'Er is zoveel waar ik nog niet aan toe ben gekomen' Reacties Tekstverwerking Engelien Reitsma (91) schildert en tekent stug door MAANDAG 9 JUNI 1980 VARIA TROUW/KWARTET door Fred Lammers DOORN-LOCHEM Zelf zegt ze een beetje spottend, het gevoel te hebben met een potlood In de hand te zijn geboren, omdat het tekenen en alles wat daarmee is ver want haar zolang ze kan heugen heeft ge boeid. Dat „lang" gaat inderdaad terug tot een grijs verleden. Engelien Reitsma-Valenca is nu 91 en nog steeds actief met kunst bezig. Alles draait daar eigenlijk nog om in haar flatje in Park Boswijk in Doorn. Centraal in haar leefruimte staat een antieke schildersezel, er op een portret in wording van een van haar kleindochters. Terzijde, tegen een kast staat een stilleven, dat En gelien onlangs voltooide. „Het is ontstaan toen ik hier beneden in de winkel was om druiven te kopen. De man die me hielp nam een grote tros in zijn hand, boog zich voor me heen om die te wegen en ineens zag ik hetdie hand met daarin die druiven. Thuisgekomen ben ik meteen gaan schilde ren. Het grappige is dat mensen die tegelijk met mij in de winkel waren de situa tie ogenblikkelijk herken nen als ze het schilderij hier zien." Engelien Reitsma werkt nog heel regelmatig. „Mijn ogen houden zich gelukkig goed en ik kan ook nog steeds portretten tekenen. Onlangs heb ik nog een dubbelportret gemaakt van mijn huisarts en zijn vrouw en op speciaal verzoek een miniatuurtje van een buur vrouw. Sinds ongeveer 1700 is haar hele familie op mi niaturen afgebeeld. Met haar was dat nooit gebeurd. Dat wilde ze alsnog goed maken. Ze kwam vragen of ik het wilde proberen en het is me gelukt al valt dat pie tepeuterige op mijn leeftijd niet mee." Vroeger heeft Engelien op dat terrein het nodige ge daan. De postzegels die zij een reeks van jaren heeft gegraveerd getuigen ervan. Dat begon in 1927 met ze gels van koning Willem de Derde, koningin Wilhelmina en prins Hendrik, waarvan de toeslag bestemd was voor het Rode Kruis. Prins Hendrik poseerde er zelfs voor. Engelien Reitsma Wilhelmina zonder lelietjes Potgieter Engelien had er desondanks succes mee. De PTT klopte telkens weer bij haar aan als er bijzondere zegels moesten komen. Liever beeldde Engelien Reitsma echter mensen naar het le ven uit op de manier die haar sterk aansprak: de ko pergravure. Henriëtte Ro land Holst, Eduard Verka de, Ina Boudier-Bakker en een paar jaar na de oorlog koningin Wilhelmina maak ten deel uit van de stoet mensen die in de loop van haar lange leven voor haar poseerden. „Wilhelmina moest ik teke nen in opdracht van de rijksuniversiteit van Lei den. Het moest een portret worden waarop de koningin het symbool was van de her opende universiteit. Wilhel mina had daar zelf zo haar gedachten over. Zo was een van haar wensen dat op de achtergrond de uitspanning te zien zou zijn waar zij soms aanlegde als ze in de omgeving van Leiden ging wandelen. Zelf had ik ook wensen maar die werden niet allemaal ingewilligd. Zo vroeg ik tevergeefs of Wilhelmina voor me wilde poseren in een japon met lelietjes van dalen die ik in haar garderobe had gezien. Daar voelde ze niet voor. De koningin koos een zwarte japon uit, een afschuwelijk saai ding, waar nauwelijks iets van was te maken. In de daaropvolgende jaren graveerde Engelien een reeks postzegels van histori sche figuren zoals Tessel- schade, Boerhaave, Thijs Maris, Potgieter, Aagje De ken, Talma en de zeehelden De Ruyter, Tromp en Piet Hein. „Het was moeilijk werk, omdat het allemaal mensen waren uit het