Alleen opera 'Thijl' kan
Jan van Gilse redden
gieU
De medemens
als lege huls
Nou moe, wat
voor kopieën ie som
krijgt toegestuurd.
Veelbesproken stuk
vanavond op scherm
Hebbenzeker s
nooit van Veenman
Repro gehoord.
The Damned
smakeloos en
ongeloofwaardig
"VJ
Datgaat toch
NOS zendt
gesprek met
Beatrix uit
Probleem ouders gehandicapt kind
Nieuwe boeken
DINSDAG 22 APRIL 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
Proefschrift pleit voor uitvoering van geminacht oeuvre
door Louwrens Langevoort
AMSTERDAM Op 5 juni 1980 zal de Nederlandse Operastichting in het Scheveningse
Circustheater de wereldpremière verzorgen van de dramatische legende „Thijl" van Jan van
Gilse (1881-1944). Zo'n zesentwintig jaar na de dood van deze Nederlandse componist wordt
dan voor het eerst een van zijn muziekdramatische werken scènisch opgevoerd. Tevens wordt
hiermee een stap gezet in de richting van een (laat) eerbetoon aan een opmerkelijke figuur uit
het Nederlandse muziekleven van de eerste helft van deze eeuw.
Over Jan van Ollse verscheen on
langs een proefschrift van de hand
van de musicoloog Hans van Dijk.
waarmee hij tn Utrecht promoveerde
bij prof. dr Marl us Flothuls. Enkele
Jaren is Van Dijk bezig geweest een
sluitende blografie over Van OUse te
schrijven, een lijst met het complete
oeuvre samen te stellen en vele bij
zonderheden over deze composities
te vinden Het lijvige boekwerk, geti
teld „Jan van Oilse. strijder en Idea
list" getuigt van een grote bewonde
ring voor Van OUse. die behalve com
ponist ook als dirigent zijn sporen
verdiende.
De naam van Jan van OUse ls onver
brekelijk verbonden aan enkele
hoogst onverkwlkkeUJke affaires uit
de landeUJke muziekgeschiedenis
Zelden zuUen de polemieken in de
dagbladen zo hoog zijn opgelopen
over louter muzikale zaken als in de
Jaren direct na de Eerste Wereldoor
log in Utrecht.
Lasterpraktijken
Inzet tot het schandaal was de niet
aflatende lasterpraktijk. die compo
nist WUlem Pijper uit hoofde van zijn
functie van. muziekrecensent van het
Utrechts Dagblad, tegen Jan van OU
se als dirigent en artistiek leider van
het Utrechts Stedelijk Orkest meen
de te moeten voeren Pijper verweet
Van OUse een pro-Duits beleid te
voeren, en geen oog te hebben voor
Nederlandse of Franse tijdgenoten.
De gemoederen raakten zo verhit dat
er op een gegeven moment geen spra
ke meer van een weg terug was. Toen
vervolgens het bestuur van het USO
de broodheren van de dirigent
een laffe houding aannamen ten op
zichte van Van OUse en niet meer
voor hem opkwamen, was voor deze
de maat vol en nam hij gedemorali
seerd ontslag.
In 1963 kwam de zaak „Pijper contra
Van Oilse" weer in de belangsteUlng
door publikatie van het geUJknamige
boek door de weduwe van de compo
nist. Ada van Ollse-Hooijer. Ondanks
een poging tot objectiviteit, is een
zekere gekleurde mening mevrouw
Van Oilse niet vreemd Ze verzamel
de een groot aantal documenten,
maar putte voornamelijk uit de me
moires. die haar man rond 1930 had
geschreven.
BIJ Van Dijk neemt de periode dat
Van Ollse in Utrecht dirigent was.
een vijftal Jaren slechts, ongeveer
tweevijfde deel van het biografische
gedeelte in beslag. DuldeUJker dan
indertijd bij Ada van OUse wordt ook
het conflict tussen het USO en de
Maatschappij TlvoU, die de Utrechtse
concertzaal exploiteerde, bij de zaak
betrokken. Moeilijke bijkomstigheid
ln de affaire Van OUse/PIJper was
namelijk dat Pijper ook nog een offi
ciële functie in TlvoU vervulde. Van
Dijk kiest voor honderd procent voor
Van Ollse en laat vla uitspraken
van diverse tijdgenoten het slechte
karakter van WUlem Pijper duidelijk
naar voren komen.
