De slag om de Britse kijker'
ja
rr-
1
Genoeg tijd
Structuur
Pay-tv
Channel 4
Compromis 0
Regio Londen (5]
Concurrentie BI
Minder winst
TV bij ontbijt E3
Voorbeeld
EAtERDAG 24 MEI 1980
■TELEVISIE
TROUW/KWARTET
13
De razendsnelle uitbreiding- van het kabel-tv-net in Nederland en de
Komst van omroepsatellieten doen het ergste voor ons omroepbestel
vrezen. De omroep wordt bedreigd door commerciële en speciaal op
ons land afgestemde buitenlandse produkties. De
zendgemachtigden zijn koortsachtig op zoek naar oplossingen om
hun positie veilig te stellen en binnen de politieke partijen wordt
heftig gediscussieerd om te voorkomen dat de geprofileerde
omroepen in de toekomst onder het „geweld" van de commerciële
zenders doorgaan. Over omroepverkiezingen, merchandising, een
derde commercieel net, pay-tele visie, Deltakabel, uitbreiding
reclamezendtijd, satellieten en sluikreclame wordt doorlopend
gedicussieerd. Maar wat de jaren tachtig voor de media zullen
inhouden weet blijkbaar niemand. Van een gelijke gerichtheid bij
het zoeken naar een oplossing is dan ook geen sprake. Hilversum
wil meer zendtijd en uitbreiding van reclameblokken en de
minister van CRM vraagt zich af of de heren tv-makers niet bij
machte zijn een reëel plan te bedenken.
De commissie omroeppolitiek van de PvdA en het wetenschappelijk
bureau van D'66 zijn al een stapje verder dan de „filosofen" in
Hilversum. Beide partijen hebben in nota's laten weten dat zij
gecharmeerd zijn van het Britse omroepbestel. Directeur Smeekes
van de STER, stemmen uit het bedrijfsleven, omroepdeskundigen
en een aantal particulieren uit de omroepwereld hebben zich achter
het plan van PvdA en D'66 geschaard. De vraag is echter: is men in
Groot-Brittannië wel zo tevreden met het eigen bestel? Kan de BBC
het hoofd bieden aan de financieel veel sterkere commerciële
zender ITV? En hoe denkt men in Engeland de ontwikkelingen in
de media op te vangen? Jan van Galen zet in twee artikelen uiteen
hoe het Britse model functioneert en met welke problemen het te
maken heeft.
door Jan van Oalen
Hoewel de Engelse tv wijd en zijd
bekend staat als hoogstaand me
dium, breken ook omroepexperts
in Groot-Britannië zich het hoofd
over de ontwikkelingen in de me
dia. Ook onze overzeese buren
weten geen pasklare oplossing
voor problemen, die de komst van
omroepsatellieten met zich mee
brengt. f
Er bestaan echter aanzienlijke verschillen
tussen de Nederlandse problematiek en
de Engelse. Nederland wordt omringd
door landen waarvan de tv-programma's
al voor een groot deel via de kabel onze
[huiskamers binnenkomen. Niet altijd is
de vreemde taal een onoverbrugbare bar
rière. In het oosten en zuiden van ons land
weten de meeste mensen aardig raad met
de Duitse taal. Het Vlaams taalgebruik
levert in principe geen enkel probleem op,
zodat de twee Nederlandstalige Belgische
netten eenvoudig kunnen worden
bekeken.
Hilversum moet dus concurreren met vijf
buitenlandse zenders. In Groot-Brittannië
zijn geen andere tv-stations uit Europa te
ontvangen. Al zou dat wel het geval zijn,
dan zou de doorsnee Brit niet bij machte
zijn ook maar iets van het gebodene te
kunnen volgen. Hij spreekt of verstaat
geen andere talen. Zo simpel ligt dat nu
eenmaal
De concurrentie speelt zich af binnen de
:en van het eiland en de enige reële
tiging is de tv-satelliet, die binnen
enkele jaren programma's uit de Verenig
de Staten kan gaan doorseinen. De Brit
maakt zich daar echter, overeenkomstig
zijn flegmatieke karakter ogenschijnlijk
riet al te druk over. Hij gaat ervan uit dat
[dfdrie jaren die nog resten eer de satelliet
de lucht hangt genoeg tijd bieden een
:nd antwoord te vinden. Daarbij zou
de hele bevolking een nieuwe kleurenont-
vanger moeten aanschaffen, compleet
met antenne, decoder of schotel, om ont
vangst uit het heelal mogelijk te maken
en dat zal nog jaren duren. De omroep-
maatschappijen houden zich wel intensief
bezig met het winnen van de gunst van de
kijker. Een ijzeren wet is: geen kijkers,
geen waardering; geen waardering, geen
financiers. Alle betrokkenen werken door
lopend aan een aantrekkelijker besteL
Daarvoor zijn de laatste jaren tal van
plannen ontwikkeld. Het probleem is ech
ter: wat is politiek en financieel haalbaar?
