legering wilde van 't Sant
Londen laten interneren
SIR >irish mossc
Is het examen
wel geslaagd?
Werknemer moet storten van gif kunnen weigeren'
nhuldiging zonder
ookbom op de plaat
Op weg naar avontuurlijke frisheid met
'Situatie in Suriname
positief benaderen'
Wet ingediend om huizen te vorderen
Arsenicum in
grondwater
van Apeldoorn
4711
Win één van de 5o SIK >irish moss< rubber-opblaasboten
Koop een set 8BR >irish moss<
en doe mee
PvdA-er Peper na bezoek
JTERDAG 10 MEI 1980
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
ecretaresse prins Bernhard in boek over Wilhelmina:
Huib Goudriaan
ISTERDAM De Nederlandse regering in Linden overwoog in de lente van 1943 de
rticulier secretaris van koningin Wilhelmina, Francois van 't Sant, te laten interneren door
Engelse regering. Dit schrijft mevrouw Brave-Maks, in die tijd secretaresse van de vorig
ir na publikaties van de historicus dr. L. de Jong veelbesproken Van 't Sant in haar vandaag
gekomen boek „De Koningin in Londen."
ctouw Brave, die tijdens de twee-
wereldoorlog ook secretaresse van
lS Bernhard werd en het boekje
ins Bernhard in oorlogstijd" op
ir naam heeft staan, levert een
grdevolle bijdrage aan het beeld
i koningin Wilhelmina. Naast de
irgenomen internering van Van 't
nt, draagt ze nog opmerkelijke fei-
i aan over het Englandspiel, de
onage-affaire die 57 Nederlanders
leven kostte.
waadaardig
het hoofdstuk „Verraad en een
jjebok" schetst mevrouw Brave
pen mevrouw Jones, als echtgenote
ide Britse inlichtingenman Jones)
wat voor kwaadaardige wijze intri-
ten samenspanden tegen haar
5, Van 't Sant. Ze laat ook duide-
uitkomen hoeveel domheid, on-
de en carrièrezucht in het klein-
jlge Nederlandse wereldje in Lon-
te vinden was. Evenals in andere
Ukaties over Wilhelmina in Lon-
komt tegen deze achtergrond de
ktervastheid en moed van de ko-
gin des te sterker naar voren.
rouw Brave vertelt over het plan
om Van 't Sant te interneren, dat een
Nederlandse minister bij de chef van
haar man (bij de Britse inlichtingen
dienst dus) verscheen met een vunzig
rapport, gebaseerd op vuilspuiterij in
Duitse boulevardbladen. Op grond
van dit rapport verzocht de Neder
landse regering de Engelse autoritei
ten om Van 't Sant te interneren. Pas
toen de Engelsen dit rapport de moei
te van het lezen niet waard vonden,
werd van internering afgezien.
Englandspiel
De individuele lotgevallen van de
schrijfster, toen een onervaren, jonge
Nederlandse vrouw, die als een vlieg
in een web af en toe een gevoelige
draad raakte van een complex van
„list en tegenlist, spel en dubbelspel"
(citaat van Chruchill), geven haar
boek een bijzonder aroma. Een voor
beeld hiervan is haar ervaring met de
affaire, die later „Englandspiel" zou
worden genoemd. Een ervaring, die
mevrouw Brave in afwijking van
de historicus dr. L. de Jong en ook in
afwijking van haar voormalige baas.
prins Bernhard tot het oordeel
brengt dat niet slechts „kapitale
blunders" aan Britse kant, tot deze
catastrofe leidden.
Ze schrijft, dat ze uit een briefwisse
ling in augustus 1942 (al vijf maanden
na het begin van het twee jaar duren
de „Spiel") tussen Van 't Sant, kapi
tein Seymour, chef van de Engelse
dienst SIS, en de Nederlandse minis
ter Van Angeren, kan opmaken dat
het dubbelspel in Londen bekend be-,
gon te worden. Bovendien herinnert
de schrijfster zich maar al te goed dat
toen al gefluisterd werd dat de securi
ty-checks (vaste, afgesproken onre
gelmatigheid in telegrammen) bij de
Nederlandse agenten ontbraken, wat
erop wees dat zij in Duitse handen
waren. Desondanks ging het droppen
van nieuwe agenten door. Maar om
dat de vermoedens van verraad ble
ven, kreeg de schrijfster in de herfst
van 1942 opdracht (zij was ook uit
kijkpost van de Engelse geheime
dienst op het bureau van Van 't Sant)
een rapport hierover op te stellen.