Strijd voor BUMA
De Utrechtse Jaren 1917-1922 zijn zon
der twijfel de meest emotionerende
Jaren voor Van Oilse geweest. Hij
moest voortdurend strijd leveren. Te
gen het bestuur van TlvoU. tegen een
onwelwUlende pers en zelfs met enke
len van zijn eigen orkestleden leefde
hij op gespannen voet. Het is dan ook
weinig verwonderUjk dat uitgerekend
deze tijd geen vruchtbare Jaren zijn
geweest voor composities of voor het
werk ln de BUMA, het bureau voor
muziekauteursrecht dat in 1913 op
Initiatief van onder anderen Van OU
se tot stand kwam. Bijna zijn hele
verdere leven is hij van dit geestes
kind voorzitter geweest; dankzij zijn
inspanningen werd de BUMA in 1933
wetteUJk erkend
om was het Van Oilse die uiteindeUJk
het onderspit moest delven In 1937
nam hij ontslag. Daarna is hij nog wel
enkele malen als gastdlrigent werk
zaam geweest, maar zijn belang
rijkste taak was het componeren van
de volksopera ..Thijl". Ook was hij
actief als propagandist van Neder
landse muziek
In de oorlogsjaren werkte Van Oilse
bij het Ulegale blad „De Vrije Kunste
naar". Hij heeft de bevrijding niet
meer meegemaakt. Nadat zijn beide
zoons waren gefusUleerd, overleed hij
in 1944 onder een valse naam in een
ziekenhuis.
Klein oeuvre
Het oeuvre van Jan van OUse is niet
groot, omvat een viertal symfonieën
(plus een schets van een vijfde), ka
mermuziek en vele Uederen met pla
no- en orkestbegeleiding. Bovendien
schreef hij een aantal cantates, twee
opera's en een declamatorlum. Hans
van Dijk heeft deze werken systema
tisch in vier categorieën Ingedeeld,
waarna hij ze beknopt beschrijft.
Een direct waardeoordeel geeft hij
echter niet. Slechts vermeldt hij
dat" kan worden opgemerkt dat
de composities van Jan van Oilse wat
betreft hun vorm en hun bouw in
vergeUJking met het werk van tijdge
noten niets revolutionairs, niets spe
ciaal opmerkelijks te zien geven."
Jan van Gilse en zijn echtgenote Ada Hooijer omstreeks 1909.
In de Jaren twintig leidde Van Oilse
een zwervend bestaan. HIJ woonde in Nipt DliitS
Blaricum, Laren, later ook in Zürich
en BerUjn. Enkele grote, voorname
UJk vocale werken ontstonden, voor
dat hij weer een vaste functie aan
nam. Ditmaal betrof het het direc
teurschap van de Utrechtse muziek
school. Ook deze periode werd geken
merkt door strubbelingen en weder-
ADVERTENTIE
Dat Van Dijk toch een grote voorUef-
de voor het oeuvre koestert. bUjkt uit
zijn stellingen die dit proefschrift be
geleiden. HIJ dringt aan op uitvoerin
gen met name van de „Kreis des
Lebens" door een van de ensembles
van de omroep.
Belangrijk ls voorts de schat aan ge
gevens omtrent uitgevoerde werken.
Niet aUeen komen de composities
van Jan van Gilse aan bod. waar en
onder welke omstandigheden die ge
speeld zijn sinds hun ontstaan, ook
geeft van Dijk de programma's die
Van Gilse als dirigent heeft samenge
steld. Daaruit bUJkt niet ln het minst
een pro-Duitse houding. Vele Neder
landse en Frans georiënteerde com
ponisten komen er op voor. Wel valt
een zwak voor Gustav Mahler op.
De algemeen gehoorde kritiek die
Van Gilse moest aanhoren, had waar
schijnlijk aUeen zijn grondslag in het
feit, dat hij in Duitsland gestudeerd
en er ook langere tijd gewoond had.
Bovendien voorzag hij vocale werken
van een Duitse tekst. Met name de
opera „Frau Helga von Stavem", ge
baseerd op de Friese legende wekte
bij o.m. criticus/Componist Vermeu
len grote irritatie. Hoe kon je nu
Nederlandse kunst bedrijven door in
het Duits een volkseigen sprookje te
componeren?
