Wonderlijke ervaringen voor
een jachtige Westerling
Joop heeft alles wat
verboden is gedaan
Lombard interpreteert
Berlioz vanuit het woord
Van Gilse's opera Thijl
had illustere voorgangers
Bram Vermeulen en de Toekomst
DE ENIGE TANDPASTA DIE HET SPEEKSEL HELPT.
Humboldt's Current in Mickery
Bajesklant vanavond op tv
DONDERDAG 5 JUNI 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door André Rutten
AMSTERDAM De bijdrage van Mickery aan het Holland Festival bestaat uit „Humboldt's
Current" van Ping Chong zoon van naar Amerika uitgeweken Chinese artiesten van de
Opera van Peking met zijn The Fiji Company. September vorig jaar waren zij in Mickery
met ..Lazarus"
Een opwindende voorstelling is het
zeker niet. maar je kunt er wel bij aan
het fantaseren blijven, en ook achter
af namijmeren. De Humboldt's Cur
rent is een koude golfstroom voor de
kust van Peru en Chili, genoemd naar
de Duitse natuuronderzoeker
Alexander von Humboldt (1769-1859)
de Humboldt Universiteit in Oost-
Berlijn dankt hem haar naam. Maar
de Humboldt uit Ping Chongs voor
stelling heet Charles, waarschijnlijk
zijn kleinzoon, ook een ontdekkings
reiziger. want een van de scènes is een
stukje schimmenspel, waarin Charles
als jongetje afscheid neemt van zijn
grootvader.
In het programma is er ook nog spra
ke van een George Humboldt, een
neef. die als militair tropische gebie
den exploreerde.
Ping Chong noemt zijn voorstelling
..a bricolage theater peace", een voor
stelling die van stukjes en brokjes
aan elkaar hangt wat klopt maar
ook een „meditative collage", een col
lage van mijmeringen beelden van
ontdekkingsreizigers en van wat zij
teweeg brachten.
Hij projecteert op een groot doek hele
reeksen oude gravures van woeste
gebieden met wilde dieren, enorme
bomen, grimmige rotsenmassa's, on
stuimige rivieren, en daarin meestal
kleine mensfiguurtjes, avontuurlijke
westerlingen, dikwijls geholpen en
zelfs gedragen door natuurmensen.
De gespeelde scènes daartussendoor
zijn van een wonderlijke kalmte. Een
grote lege ruimte met daarin een paar
traag bewegende mensen. Op het
randje van de verveling soms, toch
met een subtiel soort humor. Bijvoor
beeld een langzaam voortkruipende
natuurvorser, die met zijn handen
een opvliegende vogel mimet, een
rondfladderend insekt, dat hij vangt,
die twee natuurmensen nadert, met
eenvoudige hulpmiddelen bezig met
het pletten van misschien mais. De
eerst wat schichtige vrouw tast aarze
lend. met afgewend hoofd, zijn ge
zicht af, zijn baardje, wat hij niet
prettig vindt, zodat hij haar haastig
wat rammelend blikken eetgerei in de
handen duwt, waarmee zij zich opge
wonden terugtrekt. Hij noteert in zijn
zakboekje: een goed eerste contact
gemaakt.
Ook een scène, waarin de natuurvor
ser en een assistent, een Amerikaanse
toeriste en haar secretaresse blijk
baar op een boot wachten, waarvan je
de stoomfluit hoort. Hij met zijn ver
zameld wetenschappelijk materiaal.
Zij met koffers souveniers. Zij geeft
hem trouwens een royale cheque,
waarmee hij gaten in de lucht
Verrassend schimmenspel van stram en oud geworden figuren als
slot van „Humboldt's Current" in Mickery.
Foto Bob van D.oliir
springt. En een laatste voorbeeld: een
scène waarin alleen maar een klein
model van een vol getuigd zeilschip
langs de achterwand getrokken
wordt.
Het eindigt met een herhaling als
schimmenspel van de scène met de
cheque, nu in een tuin met hoogop-
schietend gras (een fraaie diaprojec
tie), waarin de figuren stram bewe
gen. want zij zijn oud geworden.