Liever zwijgen
„Ik herinner mij dat de slotconclusie
van mijn rapport was, dat een militai
re operatie op Nederlands gebied,
waarbij men gebruik zou maken van
de bestaande verbindingen met Ne-
Koningin Wilhelmina in oorlogstijd in haar woning in het Britse
Rouhampton.
derland (dus het radiocontact met de
gedropte, en naar later bleek, voor de
vijand seinende Nederlandse agen
ten; red.) gedoemd was te mislukken
daar deze verbindingen te diep gepe
netreerd waren door de vijand. Maar
men blééf droppen", aldus de schrijf
ster, die nooit een reactie kreeg op
haar rapport en tot op de dag vanvan-
daag gelooft dat er fouten kunnen
zijn gemaakt, maar dat dit niet de
gehele waarheid kan zij a
In haar voorwoord schrijft zij hier
over; „De gevallenen verdienen de
gehele waarheid, die door de Engel
sen zelf geschreven zal moeten wor
den zo ooit de verplichting tot ge
heimhouding zal worden opgehe
ven. En zolang die gehele waarheid
niet beschikbaar is, dan liever geen
conclusies!"
„De Koningin in Londen", 117 blz.,
prijs 29,50, uitg. De Walburg Pers.
[N V-mede werker over zaak Lekkerkerk
in een onzer verslaggevers
I1TERDAM/LEKKER-
RK Als een werknemer
dracht krijgt chemmisch
te storten moet hij het
ht hebben om dat te weige-
zonder dat dit tot onmid-
lijk ontslag leidt. Dit
irijft FNV-beleidsmede-
rker Hans van Poelje in de
kbondskrant naar aanlei-
ïg van de gifaffaire in Lek-
tkerk.
de arbeidsomstandighedenwet
binnenkort in de Tweede Kamer
rit behandeld staat dat werkne-
het recht hebben werk te weige-
dat acuut gevaar oplevert voor
zelf of voor anderen in het bedrijf,
zou ook mogelijk moten worden
er sprake is van milieugevaarlijk
rk of als onherstelbare schade
ligt voor het milieu, vindt Van
tlje.
rknemers moeten kunnen wel ge-
mee te werken aan het storten
chemisch afval op een plaats
ar dat niet mag of op een manier
onverantwoord is, zonder dat ze
wegens werkweigering ontslagen
nne worden. Om te controleren of
er Inderdaad van eep onverantwoor
de handeling sprake was, zal de regio
nale milieu-inspectie ingeschakeld
moeten worden. Op die manier krij
gen werknemers een betere rechtsbe
scherming als ze verantwoordelijk
willen handelen, aldus Van Poelje.
Over de veiligheid van werknemers
die uit hoofde van hun beroep met
chemisch afval te maken krijgen, ma
ken ook de ambtnarenbonden zich
zorgen. Met name aan de verwerking
van het giftig afval dat straks uit de
bodem van Lekkerkerk-west opge
graven zal worden, zullen zeer strenge
veiligheidseisen moeten worden ge
steld, menen de bonden. Het vuil zal
verbrand worden bij de Afvalverwer
king Rijnmond (AVR). Verwacht
wordt dat ruim vijftigduizend ton af
val waaronder duizenden doorge
roeste en door gif aangevreten vaten
aangevoerd zullen worden. Met de
verwerking hiervan is ongeveer een
jaar gemoeid. De ambtenarenbonden
hebben in een vergadering met de
medezeggenschapscommissie, de
raad van commissarissen, de directie
en bewindvoerders van de AVR ge-
eist dat alles gedaan zal worden om
risico's voor het personeel van het
afvalverwerkingsbedrijf te voorko
men. Ook willen de bonden dat mi
lieuspecialisten ingeschakeld worden
die vertellen hoe het afval het veiligst
kan worden vervoerd en verwerkt.