Van Dijk heeft in ieder geval een
boeiend verhaal geschreven over het
leven van een Nederlands componist.
Vele passages laten zich als een ro
man lezen, anderen worden echter
vertroebeld door grote uitwijdingen,
lange citaten en een irritant gebruik
van het tussenvoegsel „sic". De on
dertitel van het werk is zeer bewust
„Een bijdrage tot de kennis van de
Nederlandse Muziekgeschiedenis in
de periode van 1900 tot 1944." Eigen
lijk dekken deze getallen niet alles
want ook de uitvoerige epiloog, voor
datgene wat er tot op heden gebeur
de, is belangrijk voor de erkenning
van Van Gilse en speelt derhalve een
rol ln de muzlekhistorle
Geen erkenning
Het enige verwijt dat we Van Dijk
kunnen maken is zijn grenzeloze be
wondering voor leven en werken van
Jan van Gilse. In die adoratie staat
hij weliswaar niet alleen, maar het is
voor mij nog de vraag of het inder
daad tot een Jan van Gilserenaissan-
ce zal komen. Het Concertgebouwor
kest dat zich eens in de Mengelberg-
Jaren een voorvechter toonde van
Van Gllse's composities, bracht het
de afgelopen jaren niet verder dan
een uitvoering van de treurmuziek uit
Van onze radio- en tv-redactle
HILVERSUM Het toneelstuk „Een dag uit de dood van
verdomde Lowietje", zoals de KRO het vanavond 20.27 uur
op Nederland 2 uitzendt, ls na de zaalpremière op 14
oktober 1978, een veelbesproken dramaproduktie geworden.
Het gaat over de worsteling van een ouderpaar met het
levensgrote probleem dat ze een lichamelijk en geestelijk
gehandicapt kind hebben, dat ze Inmiddels al veertien jaar
verzorgen.
nemen. Hij over haar en zichzelf. ZIJ
over hem en zichzelf. Daarna vertel
len ze samen over de bevalling en
over de manier waarop zij erachter
zijn gekomen wat er aan het dochter
tje ontbrak. HIJ zit altijd vol zwarte
grapjes en speelt daarbij telkens op
een komische manier de dokter en de
specialist, maar wel zo, dat Je er de
afschuwelijkste ervaringen van de
ouders in herkent.
Het tweede deel is anders. Niet alleen
omdat dan een min of meer bevriend
echtpaar (Bram van der Vlugt, Carola
GIJsbers van Wijk) en de moeder van
de man (Lies de Wind) op bezoek
komen, waardoor ln beeld wordt ge
bracht hoe anderen op ouders met
zo'n kind reageren. De schrijver
neemt hier de ouders en vooral de
vader, onder het vergrootglas, waarin
de zwarte grappen beangstigend een
zwarte werkelijkheid naderen.
„Een dag uit de dood van verdomde
Lowietje" ls een schokkend stuk. Dat
geldt des te meer voor mensen die
niet bekend zijn met deze materie.
Daarom wordt vooraf aan het spel
een deel van de discussie getoond die
na afloop ervan in de studio ontstond
tussen het publiek en Anne-Wil Blan
kere en Jeroen Krabbé. Zo hoopt de
KRO de schok die het ongetwijfeld in
de huiskamers zal veroorzaken op te
vangen. Tevens zullen telefoonnum
mers op het scherm worden geprojec
teerd Het is echter bekend dat het
ouders van zorgenkinderen minder
heeft aangegrepen dan anderen. Het
was ook hun ervaring dat hun omge
ving hen meer was gaan begrijpen.
Zoals André Rutten ln oktober 1978
voor onze krant recenseerde ls het
een ontroerend en aangrijpend stuk,
integer gespeeld, waarbij ook hard
gelachen kan worden Het oudste
dochtertje van de Engelse schrijver
Peter Nichols heeft model gestaan.
