1
De proclamatie van de
Republiek der Zuid-Molukken
ei
TERDAG 19 APRIL 1980
TROUWKWARTET
AIr
De tegenstellingen binnen de jonge staat Indonesië komen
deze maand dertig jaar geleden in het anders vrij rustige
Ambon tot een dramatisch hoogtepunt. De federalisten en de
rk op Nederland georiënteerde krachten moeten steeds
meer wegslikken als ze zien hoe de eenheidsstaat wordt
gevestig. Op de Zuid-Molukken kunnen zij zich verzekeren
van de steun van de militairen van de KNIL-in-liquidatie die
zich vooral zorgen maken over hun eigen directe toekomst en
bevreesd zijn voor de komst van de Indonesische troepen. Als
begin 1950 ook de deelstaat Oost-Indonesië niet opgewassen
blijkt tegen het eenheidsstreven lijkt op Ambon de tijd rijp
voor een daad die de inleiding vormt voor een bloedige strijd
en waarvan de gevolgen jaren later in Nederland nog sterk
voelbaar zijn.
e Oua
lijkenlst
door Ben van Kaam
ertuigin
go<
„Momenteel is Ambon niet meer
;o rustig als voorheen ln verband
et de zetel van de groene baret-
n alhier, schrijft op 1 maart
1950 Zuidmolukkenraadslid Chr.
larendt aan zijn vrouw op de
oe-eilanden". Er komen er nog
leer. Er zijn rode baretten bij en
oene, allen van de Speciale
oepen, die onder de beruchte
'esterling hebben gediend. Ver-
vezig. der hoor je eiken dag wat. Zelfs de
leadrepolitie doet hier nu ook een hand-
aan i je mee met mensen te slaan. Het
(p"vl!al het laatste levensteken zijn,
iat zijn vrouw van hem ver-
leemt. De afgevaardigde van de
|Aroe-eilanden probeert nadat
Bind april op Ambon de RMS is
jeproclameerd via Ceram naar
•O-i ïuis te komen. TNI-soldaten zul-
en hem op dat eiland gevangen
ïemen en doden. Hij is één van de
iuizenden slachtoffers in het
mor de Ambonse eilanden zo
1 w'j iloedige jaar 1950. Het gebied
vaar nooit iets gebeurde, wordt
ia de souvereiniteitsoverdracht
iet toneel van een felle oorlog, in
iterke mate een burgeroorlog.
sen:
tt 1950 vervliegt ln rook alles waarnaar de
lelangrijkste politicus in de Zuid-Moluk-
8 l.l ren van die dagen heeft gestreefd. Dat het
i/oeg< jaren ervoor altijd rustig is gebleven op
a daal Ambonse eilanden is vooral te danken
^kjnaaan een Indonesisch nationalist op Am-
ion. 'n christen-Ambonees, wiens naam in
1 iet huidige Indonesië helaas matig be-
sejcend jg en van siechts een handjevol
Nederlander ooit heeft gehoord, Urbanus
i^upella. Zijn naam komt in het geheel
n sol >iet voor in het boek „De Zuldmolukse
B&epubliek" van Bung Penonton, een uit-
'ave uit de hoek van de Stichting door de
luwen Trouw, waarvan in 1977 nog een
terdruk verscheen. Tot 1950 drong zijn
laam slechts tot Nederland door in (gehei-
ne) ambtelijke rapporten aan „Den
laag" over de politieke situatie op Am-
ion. En daar gingen de stukken in de la.
Vie hoorde ooit over Pupella? Toch gaat
aet hier om de meest Invloedrijke politi
cs in de Zuid-Molukken van die dagen.
Deze man heeft waarschijnlijk een grote
pekomst in Indonesië, tekent eind no-
fember 1949 de Amerikaanse ethnoloog,
(taymond Kennedy op.
M.
eukbaar
Dlledij
rdl vi
3d:
b<t vi
Fns
l!