De AVR verkeert In surseance van
betaling. Het bedrijf heeft Jarenlang
met zware verliezen gedraaid. Boven
dien zijn forse investeringen noodza
kelijk omdat de apparatuur aan ver
vanging toe is. Onder meer is vijftig
miljoen gulden nodig om de chemi
sche afdeling van de AVR te moderni
seren. De directie vindt dat hiermee
gezien het te verwachten grote
aanbod van chemisch afval grote
haast gemaakt moet worden.
Verhuisoperatie
In Lekkerkerk wordt 19 mei een begin
gemaakt met de omvangrijke ver-
hulsoperatie. Het rijk heeft 37 ver
huisbedrijven ingeschakeld die de
ongeveer duizend bewoners met hun
bezittingen voor 1 juni moeten heb
ben overgebracht naar hun tijdelijke
onderkomen, dat uit een stacaravan,
een wisselwoning of een flat in een
naburige gemeente kan bestaan.
Zo'n vijftig eigenaren van een koop
woning in Lekkerkerk-west keren
niet terug in hun woning. Burgemees
ter Ouwerkerk verwacht dat in totaal
zo'n driehonderd inwoners Lekker
kerk zullen verlaten in verband met
de gifaffaire. Dat vooral bewoners
van een koopwoning niet terugko
men, houdt volgens de burgemeester
verband met de „niet kinderachtige"
aanpak door het rijk van de schadere
gelingen.
In opdracht van het ministerie van
landbouw wordt de melk van koeien
onderzocht die in de nabijheid van de
„gifwijk" grazen. Volgens de veeart
sen in Lekkerkerk is hun nooit geble
ken dat koeien schade hebben onder
vonden van de giftige stoffen in de
bodem van Lekkerkerk-west.
Gifvondst
Van onze parlementsredactie
DEN HAAG De regering heeft
gisteren het wetsontwerp bij de
Tweede Kamer ingediend dat het
mogelijk maakt de woningen in Lek
kerkerk te vorderen die op de ver
ontreinigde grond staan.
Volgens minister De Ruiter van jus
titie is het voor een goed verloop van
de zuiveringswerkzaamheden ge
wenst dat de overheid de woningen
in eigendom krijgt. Dit bijzondere
wetje geeft de overheid de bevoegd
heid tot vorderen die zal worden
gebruikt wanneer een minnelijke op
lossing niet mogelijk is.
De regeling van de schade zal achter
af gebeuren. Het bedrag hiervoor zal
worden vastgesteld door de recht
bank. Toepassing van de onteige
ningswet is in dit spoedeisende ge
val niet geschikt, omdat het vorde
ren dan minstens een half jaar zou
vergen.
TNO en de Dienst centraal milieube
heer Rijnmond hebben sporen van
giftige stoffen (trichloorethaan, ben
zeen en tolueen) aangetroffen in de
bodem en het grondwater van een
bouwterrein in Rotterdam-Oost. De
verontreinigingen blijven onder de
MAC-waarden, dat is de norm voor
maximum concentraties. Aanleiding
voor het ondereoek was een opdracht
van een aannemer, die op het terrein
bezig is met de bouw van een han
delscentrum. Een van zijn werkne
mers raakte onlangs onwel bij graaf
werk op het terrein, waar vroeger een
autosloperij gevestigd was. Dit be
drijf werd in 1973 betraft op het Ille
gaal opslaan van chemisch afval. De
gemeente Rotterdam sloot het be
drijf, waarna de eigenaar afstand
deed van het afval, dat vervolgens
afgevoerd is naar de AVR. Er moet
echter gif achtergebleven zijn in de
grond. Volgende week wordt besloten
welke maatregelen genomen moeten
worden om het terrein schoon te
maken.
in een onzer verslaggevers
LVEF.SUM Het is hard aanpakken geweest, maar geheel
lgens plan is Phonogram erin geslaagd een paar dagen na
troonswisseling een herdenkingsplaat op de markt te
engen, waarop de hoogtepunten van de 30e april 1980 zijn
stgelegd, overigens zonder melding van de rookbom die od
Dam gegooid werd.
ten. Op de binnenhoes zijn diverse
foto's uit het leven van onze nieuwe
koningin afgedrukt. De plaat kost
24,95. Een deel van de opbrengst is
bestemd voor het prinses Beatrix
Fonds.
