Chinoiserieën uit China
r?(fsv
VARA
035-711 911
Ex-priesters bestaan niet
Songfest te hoog gegrepen
Nounou,
wèl een verschil
die kopieën nu.
Komt omdat we
sinds vorige week
een nieuwe hebben.
0»\
EenVeenman
Repro.
Jatoch.
Pronk-porselein in Groninger Museum
Analyse in KRO documentaire ontbreekt
HALLO HIER HILVERSUM
HIER IS DE
De omroep van het vrije woord.
Dat kost wel eens leden
Bel!!! Want de VARA is zo slecht nog
niet
DINSDAG 13 MEI 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door Peter Karstkarel
GRONINGEN Cornells Pronk, die van 1691 tot 1759 leefde, is bekend gebleven als tekenaar
van zeer betrouwbare en fijn uitgedetailleerde dorps- en stadsgezichten. Bij de Rijksdienst
voor de Monumentenzorg blijkt hij nog steeds een hulp van groot kaliber en voor de
plaatselijke geschiedschrijving is hij een illustrator van formaat, zoals ook mag blijken uitzijn
vele topografische prenten die zijn opgenomen in uitgaven als „Verheerlijkt Nederland" en
andere. Dat hij ook porselein en penningen heeft ontworpen, is weinig bekend. Een niet
onbelangrijk deel van die andere activiteiten wordt met een kleine tentoonstelling in het
Groninger Museum getoond en toegelicht met een uitvoerige, flink geïllustreerde catalogus.
Het is een overzicht van het porselein
dat in China en Japan gedurende de
'jaren 1734-1738 naar ontwerpen van
Pronk en in opdracht van de Verenig
de Oostindische Compagnie vervaar
digd werd Waarschijnlijk is ook na
"de aangegeven jaren nog naar Pronks
modellen gewerkt, mogelijk voor par
ticuliere opdrachtgevers en zelfs in de
Delftse fabrieken is een van de ont
werpen nog nagevolgd. Het toont de
populariteit van Pronks chinoiserie
ën aan en maakt tevens de merk
waardige relatie tussen de culturen
van Oost en West duidelijk. (In de 18e
eeuw bestond in de Nederlanden,
maar bij voorbeeld ook in Frankrijk
grote belangstelling voor de Chinese
cultuur. In beide landen werkten veel
ambachtslieden bestellingen uit in
Chinese trant, die zodoende Chinoise
rieën werden genoemd. Ze volgden
daarmee de smaak van het publiek
dat kennelijk weinig moeite had met
dit „Hollandse Chinees"). De Delftse
produkten zijn in wezen „neo-pseudo-
Chinees" Het is slechts een zijdelings
aspect dat het onderzoek van dr. C. J
A. Jörg opleverde.
De contracten die de VOC met Chine
se handelaren sloot om porselein te
laten maken naar een ontwerp van
een Europeaan is al merkwaardig ge
noeg. Uit stukken van het VOC-ar-
chief en andere bronnen heeft Jörg de
hele gang van zaken minitieus kun
nen reconstrueren. Uit allerlei verza
melingen (tot in Nantes in Frankrijk
toe) heeft hij resultaten van deze
ADVERTENTIE
merkwaardige handel kunnen bijeen
brengen. De collectie laat zien dat de
opdrachten, hoewel de zaak financi
eel geen succes was, fraaie resultaten
opleverden die dan ook zeer populair
waren.
Voor zowel de kunstenaar Cornelis
Pronk als voor de VOC was het een
unieke onderneming. „Om deze tak
van handel als onderdeel van de geor
ganiseerde Chinahandel tot een suc
ces te maken deed de Compagnie
voor het eerst investeringen op lange
re termijn en trok een kunstenaar
van naam aan. Zij reageerde niet al
leen actief op de bestaande vraag,
maar trachtte zo veel zij kon zélf de
markt te beïnvloeden, concludeert
Jörg. In de catalogus heeft hij specia
le aandacht voor de handel op China
die op verschillende indirecte manie
ren verliep.