HIJ was vader van een epileptisch en
spastisch dochtertje dat is overleden
en hij schreef het stuk om ervan los te
komen
Aan het begin worden de ouders uit
getekend hij als leraar die geen orde
kan houden, zij thuis met planten en
dieren Een originele vrouw
Vervolgens laat de schrijver hen om
beurten het publiek in vertrouwen
Speciaal vandaag
Bevrijding, nou en? Wat
«egt de bevrijding de jeugd
van 1980: de kleinkinderen
van onderduikers, versets-
strijders en alle anderen, die
de verschrikkingen van de
Duitse besetting hebben mee
gemaakt? Weten se wel waar
hun grootouders sich voor
hebben ingeset? Drie leerlin
gen van een mavo praten over
dit onderwerp.
Ned. I. 19.30 uur
The Great American Wil
derness. Eerste aflevering van
een driedelige serie over de
natuur in de Verenigde Staten.
Ned. I. 20.20 uur
Het Nederland van Juliana.
(Caleidoscoop van herinne
ringsbeelden uit het land
waarin Juliana, prinses van
Oranje Nassau opgroeide en
waarvan sij meer dan dertig
jaar koningin was. Vanavond
deel I.
Ned. I. 22.10 uur
Geen verboden toegang.
Programma over misdrijven,
overtredingen, wetten en ver
ordeningen.
Hilversum 2. 15.30 uur.
Gedeelte uit „Een dag uit de dood van verdomde Lowietje". Anne-
Wil Blankers als de moeder, Jeroen Krabbé als de vader en Niki
Sprengler hun kind.
ADVERTENTIE
door Stan Rijven
mid
wege
luropz
fcrken
""DDR
fctduit
AMSTERDAM Punk, opgevat als rauwe muzikale r^tuat'É
op de ingeslapen popmuziek, is inderdaad dood. Zekeif,e er
neer men een optreden van The Damned daarvoor als r
staf hanteert. Deze Engelse punkgroep van het eerst}1
presteerde het zondagavond Paradiso te vullen meP0St
leegheid die bol stond van zelfgenoegzaamheid en aarAfe*
„Thijl". Het voorspel tot de cantate
„Lebensmesse" werd te elfder ure ge
annuleerd wegens de „mindere artis
tieke betekenis van het stuk." Tevens
is de huidige artistieke leiding niet de
mening toegedaan in het oeuvre van
Van Gilse die kwaliteit aan te treffen
die zij nu als maatstaf voor het reper
toire meent te moeten stellen.
Ook het Haagse Residentie Orkest
heeft Jan van Gilse nog niet met vlag
en wimpel binnengehaald. Hoewel
het orkest een groot pleitbezorger
van de Nederlandse muziek mag he
ten ter gelegenheid van het 75-jarig
bestaan gaf het een zestal platen uit
met muziek van vaderlandse bodem
wordt de naam Van Gilse tever
geefs ln het huidige repertoire
gezocht.
Graafwerk
De cantate „Eine Lebensmesse" werd
ln november 1978 uitgevoerd door
een drietal Amsterdamse amateurko
ren, die voor de begeleiding uitgere
kend het USO bereid vonden. Hoewel
de directie van het orkest enthousiast
was en wel tot een herhaling wilde
overgaan, waren musici en artistieke
commissie minder over dit experi
ment te spreken. Niettemin gaat het
VU-koor, een van de koren, door met
de graafwerkzaamheden naar niet
uitgevoerde Nederlandse toonkunst.
Op 8 mei zal de cantate „Sulamith"
worden uitgevoerd, wederom een
jeugdwerk van Van Gilse.
Tot dusver heeft alletn „Thijl" een
vrijwel unaniem positieve pers gekre
gen. Het Amsterdams Philharmo-
nisch Orkest speelde in september
1976 een groot gedeelte op een con
certuitvoering, en is ook verantwoor
delijk voor de begeleiding bij de pro-
duktie van de Operastichting. De re
putatie van Jan van Gilse zal voor
een groot deel van deze Holland Fes
tival produktie afhangen. In leder ge
val zal de muziekkritiek objectiever
tegenover zijn werk staan dan tijdens
zijn leven; daaraan zal het dus dit
keer niet liggen.
Hans van Dijk: „Jan van Gilse
strijder en idealist" proefschrift, nog
niet in officiële uitgave verschenen.
Het analytische gedeelte zal worden
omgewerkt, waarna het totale boek
zal verschijnen.
lerij.
Je zou hun kunnen nageven dat zij
als een van de laatsten de punkbegin
selen zijn trouw gebleven, ware het
niet dat de chaos en agressie die zij
pogen uit te dragen geen sprankje
geloofwaardigheid meer in zich heb
ben. The Damned bevonden zich
rond '77 in het gezelschap van punk
bands die op dit moment hetzij niet
meer bestaan (Sex Pistols), dan wel
het punkidioom hebben losgelaten
(The Clash). In feite hadden ze zich
ook al opgeheven, maar vorig jaar
werd om dubieuze redenen besloten
tot een hereniging die heeft geresul
teerd in een plaat (Machine gun eti
quette) en een reeks optredens.
Zodoende was Paradiso bevolkt met
veel in zwart leer gehulde punkers,
die op het magische Damned-etiket
waren afgekomen. Het podium werd
links en rechts voor tweederde inge
nomen door een bastion aan boxen
waarmee een soort schuifdeur-effect
werd verkregen. Wat daartussen werd
vertoond haalde inderdaad het ni
veau van amateurs, zij het dan heel
vervelende.
luitsla
ndts
De gecultiveerde agressiviteit )e
uit werd middels spuwen en
naar het publiek en het als on
dineerde maniakken tekeer
het podium deed gedateerd enPdeliji
deerd aan. Drummer Rat Scafcensw
gitarist Brian James gedroeg(Carte
als dronken pubers en wisteiLi-aj
door bij vlagen nog iets te prr
op hun instrumenten. Zangeran,st
Vanian had het te druk met zij leidi
cistische en pedante gedrag tyen o
enigszins te kunnen boeien. zoL.,1.,-:
enige serieuze groepslid, bassif
tain Sensible, maar weinig !r ,n e
kreeg. *n de
„Born to kill" van de_t p.
elpee en voor het overige voor
lijk materiaal van het laatste. in 8e'
onder deze omstandigheden hwan e
te met dood-ziek inplaats vi
ziek omschreven kunnen won
gon
Ira
Nee, het enige interessante aa ban)
avond was de constatering dltiekf
publiek zich deze audiovisuele^ b
zalverij liet aanleunen.
Getekende gestichtservaringen van Koopmarj}',1
gevtl
Sét
itbj
lm
(eiieli
g(
tn dt
ontb
voor\
ies e
door Peter Karstkarel
Van uitgeverij Het Spectrum in
Utrecht komen de volgende boeken:
ln de serie „beroemde avonturen": De
avonturen van Tom Sawyer, door M
Twain (176 blz - ƒ14.50) en van A.
Dumas: De graaf van Monte Cristo
(180 blz - 14 gulden). In de serie .onze
volksverhalen" is nu verschenen
Volksverhalen uit Noord- en Zuid-
Holland. samengesteld door B Slig-
gers onder redactie van dr T. W R. de
Haan. 142 blz - ƒ29 50
Friedrich Nietsche, hoe de ware we
reld eindelijk een fabel werd door W
Ries Uitg Van Gorcum. Assen 130
blz 22 50
Van Juliana tot Juliana, door J.
Koortman. Uitg De Vuurbaak. Gro-
ningen. 2de druk. 53 blz. - 5 gulden.
De windjammers, ln de serie De Zee
vaart van uitg. Time Life. Amster
dam. Geschreven door O E. Allen.
176 blz - 39.90.
Oranje en Friesland, met bijdragen
van H. Algra, S Andringa en A J
Wijnsma. Uitg. Kok, Kampen en
Frlesch Dagblad Leeuwarden. 96 blz -
14 90
De kroon, door V. Baarn 100 vragen
en antwoorden over de monarchie.
uitgegeven ter gelegenheid van de
troonwisseling. Door De Harmonie in
Amsterdam. 46 pagina's.
AO-boekje nr 1811 Wilde paarden,
door prof dr A. Stolk. Uitg. Stichting
IVIO, Lelystad. 20 blz - 1.90.
Van Uitgeverij Nljgh en Van Dltmar
ln Den Haag zijn. Toen de wijn was
in de man, roman van H. Platteel (251
blz - ƒ32.50). De medeminnaars, ro
man van A. Helman (289 blz - 32.50).