Voor op het toneel staat rechts een
portret van Humboldt, versierd met
lichtjes en kaarsjes een soort huis-
altaartje met waxinelichtjes links
een klein tentje met een figuurtje er
in.
Een wonderlijke ervaring, waaraan je
als Jachtige Westerling even moet
wennen, want je hebt er wel enige
meditatieve kalmte bij nodig (3 t/m
21 juni - niet zo. en ma.).
door Adr. Hager
DEN HAAG Ruim dertig jaar geleden bracht het Residentie-orkest onder aanvoering van
Willem van Otterloo in de Houtrusthallen een imponerende verklanking van La grande messe
des morts van Berlioz
Ter gelegenheid van het Holland Fes
tival heeft het orkest, nu geleid door
de Fransman Alain Lombard het Re
quiem wederom in studie genomen.
Dinsdag- en woensdagavond vulden
11 duizend bezoekers de Houtrusthal
len en speciaal ten behoeve van de
bejaarden en de jeugd was de genera
le repetitie gratis toegankelijk. Niet
minder dan drie duizend plaatsen wa
ren 's morgens bezet. Een uitstekende
gedachte, ook al om akoestische
redenen.
Hector Berlioz schreef op 34-jarige
leeftijd, in opdracht van de staat, het
Requiem ter nagedachtenis van de
gevallenen bij de juli-revolutie van
1830. De eerste uitvoering klonk ech
ter ter ere van de bij Constantine
gesneuvelde generaal Damrémont.
Het werd een uitzonderlijk Requiem:
bizar, effectrijk, theatraal en specta
culair. rijk aan curieuze klank
explosies en gebaseerd op ruimte en
contrastwerking.
Het is duidelijk dat Berlioz dit opus
vijf heeft gecomponeerd onder hoog
spanning. De hele partituur ademt
gloed en geestelijke visie. Demoni
sche kracht wordt afgewisseld door
lyrische intensiteit, angst voor de
^fiood wordt gestalte gegeven door
choquerende klankeffecten die op
hun beurt plaatsmaken voor de troos
tende woorden van het Agnus Dei.
Vier windrichtingen
Berlioz vraagt voor de uitvoering van
deze „mis van de wereldondergang"
een koor van tenminste 200 zangers,
een groot symfonie-orkest en vier bla
zers-ensembles. opgesteld in de vier
windrichtingen. Hij bedient zich
daarbij van een vermenging van stij
len, maar dankzij zijn meesterschap
vormt het Requiem toch een geheel.
Hoe belangrijk de orkestpartij ook
mag zijn zeker in het Tuba Mirum
sidder je bij de klankexplosies van de
blazers het accent ligt bij het koor.
bij het woord.
Universum
Menig luisteraar moet in de Hou
trusthallen een demonischer, effect
vollere weergave hebben verwacht, zo
een waarbij de rillingen over je rug
lopen. Doch Alain Lombard is als een
echte Fransman uitgegaan van het
woord, de tekst. Berlioz, Frans ro
manticus bij uitstek, projecteerde
het eigen ik op het universum. Daar
bij was geen ruimte voor effectbejag.
Het was en bleef een mis, zij het een
grande messe. Ook vanuit die optiek
dirigeerde destijds Charles Munch dit
werk en het is meer dan verdienste
lijk dat Lombard deze grote voorgan
ger hierin weet te volgen. Wie ging
zitten wachten op „het grote gebeu
ren". heeft de Houtrusthallen wel
licht verlaten met een kater. Slechts
indien je bereid was. je onder te dom
pelen in de geest van een requiem,
het wezen van een dodenmis, kon je
bezield raken door deze vlammende
muziek.
Respect voor de uitvoerenden: naast
het Haags orkest het Ochestre Phil-
harmonique uit Straatsburg, het
Groot Omroepkoor en het Slowaaks
koor Bratislava. De tenor Alain Van-
zo benaderde zijn partij in het Sanc-
tus op briljante wijze, waarbij hij zich
bovendien forceerde.