Theekop
Het besluit om in China porselein te
laten vervaardigen naar ontwerpen
van Cornelis Pronk werd door de He
ren Zeventien op 31 aug. 1734 geno
men. Pronk verplichtte zich voor drie
jaar exclusief voor de Compagnie te
werken en elk jaar een nieuw ontwerp
te maken. Pronk zou niet alleen de
voorstellen doen voor de geschilderde
decoraties en voorstellingen, maar de
vorm van de verschillende stukken
eveneens ontwerpen. Van de ontwer-
door Pieter van der Ven
Er lopen in Nederland zo'n tweeduizend ex-priesters rond. Ze vormen geen club, ze hebben
geen belangenvereniging, ze zijn als groep ook niet sociaal of financieel hulpbehoevend: als
groep bestaat ze helemaal niet.
Vanavond is er een documentaire van
de KRO te zien (Nederland 2, 22.25)
over zomaar twee van die ex-pries
ters: Simon Jelsma, vroeger bekend
als „Plein-preker" en wegens zijn toe
spraken voor de radio en een rubriek
in Vrij Nederland nu eindredacteur
bij de NOS voor programma's over
maatschappelijke problemen; en
Boeb van den Hoorn, vroeger missio
naris in Afrika en industriepastor, nu
bedrijfsagoog.
Veel priesters die hun ambt hebben
neergelegd deden dat om te trouwen,
anderen uit onvrede met hun werk of
met de kerk. of om al die dingen
tegelijk. De een kijkt op zijn priester
verleden terug met veel rancune, een
ander met heimwee, een derde onver
schillig Voor enkelen is de breuk vrij
klein geweest ze bleven ongeveer
hetzelfde werk doen en dezelfde rela
ties onderhouden; anderen moesten
daarentegen van de grond af aan een
geheel nieuw leven opbouwen.
Voor zowel Jelsma als Van den Hoorn
was op den duur van doorslaggeven
de betekenis dat zij hun kerkelijke
functie maatschappelijk niet meer
van belang konden vinden. Ze steken
hun kritiek op de kerk niet onder
stoelen of banken, maar zonder wrok.
herder met spijt.
In de toelichting zegt het program
mablad het jammer te vinden dat
zulke mensen voor de kerk van Rome
verloren gaan. De sympathie van de
omroep en van samensteller Zonne
veld blijkt duidelijk bij deze twee ex-
priesters te liggen. Voor veel KRO-
leden kan het misschien moeilijk te
aanvaarden zijn. De kritiek op kerk
en hiërarchie is scherp, maar rustig
.ën ter zake en daarmee pijnlijker dan
wrok of spot kan zijn
Wereldkaart
Segaan zijn met wereldwijde proble
men is voor Jelsma een constante,
van zijn jongensjaren af. in zijn pries-
lertijd en nu. Al op het seminarie
werd dit door missionarissen van
óveral vandaar aangewakkerd; die
vulden als het ware de wereldkaart
voor je in. aldus Jelsma. Voor Van
den Hoorn zijn er in zijn leven enkele
duidelijke breuklijnen, maar meer in
de vorm van zijn gedrevenheid dan in
Zijn idealen zelf. Van hem horen we
een staaltje personeelbeleid zoals dat
onder de kardinalen Alfrink en Wille-
brands gebruikelijk zou zijn. Brieven
blijven onbeantwoord en na de defi
nitieve stap komt er een formeel, be-
feefd dankbriefje. Maar volgens inge
wijden heeft het aartsbisdom Utrecht
wat dit betreft een erg slechte naam
?n is de situatie in andere bisdommen
Speciaal vandaag
en bij veel ordes en congregaties wat
menselijker.
Zo maar twee ex-priesters. De rk-kerk
heeft steeds de eigen geschiedenis en
het individuele karakter van ieders
ambtsverlating benadrukt. Dat er
destijds zelfs een hulpinstantie was
voor ex-priesters en -religieuzen ge
tuigde van een groot pastoraal ver
antwoordelijkheidsgevoel. Maar de
kerkelijke leiding wilde in al die uit
tredingen zo min mogelijk tekens aan
de wand zien, laat staan de betekenis
daarvan nader analyseren. Aan zo'n
analyse waagt de KRO zich in deze
documentaire overigens ook niet.
Isolement
Misschien ligt daar de beperktheid
van het programma. De beide ex-
priesters hadden tot beter inzicht van
de kijker nader aan de tand moeten
worden gevoeld over dat isolement.