APELDOORN (ANP) Het zuive
ringschap Veluwe heeft de afgelopen
maanden te hoge concentraties arse
nicum aangetroffen in het grondwa
ter onder een voormalige vuilstort
plaats in Apeldoom-zuid. Er was
sprake van concentraties tot ruim
honderd microgram per liter water.
Normaal zit in grondwater slechts
een hoeveelheid van enkele micro
grammen per liter.
De Apeldoomse wethouder P. de
Vries (milieuzaken) benadrukte giste
ren tijdens een persconferentie, dat
er geen enkel gevaar is voor de volks
gezondheid: het verontreinigde
grondwater kan niet in het drinkwa
ter terecht komen. Het is de gemeen
te, de provincie Gelderland en het
zuiveringschap een raadsel waar het
arsenicum vandaan komt. De komen
de weken wordt met vier monsterbui
zen geprobeerd vast te stellen, waar
precies het arsenicum in het grond
water terecht komt.
Arsenicum wordt gebruikt in de me
dische wereld en onder andere ook als
verdelgingsmiddel, bij voorbeeld van
aardappelloof. De voormalige vuil
stortplaats ligt in de buurt van het
Apeldoomse Lukas-ziekenhuis.
ADVERTENTIE
geluidsdocument begint met de
spraak, die, toen nog koningin,
iana hield alvorens haar acte van
reden te tekenen. Het voorlezen
die acte door mevrouw De
aaff, de directeur van het kabinet
de koningin, en een kort oogge-
geverslag van dat gebeuren staan
top de eerste kant. De toespraken
het balkon van het Dam-paleis
n eveneens te horen, zonder toespe
len op de rookbom en het gefluit,
de balkonscéne ontluisterde. Als
Ie plaat draait hoor je niets dat
wijst dat er die 30e april nog
dere zaken speelden dan de abdi-
Ne- en inhuldingsplechtigheden.
een als je goed luistert is het heli-
•terslawaai en het geloei van sire-
van ambulances op de achter-
'nd te horen. Wat dat heeft te bete
ren laten de samenstellers in het
'den, zodat argeloze piatendraai-
in het buitenland, die „Juliana-
atrix 30 april 1980" afspelen mis-
»en wel denken dat het feestge-
("s is dat van de Dam tot de Nieu-
Kerk doordrong.
«spraak
toespraak van koningin Beatrix
at er helemaal op. evenals haar
nenkomen in de kerk. De rede van
ofessor Thurlings wordt aangekon-
d. maar naar hetgeen de Eerste
mervoorzitter heeft gezegd moe-
to we raden, althans op de plaat,
«o de eedsaflegging door de Kamer-
Wen een paar fragmenten, die echter
een indruk geven hoe het bij zo'n
tegenheid toegaat.
jjtodat de hoes al van tevoren werd
pdrukt staat daarop geen foto van
30e april. Om dat goed te maken is
grote kleurenfoto van het mo-
nent van de eedsaflegging ingeslo-
Uitsluitend verkrijgbaar bij de Drogist,
Parfumerie-zaak en Warenhuis.
Het is, nu de examens voor
bij zijn, tijd stil te staan bij
de zin van de examens.
Sommigen vinden het een
verkeerde instelling, en er
zijn zelfs leerlingen ge
weest die van school zijn
gegaan, louter omdat ze
zich niet met een examen
konden verenigen. Is het
examen inderdaad ver
keerd of valt het wel mee?
•Er zijn verschillende punten van
kritiek op het examen te geven.
Laat ik, omdat de ruimte beperkt
is, ingaan op twee punten; de kri
tiek op het cijfersysteem en de
kritiek op het met oogkleppen af
stevenen op het examen.
Er zijn verschillende argumenten
aan te voeren tegen het cijfersys
teem. Zo is er het argument dat
een cijfer niet meer dan een mo
mentopname is. Zeker, dat is
waar, maar je krijgt je diploma
niet op grond van één momentop
name, maar op grond van meer.