verle den. Ze konden niet voor me poseren. Ik moest ze uit beelden aan de hand van bestaande portretten en daar dan wat omheen fanta seren." Bontje Om het wat op te fleuren heb ik het aangekleed met een bontje, eveneens uit de garderobe van Wilhelmina. Maar dat viel in Leiden niet in de smaak. Dat bontje moest weg kwamen ze mij vertellen. Later stuurden ze weer een professor naar me toe die zei dat de achter grond anders moest wor den. Als ik een man was geweest zou ik waarschijn lijk nee hebben gezegd, maar ik durfde niet tegen die Leidse professoren op. Ik heb met hun verlangens rekening gehouden maar die gravure heb ik er naar mijn gevoel mee bedorven. Ik heb hem nooit meer wil len zien. Gelukkig heb ik nog een afdruk van de oor spronkelijke gravure en daar troost ik me dan maar mee. Wilhelmina was overigens heel vriendelijk. „Wilt u dat ik stilzit of moet ik praten?" vroeg ze bij de eerste zitting in het paleis op de Dam. „Majesteit, ik heb graag dat u praat, dat zorgt er voor dat uw gezicht levendig blijft", heb ik geantwoord. En ze vertelde over haar verblijf in Engeland en over haar kleinkinderen. Ze vond het fijn als die bij haar op bezoek kwamen. „Maar ze zijn ook wel erg druk," voeg de ze er aan toe. In totaal heeft ze ruim drie uur voor me geposeerd, de tweede keer op Soestdijk. Dat ging dan wel met een rustpauze er tussen door. Anders werd het haar te veel. Het was vlak voor haar aftreden. Een voorstudie van het portret, en dat ver zoet de bittere herinnering aan de afloop wel enigszins, is door prinses Juliana aan gekocht. Naast al die bekende en minder bekende personen en niet te vergeten kinderen („niet gemakkelijk omdat ze nooit stilzitten, maar aan de andere kant erg fijn om te doen omdat een kind nog zo onbedorven en vaak zo hulpeloos is") heeft Enge lien ook veel dieren gete kend en geschilderd. Artis was daarvoor haar werkter rein. Vooral apen boeiden haar. Als ik haar mappen vol werkstukken, die op di verse plaatsen in de kamer staan, doorblader, komen die dieren regelmatig terug. Er is ook het nodige van te zien in galerij ,,'t Bagijntje" op de Markt in Lochem. waar tot en met zondag 15 juni dagelijks van tien tot half zes (niet op woensdag middag) een overzichtsten toonstelling van haar werk wordt gehouden. Engelien exposeert weinig, omdat ze de tijd die de voorbereiding van een tentoonstelling in beslag neemt liever ge bruikt om te tekenen. „Ze hebben me nu overgehaald het te doen, eigenlijk is het mijn oudste zoon geweest, die me zover heeft gebracht. Och, het is ook wel leuk. Je moet het wel eens doen, an ders denken de mensen dat je dood bent." Doorbraak Dat laatste denken ze vaak en dat is best te begrijpen van iemand die in 1904 al werkstukken maakte en in 1913 de Prix de Rome kreeg voor graveren. Dat was voor Engelien de doorbraak. Tien Jaar diamantkloven in het bedrijf van haar vader gingen daaraan vooraf. „Ik heb van vader precisie ge leerd maar tien jaar was wel erg lang, vooral als je maar één wens hebttekenen. Niet dat vader niet voor kunst voelde. Hij was erg muzikaal en op regenachti ge zondagmiddagen nam hij me vaak mee naar het Rijksmuseum. Niet naar de Rembrandts, dat was te moeilijk voor kinderen, vond vader. Hij stuurde mij naar de kleine zaaltjes en als ik dan na korte tijd weer bij hem terug kwam was zijn reactie van: heb je het nu al gezien? Hij stuurde me terug en vertelde dat het er bij schilderijen op aan komt op details te letten. Dat was heel verstandig van hem. Hij heeft me geleerd wat concentreren inhoudt. Op