In de discussies die op allerlei niveaus
worden gevoerd staan steeds weer zes
punten centraal.
|1) De concurrentiestrijd tussen BBC en
ITV
2) De bezuinigingen van de overheid
3) Pay-tv (abonnement op een speciale,
kabel)
4) Het tweede commerciële net; (een vierde
tv-kanaal)
5) Breakfast-tv (tv-uitzendingen bij het
ontbijt)
6) Het toekennen van nieuwe commerciële
zendmachtigingen.
In Groot-Brittannië bestaan twee volledig
onafhankelijk van elkaar opererende om
roeporganisaties: de BBC (British Broad
casting Corporation) en de IBA (Indepen
dent Broadcasting Authority) die uitzen
dingen verzorgen respectievelijk sinds
1922 en 1955. Toen de Nederlandse tv nog
in de kinderschoenen stond had Engeland
dus al een commerciële zender.
Hoewel er geen officiële censuur bestaat
zijn de zendgemachtigden verantwoor
ding schuldig aan het parlement. De om
roep in Groot-Brittannië is een zogenaam
de „public service". De inrichting, de
structuur en de organisatie van de twee
omroeporganisaties zijn vastgelegd in
twee aparte wetten. De regering benoemt
de leden van de hoogste bestuursorganen
van beide organisaties. De verantwoor
ding. die BBC en IBA het parlement
schuldig zijn, wordt in de praktijk slechts
schriftelijk afgelegd bij het inleveren van
jaarverslagen. Noch de regering noch het
parlement mengt ^ich ooit in omroepza-
ken, de omroep heeft zich, net als in
Nederland, een zeer ruime mate van vrij
heid verworven.
De BBC wordt bestuurd door een college
van gouverneurs, benoemd door de
koningin op voordracht van de regering;
de commerciële tv, ITV genaamd, wordt
bestuurd door de IBA een niet gebonden
bestuursorgaan waarvan de leden even
eens door de regering worden aangewe
zen. De IBA geeft zendmachtigingen uit
aafl commerciële radio- en tv-maatschap-
Pijen. Er zijn in totaal vijftien maatschap
pijen. die samen de ITV vormen. Elke
maatschappij verzorgt uitzendingen in
een door de IBA toegewezen regio. Om er
een paar te noemen: Yorkshire Television,
Ulster Television (voor Noord-Ierland),
Tyne Tees Television (voor noord-oost En-
Beland), Southern Television (voor het zui-
Tekening: Marc Terstroet
den van Engeland), Scottish Televesion,
HTV (voor Wales en westrEngeland), Gra
nada (voor Lancashire) en ATV voor de
Midlands
De BBC heeft zojuist een geheel nieuw
plan ter tafel gebracht om uit de financië
le perikelen te raken: pay-television ofte
wel abonnee-tv. De omroep wil een nieuw
tv-net creëren waarop de kijkers zich kun
nen abonneren. Naast de kijkgelden, die
de BBC ontvangt, zou een extra bron van
inkomsten ontstaan die per kijker zou
variëren van 250 tot 450 gulden per jaar.
Via de kabel zou de abonnee op bestelling
de nieuwste speelfilms en tv-stukken uit
Hollywood en Engeland kunnen zien. Het
net wil zich ook richten op internationale
sportwedstrijden.