Want niet alleen hun kerk behandel
de hen als aparte gevallen, zijzelf
lijken daar eigenlijk ook voor te kie-
zen. Ze hebben hun soms zuurverwor-
ven vrijheid meer lief dan alle vrucht
bare blokvorming.
pen zijn enkele bewaard gebleven en
deze zijn met een aantal portretten
van de kunstenaar (waaronder een
prachtig miniatuur zelfportret) en het
contract tussen de Heren Zeventien
en Cornelis Pronk tot een inleiding op
het porselein gegroepeerd. De ont
werpen laten enkele voorwerpen met
verschillende voorstellingen zien.
Van het ontwerp van de „Parasolda
mes" zijn er voorstellen voor een ta
felbord en een zoutvaatje en van de
„drie doktoren" bestaat het ontwerp
voor een theekop met schotel nog.
Van het ontwerp van het tafelbord is
het resultaat ook op de tentoonstel
ling aanwezig.
Pronk maakte in totaal vier ontwer
pen met verschillende voorstellingen
en daardoor ook verschillende rand
en andere decoraties voor de VOC en
voor zover kan worden nagegaan zijn
alle ontwerpen ook in produktie ge
komen. Het eerste jaar waren het
„parasokiames". een dame met een
dienares die een fraaie parasol op
houdt en met wat waterplanten en
vogels. Ze werden uitgevoerd in
blauw-wit, in emaillekleuren en in
Chinees Imari en er werden in Japan
ook nog örders geplaatst. Tot in de
19de eeuw werd het thema nage
bootst, onder meer in Venetië. Ouder-
Amstel en Delft. Hoewel er flinke
prijzen voor het serviesgoed gemaakt
werden en de parasoldames zich in
een grote populariteit mochten ver
heugen, moest de VOC op de transac
tie toeleggen.
Met wat wij „begrip voor diepte-in
vesteringen" noemen ging de VOC
door en het jaar erop maakte Pronk
een nieuw ontwerp, aanvankelijk met
vier „doktoren", drie zittende man
nen en een staande figuur. Later
bleek de voorstelling te bewerkelijk
en te kostbaar en kwam er een ver
eenvoudiging met drie personen. De
borden en kannen, de fles en de kof
fiekop die de tentoonstelling toont
zijn alle van dè kostbare voorstelling
voorzien, het ohtwerp dat bewaard is
gebleven laat de vereenvoudigde va
riant zien. Op de tentoonstelling zijn
de „doktoren" beperkter vertegen
woordigd (10 stuks) dan de „parasol-
dames". die maar liefst 32 van de 45
stuks Pronk-porselein uitmaken. Van
het derde ontwerp, de ..handwas
sing", in 1736 door Pronk ontworpen,
zijn geen exemplaren bij de tentoon
stelling. Uit allerlei bronnen is geble
ken dat het ontwerp wel in produktie
is genomen. Een jaar later maakte
Pronk het vierde en laatste ontwerp,
dat„het priëel" genoemd is. Dit type
is slechts aan drie resultaten te be
oordelen; een schotel en een schaal,
waar de voorstellingen in emaille
kleuren zijn opgebracht en een schit
terend tafelbord met de versiering in
onderglazuur-blauw.
Een porseleinen tafelbord naar ontwerp van Cornelis Pronk. Het
werd in China in 1736-1738 gemaakt en laat met een versiering in
onderglazuur-blauw twee zogenoemde parasoldames zien. De para
soldames vormen in het Pronkporselein een vaak terugkerend
motief.
ADVERTENTIE
Geen optreden
tegen vertoning
'godslasterlijke' film
DEN HAAG (ANPi - Volgens i,
openbaar ministerie is er onvoldoe
de aanleiding voor een strafrechten
optreden tegen de vertoning van
film „the life of Brian" Er zijn -
het openbaar ministerie gg
klachten of aangiften binnengel
men over deze film. Dit kan er.
volgens minister De Ruiter van Jug
tie op wijzen dat in het algemej
het publiek de film niet als godsla
terlijk of krenkend voor de godsdie
stige gevoelens ervaart.
De bewindsman zegt dit in antwoo
op schriftelijke vragen van SGP-frj
tievooraitter Abma. Naar Abma's»
deel draagt de film „een uitzondert
godslasterlijk karakter", 'n red
waarom hij aanstuurde op een ven
ningsverbod.