Een diaseriè zou je kunnen zeg
gen. Ook is er de kritiek dat je op
ééntiende punt kan zakken. Ik
vind die kritiek niet terecht; je
blijft niet op dat ene puntje zak
ken: al die andere fouten dragen
ook bij aan een onvoldoende. Bo
vendien: je moet ergens een grens
trekken. Ik denk dat het beter is te
zakken op heel precies aangege
ven ronden dan op een indruk. Het
laatste argument tegen cijfers zou
kunnen zijn dat het de prestatie
drang bevordert. Ik wil voorop
stellen dat een beetje dwang niet
erg is, maar het moet niet in grote
proporties optreden, en dat ge
beurt misschien wel snel. Toch
vraag lk me af; wat is het alterna
tief? Een indruk? De gevallen die
op de grens van zakken en slagen
zitten, zullen heel nauwkeurig be
keken moeten worden, en gebeurt
dat ook niet bij het bepalen van
een cijfer? Ik vind het cijfersys
teem ook niet ideaal, maar bij
gebrek aan beter kan het wel wor
den toegepast.
Wellicht belangrijker is de kritiek
op het klaarstomen voor het exa
men, zonder te beseffen dat er
meer is. Zo zou Je de leerlingen
enige sociale vaardigheden kum
nen bijbrengen (eigenlijk heb ik
iets tegen die uitdrukking), of ze
mondig en kritisch te leren zijn. Ik
denk dat wij op onze school rede
lijk veel aan die vaardigheden
doen. Zo hebben we discussietech
niek gehad, iets wat overigens
best leuk was. Ook weten een
beetje aardige tekst in elkaar te
zetten, en dat kan je toch wel
onder sociale vaardigheden laten
vallen. Om een beetje kritisch
denken bij te brengen kan je ook
Nederlands gebruiken, maar ook
maatschappijleer, geschiedenis of
de vreemde talen. Er moeten wel
een aantal voorwaarden aan het
vak maatschappijleer worden ge
steld, wil het Inderdaad helpen. Zo
zal er een duidelijk programma
moeten zijn. Je moet niet elke les
wat anders gaan doen. Dit moet
ook objectief gebeuren. Maar wat
wellicht nog het belangrijkste is;
het moet een beetje in de interes
sesfeer liggen van de leerlingen. Je
kan wel praten over allerlei onder
werpen, maar als je de leerlingen
er niet in interesseert, bereik je
nog niets.
Ook het vak geschiedenis kan le
ren kritisch te zijn. Wij hebben bij
voorbeeld teksten gekregen over
de koude oorlog met nogal uiteen-
Dagboek van een
examenkandidaat
door André Berends
lopende meningen, en zo zie je dat
je maar niet alles voor waar moet
aannemen, als het ergens geschre
ven staat (dit dus ook niet noodza
kelijkerwijs). Zo'n veelzijdigheid
lijkt me best belangrijk. Ook de
vreemde talen kunnen helpen kri
tisch te zijn; zet een boek van
Bertold Brecht op je lijst, en je
lijkt lekker kritisch bezig.
Ik vind dus dat het cijfersysteem
niet ideaal is, dat er een diepere
inhoud aan het examen gegeven
kan worden, en dat er meer aan
dacht geschonken kan worden
aan zaken die niet direct met het
centraal schriftelijk te maken
hebben. Echter, de instelling van
het examen zeil vind ik zo slecht
nog niet.
Onverstandig
Tot slot kom ik terug op die men
sen die ons voor zijn gegaan om
dat ze vonden dat er iets mis was
met het examen. Al ken ik hun
kritiek op het examen niet pre
cies, ik kan er wel wat over zeggen.
Zo zullen ze hun besluit ongetwij
feld na lang beraad hebben geno
men, en heb ik dan ook geenszins
de illussie dat hun mening een
stukje zal veranderen zo ze dit
al lezen natuurlijk. Al kan je je
nauwelijks verenigen met het exa
men, het lijkt me toch onverstan
dig om die reden van school te
gaan. Immers, je verbetert het
examen er niet mee en je hebt
Jezelf er ook mee te pakken. Wel
licht heb je meer kans het examen
te veranderen als je je diploma
haalt, waarna Je acties tegen het
examen onderneemt. En, stel Je
voor dat je later van mening ver
andert, dan heb Je geen diploma
dus ook geen kansen om nog toe
gelaten te worden tot een vervolg
opleiding of zoiets. Ik vind ook dat
er andere zaken zijn dan een diplo
ma, en als je dat voor jezelf hebt
uitgemaakt dan kan je rustig exa
men doen, en de betekenis ervan
relativeren. Overigens; het exa
men is wel de belangrijkste open
school. Als je ergens een baan wilt
krijgen, en Je zegt: „Ik heb geen
diploma, maar we hebben het wel
gezellig op school gehad", dan
geef ik je weinig kans. Ook vraag
ik me af of de mensen niet te veel
aan hun principes vasthouden.