een dag zag ik een schil derij van Aert van der Neer. Het was een winterland schap met schaatsenrijders. August Allebé Het maakte zo'n indruk op me, dat het vanaf dat mo- (foto: Henk Tukker) ment voor mij een zeker heid was, dat ik ook zo wilde leren schilderen." Dat ogenblik lag toen nog in een ver verschiet, al kreeg Engelien tussen het dia mantkloven door wel teken les. Toen ze zeventien was mocht ze zelfs naar de Rijksacademie voor Beel dende Kunsten, waar ze les kreeg van de bekende Au gust Allebé en professor Nico van der Waay („Een aardige man, alleen jammer dat hij hoofdzakelijk wees meisjes en boerinnetjes te kende.") August Allebé maakte ze op de academie maar een half jaar mee. „La ter kwam ik hem nog wel eens in Artis tegen, want hij werkte daar ook graag. Op een keer zei hij tegen me, dat ik de oppasser in zijn blauwe kiel eens moest schilderen als hij de pape gaaien van het nacht- naar het dagverblijf bracht. Ik heb het nooit gedaan. Ik kon er maar niet toe komen. Als mensen tegen me zei den: je moet iets doen kreeg ik er al een zekere tegenzin in en er was zoveel anders te doen. Er is zoveel uit te beel den. Ik heb altijd tien ideeën, waarvan er maar één wordt uitgevoerd." Als ik Engelien vraag of dat nog steeds zo is, veert ze op. „O ja, er is zoveel waar ik nog niet aan toe ben geko men. Ik denk dat ik over veertig jaar hetzelfde zou zeggen. Dat schilderen blijft me bezig houden. Neem nu dat portret van mijn klein dochter Clarisse. Telkens denk ik dat het klaar is, maar als ik er dan de vol gende dag langs loop ont dek ik toch weer iets dat er nog aan mankeert. Als ik er nu zo naar kijk zie ik ook weer wat: haar ogen zijn toch wat lichter. Zo blijft er ook die twijfel. Als ik terug blik vraag ik me wel eens af of ik in mijn portretten wel echt het leven heb ge vangen." door Mink van Rijsdijk Het dorp had maar één hotelletje, zodoende was het geen probleem waar ik mijn intrek zou nemen. Maar al waren er wel meer mogelijkheden ge weest, dan zou ik toch „Aan de waterkant" hebben gekozen. Het was een nogal donker eta blissement, maar kraakschoon en de bloemetjes op de tap leken net vers geplukt. Het was ook de stilte van het bedrijf dat me aanstond. Tussen de middag aten een paar verdwaalde handelsreizigers er een uitsmijter en 's avonds kwamen de mannen uit het dorp om zonder veel bombarie een kaartje te leggen. Vrouwen kwamen er niet, maar mijn aanwezigheid scheen niemand te storen. De naam „Aan de waterkant" was toepasselijker dan origi neel. Een smalle kade scheidde hotel en water. Twee keer per dag reed een bus van en naar de stad langs, steevast een koppel scharrelende eenden uit elkaar jagend. Als de schooi aan of uit ging fietsten er even wat kinderen en zo tussen de bedrijven door werd het dorpsbeeld bepaald door vrouwen die naar de bakker gingen. Een rustig dorp dus, op de kade was dan ook stellig in geen jaren iets gebeurd. Het enige vertier kwam van het water, waar pramen en een enkel binnenschip voorbij voeren. De eerste dag dat ik in het dorp was, had ik met verbazing gekeken naar een sleepbootje dat een lange, logge praam met de precisie van centimeters aan de kade wist af te meren. Bewonderenswaardi ge stuurmanskunst, waar de schipper, later op de wal, geen woord over vuil maakte. Je kon varen of je kon het niet. De dag daarna zag ik hem al ver over het water aankomen en omdat ik zijn manoeuvres graag van dichtbij wilde zien, wachtte ik hem op langs de kant. Helaas alles liep volstrekt uit de hand. De schipper stond weliswaar na