew. On
danks het enigszins eigenge
reide karakter van Olscards
bezoek aan Warschau, zat
hierin toch dezelfde overwe
ging die ook de houding van
Schmidt kenmerkte: het blij
ven zoeken naar een basis
voor gesprek en zo mogelijk
onderhandelingen en het bie
den van de mogelijkheid aan
de Russen van een politiek
eervolle aftocht.
Scherp.
Het ls niet voor het eerst na de
tweede wereldoorlog dat de
Verenigde Staten en West-Eu
ropa politiek botsen. Er is een
Suez-crisis geweest waarbij
Amerika tegenover Groot-
Brittannië en Frankrijk
kwam te staan. Onder De
Gaulle stapte Frankrijk uit
het militaire apparaat van de
NAVO Er zijn in de Verenigde
Staten zelfs stemmen geweest
(Mike Mansfield) die opriepen
tot terugtrekking van de
Amerikaanse troepen uit
West-Europa.
Maar de indruk is sterk dat de
tegenstellingen tussen de
twee zijden van de Atlanti
sche Oceaan nog nooit zo
scherp geweest zijn als op dit
moment. Over de drie voor
naamste crisishaarden ln de
wereld. Afghanistan, Iran en
het Midden-Oosten, bestaan
zeer uiteenlopende ideeën.
Nieuw is dat de leidende rol
van de Verenigde Staten ln de
westelijke wereld nu omstre
den wordt. De plotselinge ver
anderingen in de Amerikaan
se kijk op de verhouding tus
sen Oost en West hebben de
vraag doen rijzen of de Vere
nigde Staten eigenlijk nog wel
serieus genomen kunnen
worden.
Samenhang—
West-Europa heeft behoefte
aan een samenhangende visie
op het buitenlands beleid van
de Sowjet-Unie en aan een sa
menhangende politiek op ba
sis van zo'n visie. Aan zo'n
consistente visie Ujkt het de
Amerikaanse president te
ontbreken. Dat heeft tot ge
volg dat er geen doelgerichte,
maar een reagerende politiek
gevoerd wordt, die telkens
weer anders op nieuwe situa
ties Inspeelt. De destabilise
ring die daarvan het gevolg ls.
brengt grote gevaren met zich
mee voor Europa. Dat gevaar
is niet alleen dat een eventue
le kernoorlog naar alle waar
schijnlijkheid in Europa uit
gevochten zal worden, maar
ook dat de verworvenheden
van de ontspanning gemakke
lijk teloor kunnen gaan. Voor
al West-Duitsland zou daar de
gevolgen van ondervinden.
Het bezoek dat Helmut
Schmidt volgende week aan
Moskou brengt ls een poging
tot het zoeken van een nieuw
evenwicht tussen Oost en
West. Tijdens de top in Vene
tië zijn de westelijke gelede
ren althans uiterlijk weer ge
sloten, zodat de bondskanse
lier met een behoorlijke rug
dekking aan zijn reis naar
Moskou kan beginnen.
Dat de Russen Schmidt heb
ben uitgenodigd voor een be
zoek ondanks de Westduitse
boycot van de Olympische
Spelen, wettigt enig optimis
me. Uiteindelijk heeft ook
Moskou weinig te winnen in
een voortdurende confronta
tie met het Westen. Het feit
dat het Kremlin zich genood
zaakt voelde de terugtrekking
van een deel van zijn troepen
uit Afghanistan aan te kondi
gen gelijk met de westelijke
top in Venetië, kan uitgelegd
worden als een doortrapte po
ging het westelijke kamp uit
elkaar te spelen. Maar het valt
met evenveel recht uit te leg
gen als een signaal dat de
Sowjet-Unie beseft dat de
grens van de westelijke be
reidheid tot vreedzame
coëxistentie is bereikt.