Het systeem zou in 1985 in werking kun
nen treden. Het is nog slechts een plan,
maar het hoofdbestuur van de BBC heeft
het geaccepteerd en het ligt ter bestude
ring bij de regering. Ingewijden betwijfe
len echter of de overheid er wel oren naar
heeft. Volgens hen moet allereerst de be
kabeling van Groot-Brittannië beginnen
en dat gaat ejen fortuin kosten en kan nog
jaren duren. De regering ziet voorlopig
meer in de plannen van de commerciële
maatschappijen, die eenvoudiger uit te
voeren zijn en op het eerste gezicht renda
beler lijken.
NOS-voorzitter mr. Erik Jurgens heeft on
langs op een symposium over omroepsa
tellieten bekendgemaakt dat hij ook veel
voor pay-tv voelt (populaire programma's
van de omroepen tegen extra betaling op
de buis). In Nederland is het bijkans nog
moeilijker het systeem in te voeren. Ne
derland is het meest bekabelde land van
Europa, maar het type kabel dat tachtig
procent van onze huiskamers binnenkomt
is niet geschikt voor abonnee-tv. De hele
bekabeling zou moeten worden aangepast
en dat zou miljarden kosten. Politiek ge
zien lijkt dat nauwelijks haalbaar. De
NOS-voorzitter heeft dat er gemakshalve
niet bij verteld.
De Britse commerciële tv heeft twee grote
projecten lopen. In 1982 gaat een tweede
net, naast de ITV, de lucht in. Naar alle
waarschijnlijkheid gaat het Channel 4 he
ten. Hierdoor krijgen de vrije-produktie-
maatschappijen nog meer greep op de
markt. Channel 4 wordt echter geen ITV 2.
Daar hebben tegenstanders, die vreesden
dat de BBC dan geheel zou ondergaan,
een stokje voor gestoken. Het tweede
commerciële net wordt een podium voor
nieuwe onafhankelijke produktiemaat-
schappijen.
Sinds 1969 is men over de opzet van Chan
nel 4 aan het bakkeleien geweest. Toen
media-experts en politici inzagen dat een
vierde tv-net een gezonde concurrentie
binnen het omroepbestel zou kunnen be
tekenen, stonden twee groepen binnen de
korste keren tegenover elkaar. Een daar
van was The Open Broadcast Authority,
een nieuw instituut dat het vierde net zag
als een podium voor jonge onafhankelijke
programmamakers, die wel gesponsord
zouden moeten worden, maar niet geheel
in dienst van het bedrijfsleven zouden
moeten staan. De OBA was van mening
dat veel mogelijkheden op artistiek en
technisch gebied in het huidige systeem
bleven liggen. De ITV lanceerde tegelij
kertijd een plan voor een ITV 2, om op die
manier meer concurrentie te bieden aan
de twee BBC-netten. Ook de ITV wilde
niéuwe omroepen de mógelijkheid geven
zich te ontwikkelen, maar de belangen
van het bedrijfsleven moesten voorop blij
ven staan.
Het uiteindelijk compromis is Channel 4
geworden, een commercieel net, dat volle
dig onafhankelijk opereert van de ITV-
maatschappijen, maar wel onder de ver
antwoordelijkheid valt van het overkoe
pelende orgaan IBA. De IBA houdt toe
zicht op de financiën en de programme
ring en wijst ook de voorzitter van het
bestuur van Channel 4 aan. De voorzitter
krijgt verder de vrije hand. Hij mag, in
overleg met zijn raad, uitmaken welke
omroepen de zendtijd invullen. Channel 4
mag geen gebruik maken van de bestaan
de ITV-maatschappijen. Nieuwe maat
schappijen mogen zendtijd aanvragen.
Het bestuur bekijkt of genoeg financiële
en facilitaire (studio-apparatuur en tech
nisch personeel) mogelijkheden kan bie
den. In Engeland noemt men een aanbie
ding een franchise, in Nederland een con
cessie.
De ITV-omroepen worden in de eerste
jaren verplicht Channel 4 te steunen. Ge
zamenlijk moeten de omroepen jaarlijks
350 miljoen gulden op tafel brengen. In
ruil daarvoor mag de ITV reclamebood
schappen afzetten op Channel 4. Bere
kend is dat Channel 4 na enige jaren
volledig „self-supporting" kan zijn. Groot-
Brittannië kent dan twee gezonde com
merciële netten, waaraan het bedrijfsle
ven zijn advertenties graag zou willen
slijten.
De IBA heeft de regio Londen met zijn
tien miljoen inwoners twee zendgemach
tigden gegeven. Thams Television ver
zorgt het ITV-programma door de week en
London Weekend neemt de programme
ring van vrijdag tot en met zondag voor
zijn rekening. Zo heeft iedere regio zijn
eigen commerciële-programma.
De omroepen kunnen van elkaar tv-pro-
dukten kopen. Een andere organisatie, de
ITN, maakt nieuwsuitzendingen voor alle
vijftien maatschappijen. Het ITN-nieuws
wordt door elk station aangevuld met
regionaal nieuws. Het overkoepelende or
gaan van de ITV, de IBA, controleert de
reclame-inkomsten en neemt ook de kwa
liteitsbewaking voor zijn rekening. De re
clame wordt om de twintig minuten uitge
zonden in blokken van twee minuten. Re
clame tijdens godsdienstige program
ma's, onderwijs- en nieuwsuitzendingen
worden geweerd en „commercials" voor
politieke partijen en tabaksartikelen zijn
helemaal uit den boze. Voor de grote ad
verteerder is het medium televisie het'
aantrekkelijkst. In een tijd van economi
sche recessie valt de tv als reclame-instru
ment het laatst af.
De BBC wordt gefinancierd door de kij
kers. Het kijkgeld in Nederland is niet aan
de hoge kant (126 gulden), maar Engeland
overtreft alle laagte-records in Europa. De
kleurenkijker betaalt 95 gulden per jaar
en de zwartwit-kijker hoeft maar veertig
gulden neer te tellen. Daarbij betaalt de
Nederlander ook nog eens 37,50 voor zijn
radio. De Brit luistert voor niks. TV-kij-
ken in Groot-Brittannië is in vergelijking
met een bezoek aan een theater of bios
coop een zeer goedkope bezigheid.
De BBC klaagt al jarenlang over de lage
kijkgelden. Het kijkgeld is sinds mensen
heugenis niet meer verhoogd, en dat ter
wijl de inflatie enorm is gestegen. De
kosten rijzen ieder jaar weer opnieuw de
pan uit, maar het BBC-budget blijft het
zelfde. De BBC wordt door de verliespos
ten gedwongen flink te bezuinigen. Zoals
dat doorgaans gaat, moeten de afdelingen
cultuur en onderwijs daaronder het meest
lijden. Een hele serie programma's uit die
hoek komt te vervallen en vijf grote regio
nale BBC-orkesten worden ontbonden. In
de komende twee jaar moet de BBC meer
dan een half miljard bezuinigen, waardoor
1500 banen op de tocht komen te staan.
De weigering van het kabinet-Thatcher
om het kijkgeld te verhogen wordt in
brede kring fel bekritiseerd, omdat men
bang is dat de BBC haar positie als toon
aangevend medium in de hele wereld op
den duur gaat verliezen. De regering ziet
het verhogen van de kijkgelden als een
impopulaire maatregel en wil de massa in
een slechte economische tijd niet tegen
zich in het hamas jagen. Ook de vakbon
den zien geen kans de overheid op dit
punt aan te pakken. De BBC werkt met
een budget van 4.6 miljard gulden, maar
inmiddels staat de omroep al voor 225
miljoen in het krijt en dat is precies de
helft van de totaie krediet-limiet. De si
tuatie lijkt dus vrij hopeloos. Het is haast
ondoenlijk gewórden de strijd met de
commerciële ITV vol te houden.
Een lichtpuntje in alle misère is misschien
dat de inkomsten van de ITV (afgelopen
jaar 4,5 miljard) via reclamezendtijd niet
meer zo'n grote vlucht nemen als enige
jaren geleden. De winst wordt danig te
ruggebracht door de steeds hoger worden
de posten salarissen en faciliteiten. De
commerciële omroepen krijgen binnen
kort wel weer meer mogelijkheden door de
komst van een tweede commercieel net.
Hierdoor schieten nieuwe omroepen als
paddestoelen uit de grond. Ze hopen een
concessie te krijgen. Het arbeidsklimaat
voor ongebonden producers is dus vrij
gunstig. De commerciële omroepen kun
nen tv-makers ook betere salarissen belo
ven dan de BBC en ddt betekent kwalita
tieve leegloop bij de „public service".
Om toch programma's van een hoge kwa
liteit te kunnen maken gaat de BBC voor
bijna alle grote dramastukken en docu
mentaires met buitenlandse co-producen
ten in zee. Amerikaanse. Australische en
ook Japanse omroepen maken graag ge
bruik van de grote journalistieke, techni
sche en artistieke „know-how" van de
BBC. De Britten blijven by de produktie
aan het roer, de co-producenten zijn door
gaans slechts medefinanciers.
Een fikse bron van inkomsten voor de
BBC is de laatste jaren haar eigen uitge
verij. Alle drama's en documentaires die
op tv zijn vertoond, worden door de doch
termaatschappij in boekvorm gegoten. De
BBC koopt alle rechten van de schrijver/
producent en van alle personen die natio
nale bekendheid krijgen worden stickers,
posters of poppetjes gemaakt. De omroep
heeft in het hele land tal van eigen ver
kooppunten en iedere zichzelf respecte
rende boekwinkel verkoopt de BBC-boe-
ken en platen.
De BBC is vanzelfsprekend niet erg geluk
kig met deze gang van zaken. Nu kijkt
vijftig procent naar de twee BBC-netten
en vijftig procent stemt af op de ITV. Met
een vierde net erbij vreest de BBC nog
meer kijkers te verliezen. De overheid
neemt aan dat Channel 4 inhoudelijk ge
noeg niveau zal krijgen omdat de uit onaf
hankelijke leden bestaande IBA zal wa
ken voor een fatsoenlijk en rijk gescha
keerd beleid. De BBC is bang dat de leden
sullen zwichten voor de gigantische finan
ciële belangen van de omroepen. Hoe dan
ook, over twee jaar heeft Groot-Brittannië
vier tv-stations.
De ITV heeft nog een ander potje op het
vuur. De regering heeft er mee ingestemd
dat de IBA omroepen concessies mag ge
ven voor Breakfast-tv (ontbijt-tv). Voor
het maken van ochtend-tv (van zes tot
negen uur) hebben zich vijftien splinter
nieuwe maatschappijen aangemeld. On
derzocht wordt of deze maatschappijen
capabel zijn goede produkten te maken.
De IBA kiest uiteindelijk een paér omroe
pen uit die het dagelijks programma mo
gen verzorgen. De programma's vallen on
der de noemer „edupatie" en zullen voor
namelijk van nut zijn voor de schoolgaan
de jeugd en voor huisvrouwen.
Voor nieuwe tv-maatschappijen is er niet
alleen een gat in de markt door de ontbijt-
tv en het tweede commerciële net, maar
ook binnen het bestaande ITV-net liggen
mogelijkheden. Dit jaar geeft de IBA
nieuwe concessies uit. De bestaande com
merciële omroepen worden onderworpen
aan een streng onderzoek. Om de zeven
jaar bekijkt de IBA of de omroepen het
recht hebben op een nieuwe concessie. Zo
niet dan verdwijnt de omroep en mag een
ander het gat opvullen. Tal van nieuwe
organisaties hebben al laten weten dat zij
in aanmerking willen komen voor een
zendmachtiging. De huidige omroepen die
deel uitmaken van de ITV zijn al sinds
1969 in de lucht. Wijzigingen in de rege
ring hebben een flinke vertraging veroor
zaakt bij de controle. Zoals het er nu
uitziet lopen de meeste omroepen geen
gevaar. Wel denken insiders dat de IBA
een voorbeeld wil stellen. Wie het slachtof
fer gaat worden is niet bekend. Mogelijk
stellen nieuwe omroepen een aantrekke
lijker aanbod tegenover bestaande pro
grammering. Ook dan kan een gevestigde
omroep afvallen.
De spanning binnen de commerciële om
roepwereld stijgt ten top, want er zijn
miljarden mee gemoeid. De IBA wikt en
weegt en beschikt uiteindelijk.
Volgende week volgt het tweede en laat
ste artikel over het Britse omroepbestel.