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM In 1978 kreeg freelance fotograaf Ad van Denderen (33 jaar) de opdracht van
het Amsterdams Gemeentelijk Historisch Archief om het leven van het voormalige huis van
bewaring aan het Gartmanplantsoen te Amsterdam fotografisch vast te leggen
door Louwrens Langevoort
SCHEVENINGEN Met Hendrik Lindt en Jan van Gilse's opera Thijl, die vanavond in
het Scheveningse Circustheater in wereldpremière gaat, wordt de lijst van literaire en
muzikale werken rond de legendarische figuur Thijl Uilenspiegel met een verrijkt. Want
al voordat Van Gilse in 1937 met zijn operaheld begon, stonden de lotgevallen van
Uilenspiegel en Lamme Goedzak al garant voor een bron aan inspiratie.
Tijl Uilenspiegel, gaat het verhaal,
stamt uit Saksen. Al in de Middel
eeuwen duikt hij op. al dan niet
met de narrekap. Steevast zet hij
in de verhalen zijn medemensen
een hak en weet zich er altijd weer
veilig uit te redden. Ja, zelfs zijn
de bedrogenen hem vaak dank
baar. omdat hij aan zijn streken
een dusdanige draai weet te ge
ven. dat hij Uilenspiegel de
held wordt. Zijn avonturen vor
men een aaneenschakeling van
vaak platvloerse grappen en grol
len. waarbij niemand gespaard
blijft, van burger tot koning en
paus toe. Geen wonder dan ook
dat Tijl een bijzondere populari
teit genoot, die alleen maar groter
werd toen de Kerk in de Midde
leeuwen het boek op de Index
zette.
Gaandeweg raakt de figuur van
Tijl in de kinderkamer verzeild.
Echter, dan wel ontdaan van alle
onkuise en niet educatieve kan
ten. De vertellingen worden ze
den-prekend van aard en zelfs be
sloten met een moraal. Tijl staat
er als clown naast Jan Klaassen
en Katrijn en Donald Duck
In 1867 verschijnt de omvangrijke
roman „La légende et les aventu-
res héroiques, joyeuses et glorieu-
ses d'Ulenspiegel et de Lamme
Goedzak au pays de Flandres et
ailleurs", geschreven door de Vla
ming Charles de Coster. Hij zet
Tijl ln een totaal nieuwe context:
de handeling speelt in Vlaanderen
in de beginjaren van de Tachtigja
rige Oorlog. Uilenspiegel en Phi
lips II worden op dezelfde dag
geboren, hun beider lot wordt af
wisselend besproken, in het licht
van de Vrijheidsstrijd van de Ne
derlanden.
Ook veel componisten zijn gegre
pen geweest door de legende van
Uilenspiegel. Niet minder dan ze
ven opera's en een dito aantal
symfonieën, balletten en toneel
scènes verschenen tussen 1870 en
1940. De romantiek, met zijn hang
naar middeleeuwse nostalgie en
drang naar programmatische mu
John Bröcheler (rechts) zingt in Van Gilse's opera de titelrol
van Thijl met Henk Smit (links) als Lamme Goedzak.
Foto Jaap Pieper
ziekstukken, vonden in hem een
geliefd onderwerp. Het bekendste
werk is zonder meer Richard
Strauss' symfonische gedicht Till
Eulenspiegel lustige Streiche.
Strauss wilde eerst een opera
schrijven, maar zag daar van af. In
het in 1895 geschreven stuk be
licht hij alleen de komische kan
ten van Tijl, die wel voor zijn
streken ter dood wordt gebracht,
maar toch altijd zal blijven voort
leven. Na zijn veroordeling volgt
nog glorieus het Tijl-motief: de
held is niet kapot te krijgen.
De Belgische componist Jan
Blockx was de schepper van de in
1900 in Brussel vertoonde opera
Tijl Uilenspiegel. Hoewel het werk
in het Nederlands gecomponeerd
was, vierde het grootse successen
in het Frans en werd ook" zodanig
gepubliceerd. Blockx kiest voor
een happy-ending, een loflied op
de vrijheid na een overwinning
van Tijl.
Het libretto van Thijl (let op de
ingevoegde h, uitdrukkelijke wens
van Van Gilse, die dit esthetischer
vond!) van Hendrik Lindt is zeer
getrouw uit Costers werk geput.