Herwaarts, 1920-1945. gedichten van
P N. van Eyck (166 blz - ƒ29 50. 2e
druk). Dit tedere ruige landschap
van de haast, gedichten van J Eyck-
mans (81 blz - 27.50). Striptease,
geschreven door Cornets de Groot
(143 blz 29.50).
Van onze radio- en tv-redactie
AMSTERDAM In verband met de
inhuldiging van prinses Beatrix tot
koningin op 30 april heeft een came
ra-ploeg van de NOS op Drakenstein
een gesprek opgenomen met de prin
ses en haar echtgenoot prins Claus,
dat morgen wordt uitgezonden via
Nederland I.' van 19.00 tot 19.55 uur.
Het gesprek gaat over de voorberei
dingen van de prinses op haar nieuwe
taak; hoe ze dat gedaan heeft en
waarom dat vrijwel in alle stilte is
gebeurd. In dit verband komt ook het
koningschap aan de orde, kwesties
zoals de rechten van het staatshoofd
in Nederland, zijn invloed en de be
perkte mogelijkheden om zijn me
ning te uiten. Verder praat Beatrix
over haar gezinsleven. Het program
ma is gemaakt door Ad Langebent
(interview) en Rudolf Spoor (regie).
De NOS zal het interview gelijktijdig
ook op de radio uitzenden op Hilver
sum 1.
In verband hiermee zal ook de NCRV,
die een stuk zendtijd heeft moeten
inleveren, eveneens op Hilversum 1
van 18.10 tot 19.00 uur in „Hier en nu"
ingaan op de troonswisseling onder
meer in een gesprek met prof. dr W.
de Gaay Fortman.
Ook zal de NCRV met een nog uit te
nodigen Kamerlid praten over voor-
en nadelen van monarchie en repu
bliek. en zullen flitsen worden gege
ven van hoogtepunten uit het leven
van prinses Beatrix.
Door de ingelaste radio-uitzending
van het interview met prinses Beatrix
en prins Claus komt de nieuwsuitzen
ding van 19.00 uur te vervallen en zal
het sportprogramma „Langs de lijn"
die avond pas om 19.55 uur beginnen.
Claudio Abbado blijft toch aan als
chef-dirigent van de Scala-opera van
Milaan. HIJ heeft een nieuw contract
getekend waarvan de details niet zijn
bekendgemaakt In januari had Ab
bado aangekondigd te zullen opstap
pen uit onvrede over de werkomstan
digheden bij de Scala en de onbehol
pen wijze waarop de Italiaanse staat
de subsidies verstrekt.
nde
roei
pnom
Ie ea
I der
LEEUWARDEN In de Kanselarij te Leeuwardense N
monumentaal gebouw uit 1575 recht tegenover het bdest
Museum te Leeuwarden en in gebruik als dependance v»ewin
museum, worden gestichtstekeningen van de kunstewari
Klaas Koopmans geëxposeerd: tekeningen die de psjüaarn
trisch patiënt Koopmans van zijn medepatiënten maalde r,
>fd t.
De kunstenaar Klaas Koopmans
woont zijn leven lang al in het dorp
Garijp in het midden van Friesland.
In 1920 werd hij er geboren en hij
begon er net als zijn vader een schil
dersbedrijf. Na vakopleidingen ging
Koopmans ook teken- en schilderles
sen volgen en kort na de oorlog ont
moette hij bij lessen van Herman
Dijkstra in Groningen enkele geest
verwanten. Zij sloten zich aaneen in
de kunstenaarsgroep „Yn 'e Line" (In
de leiband) en exposeerden geduren
de de eerste twintig haar na de oorlog
veelvuldig in de noordelijke provin
cies.
Het ruwe expressionisme dat zij lie
ten zien, onderscheidde zich van dat
van de vooroorlogse Groninger schil
dersgroep De Ploeg en van de gelijk
tijdige Cobra-experimenten, omdat
zij niet op een urbane situatie konden
reageren. Bij Klaas Koopmans, Pier
Feddema, Jan van der Bij, Jaep Rus-
tlcus en Sjoerd Huizinga bestonden
geen behoeften om te abstraheren of
zelfs maar tot elementaire, kinderlij
ke of ongecultiveerde vormen terug
te, keren. Daarom hebben hun resul
taten nooit meer dan regionale be
kendheid gekregen, het was niet
spectaculair. Terecht is dat niet ge
heel en bij een zich langzamerhand
voltrekkende correctie van de kunst
geschiedenis de aandacht was al te
zeer op de experimenten van de
avant-garde gericht is het te hopen
dat deze kunstenaars van de klei niet
vergeten worden.
Klaas Koopmans werd door de kri
tiek al in 1948 een rasschilder ge
noemd, maar een jaar later raakte hij
geestelijk dusdanig in de war, dat hij
psychiatrisch moest worden ver
pleegd. De overenergieke Koopmans
kon zomers niet tot rust komen; het
schildersbedrijf had dan de drukste
tijd en 's nachts kon de schilder nau
welijks slapen. Een gevoel steeds de
mindere te zijn van ieder, hoewel hij
het vertrouwen ln zijn kunstenaar
schap nooit verloor, kropte zich op en
zo nu en dan kwam hij er niet meer
uit. Hij moest in totaal vier keer voor
langere of kortere tijd naar een psy
chiatrisch ziekenhuis om te worden
behandeld. In die perioden bleef hij
tekenen. Hij was zelfs blijven tekenen
in de drukke perioden van zijn be
drijf. Toen Koopmans in 1949 te Zuid
laren werd verpleegd, werd hem ook
toegestaan om te tekenen. Vijf jaar
later werd hij er weer opgenomen,
maar toen mocht hij niet meer teke
nen. men meende hem verwend te
hebben.
In 1954, maar ook in de zeven maan
den durende behandeling van 1959-
'60 en in korte periode van 1964 te
kende hij heimelijk en het zijn deze
tekeningen, vervaardigd met gebrek
kige middelen; balpen, een stompje
krijt, lipstick en spuug op notitie
blokvelletjes. enveloppes en op onbe
drukte zijden van verpakkingsmate
riaal. die hij nu in het Fries Museum
tentoonstelt.
De nieuwe voor hem volledig vreem
de omgeving die hij in de gestichten
Klaas Koopmans: tekening
ervoer heeft Koopmans vé
door haar te tekenen. Hij was g
de eigen omgeving tot onderwé
de artistieke uitdrukking ter KL'
een landelijke context van vai
tronen. In de gestichten raakt*
een veel stedelijker situatie 1
steen verpakte mensen op ei
perkt territorium. Die gesloti
meenschap heeft hij verwerkt i
beeld door de exponenten v
contacten, de medepatiënten, i
tretteren. Koopmans deed hé*^
met speciale artistieke bedoel N
hij was bevrijd van een publ
teruggeworpen op zichzelf.
Koopmans tekende er de lege t
mens die zich in zijn eigen stilt
teruggeltokken met ogen dj
meer naar buiten willen kijken
evenzeer heeft hij de woede ve
de opgeladen drift vlak voor e
barsting. de geknakte mens 4
energie is leeggelopen en gi
momenten van de kinder)
beidstheraple. Zonder
maar met mededogen heeft
medepatiënten, soms vriendj
portretteerd op zeer verscT
manieren. Nu eens met een
overdaad, dan weer op een
mogelijke wijze.
ADVERTENTIE
„Kunst" van geestelijke gesl
is al enige tijd object van on<
voor de psychiatrie en de kun
rie, de Heidelbergse collect
Hans Prinzhorn is er een v<
van. Verschillende keren zi
kunstenaars, uit eigen bewe
uitgenodigd door de institut
tiënten gaan portretteren. De
mentale tekeningen van Jan v
wijnen zijn er opmerkelijke
ten van.
Kunstenaars die vei
behoefden en tijdens die sp;
perioden ook tekenden en
den bij voorbeeld Herman
zijn er ook geweest. Tczh is
zonder dat een kunstenaar d(
had om in periodes dat hij
verpleging nodig had zijn gi
gekwetste medemensen kon
den. Die moed heeft Klaas
mans opnieuw getoond door
ningen en krabbels nu zond(
aan het publiek te tonen.
Ter gelegenheid van de tent*
ling heeft uitgeverij De Dr|
Dobber te Leeuwarden
boekje met vele reprodukties|
gestichtstekeningen
17.50). De tentoonstelling
4 mei in de Kanselarij tegeno|
Fries Museum te bezoeken; c
van 10-17 en zondag van 13-1
E
co