Minister De Ruiter wijst er in zij
antwoord op, dat de mogelijkheid oi
de vertoning van films geheel te ve
bieden bij de invoering van de weti
de filmvertoningen is komen te vi
vallen. De Nederlandse filmkemi
heeft sindsdien tot taak te beoon
len of de vertoning van een ter kï
ring voorgelegde film schadelijk a
achten voor personen beneden 12
16 jaar. De bedoelde film werd toe
laten voor vertoning aan persor
boven de twaalf jaar
De obsessie, roman van J. Wa
baugh. Uitg. Luitingh, Laren. 3301
29.90
Wie niet zien kan, novelle van H.
Ent (122 blz 19.90). De techno*
tie, theorie en beweging van dr
Luwel (100 blz 14.90) en Tij4
loos, gedichten van A. Hagtingft
Seger (48 blz 9.90) zijn uitgavt
van Kok, Kampen.
Cubaan Nunez bij Scapino 10
door Eefje van Schaik
Dat blijkt ook nog uit het feit dat de
KRO moeite had om mensen te vin-
den die hun verhaal wilden doen. Pr0nKK3rï16r
Velen wilden liever anoniem blijven,
omwille van de buren, of wilden met
rust gelaten worden en hun eigen
werk doen. De rk-kerk heeft inder
daad van hen als groep niets te duch
ten. omdat zij als groep niet willen
bestaan.
Een andere beperking is dat de KRO
wel erg platte paden betreedt om de
veranderingen in beeld te brengen:
eerst het seminarie en daarbij moet
gezang uit een benedictijnerabdij een
rooms sfeertje suggereren. Dan, als
het verleden van de beide ex-pries-
ters aan de orde is geweest, komt heel
symbolisch de onvermijdelijke echt
genote op het bankstel in de doorzon
woning het beeld binnendraaien. Nee,
dan maar liever wat meer analyse.
Twee grote stukken, een dekselvaas
met een boogschutter en een water
vat met guirlandes, vlinders en
bloemtakken besluiten de tentoon
stelling. Ze behoren niet tot de VOC-
opdrachten, maar zijn kennelijk wel
door Pronk ontworpen. De pronkka
mer die de kleine tentoonstelling van
Pronk-porselein geworden is, is niet
slechts ogenstrelend, zij illustreert de
18e-eeuwse mode van chinoiseriën en
maakt een opmerkelijk actief han
delsbeleid van de VOC duidelijk.
Tot 8 juni is de pronkkamer in het
Groninger Museum te bezoeken (dL-
zat. van 10-17 uur, zon. van 13-17 uur),
van 20 juni tot 24 augustus zal het
Pronkporselein in het Haags Ge
meentemuseum te bezoeken zijn. De
catalogus kost 25 gulden.
Scène uit Songfest van de choreograaf Ricardo Nunez
Foto
Jorge Fatauros
ADVERTENTIE
In KRO's actualiteitenru
briek Brandpunt uitvoerig
aandacht voor de reacties in
Afrika naar aanleiding van de
reis van de paus. Exclusief in
terview met de moeder van de
Russische dissident Anatoli
Sjtsjaranski en de afloop van
het Sjtsjaranski-tribunaal in
Amsterdam. Reportages van
de sociale onrust in Zweden.
Ned. 2/21.25
NOS-televisie zendt het bal
let van Balanchine, Agon, uit.
Er wordt gedanst op de gelijk
namige muziek van Igor Stra-
winsky. Uitvoerenden het
New York City Baliet.
Ned. L22.10
Simon Jelsma in de tijd van de „Pleinpreken"
ADVERTENTIE
ROTTERDAM Dit seizoen bestaat het Scapino Ballet 35 jaar. Het is wellicht dit gege»
voor de aangetrokken Cubaanse chroreograaf Ricardo Nunez geweest om zijn inspiratie
zoeken bij de jubileumcompositie, die Leonard Bernstein ter ere van het 200-jarig bestaan vi
Amerika maakte. De muziek heet Songfest en is gebaseerd op een cyclus van derti
Amerikaanse gedichten, die in de loop van die twee eeuwen geschreven zijn. Volge
Bernstein geeft het een Amerikaanse vertolking van thema's als liefde, huwelijk, dualisme <r
de vrouwenpositie of conflicten die ten gevolge van discriminatie ontstaan.
Met de demonstratiegroep van t
Scapino Ballet (Scapino 10) is Nui
aan de gang gegaan voor een vijl
minuten durend ballet, dat dit we
einde in de Rotterdamse Schoi
burg voor een slecht bezette zaal i
lauwe première beleefde.