Lindt en Van Gilse wilden van
Thijl een volksheld maken, ie
mand met slechts goede eigen
schappen. op wie je in een vrij
heidsstrijd kunt bouwen. Uilen
spiegel symboliseert de geest van
Vlaanderen, de hang naar de Vrij
heid: nog altijd een uiterst aktueel
thema.
De Costers werk is in uitstekende
vertaling (Th. de Vries) versche
nen bij Uitgeverij Bert Bakker.
Amsterdam. Tevens zijn enkele
kinderboeken op de markt, die
worden verkocht als Costers ro
man. maar dat absoluut niet zijn.
Programma voor
donderdag 5 juni
AMSTERDAM Centrum
Bellevue (20.30 uur): Geoffrey
Douglas Madge. Mickery (20.30
uur): Humboldt's Current. Uni
versiteitstheater (20.30 uur): De 1
Ontdekking. De Balie (20.30
uur): Jozef van den Berg.
Stadsschouwburg (20.15 uur):
Pilobolus Dance Theatre.
DEN HAAG. Circustheater
(19.30 uur): Thijl. Koninklijk
Conservatorium (20.15 uur):
Kamermuziek Rudolf Escher I. j
Koninklijke Schouwburg I
(20.15 uur): Bhutan.
ROTTERDAM. Doelen (Grote
Zaal, 21 uur): ABCDEFG.
SCHIEDAM. Scheepswerf (22
uur): Bewth.
I 1
UTRECHT. Rasa (20.30 uur):
Und die Liebe.
EINDHOVEN. Stadsschouw
burg (19 uur): Vertrouw nooit I
een trol. j
Premières bij Hoketus
Het ensemble Hoketus, dat
zich toelegt op het uitvoeren
van hedendaagse muziek, gaat
in het kader van het Holland
Festival twee nieuwe composi
ties uitvoeren waarvoor het ge
zelschap in twee gelijke groe
pen wordt verdeeld. Van Frede-
ric Rzewski wordt een werk uit-
gevoerd dat het drama belicht
van het booreiland Alexander
Kielland dat op 27 maart in een
zware storm bij Noorwegen
kapseisde. De tekst, in een ver
taling van Bob Scholte, wordt
gesproken door Roeland Ra
dier en Bill Smith. Deze tekst is
samengesteld op basis van
kranteverslagen en vraagge
sprekken. Dezelfde componist
staat op het programma met
Coming Together dat handelt
over de gevangenisopstand in
Attica in de Verenigde Staten.
Als derde compositie wordt
Hoketus van Louis Andriessen
gespeeld, het werk waaraan het
gezelschap zijn naam ontleent.
Er wordt gespeeld op 10 juni in
Centrum Bellevue in Amster
dam, op 11 juni in Utrecht, op
12 juni in Rotterdam, 14 juni in
Middelburg en ten slotte op 16
juni in Den Haag.
Minister geeft geen
oordeel over verslat
op koninginnedag
DEN HAAG (ANP) Minister G»
deniers-Berendsen van CRM acht Ik
tegen de achtergrond van receni
wijzigingen van de omroepwet ov»
het ministeriële toezicht op de it
houd van uitzendingen minder g*
wenst een waarde-oordeel te geva
over de verslaglegging van de VAR
in samenwerking met radio STA
Amsterdam op 30 april.
In antwoord op vragen van het GP1
kamerlid Verbrugh zegt zij dat allee»
al de aanwezigheid van radio of tele
visie om gebeurtenissen als de rellei
en onlusten in Amsterdam te vei
slaan katalyserend kan werken, a
thans tot ander gedrag van daarbij
betrokkenen kan leiden. Hiermee
uiteraard niets gezegd over de wija
van de verslaggeving, aldus de ral
nister.
Van Denderen ontmoette tijdens zijn
werk Joop Crouwers. een 52 jaar oude
bajesklant en kreeg zoveel belang
stelling voor deze man dat hij het
idee kreeg om een documentaire over
hem te maken. Met Remmelt Luk-
kien (assistent van de filmer Louis
van Gasteren) en de medewerking
van de KRO is deze eerste film van
dit duo tot stand gekomen (vanavond
Ned 1. 21.55 uur).
In dit gefilmd portret komt Joop
Crouwers. geboren en getogen in wat
hij zelf noemt de onderstad van Nij
megen. langdurig aan het woord.
Joop deed alles in het leven wat ver
boden was. Hij werd veroordeeld voor
inbraak, bedreiging, lichte geweldple
gingen en souteneurschap. Een ge
slaagd misdadiger was Joop echter
niet. hij werd een goede bekende in
vele gevangenissen
Op veertienjarige leeftijd werd Joop.
met drie kornuiten, betrapt bij het
stelen van de kas van een kinderthea-
Speciaal vandaag
ter. Hij werd opgebracht en opgeslo
ten met mensen als moordenaars,
verkrachters, hotelratten. Joop con
stateert nu na al die jaren dat dat een
van de ergste dingen is geweest die
hem in zijn leven is overkomen. Hij
kreeg een jeugd-TBR (terbeschik
kingstelling van de regering). Het ver
blijf van twee jaar in een tuchtschool
onder hard regime liet zijn sporen na.
Goudtransport (Ride the
High Country). Amerikaanse
speelfilm van Sam Peckinpah
met in de hoofdrollen Ran
dolph Scott, Joel MacCrea en
Mariette Hartley. Het verhaal
gaat over twee al wat oudere
revolverhelden die de op
dracht van een bankier aan
vaarden om een goudtransport
door een met bandieten be
zaaid gebergte te begeleiden.
Ned I 20.00 uur
Literama-Donderdag. Kro
niek over boeken, toneel en
schrijvers. Vanavond De On
nozele Kinderen, een luister
spel geschreven door Coert
Poort. Een poëtisch stemmen-
spel over de kruistochten in
1212.
Hilversum I 21.40 uur
Avonturen
De chaotische jaren '45-'46 gaven
Joop de volle ruimte voor allerlei
avonturen, die hem onvermijdelijk
voor de rechtbank brachten en uit
eindelijk achter slot en grendel. En
kele jaren later werd hij op grond van
een psychiatrisch rapport en veelvul
dig recidivisme veroordeeld tot TBR.
Na verschillende proefverloven
kwam aan deze TBR tien jaar later
een einde
Van zijn bravoure was inmiddels niet
veel meer overgebleven Daarvoor in
de plaats ontstond haat tegen de au
toriteiten. Zijn kansen op een nor
maal leven waren verkeken.
Vrijheidsstraffen hebben naar zijn
idee alleen maar effect wanneer het
zeer zware misdrijven betreft. Bij
lichte vergrijpen als valsheid in ge
schrifte en inbraak, zou strafarbeid
veel meer zin hebben. Joop moet na
de 25 jaren die hij bij elkaar in de
gevangenis heeft gezeten tot de con
clusie komen dat de gevangenisstraf
fen hem geen enkele wijsheid hebben
opgeleverd. Het is een leerschool Je
leert er van medegevangenen hoe je
het in het vervolg beter kunt doen. De
gevangenis creëert slechts zwaardere
misdadigers."
Enkele jaren geleden kreeg Joop een
uitkering wegens arbeidsongeschikt
heid. Deze verschafte hem de basis
voor een rustiger leven. Sinds twee
jaar is het hem nu gelukt om een vrij
man te blijven en dat is naar zijn
eigen zeggen een record. Hij kreeg in
zijn leven meer dan veertig veroorde
lingen.
Tijdens het kijken ontkom je er haast
niet aan te denken dat Joop voor een
groot deel zelf verantwoordelijk is
voor zijn droevige en chaotische le
vensloop. Hij zegt zelf dat het hem als
kind aan niets heeft ontbroken. Hij
vindt dat de chaotische jaren waarin
hij is opgegroeid en het meedogenlo
ze beleid van justitie de hoofdoorza
ken zijn van zijn mislukking.
Aan de andere kant geeft hij toe nooit
gevoeld te hebben voor een „burger
mans bestaan". Hij koos bewust voor
het avontuur en de consequenties
daarvan heeft hij jarenlang op de
koop toe genomen. De makers willen
ons laten zien hoe iemands leven ver
knald kan worden, maar met Joop
heeft de KRO niet het beste voor
beeld gekozen om te laten zien dat
een eenvoudige burger het slachtof
fer kan worden van zijn omstandighe
den en het beleid van justitie.
door Stan Riiven
AMSTERDAM „De Toekomst gaat het helemaal maken", zo luidt de naam van Bram
Vermeulens eerste produkt sinds de opheffing van Neerlands Hoop. In weerwil van de
optimistische titel bleek tijdens de première in de Stadsschouwburg, die plaatsvond in het
kader van het Holland Festival, die toekomst er niet al te rooskleurig uit te zien.
De muzikale helft van Neerlands
Hoop heeft geprobeerd zijn pop-aspi
raties meer gestalte te geven, niet in
de vorm van een doodgewone pop
groep die uitgebreid op toemee gaat,
maar verstopt in een verhaal waar
door er van muziektheater sprake zou
kunnen zijn. Hinkend op deze twee
gedachten is er echter een mank re
sultaat ontstaan, aangezien er sprake
is van een uiterst magere dramati
sche ontwikkeling, van zwakke ac
teerprestaties en van een band die
geen popconcert geeft maar dat wel
suggereert. Beide aspecten werken
negatief op elkaar in en geven de
toeschouwer een vlees-noch-vis
gevoel.
Bram Vermeulens oorspronkelijke
idee was om het conflict te illustreren
tussen de „waarom- en de daaromge-
ADVERTENTIE
Hebt u nog uw eigen tanden en kiezen?
Dan is deze advertentie uiterst belangrijk
voor u.
De afgebeelde tandpasta - Zendium -
bevat namelijk behalve fluoride ook enzymen.
De enzymen in Zendium verhogen de
bacterieremmende werking van het speeksel
En leveren daardoor een bijdrage tot
het natuurlijk evenwicht in de mond.
Door deze aktivering is uw speeksel
beter gewapend in de strijd tegen de bacteriën
en dus tegen aantasting van uw gebit
Misschien niet onverstandig om
binnenkort ook met Zendium te gaan poetsen
Zendium is GiiiwikkclJ Jour Akzu Dental Research, postbus 3. Vecneiuidjl
neratie". ofte wel de generatie van de
jaren zestig en van die van heden. De
Toekomst bestaande uit drummer
Frans Hendriks, bassist Peter War
nier, zanger Erik Mooijman, toetsen
man Jakob Klaasse, gitarist Jan de
Hont en zanger/gitarisbpianist Brait
Vermeulen, repeteert in de garage
van een luxe villa. Die behoort aan de
moeder van zangeres Rini Oudhuis!
Haar moeder (Werkteateractrid
Olga Zuiderhoek) onderbreekt rege
matig het muziekgebeuren om aan
dacht voor haar probleem te vragen
namelijk haar eenzaamheid en hel
generatieconflict met haar docht®
en dus de hele band.
Ze dweept me
de Beatles, Dylan en Lovin' Spoonful
en vindt het tegenwoordige gedoe
maar niks. De Toekomst blijkt echt*
goed thuis te zijn in dit repertoire et
geeft daarvan naast ander materiaal
(Apache van de Shadows) dan ooi
blijk, zodat het ingebouwde conflicl
aardig wordt afgezwakt. Bovendieï
zijn drie bandleden, Bram, Jan e
Jacob in feite van de zelfde leeftij
als de moeder, waardoor de geloof
waardigheid nogmaals afbrokkelt.
Het verhaal wordt op een gegeve
moment overboord gezet, zodat
uiteindelijk een popconcert over
blijft. Olga Zuiderhoek is de enige dJ
met haar verschijning en acteren ee
wezenlijke spanning kan oproeper
maar de context waarin dat gebeur!
alsmede het zwakke tegenspel van c
musici geven daar geen bredei
strekking aan. Wat overblijft is
feite de muziek, die wegens het zogé
naamde repetitie-karakter klungeli
klinkt, niet in de laatste plaats d<X
de dikwijls nauwelijks te volgen tel
sten. Pas ,in het laatste kwartie
wordt het keurslijf van het theate
losgelaten en profileert de band ziel
als popgroep, zodat er nog enigsziö
te genieten valt van een concert.