Niet dat je ze nu meteen al over
boord zou moeten gooien, maar te
principieel leven lijkt me ook niet
juist. Je moet een beetje een goed
evenwicht vinden.
Laat lk besluiten met te zeggen
dat ik het toch ook wel moedig
vind om zo tegen de stroom op te
roeien. Het is niet eenvoudig een
beslissing te nemen naar aanlei
ding waarvan Je voor gek wordt
verklaard door de massa.
Van een onzer verslaggevers
DEN HAAG Nederland moet zich positief opstellen tegen-
over de nieuwe situatie in Suriname, vindt PvdA-bestuurslid
Bram Peper. Hij verklaarde dit gisteren na zijn terugkeer uit
Suriname, waar hij namens de Partij van de Arbeid pools
hoogte was gaan nemen van de situatie na de staatsgreep van
25 februari.
..Ik vind dat Nederland de nieuwe
bewindvoerders in Suriname positief
moeten benaderen, £l was het maar
omdat in het verleden een verklaring
kan worden gevonden voor wat ér nu
gebeurt", aldus Peper. Hij had het
idee dat de bevolking nog steeds ach
ter de omwenteling stond en noemde
het programma van de regering Chin
A Sen hoopvol. „De Surinaamse sa
menleving zat voor de staatsgreep of
ingreep volstrekt vast. Er was geen
enkele Inspiratie meer om wat te ver
beteren. Er zijn nu voorwaarden ge
schapen die dat wel mogelijk
maken."
Scheiding
Peper erkende dat de feitelijke macht
nog steeds bij de militairen ligt. Hij
constateerde ln Suriname echter ook
dat de burgerregering in toenemende
mate bestuurlijke bevoegdheden
naar zich toe trekt en dat de schei
ding tussen Nationale Militaire Raad
en de regering zich ln gunstige zin
begint af te tekenen. Maar, aldus Pe
per. het blijft de regering van de
militairen en er zal nog wel enige tijd
nodig zijn voor er orde op zaken is
gesteld. Aan de ingediende machti
gingswet, die het parlement een aan
tal bevoegdheden ontneemt, tilt hij
niet zo zwaar: „De parlementaire de
mocratie heeft als instituut nooit
echt bestaan in Suriname. Zelfs de
parlementariërs deden er schamper
over".
Het PvdA-bestuurslid heeft geen
kans gehad te spreken met gevangen
genomen parlementariërs of met ex-
premler Arron. Hij zei op de hoogte te
zijn van de dood van Fred Ormskerk,
de man die een tegencoup had be
raamd. Over de ware toedracht was
hij niet op de hoogte. Hij ontkende
geruchten als zou hij zelf op de hoog
te zijn geweest van de verijdelde te
gencoup.
Bram Peper, die er voor waarschuw
de teveel op de enorme geruchten
stroom in Suriname af te gaan, zei
zeker te weten dat er plannen waren
voor een tegencoup. Er zijn lijsten
gevonden, aldus het PvdA-lid, met
namen van mensen die doodgescho
ten moesten, mensen die een nieuwe i
regering moesten vormen en namen
van huurlingen. Hij moest echter des
gevraagd toegeven de lijsten niet zelf
te hebben gezien.
Minister De Koning van ontwikke
lingssamenwerking heeft gisteren in
formatie bij het PvdA-lid over Suri
name Ingewonnen. Volgens Bram Pe
per wil de nieuwe regering het accent
leggen op kleinschalige ontwikke
lingsprojecten. Hij heeft echter geen
kans gehad hierover te praten met de
Surinaamse minister van ontwikke
ling en opbouw, Armand Zunder.
Deze verklaarde anderhalve maand
geleden in een gesprek met Trouw
dat Suriname juist grootschalige ont
wikkelingsprojecten nodig heeft, als
ze maar onderling samenhang ver
tonen.