Voor het publiek dat over het ai
meen naar Scapino komt kijl
(scholieren en welwillende ouders)
het deze dans-sfeertekening in <J
tien delen, overeenkomstig de dert
moeilijk te vertalen gedichten, ini
ste instantie een ouderwets beeld i
leveren van de „Amerikaanse cul
rele traditie": in choreografisch
zicht gebeurt er weinig opzienl
rends en in ieder geval niets wat
met Amerika associëren. Ook zal I
voor de meeste toeschouwers, zei
voor de jongeren, een hele klus i
om zich zonder concentratieveri
door deze vijftig minuten heen
werken of te blijven volgen we
gedanste gevoelens nu bij welk
dicht passen
Een eerste aanzet om dit te verhelp
wordt aanvankelijk gevonden in
microfoongrokstem van Walter Kol
die in een erbarmelijke flarden-tel
enkele introducerende aanduiding
geeft. Dit is echter zo summier, d
zelfs kinderen met een geweidigi
heugen dit toch echt geen vijftig i
nuten lang kunnen onthouden. I
geheugensteuntje of herkennin|
punt kunnen zij zich dan nog 1
beste richten op de verschillende kj
tuums, die uiteenlopen van vlê
kleurige pakken tot witte todden
glimmende kimono's. In de dans
zelf kunnen namelijk weinig van
diverse thema's worden herkend, I
wel in muzikaal als literair opzid
want of het Ricardo Nunez nu
homoseksualiteit, eeuwige liefi
huiselijke ruzie, rassendiscrimiwl
of vrouwenemancipatie gaat, hij v
taalt dit voornamelijk in een gelij
soortige brei van balletpassen, sti
den, sprongen en pirouettes. Een a
beske of attitude staan bij hem k'
nelijk voor zeer veel menselijke i
voelens.
Ondanks het feit dat Nunez een la
carrière achter de rug heeft in Cl
Amerika en Europa en ondertus
twee choreografieprijzen heeft
wonnen, is zijn Songfest niet ovei
gend en zeker geen danshulde aan
Amerikaanse poëzie en muziek
worden. Zijn constant op en af la
gaan van twaalf dansers in ste
andere pakken, zijn bewegingsvel
ling van de gedichten, die overi|
een tekstverklaring en woordenbo
je bij de programmatoelichting 1
den rechtvaardigen, is te hoog ge
pen. Wil men Bernstein of dich
zoals Hughes, Whitman, Poe, SM
Jordan, Ferlinghetti werkelijk I
hun recht laten komen, dan is bed
meer nodig.
Hoewel Nunez in zuiver danst»
nisch opzicht niet eens zo hoog gil
(ondanks de artistieke pretenties!
door dit Songfest heen sluimert
blijkt zijn choreografie voor de 8t|
no 10 groep een te moeilijke c
ve. Vooral onder de jongens w
met uizondering van 'wonderboy1
vier Aramburu, zeer houterig en
wennig met de danstechniek om
sprongen. Maar ook te veel mei
hebben angstvallige problemen
hun spitzentechniek en balans. H
me overigens onduidelijk waa
Nunez niet met de Scapino groei
heeft gewerkt Waarom de Sca
leiding de laatste tijd zoveel m
dansers speciaal uit het buitenla
dienst neemt, is even raadsela*
Het komt de homogeniteit var.
groep zeker niet ten goede
Gelukkig stroomden ons dit weekeinde vele honderdtallen
nieuwe leden toe. Telefoons raakten overbezet. Telefonis
ten overgelukkig.
Nu, overdag en 's avonds, is de weg weer vrij.
Of stuur deze bon in een gesloten envelop, zonder postze
gel aan VARA. Antwoordnummer 3. 1200VB Hilversum.
Ik/wij word(en) 10,- lid.
Ik/wij word(en) abonnee/lid en betaal als volgt:
automatisch per bank/giro Na ontvangst betalingskaart
0 per kwartaal 11,20 0 per kwartaal 11,50
0 per halfjaar 22,40 0 per halfjaar 23,-
0 per jaar 44,80 0 per jaar 46,-
Gaarne hokje van uw bedoeling zwart maken.
Naam:
Adres:
Code:
Plaats:
