^Vandaag een held, morgen een reptiel ■4TERDAG 19 APRIL 1980 ■BUITENLAND! TROUWKWARTET Het leven is niet altijd eenvoudig voor China's achthonderd miljoen inwo ners. Als idealist werk je mee aan „de revolutie" om even later te vernemen dat je al die tijd achter een renegaat of een lakei van het imperialisme hebt aangehold. Als het aan de huidige machtshebbers in Peking ligt, is dat voorbij. Het is nu de tijd van de nuchtere zakelijkheid en het bouwwerk van Mao Zedong kraakt in zijn voegen. Maar omvergehaald is het nog niet en hoe lang duurt het nog voor ook Deng Xiaoping en de zijnen in „kapitalistische reptielen" veranderd blijken te zijn? Het incasseringsvermogen van de achthonderd miljoen Chinezen moet groot zijn. - ■oor Johan ten Hove og steeds staat op het len An Men plein (het ilein van de Hemelse rrede), die schier onein- lige vlakte in het cen- rum van de Chinese looidstad Peking, een inorme betonnen en harnieren kolos. Het pausoleum van de (verleden partijvoorzit- ier Mao Zedong, de >[rondlegger van de Chi- lese communistische |taat, voorheen „de ge- lefde leider" en „de rote Roerganger". Vo- ige maand deden in Pe- g sterke geruchten |e ronde dat het mauso- um zou worden afge- Iroken. Als het ooit 'ordt afgebroken, dan ieft het er nooit ge- an, want de Chine- n zijn meesters in het iet terugwerkende heejracht laten verdwijnen nvejian de meeste reële en schijpeest concrete ver- hij nselen. jk je ti Of bel® geruchten staken de kop toen het huidige Chinese ^erKepwind midden maart liet enkondigen dat het nu maar uit moest zijn met de Ot en brsoonsverheerlijking in het id. Daartoe werd een aantal Iragsregels opgesteld door it centrale comité van de ïese communistische par- 1, waarvan er één luidde dat it verboden is „de leiders het proletariaat te ver- irlijken met gebruikma- g van vleiende termen die in zwang zijn bij de uit- tende klassen". Voorts erd aangedrongen op een sekere matiging ten aanzien an overleden leiders", niets Ünder dan een verwijding kar het protserige Mao-mau- ileum. „China moet de ge- jhiedenis niet langer onrecht idoen of feiten verzinnen" tr aan partijleiders bepaal- verdiensten toe te iven. wijzigi sport. ns,er- Vens p geruchten over een op han- n zijnde afbraak van het lusoleum werden niet al- ;n door deze nieuwe richtlij- RDcKn gevoed, maar ook door richten als zou de regering ichikken over een nog door zelf geschreven brief arin deze de wens te ken- - n geeft gewoon in nederige ond begraven te worden. I. 020 n wens die de huidige lei- rs in Peking, voor wie het loisme een groot probleem een reël gevaar is, eigenlijk stekend van pas komt en als de tijd rijp geacht 023.jfrdt, altijd weer van stal ge ld kan worden. geruchten waren zo sterk t de leiders zich haastten in i formele verklaring mee te en dat men niet op het 023jnt stond het mausoleum af breken. Het mausoleum rd integendeel weer open- iteld voor het publiek na- het enkele jaren „wegens stelwerkzaamheden" was 02510^loten. Wel werden na het Bchijnen van de nieuwe ïtlijnen tegen de persoons- tus massaal de enorme Ikkaten met de vriendelijk rijf ch doortastend kijkende flers als Mao Zedong en de dl ge partijvoorzitter en Ier Hua Guofeng verwij- van pleinen, vliegvelden straten. (Volgens westerlin- die Peking en Kanton )ben bezocht sieren nu ngrote plakkaten met Ja- "orense kleurentelevisies en ierikaanse coca cola-fles- aangeprezen door zeer iters aandoende Chinese isjes, de hoeken en gaten b de Chinese steden). rbaasd »r geval het Chinese ka- blijkt uitermate kort van ïrie te zijn. In Kanton een functionaris op het ireld gevraagd waar die ïrstaffnense portretten van de "ers toch waren gebleven, t begrijp uw vraag niet WW"' 310118 cIe Chinees, die volgens verbaasd vroeg of echt waar was dat daar t te voren nog portretten liden gehangen. Waar de l ijnlijk heeft de man ze er de tel. p zelf af moeten halen, maar als de partijleiding vindt dat ze er niet meer mogen hangen en er eigenlijk al langer niet had den mogen hangen, dan wor den ze weggehaald en hebben ze er gewoon nooit gehangen. John Gittings van de Britse Guardian zwierf door Sjang hai en wist in een boekhandel nog wel posters van Mao Ze- dong op de kop te tikken. Een jeugdige, maar standvastig uitziende Mao op weg om de staking van de mijnwerkers in Anuyan (1922) te gaan lelden. Maar Gittings verzucht dat ook die poster spoedig niet meer te koop zal zijn nu de Chinese leiding heeft „ont dekt" dat niet Mao de leider was van de staking, maar de vroegere president Liu Shao- qi, die eind februari van dit jaar postuum in ere is her steld. Wat er nu met de nagedachte nis van Liu Shaoqi gebeurt is eigenlijk in tegenspraak met de nieuwe richtlljhnen. Liu kwam aan het eind van de jaren vijftig in conflict met voorzitter Mao over het eco nomische beleid dat gevoerd moest worden. Mao begon in 1958 zijn roemruchte „Grote Sprong Voorwaarts" waarin getracht werd via massale mobilisatie van het volk en veel revolutionair jargon de economische groei te ver snellen. Ontwikkeling op eigen kracht werd de nieuwe leuze. Dat moest ook wel want het eco nomische model week zo ver af van het Russische voor beeld dat Moskou in 1960 be sloot al zijn adviseurs en tech nici terug te halen. De Jaren daarop werd het conflict tus sen Moskou en Peking steeds dieper en het „bleek" al gauw dat de Russen revisionisten (afwijkers van de rechte marxistisch-leninistische leer) waren, zijn en ook wel zouden blijven. Brokstukken De Grote Sprong mislukte en liep uit op een economische catastrofe, Mao verdween naar de achtergrond en presi dent Liu Shaoqi ruimde sa men met Deng Xiaoping de brokstukken op in de fase die wel wordt aangeduid als de Nieuwe Economische Poli tiek. Maar Mao kwam terug en begon in 1965 de aanzet tot de felste en meest radicale ideologische campagne in de Chinese historie. De Grote Proletarische Culturele Revo lutie, bekend van de miljoe nen Rode Gardisten, waarin Liu aan de kant werd gezet als „kapitalistisch reptiel". Liu overleed in november 1969 in de vergetelheid. Maar eind februari werd hij gerehabiliteerd en „bleek" hij altijd een „groot marxist-leni nist" geweest te zijn. Zijn kin deren, die tijdens de Culturele Revolutie heel wat te verdu ren hebben gehad, worden nu met alle égards behandeld en het dorp waar Liu geboren is heeft een opknapbeurt gehad en zal, net als Mao's geboorte dorp, een soort bedevaartoord worden. Het postume eerher stel van Liu door de huidige Chinese leiders past in de postume aftakeling van Mao Zedong, maar voor een defini tieve afrekening met het Mao- tijdperk lijkt het nog steeds te vroeg. Een ander voorbeeld van „rechtzetting van de historie" is de affaire Lln Blao, minister van defensie aan het eind van de Culturele Revolutie, „Wa penbroeder van Mao Zedong" en diens gedoodverfde opvol ger. In september 1971 stortte hij met een vliegtuig neer bo ven Mongolië nadat hij via een staatsgreep Mao aan de kant had willen zetten. Al thans zo luidt de officiële le zing. Twee jaar later werd Lin verguisd in een campagne, waarin de oude wijsgeer Con- fusius als vroegere en Lin zelf als huidige „reactionair" wer den neergezet. Het „bleek" dat Lin altijd al fout was ge weest, en altijd al Mao Zedong naar de kroon had willen steken. Vuilnisbelt Hetzelfde overkwam het illus tere gezelschap dat als „de bende van vier" momenteel op de „vuilnisbelt van de Chi nese historie" zitting houdt. Deze radicalen uit het altijd al roerige Sjanghai partij-ide oloog Jao Wenjuan, vice-pre mier Jan Junjao, Mao's wedu we Jang Qing en de jonge, door Mao zelf naar voren ge haalde Wang Hungwen be leefden hoogtijdagen aan het eind van de Culturele Revolu tie. Na de dood van de Chine se premier Zhou Enlai op 8 januari 1976 wisten zij er voor te zorgen dat niet de pragma tische Deng Xiaoping, die Zhou's functies al waarnam, maar de tot dan toe vrijwel onbekende Hua Guofeng tot premier werd benoemd. Toen echter op 9 september van hetzelfde jaar voorzitter Mao overleed en men in het polltburo het niet eens werd over zijn opvolging, greep Hua zijn kans en liet de vier radicale leiders arresteren. De al tegen Deng in gang gezette campagne werd omgezet in een campagne tegen de radi calen en „de bende van vier" werd beschuldigd van alles wat er in de kortstondige his torie van de Chinese Volksre publiek mis was gegaan, mis ging en in de toekomst mis zou kunnen gaan. Zo „bleek" bijvoorbeeld dat de bende en Lin Biao eigenlijk verant woordelijk waren voor de per soonsverheerlijking in China en dat de nieuwe richtlijnen vooral tegen hun verderfelijke ideeën gericht zijn. Oude rot Als er iemand is in de huidige Chinese leiding die hier mooie verhalen over zou kunnen ver tellen, dan is het wel Deng Xiaoping zelf, de oude rot die momenteel de machtigste man in China is. Formeel staat hij als vice-vooraitter van de partij en vice-premier onder Hua Guofeng, die pre mier, partijvoorzitter en op perbevelhebber van de Chine se strijdkrachten is, maar Deng heeft intussen zoveel medestanders in het centrale comité van de partij en in het politbureau teruggehaald, dat zijn wil wet is in het huidige China. Deng heeft het allemaal mee gemaakt, en wel twee keer. Zoals gezegd verdween hij sa men met Liu Shaoqi in de Culturele Revolutie als „kapi talistisch reptiel" naar de ach tergrond. Hij werd echter in april '73 door premier Zhou Enlai voorzichtig terugge haald. Zhou had een nuchter en bekwaam bestuurder no dig om de plannen te smeden die van China tegen het eind van deze eeuw een moderne industriële natie moeten maken. Deng deed in het openbaar belijdenis van zonden, waarna hij ook voor Mao, zij het met tegenzin, weer acceptabel was. Zo niet voor de vier radi cale leiders, die in ideologisch opzicht sterk van hem ver schilden m economisch beleid vrijwel haaks op hem stonden. Met succes wisten de vier te voorkomen dat Deng Zhou Enlai als premier zou opvolgen. Integendeel, via een zoveelste massale campagne werd hij, nu als „bewandelaar van de kapitalistische weg", opnieuw verguisd. Waarbij de vier de zegen hadden van de toen zeer zieke en bijkans se niele Mao Zedong. Tussenpaus Hua Guofeng werd Zhou's op volger en als premier schaar de ook hij zich achter de cam pagne tegen Deng, hoewel hij niet uitgesproken tot de radi cale vleugel behoorde. De ra dicalen zagen Hua als tussen paus, maar deze dacht er zelf anders over. Na de dood van Mao Zedong barstte de strijd in de top om het voorzitter schap van de partij los en Hua liet de vier radicalen oppak ken. De campagne tegen Deng werd omgezet in een campagne tegen de „bende van vier" en Deng maakte zich voor de tweede maal op om de arena te betreden. Dat was in Juli 1977 zover. „Kameraad Deng" kreeg al zijn functies terug en sinds die tijd heeft hij er voor gezorgd dat de terugkeer van zijn. geestverwanten versneld is doorgezet. „Rechtse opportunisten, revi sionisten, kapitalistische rep tielen en lakeien" „bleken" „fijne leden van de partij, pro- letarisch-revolutionairen en vooraanstaande leiders van de Chinese arbeidersbewe ging" te zijn geweest. En te genstanders van Deng en zijn pragmatische lijn werden op hun beurt aan de dijk gezet. Er zal ongetwijfeld „geble ken" zijn dat ze al Jaren con tacten hadden met de bende van vier, en met Lln Blao of anderszins verderfelijke ideëen koesterden. Trots Maar het definitief omverha len van de legendarische en als god en kekzer vereerde partijvoorzitter Mao Zedong is niet zo eenvoudig. Voorzit ter Mao wordt gezien als de grondlegger van de Chinese communistische staat, de va der des vaderlands, de leider van „de lange mars" en de overwinnaar van de Kwomin- tang van Tsjang Kal Sjek. Hij heeft de ideologische fun damenten gelegd voor hét Chinese communisme, dat op belangrijke punten afwijkt van het Russische communis me. Voorzitter Mao propa geerde al lang de revolutie van het boerenproletarlaat toen de leiders in Moskou nog volhielden dat de revolutie, ook In China, moest komen van het industriële proletari aat. Voorzitter Mao betwistte de Sowjet-leiders niets min der dan het leiderschap over de wereldrevolutie en ver schafte de Volksrepubliek met zijn ideologie van de „per manente revolutie" een eigen plaats in de communistische wereld. Voorzitter Mao heeft in ieder geval een deel van de vernederingen waaronder het trotse China in de vorige eeuw te lijden had, ongedaan ge maakt. Voor de buitenwereld verschafte hij de Chinezen een nieuw zelfbewustzijn. Mao Zedong verschafte tij dens zijn leven en ook na zijn dood de leiders in Peking de legitimiteit van hun macht. Hoe zeer de verschillende lei ders en stromingen ook elkaar in de haren zaten, allen berie pen zich op Mao Zedong en haalden zijn orakeltaal aan om hun eigen gelijk aan te tonen. Waarbij het voor de verschillende leiders gunstig was dat Mao's uitspraken in derdaad voor velerlei uitleg vatbaar waren en een ieder er zijn eigen interpretaties op na kon houden. Rechte leer Dat gemak bestond niet voor de lagere kaderleden en be stuursambtenaren, die vaak met de handen in het haar zich afvroegen wat nu weer de rechte leer was waaraan ze zich te houden hadden. Zij durfden nauwelijks besluiten te nemen of een keuze te ma ken uit angst de verkeerde interpretatie gevolgd te heb ben en als volgeling van een net verguisde leider in Peking aan de kant gezet te worden. Het is niet verwonderlijk dat dit China een weinig daad krachtige bureaucratie heeft opgeleverd, en het is evenmin verwonderlijk dat de minder ideologisch geladen Deng Xiaoping weer „echte be stuurders" in het apparaat wil hebben. Sinds Juli 1977 is hij daar ook mee bezig. Maar natuurlijk stuit dat op weerstand, onbe grip en onwil van mensen die dertig Jaar zijn opgevoed bij de onfeilbaarheid van Mao Ze- dong en bij kaderleden die zich vertwijfeld afvragen hoe lang Deng het in Peking voor het zeggen heeft en hoe reëel de mogelijkheid is dat hij op nieuw naar de vergetelheid wordt verwezen. Deng Xiao ping is oud en hij heeft haast. Voor zijn dood moet de lei ding van de partij en het be stuursapparaat in handen zijn van nuchter denkende men sen, wars van te veel ideologi sche prietpraat. Daarvoor is nodig dat Mao zijn glans ver liest en het maosime ver dwijnt. Maar voor velen gaat het nog te snel. Het partijblad Rode Vlag meldde deze week dat veel jongere partijleden zich verzetten tegen het eerherstel van Liu Shaoqi. Zij vinden dat met het toegeven van „ernsti ge fouten" de grandeur en het prestige van de partij wordt aangetast. Rode Vlag vindt .dat deze partijleden het niet begrepen hebben en nog „on der invloed staan van Lin Biao en de bende van vier." De massa's Maar als partijleden het al niet begrijpen wat dan te zeg gen van het Chinese volk, de massa's, de basis, de dragers van de revolutie, waar ferven te maoïsten in binnen- en bui tenland altijd de mond vol hebben? Het Chinese volk is de afgelo pen jaren misbruikt door lei ders die aan de top in een felle machtsstrijd gewikkeld wa ren, en meegesleept in een groot aantal massale campag nes, die, naar later ook is toe gegeven, het leven hebben ge kost aan tienduizenden men sen. Die het land aan de rand van de afgrond hebben ge bracht en het leven hebben verwoest van vele idealisten die dachten te „werken aan de revolutie" en vervolgens moesten ervaren dat in Pe king de bakens waren verzet en zij „al die tijd achter een renegaat, een reptiel of een lakei van het imperialisme" hadden aangehold. De snelheid waarmee massa's Chinese burgers zich aanpas ten aan volstrekt tegengestel de campagnes geeft niet zo zeer de flexibiliteit weer van het Chinese volk als wel de doeltreffendheid van het pro* paganda-apparaat. De Chinese leiders hebben ge probeerd het volk te beroven van zijn tradities en zijn cul tuur. die toch maar feodaal en later bourgeois-kapitalistisch was. Ze hebben geprobeerd met hun revolutie de breuk met het verleden totaal te ma ken. maar tegelijkertijd ele menten uit dat verleden ge bruikt om hun macht te be stendigen. De cultus rondom Mao Zedong en later rondom Hua Guafeng past In de Chi nese traditie waarin de keizers van het oude China regeerden over het „rijk van het Mid den" op grond van het hun verstrekte hemelse mandaat. Het gebruik van dit histori sche element, gekoppeld aan een autoritaire en totalitaire structuur, heeft in China ont wikkelingen mogelijk ge maakt waarvan George Or well slechts kon dromen.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 25