een paar minuten op de kade, maar zijn praam lag vreemd ontheemd tegen een melksteiger aan de overkant. Zijn diag nose was glashelder: hem trof geen enkele blaam, maar er lag iets onder water, dat afmeren onmoge lijk maakte. Ineens waren er tientallen mensen op de been, in mompelende afwachting. Er kwam eer takelwagen. En jawel, de schipper had gelijk e lag een auto in de vaart. Gisteren nog niet, nu wdi Alle mensen wat een verrukkelijke sensatie. H? zou die oude rode kar van de jongens van de koste wel zijn, waar ze maandenlang tevergeefs aai hadden gesleuteld. Er werd getakeld. Geen rooi maar een blauw spatbord werd zichtbaar. Op dat moment onstond op de wal een spontant splitsing der geesten. Een groep werd nerveus er bezorgd, vreesde een ernstig ongeluk. Andere? raakten opgewonden en gokten ja waarop eigenlijk? „Moet de politie niet gewaarschuw worden?" vroeg iemand, maar niemand kwan daarvoor in actie. Het schouwspel was te span nend. Langzaam, tergend langzaam kwam he achterstuk van de auto omhoog dat was leeg Gelukkig geen passagiers achterin, was de opg?. luchte zucht van de verontrusten. De anderen zwegen, ze konden moeilijk openlijk hun spiji betuigen, maar hun teleurstelling was onmisken baar. Ze schoven dichter naar de waterkant, iede- reen wilde de eerste zijn om het ergst denkbar? waar te nemen. Misdaad? Ongeluk? Drank? Theo retisch konden er nog twee slachtoffers zijn. Dt opgewonden spanning steeg, de kloof tussen dt partijen werd steeds duidelijker. De ongerustet werden nerveuzer, de op sensatie-beiusten maai ten zelfs al macabere grappen. De plaats naast hr stuur kwam boven de oppervlakte, veiligheidsgor- dels slingerden heen en weer. De stoel was leeg De onrustige verwachting die volgde hing als ee vacuum verpakte stilte op de wallekant. Wie, u welke toestand, zou er achter het stuur nu bom komen? Wat voor sommigen een verrassende opluchtin; werd, was voor anderen een ontgoochelende anti climax. De auto bleek zomaar een wrak te zijn, tt water gelaten als een blikken, waardeloze vonde ling. Na een kwartier was de kade weer stil en leeg alsof er niets was gebeurd. Alleen de zo tegenstrijdig? menselijke reacties lagen nog als voer voor psycho logen op de keien. De eenden zagen er geen brood in. ADVERTENTIE Ofwel: van eenvoudig typewerk op de portable tot apparatuur met elektronisch geheugen. - Verseveldt heeft voor vrijwel ieder kantoor, klein-middenbedrijf of grote industrie passende tekstverwerkende apparatuur. Op de praktijk afgestemd. Een groot gedeelte hand-typewerk blijft Maar dan wel graag op 'stille' schrijfmachines, met 'n ideaal toetsenbord. Voor 'n fijne werksfeer en vlekkeloze korrespondentie. Standaard-teksten vragen om automatisering. Daar is Verseveldt helemaal op ingespeeld. Vraag maar. Herengracht 52a, 2511 EJ Den Haag. Tel. 070-469214 Vraag: Kunt u mij ook vertellen wel ke Nederlandse onderscheidingen de vorstelijke personen droegen bij de inhuldiging op 30 april? Antwoord: De regerend koningin is grootmeester van alle ridderorden. Koningin Beatrix kon dus kiezen wel ke onderscheiding zij op de dag van de inhuldiging wilde dragen. Zij koos voor de hoogste orde, en droeg de versierselen die horen bij het groot meesterschap van de Militaire Wil lemsorde. Prinses Juliana, prins Claus, de prinsessen Irene, Margriet en Christina droegen de versierselen van grootkruis van de orde van de Nederlandse Leeuw, evenals prins Bernhard, die echter ook nog de ver sierselen van commandeur van de Militaire Willemsorde droég. De zwa gers van de koningin, Karei Hugo de Bourbon-Parma en mr. Pieter van Vollenhoven, droegen evenals prins Aschwin, de broer van prins Ber nhard, het grootkuis van de Huisorde van Oranje. Jorge Guillermo droeg het grootkruis van de Kroonorde, een onderdeel van de Huisorde van Oran je, die alleen aan buitenlanders wordt uitgereikt. Deze orde werd pas in 1971 ingesteld, vandaar dat Karei Hugo en prins Aschwin nog de Huisorde van Oranje kregen. De rangorde van de ridderorden is als volgt: Militaire Wil lemsorde. orde van de Nederlandse Leeuw, orde van Oranje-Nassau, Huisorde van Oranje. Vraag: Is het waar dat men om overal te kunnen vissen verplicht is lid te worden van een hengelclub? Is een bijdragebewijs dat bij het postkan toor verstrekt wordt niet voldoende? Wannee heeft men een vlsakte nodig? Antwoord: Voor het mogen vissen met één gewone hengel in openbaar water veelal zijn dit de grote kana len en rivieren kunt u volstaan met een bijdragebewijs, verkrijgbaar bij postkantoren, kosten 5,50. Nu zijn er behalve gewone hengels ook speci ale hengels. Het verschil tussen die hengels wordt bepaald door de aas soort. Voor de gewone hengel wordt brood, kaas, wormen, insecten, insec tenlarven of nabootsingen hiervan (niet groter dan 2'/> cm) gebruikt; ook wel mosselen en garnalen, peulvruch ten, fruit enz. Bij een speciale hengel gebruikt men ander aas, zoais stukjes vis, kleine levende of dode visjes of kunstaas groter dan 2l/« cm. Gebruikt u zo'n speciale hengel, of twee gewo ne hengels, dan hebt u niet alleen een kleine visakte nodig (eveneens ver krijgbaar bij postkantoren, voor 11,50) maar ook een vergunning van een hengelsportvereniging. Wie lid wordt van zo'n vereniging krijgt auto matisch een vergunning. Er zijn ne genhonderd hengelsportverenigingen in Nederland, die zijn aangesloten bij de NWS (Nederlandse vereniging van sportvissersfederaties). De NWS geeft voor verenigingsleden de z.g. Grote Vergunning uit, die recht geeft op het vissen in bijna tachtig procent van het Nederlandse viswater. Samenvattend: vissen met één gewo ne hengel in openbaar water: alleen bijdragebewijs d ƒ5,50. Vissen met één gewone hengel in niet openbaar water: bijdragebewijs plus vergun ning. Vissen met meer dan één gewo ne hengel (maximaal twee) of een speciale hengel: altijd visakte en ver gunning nodig, ongeacht het type wa ter, dus ook bij het vissen in open baar water. Sportvissers die jonger zijn dan vijftien Jaar hebben voor het vissen met een gewone hengel in openbaar water geen viskaart nodig. Voor het vissen in niet openbaar wa ter is ook voor hen een vergunning vereist. Aanvulling. Voor het financieel adopteren van kinderen uit de derde wereld kunt u zich behalve bij Foster Parents Plan ook opgeven bij Stich ting Redt een Kind. secr. Dr.Guépin- laan 23 Ommeren, tel. 03443-2079 (bij geen gehoor 03449-1659) en Stichting Reformatorische Hulpactie Woord en Daad, p.a. J. Slot, Rembrandtlaan 10 te Doorn. tel. 03430-4103. Vraag: Ik woon in een gebied waar het water erg hard en kalkhoudend is. Dit is voor de planten niet zo best. Ik probeer wel regenwater op te vangen maar dat is lang niet voldoende. Is er een middel om het water te ont- kalken? Antwoord: U kunt van leidingwater heel gemakkelijk goed gietwater ma ken. In een ammer water hangt u een linnen of katoenen zakje gevuld met turfmolm. Na verloop van een paar dagen is de kalk in de turfmolm ge trokken en u heeft dan zacht gietwa ter. Het is wel even wat werk, maar uw planten zullen u zeker dankbaar zijn voor dit beetje extra moeite. Vraag: Ik heb een prachtige plaat waaronder staat: Die Junge Mutter, Gerard Dou. Is dit een niemendalle tje of heeft het enige waarde? Antwoord: De plaat die u in uw bezit hebt is een Duitse reproduktie van een beroemd schilderij van Gerard Dou. De jonge moeder, ook wel De kleermaakster genoemd, werd door hem geschilderd in 1658. Het is een bijzonder mooi schilderij en wanneer u eens in Den Haag bent, moet u beslist eens gaan kijken naar het ori gineel, dat in het Mauritshuis hangt. Wat de waarde betreft: reprodukties hebben nooit een grote geldelijke waarde. Maar de plaat doet u iets u geniet er elke dag weer van. En is dat niet heel veel waard? Vraag: Laatst kocht ik kamille om te stomen, en daar stond op: Niet om in te nemen. Vroeger kregen we thuis dikwijls kamillethee als we koortsig waren. Is dit andere kamille? Het is toch een natuurprodukt? Antwoord: Er zijn kamillesoorten waaraan een olie wordt toegevoegd die de darmen niet verdragen. Een heel goede kamille is de Egyptische (verkrijgbaar in reformhuizen). Deze heeft een veel sterkere werking dan de kamille die uit de Balkanlanden komt. De Egyptische kamille ls be halve voor stomen ook geschikt voor inwendig gebruik (thee). Het is tevens een heel goed middel om te spoelen wanneer men last heeft van blaartjes in de mond. De Nederlandse kamille, die veel lekkerder van smaak schijnt te zijn, is van veel minder betekenis als geneeskrachtig middel aldus onze kruidendeskundige. Vraag: Enige Jaren geleden versche nen in Trouw recepten om te verma geren. Deze recepten zijn later in boekvorm verschenen. Wie is de uit gever? Antwoord: De recepten van Willem Schrama zijn gebundeld in een boek je getiteld: 3 weken verstandig ver mageren. Dit werd door Trouw uitge geven. Later ging het over naar Unie boek. U kunt het in de boekhandel bestellen in een wat luxere uitvoe ring. maar u kunt ook nog steeds terecht bij Trouw voor de aanschul van het boekje. Het is te bestellen door middel van een giro-overschrij ving (gironummer 93311) met vermeil- ding van'titel en schrijver. De prijs .is 1 Vraag: Kun je oude, vervallen ver klaarde spaarbankboekjes dire ct weggooien en hoe lang moet je ou (betaalde) rekeningen bewaren? Antwoord: Vervallen verklaai spaarbankboekjes kunt u direct v nietigen. Oude rekeningen moeten ieder geval bewaard worden gedufl de de tijd dat er garantie gegeven op het gekochte artikel. Na afla van tijd kunt u ze rustig wegdoi Het is wel verstandig rekeningen grote aankopen te bewaren. Bij en tuele brand of inbraak is het hand de rekeningen aan de verzekering kunnen overleggen. CnrsBssen: Een lezeres heeft een ai tal cursussen van het „Christelijk i stituut voor zelfontwikkeling" te A .sterdam, die zij tegen vergoeding* portokosten ter beschikking wil «I1 len. Het gaat om de volgende cuffli sen: Beginselen van de leer der p? soonlijkheid: Lessen der ontwtkl ling van geest, hersenen en geheufl Geconcentreerd arbeiden; Cursus j opleiding tot meesterlijk werken, i gisch denken en praktisch mensfi in de maatschappij. De boekjes t nog nooit gebruikt. Wie belangd ling heeft kan mij schrijven. Hemelvaartsdag. Lieve mensen hebt allemaal gelijk. Ik heb mei woon verrekend. Ik rekende veef dagen na Pasen, maar de Paas® telt zelf ook mee, zodat ik voor i drie de data een dag te Iaat uitkwi» Ach, het zal hem toch wel zitten in< eeuwige onvoldoende voor rekel* op school. Hartelijk dank voor al' aardige reacties. De juiste data dl 193114 mei; 1932 5 mei en 1933 25 W

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 6