•aarvan is niets uitgekomen. De Zuidmo-
Indonesische nationalist Pupella
•ft op 't ogenblik van een bescheiden
kwinkeltje in de stad Ambon, 'n gave,
lukbare man over wie men op Am-
n slechts met respect hoort praten. Ook
>nder de weinige RMS-ers in Nederland,
le hem indertijd op Ambon hebben mee
maakt, heb ik nooit een laatdunkend
ird over Pupella vernomen. Uit diverse
kiezingsuitslagen blijkt dat niemand
die mate het vertrouwen genoot van de
ivolking als Pupella, die al vanaf 1934 op
in geboorte-eiland Ambon het vrijheids-
•rlangen van de Zuidmolukkers (vrij van
federland!) levend houdt.
opereert behoedzaam en geduldig om
iverse redenen. Daar is allereerst het
Nederlandse bewind, dat de S are kat Am-
on, de Indonesisch-nationalistische be-
eging van Zuid-Molukkers, scherp in de
iten houdt. De oprichter van deze bewe-
ig, Alexander Jacob Patty is al in 1924
Ambon gearresteerd en in de jaren
srtig houdt Nederland hem gevangen in
et concentratiekamp Boven-Digoel op
Nieuw Guinea. De tweede reden is dat
ïpella voorkomen wil dat het op Neder-
id georiënteerde deel van de bevolking,
Dral ouderen in de christen-negorijen, in
en bloedig conflict zullen raken met de
ionesische nationalisten in de Zuid-Mo
eken, die vooral worden aangetroffen
nder jongeren en in de Islamitische dor
en. Zijn streven is er op gericht de een-
eid onder de Molukse bevolking te her
ellen. Hij ziet de Ambonezen, die pro
federland zijn en die niets moeten heb-
en van het Indonesische vrijheidsstxe-
en, niet als verraders, maar als misleide
misbruikte mensen, die de eigen ge-
•hiedenis van de Molukken niet kennen,
ens zullen hun ogen opengaan, ook die
in de KNILlers, die sinds jaar en dag in
i christen-negorijen geworven worden
tor Nederlands koloniale leger, zo is zijn
Dop. En voor niets is hij zo beducht als
Dor een conflict op de Ambonse eilanden
•nd het Indonesische onafhankelijk-
Bldsstreven dat zou kunnen samenvallen
•et de scheidslijn christen-Islamiet
evoorrecht -
voedingsbodem is daarvoor volop
•nwezig. De christelijke helft van de be-
^Dlking wordt door Nederland voorgetrok-
Die bevoorrechte positie houdt na
De eerste Zuidmolukkenraad van 1948 met onder meer Mannsama en Pupella.
Urbanus Pupella, Indonesisch nationalist van het eerste uur op Ambon.
tuurlijk op bij Indonesie's onafhankelijk
heid. Tijdens de Japanse bezetting had
den de Islamieten al even een kans gekre
gen. Toch lijkt ook voor hen niet de
scheidslijn christen-islamiet het beslis
sende kriterium. De Japanners willen een
gewestelijk bestuurshoofd aanstellen. Als
ze de islamieten vragen daarvoor iemand
aan te wijzen, kiezen ze de christen Pupel
la, Indonesisch nationalist Pupella wordt
meteen gearresteerd in 1945, wanneer met
de Australische troepen de eerste Neder
landse autoriteiten terugkeren in de Mo
lukken, maar dat duurt niet lang. Zodra
de burger-bestuursambtenaren, die Am-
bon nog van voor 1942 kenden, op het
eiland arriveren, wordt Pupella mede
op aandringen van de regenten weer
vrijgelaten. Hij heeft, weet een ieder,
slechts de belangen van de Zuid-Moluk
kers gediend. Op Pupella's advies begint
de Nederlandse resident vertegenwoordi
gers van de bevolking te raadplegen en
daaruit groeit de gekozen Zuid-Molukken-
raad.
Pupella zelf trekt zijn vooroorlogse poli
tieke lijn door met de oprichting in 1940
op de symbolische datum van 17 augustus
van de Partai Indonesia Merdeka, die di
rect al grote aanhang blijkt te bezitten bij
de bevolking. Pupella's opstelling van het
pro-Nederlandse deel van de bevolking is
zeer gematigd. Verscherping van tegen
stellingen kan een ontwikkeling in gunsti
ge richting bij deze christen-Ambonezen
frusteren. Bij de oprichting van de PIM
maant Pupella zijn aanhang tot verdraag
zaamheid: in de buurt van een patiënt laat
Je de radio niet te hard spelen, zo is het
beeld dat hij gebruikt Toch kost het hem
menigmaal grote moeite zijn radicale
vleugel, geleid door Wim Reawaru (ook 'n
christen-Ambonees) in bedwang te hou
den. Zijn gehele gezag moet hij er tegen
aan gooien om te voorkomen dat zijn
radicale Jongeren, net als de pemuda's op
Zuid-Celebes en Java de weg van guerilla
kiezen om Nederland en zijn handlangers
te bevechten, maar het lukt. Zuid-Moluk
se jongeren, die toch de gewapende strijd
kiezen, trekken weg naar Makassar op
Java en op Ambon blijft het tot aan de
Ronde Tafel Conferentie rustig.
