Bondgenoten
op de vlucht
Projecthulp onder het mes
IK-
IDAG 26 APRIL 1980
TROUW/KWARTET
23
'W
<'■->-
Terwijl president „Baby Doc" Duveller (links) aljn creep op lijn land verstevigt, neemt de Amerikaanse kustwacht nabij Miami Haitiaanse bootvluchtelingen bij honderden tegelijk gevangen.
Miami, de vergaarbak van vrij-
il alle vluchtelingen uit Latijns-
nerika, Is men al jaren op de
ogte van het probleem-Haiti.
lar sprak men er echter eerder
er in termen van handel. Er
iren een paar ernstige „onge-
cken" voor nodig om dat aan
t licht te brengen. Een ge-
ihtshof In Florida sprak vorige
ek het schuldig uit tegen een
rtigjarige kapitein en zijn hulp-
Zij waren aangeklaagd wegens
odslag op zes Haitianen.
Jonge kapitein probeerde in augustus
ig Jaar zeventien mensen uit Haiti op
i bootje naar de Verenigde Staten te
Dkkelen, toen de kustwacht zijn vaar-
in de gaten kreeg. Uit angst om
Tepen te worden gaf hij alle illegale
nigranten het bevel in zee te springen,
rhonderd meter uit de kust. Hij ge
likte zelfs zijn pistool om de mensen
t zijn boot te jagen. Een Jonge vrouw en
ir vijf kinderen verdronken. De vluch-
ngen hadden de kapitein elk ongeveer
zend gulden betaald voor de twaalf-
iderd kilometer lange tocht,
zelfde week maakten de kranten in
imi melding van een tiental lijken, die
de kust waren aangespoeld. Men nam
i dat het Haitiaanse vluchtelingen wa-
die schipbreuk hadden geleden. Na
e incidenten werd het weer vrij stil
d de bootvluchtelingen. In een tijd dat
Amerikaanse pers juist veel aandacht
;on te besteden aan de tienduizenden
aten die het door communisten be
urde Vietnam en Cambodja per boot
jvluchtten, was er weinig plaats voor
j paar duizend mensen die een door de
renlgde Staten gesteund land op dezelf-
nanier verlieten.
^corte tijd is het probleem echter tot
grote omvang toegenomen, dat de
btselljke autoriteiten wel in Washgin-
I aan de bel moesten trekken voor hulp.
1 aan eind 1978 waren er in de loop van
]tlen jaar naar schatting tienduizend
htelingen uit Haiti illegaal geland op
Amerika heeft zijn eigen bootvluchtelingen, al jarenlang naar nu pas blijkt. De stroom
vluchtelingen die in gammele bootjes op de kust van Zuid-Florida neerstrijken is de
laatste maanden zo sterk toegenomen, dat het ook tot hogere niveaus doordringt dat de
Verenige Staten er een probleem bij hebben.
door Wim Jansen
de kusten van Florida. Vorig Jaar waren
dat er ongeveer 2500 en in de eerste drie
maanden wisten ruim drieduizend Haltla
nen zo de Verenigde Staten binnen te
dringen. En het rustige lenteweer in de
Caribische Zee is er de oorzaak van dat er
alleen deze maand al meer dan driedui
zend vluchtelingen zich zullen aanmelden
bij de opvangcentra. Gemiddeld komen er
honderd per dag aan, op 13 april wisten
zelfs zevenhonderd Haitianen voet op
Amerikaanse bodem te zetten.
Tot voor kort had de Immigratie en Natu
ralisatie Dienst (INS) in Florida het recht
om de vluchtelingen naar hun land terug
te sturen. De rechter heeft echter op
dracht gegeven hiermee te stoppen, in
afwachting van een gerechtelijke uit
spraak over de vraag of de Haitianen
beschouwd kunnen worden als politieke
vluchtelingen. De Amerikaanse regering
vindt van niet. Volgens het ministerie van
buitenlandse zaken is er in Haiti geen
sprake van politieke vervolging en gaat
het dus om economische vluchtelingen.
Die uitspraak bevestigt de mening van de
federale regering dat zij in ieder geval niet
verantwoordelijk is voor de opvang van de
vluchtelingen. Kerkelijke organisaties en
vrijwilligers zorgen voor kleding en voed
sel. En voor zover mogelijk ook voor on
derdak, een schaars goed in een stad waar
wél erkende politieke vluchtelingen eerst
aan een woning geholpen worden. Sommi
ge kerken zijn al Ingericht als opvang
centra.
Wfirk
Omdat zij geen erkenning krijgen als poli-
tiek-vluchteling, hebben de Haitianen ook
geen recht op een werkvergunning. Dat
betekent dat ze illegaal werk zoeken en
bereid zijn daarvoor minder dan het mini
mumloon te ontvangen. En dat veroor
zaakt weer scheve verhoudingen met an
dere arbeiders in Miami, die zo hun positie
ondermijnd zien.
Veel Haitianen tonen zich erg teleurge
steld over de behandeling die ze bij aan
komst krijgen. De Amerikaanse regering
heeft zojuist politiek asiel toegezegd aan
3500 Cubanen, die genoeg hadden van de
armoede onder Fidel Castro. Ze worden
feestelijk onthaald en krijgen automa
tisch een werkvergunning. De Haitianen
die door de kustwacht worden opgepakt
gaan eerst zonder uitzondering voor een
dag of vier naar de gevangenis „voor me
dische controle en administratieve ver
werking". De begin dit jaar aangenomen
nieuwe vluchtelingenwet maakt het de
autoriteiten echter onmogelijk ze zonder
meer terug te sturen, als de opgepakte
binnendringers tenminste bij de rechter
protest aantekenen tegen die uitwijzing.
Gelijki
De Amerikaanse regering kan zich niet
veroorloven de Haitianen te erkennen als
politiek vluchteling, De stroom boot
vluchtelingen in Zuldoost-Azié is altijd
uitgelegd als het levende bewijs van het
Amerikaanse gelijk in de Vietnemese oor
log. Erkenning van de Haitianen als poli
tiek vluchteling staat gelijk aan toegeven
dat bij de eigen bondgenoten eenzelfde
uittocht op vergelijkbare schaal
plaats vindt.
Dictatuur;
Met dit rapport is alle hoop vervlogen, die
nog te lezen was in een rapport van de
in ter-Amerikaanse commissie, twee Jaar
geleden. Toen zag het er Juist naar uit dat
het na 24 Jaar dictatuur de goede kant op
zou gaan met dit land. De huidige golf
vluchtelingen mag dan ook economische
oorzaken hebben (het gemiddelde inko
men van de Haitiaan ligt beneden de drie
gulden per dag, het laagste in heel Latijns-
Amerika), het is in de eerste plaats een
teken dat bewoners geen hoop meer heb
ben op een politieke verbetering. Want het
gemiddelde inkomen ligt al jaren op dit
lage peil en ook wordt al lange tijd een
kwart van de beroepsbevolking getroffen
door werkloosheid.
Het zag er aanvankelijk zo hoopvol uit, na
twee decennia van harde onderdrukking.
De Haitianen maakten in 1954 de vergis
sing van hun leven, door de zachtaardige
en internationaal bekende arts Francois
Duvalier tot president te kiezen. Tot zijn
dood in 1971 oefende Papa Doe, zoals de
arts zich graag liet noemen, een steeds
pijnlijkere greep op het land uit.
In dat Jaar werd zijn 19-jarige zoon Jean-
Claude („Baby Doe") voor het leven tot
president benoemd. Hij liet zich aanvan
kelijk de les voorschrijven door zijn moe
der Slmone en andere adviseurs van de
overleden dictator. Maar na een paar jaar
schiep hij hoop met de opmerking: „Mijn
vader maakte een politieke revolutie, ik
zal zorgen voor een sociale revolutie". En
inderdaad kon de pers zich wat vrijer
opstellen en was het vorig Jaar zelfs moge
lijk politieke partijen te vormen. De chris
ten-democraten maakten er enthousiast
gebruik van door er drie tegelijk op te
richten.
De vreugde was van korte duur. De inmid
dels 28-jarige president draaide halverwe
ge het Jaar alle vrijheden weer de nek om
en waarschuwde tegen de verwerpelijke
Westerse invloeden. En tegelijk doken de
gevreesde Tontons Macoutes weer op, de
donker gebrilde leden van de omvangrijke
geheime dienst die het prlvé-leger vorm
den van de overleden dictator. De Jonge
president had dit leger naar de achter
grond geschoven, vanwege de slechte in
druk die hun terreur bij de bevolking had
achtergelaten. In de zomer van vorig Jaar
sprak hij echter een menigte van 15.000
Tontons Macoutes (de naam betekent in
het creools „duivels") in het openbaar toe
en waarschuwde hen klaar te staan om
zijn regering te verdedigen.
De Haitiaanse vluchtelingen maken tij
dens de verhoren door de kustwacht van
Florida vrijwel zonder uitzondering mel
ding van gewelddaden van de Tontons
Macoutes in hun vaderland. Wij zijn ons
leven niet meer zeker, zeggen ze. Een
argument dat de erkende politieke vluch
telingen uit Cuba zelden gebruiken.
uwenlang was het belangrijkste nut van „de wilden" dat ze konden worden
ebuit of uitgeroeid. Totdat de rijke wereld inzag dat het zo moeilijk door kon gaan.
Jmiljardenstroom van Noord naar Zuid kwam op gang.
Lar met de miljarden kwamen de fouten. Voor ons spreekt het vanzelf dat een dorp
a kraan verdient. Maar hoe zit dat nu als de vermoeiende en tijdrovende klautertocht
naar de rivier het enige uitje is voor de vrouwen van het dorp? En zit een land waar de
jacht verboden is en waar de jagers van weleer de stropers van nu zijn te wachten
op een officieel onderzoek naar de jaaggewoonten?
UNDP, de belangrijkste hulporganisatie van de Verenigde Naties, twijfelt en
onderzoekt zich zelf.
or Nico Kussendrager
ons wordt een weg
igelegd; in de derde
reld heet dat een pro-
t. In Nederland krij-
1 boerenzoons land-
^wonderwijs; in een
ikaans land is dat
i project. In het wes-
begint een dokter
i praktijk; in een ont-
STEi&elingsland komt
i project van de
nd.
G
Igerichte hulp aan de der
wereld wordt „project-
genoemd. Daarnaast
n t« kol?1 kapitaalhulp gegeven
bijvoorbeeld betalingsba-
tekorten in ontwikke-
recior-uanden te dekken. Miljar-
guldens projecthulp zijn
v5jfgelopen dertig jaar van
5 CE vfd naar Zuld gestroomd.
- klinkt gewoon, maar in
was het een grote om-
teling dat het ene, rijke
I het andere, arme hielp
lijn ontwikkeling. Intema-
ale samenwerking, waar-
se iijdragen zonder evenredi-
egenprestatie worden ge
in tot bevordering van de
'aart in minder ontwikkel-
anden is een betrekkelijk
verschijnsel, schrijft dr.
15 lefi van Soest in zijn proef-
2 laCft „Het begin van de ont-
Chr M.^elingshulp". „Tot dertig
geleden kwamen ge-
ht dat Fken tussen onafhanke-
wi|s kiei landen niet voor".
•laats van de overzee wo-
M. 9L
nende „wilden" uit te buiten
of af te schieten, zoals eeu
wenlang was gebeurd, kregen
ze ineens „projecthulp". Het
ging lang niet altijd goed met
die projecten. De voorbeelden
van hele en halve mislukkin
gen zijn legio.
Een paar uit eigen ervaring. In
Mali wordt met buitenlandse
steun een onderzoek ingesteld
naar de jaaggewoonten van
de bevolking, om het wild als
voedsel te kunnen gebruiken.
Er bestaat echter een jacht-
verbod, zodat de onderzoe
kers duimendraaien.
In hetzelfde land wordt een
weg aangelegd als dwarsver
binding op de hoofdweg tus
sen twee grote steden. De
hoofdweg komt er echter
voorlopig niet, zodat de ver
harde dwarsverbinding in het
zand begint en in het zand
eindigt.
Grote zware dammen worden
gebouwd in het buurland Bo-
ven-Volta, om na de regentijd
het water vast te houden. De
dammen worden nauwelijks
gebruikt en slecht onderhou
den, omdat de bevolking zich
er niet bij betrokken voelt. De
mensen hebben liever kleine,
zelfgemaakte dijkjes.
In een Tanzaniaans bergdorp
wordt een kraan gemaakt, zo
dat de vrouwen niet dagelijks
het hele eind naar de rivier
hoeven te lopen. Zij missen
echter hun enige uitje, de ru
zies met de mannen zijn tal
rijk en na een paar maanden
is de toestand weer als voor
heen.
In Indonesië loopt een project
waar blinde mannen worden
opgeleid voor de landbouw.
Vrouwen doen echter in de
landbouw veelal het werk. Bo
vendien willen de mannen na
de opleiding aan het instituut
niet meer terug, omdat ze zich
eerder student voelen dan
boer.
Landbouwers op de Filipljnen
tenslotte krijgen toegang tot
nieuwe zaadsoorten, kunst
mest, bestrijdingsmiddelen
(de „groene revolutie"). De
kleine boeren hebben er ech
ter het geld niet voor. of dur
ven het risico niet aan. Zij
staan slechts één misoogst
van de honger af. De rijke
boeren worden rijker, de arme
armer.
„Soms is •mislukken' nieuws
en 'slagen' geen nieuws", zei
minister voor ontwikkelings
samenwerking Jan de Koning
vorig jaar bij de uitreiking
van de Dick Scherpenzeel-
prijs.
Projecthulp wordt na dertig
jaar ervaring èn teleurstelling
onder de loep genomen. Het
ontwikkelingsprogramma
van de Verenigde Naties
(UNDP) heeft dat met onthul
lende openhartigheid gedaan,
en daarbij ook nadrukkelijk
de hand in eigen boezem ge
stoken. „Als we evalueren zijn
we ook kritisch", zegt George
Brown. „Het heeft geen enke
le zin ons zelf schoon te
praten".
Brown is de tweede man van
UNDP. Hij komt van Jamai
ca, en was nauw betrokken bij
George Brown
de opstelling van de „evalua
tiestudie", die later dit jaar
tijdens een vergadering in Tu
nis van vertegenwoordigers
uit alle landen waar UNDP
werkt, zal worden besproken.
Brown verwacht een „bijstel
ling van het beleid. Van de
kant van de hulporganisaties,
maar ook van de zijde van de
ontwikkelingslanden
Hoe weinig er bekend is over
het zo Jonge verschijnsel pro-
jecthulp blijkt uit een opmer
king in het rapport dat de
technische samenwerking
veel méér gebruikt moet wor
den om het gebrek aan kennis
wat betreft ontwikkelingspro
cessen op te vullen. Met ande
re woorden: al doende leert
men, en uit de fouten in het
verleden kunnen conclusies
worden getrokken.
Zo moet de bevolking van de
ontwikkelingslanden veel
meer bij de projecten worden
betrokken. Toegegeven: dat is
vaker beweerd. Het gebeurt
alleen zo weinig, en het is op
vallend dat de grootste hulp
organisatie van de Verenigde
Naties (UNDP) daarop met zo
veel nadruk wijst.
Ontwikkeling, schrijft UNDP
ook, hangt niet in de eerste
plaats af van meer geld of
meer techniek, maar veeleer
van sociale en politieke veran
deringen in ontwikkelingslan
den. De betekenis van de in
ternationale samenwerking
wordt daardoor beperkt,
vindt UNDP. Toch wel iets
anders dan de euforie van het
begin van de ontwikkelings
hulp toen (te) vaak de Indruk
werd gewekt dat het met veel
geld „allemaal wel even gere
geld" zou worden.
Plannenmakers staan vaak
veel te ver van de werkelijk
heid af. In een groot kantoor
gebouw in de hoofdstad is de
armoede op het platteland
moeilijk voor te stellen. Dat
geldt zowel voor ambtenaren
in ontwikkelingslanden zelf,
als voor de deskundigen die
daar werken. De gevolgen van
projecten voor de bevolking
in en rond de dorpen krijgen
veel te weinig aandacht.
Er wordt, aldus UNDP, teveel
voorbijgegaan aan de machts
verhouding tussen stad en
platteland, tussen ambtena
ren en boeren. Overheid en
hulporganisaties bepalen op
afstand wat er op het platte
land gebeurt. Ze zullen mis
lukkingen nooit aan zichzelf
wijten, maar altijd aan de
„domme boeren". „Ambtena
ren en deskundigen", zegt
UNDP-vertegenwoordiger
Brown, „moeten dan ook niet
verbaasd zijn als de boerenbe
volking zich niet verantwoor
delijk voor projecten voelt, en
er weinig belangstelling voor
heeft".
Overigens valt hij het over
heidsapparaat in ontwikke
lingslanden nog harder dan de
westerse deskundigen. „Ik
ken Nederlanders op Jamaica
die het eiland na een jaar be
ter kennen dan Jamalcaanse
planners die er hun levenlang
hebben gewoond". Naar de
mening van Brown zijn de
buitenlanders nog eerder be
reid dan mensen uit het ont
wikkelingsland zelf om onder
moeilijke omstandigheden te
werken. De laatsten piekeren
er na een jarenlange studie
niet over ergens in de „bush"
te gaan zitten en verkiezen
een bestaan in de stad.
Brown is de afgelopen weken
namens UNDP op bezoek ge
weest in een aantal Europese
donorlanden om het beleid
van het VN-ontwikkelingspro-
gramma te bespreken. Punt
was onder meer dat UNDP
graag zijn steun meer zou
richten op de armste ontwik
kelingslanden. De derde we
reld als geheel binnen de Vere
nigde Naties voelt daar niets
voor. De ontwikkelingslanden
willen een „universeel" hulp
programma van UNDP. Zij
vrezen dat anders de eenheid
van de derde wereld nog meer
doorbroken wordt.
Met hulp van UNDP wordt in Guinee Bissau de rijstaanplant
weer ter hand genomen.
De evaluatiestudie van UNDP
kan na dertig Jaar projecthulp
een gevoelige prikkel zijn, om
over deze vorm van hulpverle
ning nog meer na te denken
dan al gebeurt, en zo nodig te
veranderen.
Brown zag tot zijn vreugde
dat bij veel ministeries waar
hij kwam de studie op tafel
lag. Ook in Nederland? „Na
tuurlijk ook in Nederland".
Nadelen
Dat kan kloppen Minister De
Koning stelde donderdag bij
de opening van het nieuwe
kantoor van de Interkerkelij
ke Commissie Ontwikkelings
projecten (ICCO) vast dat aan
de projecthulp inderdaad na
delen kleven. De basis was te
smal, de vooraf gemaakte
„blauwdruk" van het project
kon niet tussentijds worden
bijgesteld, en er werd te wei
nig rekening gehouden met
veranderingen in de samenle
ving. De mensen in de derde
wereld, zo viel verder uit de
woorden van De Koning te
proeven, moeten veel meer bij
de uitvoering van de ontwik
kelingsprojecten worden be
trokken UNDP en De Koning
zitten wat betreft het herijken
van de projecthulp aan de
derde wereld duidelijk op één
lijn.