Als zoveel Indonesische nationalisten in
Oostelijk Indonesië kiest Pupella voor een
coöperatieve houding ln Van Mooks deel-
statenconstructie, zonder overigens de
„Republiek Proclamasi" (Nederlandse be
naming: de Republlek-Djokja) te verlooc
henen. Is hij nu een federalist of een
voorstander van de eenheidsstaat? Pupel
la behoort tot de vele Indonesische natio
nalisten, die de Nederlandse politici erge
ren omdat ze geen duidelijke keus wensen
te doen. Toen ik hem er enkele jaren
geleden op Ambon naar vroeg, haalde hij
een brochure „Azab Sengara Kepoelauan
Maloekoe" te voorschijn, dat in 1932 ge
schreven werd door de toenmalige leider
van de S are kat Ambon, mr. J. Latuhar-
hary.
Met enige stemverheffing las hij voor. „In
die tijd (de jaren twintig) maakte de Sare-
kat Ambon al duidelijk dat de Molukse
archipel beschouwd moest worden als een
eilandengebled dat niet gescheiden mocht
worden van Indonesië. De Sarekat Ambon
voelde altijd de plicht tot relaties met de
andere broeders van Indonesië, dit Indo
nesië dat zich met alle kracht inspande
zijn niveau te verhogen. In die tijd was
doel van de Sarekat Ambon, dat Indone
sië een eigen regering (zelfbestuur) moest
hebben.
De nieuwe tijd veroorzaakte ook een nieu
we geest in die zin dat de Sarekat Ambon
Idealen losmaakte voor zelfbestuur. En
deze idealen gingen ln de richting van
INDONESIA MERDEKA
Het wordt duidelijk, dat de Molukse be
volking. beheerst door deze opvatting, een
soort natuurwet eigen is, die bestaat uit
een hunkering naar vrijheid, een vrijheid
die een heilig Ideaal is voor elk mens op
aarde. Daarom dus moet Indonesië naar
de mening van de Sarekat Ambon op het
moment, dat het een vrij rijk is geworden,
ofwel een eenheidsstaat worden, ofwel een
federatieve staat. Dit ideaal van een vrije
staat kan niemand een volk met recht
betwisten en zeker niet het Nederlandse
volk, dat eens vastberaden 80 Jaar lang
met opoffering van goed en bloed gevoch
ten heeft om Nederland vrij te maken uit
de greep van het Spaanse volk".
„Hier heb ik me altijd aan gehouden", zei
Pupella. Voor hem was de kwestie een
heidsstaat of federatieve staat nooit "n
principieel iets. In ieder geval moest daar
over door het Indonesische volk beslist
worden nè de souvereiniteitsoverdracht.
Daaróm had Pupella ook geen moeite mee
te draaien in de deelstaat Oost-Indonesië
(hij was parlementslid in Makassar). Als
Nederland eenmaal vertrokken was, zou
den de Indonesiërs zelf wel uitmaken hoe
hun staat er uit zou moeten zien. Dit recht
hebben de Indonesiërs zich nooit laten
afpakken, ook niet op de RTC, al hebben
in de Jaren ervoor verscheidene Neder
landse politici ernaar gestreefd de staats
vorm van Indonesië eens en voorgoed te
willen vastleggen. „Willen regeren na je
dood", noemde Stikker dat smalend.
Men moest overtuigd Indonesisch natio
nalist zijn zoals Pupella om zowel
unitarisme als federalisme legitieme stro
mingen te achten, wel een stembusstrijd
waard, maar zeker geen burgeroorlog.
Maar dat lag anders voor sterk Neder
lands-georiënteerde figuren als Soumokll
en Manusama, die in het Indonesische
vrijheidsstreven in het geheel geen rol
hadden gespeeld. Integendeel. Belden
moesten niets hebben van de Republiek
ProclamasL Ze draaiden elk op hun wijze
mee in de door Van Mook opgezette fede
rale structuur, want het was duidelijk dat
er andere tijden zouden aanbreken, maar
Indonesische nationalisten werden ze
daarmee niet Federalisten van het defen
sieve type, zou ik hen willen noemen. Ze
zochten bescherming in de deelstaat te
gen de Republiek. Politiek leider was geen
van beide. Soumokil werd via de ambtelij
ke ladder minister van Justitie in de deel
staat Oost-Indonesië. Manusama's politie
ke loopbaan begon medio 1947, toen hij op
een benoemingszetel werd toegevoegd
aan de Zuidmolukkenraad als vertegen
woordiger van de buiten de daerah elders
in Indonesië levende Zuid-Molukkers.
Voor het eerst kwam Manusama in die
dagen op Ambon. Hij was er benoemd tot
directeur van een nieuwe middelbare
schooL
Verslagen
Pupella heeft getracht zowel Soumokll als
Manusama te „redden" voor Indonesië.
Dat paste geheel in zijn politiek om Ne
derlands-georiënteerde Ambonezen gelei
delijk aan te winnen voor het vrijheids-
streven. Hoewel Manusama bij de verkie
zingen voor de tweede Zuidmolukken
raad, 16 december 1948 wordt verslagen
(Pupella's PIM wordt de grote overwin
naar en Indonesische nationalisten heb
ben thans een meerderheid in de Zuidmo
lukkenraad) wordt hij mei 1949 aangewe
zen als afgevaardige naar de Voorlopige
Oost-Indonesische Senaat in Makassar,
waar hij tot vice-voorzitter wordt gekozen.
Een belangrijke taak van dit lichaam is
een grondwet voor Oost-Indonesië voor te
bereiden, een onderwerp, waarvoor in Ma
kassar ook Soumokll grote belangstelling
heeft.
Aangenomen mag worden dat mede deze
dan recente benoeming "een rol gespeeld
heeft in Manusama's weigering, medio
1949, om mee te doen aan een coup op
Ambon, die tot doel zou moeten hebben
de Zuidmolukkenraad uit te schakelen en
de Zuldmolukken te verzekeren van een
eigen vertegenwoordiging op de in augus
tus beginnende Ronde Tafel Conferentie
in Den Haag. Het idee van een dergelijke
coup, uit te voeren met Ambonese KNIL
lers. komt uit de hoek van een beweging,
die bulten de KNILlers en KNIL-ge pensio
neerden en een aantal door Nederland
benoemde dorpshoofden weinig aanhang
ln de Zuid-Molukken heeft, de Persatuan
Timur Besar. De door de Nederlandse
rijkseenheids troming financieel gesteun
de PTB wil noch van een unitariatisch.
noch van een federaal Indonesië iets we
ten. Doel is: behoud van de Koninkrijks
band. PTB-voorzltter Lucas Polhaupessy
vangt bot bij Manusama. Nog steeds vin
den de PTBera van toen dat Manusama
pas later toen het eigenlijk te laat was
bij de RMS-proclamatie hun draaiboek
heeft uitgevoerd. Dat had vóór de RTC
moeten gebeuren, is hun mening. De Zuid-
Molukken hadden zich toen, gebruikma
kend van de militaire macht van de Am
bonese KNILlers, moeten losscheuren van
de wankele deelstaat Oost-Indonesië, zo is
hun mening. Maar Manusama wedt op dat
moment nog op het Oost-Indonesische
paard.
Arabier
De Zuidmolukkenraad neemt hem een
poging in november '49 alsnog een benoe
mingszetel in de raad te bezetten niet in
dank af. De regering in Makassar wijst
hem aan voor de vacante zetel voor de
Arabische minderheid. Niet zo'n fraaie
figuur; Manusama is geen arabier, wel een
kandidaat die het bij de verkiezingen niet
haalde. Er breekt daarover dan ook het
nodige rumoer in de Zuidmolukkenraad
uit Volgens Manusama zou hij wel zijn
benoemd, maar de zetel nooit hebben
ingenomen. Heeft het gebeuren het ver
trouwen geschaad, dat de Zuidmolukken
raad in hem stelde? In ieder geval wordt
Manusama februari 1950 niet opnieuw als
Oost-Indonesisch senator aangewezen.
Na Ronde Tafel Conferentie en souverei
niteitsoverdracht lukt het PIM-leider Pu
pella niet meer om de zich op Ambon
verscherpende tegenstellingen onder con
trole te houden. De opleving van Indone
sisch nationalisme, dat nu over geheel
Oost-Indonesië spoelt, laat ook zijn radi
cale vleugel niet onberoerd. BIJ zijn terug
keer uit Nederland, waar hij als verslagge
ver de Ronde Tafel Conferentie mee
maakt, blijkt onder leiding van Wim Rea
waru een pemuda-groep te zijn opgericht,
die gewapend met aangepunte bamboes
tokken zich op straat vertonen. Dit ergert
de Ambonese KNILlers bont en blauw
evenals de Ambonese politiemensen. De
sterk PTB-gezlnde leden van het gezag-
sapparaat op Ambon gaan zich nu als een
politieke knokploeg gedragen jegens de
Indonesische nationalisten. Olie op het
vuur is een artikel in Pupella's blad
„Masa" van 13 december 1949, dat hulp
van het Indonesische leger zal worden
gevraagd als KNIL en politie niet in staat
zijn orde en rust te handhaven. Een redac
teur van „Masa" wordt afgeranseld door
de politie. Wanneer half januari 1950 de
eerste „baretten" op Ambon terugkeren,
vallen er de eerste doden in de toenemen
de onlusten tussen nationalistische Jonge
ren en de KNILlers, die in een volslagen
onzekere toekomst blikken. Naarmate
meer gewapende KNILlers naar Ambon
worden gestuurd voor demobilisatie of
overgang naar het Indonesische leger, stlj-
igen de spanningen. In het optredende
gezagsvacuüm, voelen de Indonesische
nationalisten zich steeds onveiliger.
„Masa" bericht 11 februari dat het voorlo
pig niet zal verschijnen. Met name onder
de Islamieten op de Ambonse eilanden
groeit ln de eerste maanden van 1950 het
verlangen naar de komst van TNI-troe-
pen, maar ook bij nationalistische christe
nen is dit het geval. Geruchten doen de
ronde over het eiland dat waarnemend
Kepala Daerah Manuhutu en vice-voorzit
ter Walrisal van de overwegend nationa
listische Zuld-Molukkenraad daarom zou
den hebben verzocht. Manuhutu zou, zo
luidde een der geruchten, in het geheim
zelfs de rang van TNI-maJoor hebben aan
vaard.
Deelstaat Kraakt
Intussen kraakt de deelstaat Oost-Indo
nesië. Als op 15 maart in het Oost-Indone
sische parlement de motie-Lanto wordt
ingediend tot opheffing van de deelstaat,
denken velen na de unltaristlsche verkie
zingsoverwinningen eind 1949, dat het
eind van de deelstaat nabij is. Het is
uitgerekend Pupella, leider van de fractie
Kerakjatan in het Oost-Indonesische par
lement, die voorkomt dat de bom dan
meteen ai barst. Het federalistische kabi-
net-Dspari krijgt van hem een regeer kans.
Op Ambon gebeurt tegelijkertijd iets, wat
daar tot op de dag van vandaag niet
begrepen is. Verwonderde Ambonezen
zien op 24 maart opeens een rood-wltte
vlag wapperen boven Fort Victoria, waar
door Westerling-sergeant Thomas Nussy
aangevoerde „baretten" gelegerd zijn.
Deze hebben een Nederlandse majoor, die
militair commandant op Ambon is van
het KNIL-in-Uquldatie een pak slaag ge
geven, de blauwe baan van df Nederland
se driekleur gescheurd en zichzelf tot TNI-
onderdeel uitgeroepen. De Nederlandse
commandant vlucht enkele dagen later
halsoverkop per vliegtuig naar Nieuw-
Guinea omdat Nussy en diens mannen
van plan waren hem te vermoorden. In
Nederlandse militaire rapporten wordt
het raadselachtige gebeuren als volgt ver
klaard: de betrokken „baretten" meest
Jonge Ambonezen die pas na de Tweede
Wereldporlog waren aangeworven, vrees
den voor hun hachje ih het onafhankelijk
geworden Indonesië vanwege het gebruik
(guerrillabestrijding) dat Nederland van
hen had gemaakt. Door Indonesisch na
tionalistische Molukkers waren ze „be
werkt". Met eigen ogen konden ze waarne
men dat Nederland in de afgelopen Jaren
inderdaad weinig had gedaan om de Am
bonse eilanden tot ontwikkeling te bren
gen. Door nu alsnog een revolutionaire
daad" te stellen, poogden zu hun toe
komst in het onafhankelijk geworden In
donesië veilig te stellen, dus daarom maar
gewed op het duidelijk winnende paard
van de Indonesische unitaristen. Hun
„coup" had moeten samenvallen met de
aanneming van de motle-Lanto in Makas
sar. Het intrekken van deze motie bleek
een lelijke streep door de rekening en
daarom moesten ze bakzeil halen.
Angst voor TNI
Bij de meeste KNILlers op het eiland valt
Nussy's wanhoopssprong bar slecht. „Ik
heb Nussy nooit vertrouwd", zegt mij de
latere bevelhebber van het RMS-leger
Daan Samson. Toch zijn het de „baret
ten", dan onder Invloed van Soumokll, die
een belangrijke rol zullen spelen bij de
RMS-proclamatie een maand later. Voor
de politiek meest uiteenlopende doelein
den bleek het desperate Westerllngcorps
te charteren. Het gros van de Ambonese
KNILler blijkt in die dagen maar voor een
ding beducht, nl. een landing van TNI-
mllitalren, die hun taak zullen overnemen.
En dat terwijl hun positie in het onafhan
kelijk geworden Indonesië nog in het ge
heel niet is geregeld. Een loos gerucht over
per KPM-schip arriverende TNI-mllital-
ren is voldoende om hen de wapenmaga
zijnen te doen openbreken en stellingen
bij de haven doen betrekken. Manusama
krijgt van 8aomson te horen dat hij zich
maar beter uit de voeten kan maken als er
TNI-milltalren aan boord blijken van de
naderende KPMer „Camphuys". „Want
dan zal er worden geschoten". Primair
gaat het de KNILlers om behoud van hun
werk als handhavers van orde en rust,
secundair en vager is het beeld van de
toekomstige opdrachtgever. Dat varieert
van een federaal Indonesië, een deelstaat
Oost-Indonesië, een deelstaat Zuid-Mo
lukken, al dan niet met Nieuw Guinea
erbij, tot aan die van een eigen staat,
Oost-Indonesië, Zuid-Molukken of Zuid-
Molukken en Nieuw-Guinea.
Manusama actief m—mmm
In die situatie gaat de totdan betrekkelijk
passieve Manusama op Ambon over tot
het nemen van politieke initiatieven. Ter
wijl in Makassar Soumokil de daar gele
verde KNIL-Ambonezen (en Menadone-
zen) opzet tot de zogenaamde coup van
An dl Azls, organiseert op 18 april Manusa
ma op Ambon een demonstratieve open
luchtbijeenkomst met zichzelf als enige
spreker. HIJ roept op tot behoud van de
deelstaat Oost-Indonesië en als dat niet
mocht lukken proclamatie van een zelf
standige staat Oost-Indonesië. Namens de
aanwezigen stuurt hij telegrammen van
die strekking naar Makassar, waar op dat
moment nog het federalistische kabinet-
Diapari ln het zadel zit. Zijn gehoor, opge
trommeld door een aantal dorpshoofden,
volgens schattingen ln Nederlandse mili
taire rapporten tussen de 5000 tot 9000
man beloont hem met applaus. Pogingen
van PTB-zijde om de manifestatie te orga
niseren zijn door Manusama afgewimpeld.
Wel overlegt hij met KNIL-onderofflcie-
ren over de te bewaren orde en rust. Vlce-
voorzitter Walrisal van de Zuidmolukken
raad distantieert zich demonstratief van
het hele gebeuren door opvallend te blij
ven tennissen op een nabijgelegen baan
tijdens Manusama's toespraak,
le Oostlndoneslsche kabinet, waarin hem
De dag tevoren heeft Manusama een tele
gram ontvangen van de minister van Bin
nenlandse Zaken van het benarde federa
le Oost-Indonesische kabinet, waarin hem
de functie van Kepala Daerah wordt aan
geboden van het gewest Zuid-Molukken.
Inplaats van deze kans met beide handen
aan te grijpen maakt Manusama een fout,
die zowel getuigt van een verkeerde taxa
tie van de situatie als van weinig respect
voor democratie. Als voorwaarde stelt hij
dat de „rood-wit-getlnte" Zuld-Molukken
raad zal worden ontbonden. Dr. Kainama,
militair KNILarts, Alex Nanlohy en de
enkele dagen eerder naar Ambon gevluch
te Soumokil bezweren Manusama op 19
april de benoeming maar snel aan te pak
ken, zonder voorwaarden. Met name Sou
mokil weet dan al dat de kans op een
onafhankelijke staat Oost-Indonesië is
verkeken. Manusama volgt die raad, maar
zijn antwoord-teleg^am is nooit beant
woord. Daags tevoren trok het TNI-batal-
Jon-Worang Makassar binnen en daarna
gaat de Oostrlndoneslsche president Soe-
kawati door de knieën voor Soekarno en
Hatto.
Aan het eind van die gedenkwaardige
week dient Pupella op 22 april in Makas
sar een motie ln het Oost-Indonesische
parlement in, waarin om opname in het
kabinet wordt gevraagd van ook unita
riërs. Daarmee poogt hij de opgelopen
spanningen ln OosMndoneslë wat weg te
nemen. In feite luidt zijn motie, die 25
april wordt aangenomen, het einde ln van
de deelstaat Oost-Indonesië.
De proclamatie
De gebeurtenissen op Ambon voltrekken
zich ln die dagen in snel tempo. De KNIL
lers zijn beducht dat eerstdaags de TNI
zal landen, Manusama c.s. vrezen een snel
opdoeken van de deelstaat. Zondag 23
april gaat een gezelschap dat voorname
lijk bestaat uit indertijd niet gekozen ver
kiezingskandidaten en KNIL-militairen
na een geheime vergadering ln Tulehu tot
actie over. Soumokil is er ook bij. Daar
valt het besluit om te trachten de gecom-
miteerden van de Zuld-Molukkenraad te
bewegen tot een onafhankelijkheidspro
clamatie. Telegraafkantoor en radio-sta
tion worden diezelfde zondag nog bezet en
militairen halen Manuhutu en Walrisal op.
Naar zij belden later verklaren hebben ze
maandagavond 24 april slechts toege
stemd ln een proclamatie omdat zij vrees
den voor hun leven. De Nederlandse ar
chieven bevatten overvloedig bewijsmate
riaal, dat dit verhaal steunt.
Tien dagen eerder nog had Manuhutu
vergeefs z'n best gedaan om een voorge
nomen bezoek van president Soekarno
aan Ambon te bevorderen. Zowel Manu-'
hutu als Walrisal werden door Pupella
beschouwd als PIM-sympathisant. Dat de
bestuursambtenaar Manuhutu en de on
derwijzer Walrisal geen lid van de PIM
waren, was gewoon, zei Pupella me. Indo
nesische nationalisten, die op de Neder
landse loonlijst stonden liepen altijd het
risico te worden overgeplaatst bij Neder
land niet welgevallige politieke activiteit.
De beide RMS-proclamatoren zijn later
betrekkelijk mild door Indonesië gestraft
Nog lichter was waarschijnlijk in 1955 het
vonnis uitgevallen wanneer de rechters
kennis hadden kunnen nemen van de Ne
derlandse archieven.
Een scherpe reactie op de RMS-proclama
tie komt vanuit Makassar van Pupella.
Samen met de twee andere gekozen afge
vaardigden naar het Oost-Indonesische
parlement geeft hij 30 april 1950 een scher
pe verklaring uit waarin hij de proclama
tie onwettig noemt, strijdig met het RTC-
akkoord en de bestuursregeling van het
gewest Zuid-Molukken. In deze verklaring
sluit hij zich aan bij een communiqué, dat
enkele dagen eerder, 26 april is uitgegeven
door vertegenwoordigers van drie Moluk
se organisaties in Makassar. Daarin wordt
de RMS-proclamatie veroordeeld als een
„daad van verraad tegen het Indonesi
sche volk in het algemeen en in het bijzon
der legen de Molukken zelf". Achter het
gebeuren staan, blijkens militaire rappor
ten, wèl de Ambonese KNIL-militairen ln
Makassar. Het door Pupella altijd ge
vreesde conflict Is gekomen.
(Dit is het laatste in een serie artikelen
over Indonesië direct na de onafhanke
lijkheid die de afgelopen maanden In
Trouw zijn verschenen. De artikelen zul
len ook voorkomen in een boek over de
Indonesische onafhankelijkheid van de
journalist Ben van Kaam dat binnenkort
verschijnt).
