s er geen terroristen bestonden
Op zoek naar zelfkennis
Tsjechov
bezoekt Italië
Zen Amerikaans droompje
dritte Generation
in
t meer
goed
bruiksgoed
750 Electric Horseman
Prolongaties
en reprises
Stalker
Dimenticare Venezia
de Bron in Blik
xlJ Qui PErt j
'^SOUHccHnJfJ
rh%)AG 18 APRIL 1980
TROUW/KWARTET
W WieleK-l
Jier Werner Fassbinders ,,Die dritte Generation" is hem in Duitsland niet in dank
homen: de Berlijnse senaat en de Westdeutsche Rundfunk trokken verschrikt hun
jpciële toezeggingen in, Fassbinder heeft de film met eigen middelen moeten maken.
;rs e<
druk
sen
juldei
van
veel
ide a]
cope)
illeen!
t vei
ng h<
?en
irijs
dvoei
pakt hij die ..derde generatie"
bellen (de eerste was die van
de tweede de RAF) niet met
handschoentjes aan. Zij ver
in staat van ontbinding, de le-
jn voor het grootste deel bur-
;e snobs, die de leegte van hun
willen vullen met schijn-avon-
met de roes van het ageren, ze
|et gemotiveerd, hun daden zijn
zichzelf. Ze zijn geen nobele
•ve revolutionairen, zij geloven
m de goedheid van de mens en
:lf niet goed (vandaar dat Fass-
film ook door de ultra linkse
aangevallen). Maar de bittere
jn, die door het merendeel der
trs blijkbaar als venijn wordt
iuwd. zit ergens anders: Fass-
schildert zijn terroristen niet
als kinderen van de Duitse
ihappij, hij betoogt niet alleen
rijdkr
Papa
;n lu
dat die maatschappij terroristen
voortbrengt, nee, hij gaat uit van het
standpunt dat zij ze kweekt omdat zij
ze nodig heeft: als ze niet bestonden
moesten ze worden uitgevonden.
De groep, die als codewoord ..Welt als
Wille und Vorstellung" gebruikt en
daardoor (maar daardoor niet alleen»
wordt gekarakteriseerd als salon-cel,
die modieus jargon hanteert en in
extase kan geraken over een chique
blouse of een intellectualistische to
neel-enscenering, staat, doordat zij
corrupt is, wijd op en voor manipula
tie. Zij wordt gebruikt door een com
missaris van politie en een industri
eel. De een hoopt macht en aanzien te
verwerven door het vervolgen en li
quideren van terroristen, de ander
aast op geld door de verkoop van
computers voor het speurwerk: ze
zien dat hun werkterrein begint in te
krimpen, ze breiden het uit. Tenslotte
ontvoert de groep, gestoken in bizar
re carnavalskostuums en reeds be
hoorlijk uitgedund door liquidatie, de
industrieel. Of ook dit van tevoren in
het schema was opgenomen of dat hij
in zijn eigen val is gelopen blijft
enigszins in het duister
Komedie
Fassbinder noemt zijn film ,,een ko
medie in zes delen over spelletjes vol
spanning, opwinding en logica,
wreedheid en waanzin zoals de
sprookjes die wij kinderen vertellen
om hen te helpen het leven voor de
dood te verdragen." Een komedie?
Ach ja. misschien, zelfs een burleske,
soms. Vol gerucht en razernij, vol
wanhoop, woede liefde. Zoiets als
het leven zelf, dus. De hele menagerie
(Schygulla. Volker Spengler, Margit
Carstensen, Udo Kier. aangevuld met
Bulle Ogier en Eddie Constantine,
wiens voorwereldlijke gelaatstrekken
ook al in een vorige film van Fassbin
der opdoken) doet mee.
Naar de vorm heeft „Die dritte Gene
ration" veel van „In einem Jahr mit
dreizehn Monden", naar de gevoels
stroom loopt parallel met de episode
uit „Deutschland im Herbst" Onop
houdelijk worden we gebombardeerd
met geluiden uit de tweede hand.
altijd en overal staan televisietoestel
len aan, video-recorders, worden pla
ten gedraaid, monologen afgestoken
over andermans doen en laten. Maar
de communicatie mag dan nihil zijn,
Fassbinder gooit er zichzelf met huid
en haar in. Hij laat ons weten welke
films hem bezighouden en welke boe
ken, hij laat er geen twijfel over be
staan naar wie zijn genegenheid uit
gaat. Een neger, voorzien van de sleu-
telnaam Franz (Döblins „Die Ge-
schichte von Franz Biberkopf" bege
leidt alle films van Fassbinder), die
met roerende liefheid zorgt voor een
verslaafd meisje, is als het ware het
centrum van menselijkheid, dat nooit
uit het oog wordt verloren. De insi
der-grapjes zijn legio, maar hoewel ze
allemaal verbonden zijn met het on
derwerp en daarom zeker niet zonder
betekenis, hoeft niemand te vrezen
dat hij de film niet kan waarderen als
hij ze niet begrijpt.
Vreemd. Als dat woest tumult, culmi
nerend in een wilde monoloog van
een doorgedraaide buitenstaander
aan je voorbij is getrokken, heb je het
gevoel dat je naar een documentaire
hebt zitten kijken. Niet omdat Fass
binder eigentijdse inlassen gebruikt
(perverse en racistische grafitti uit
Duitse urinoirs, een gedeelte uit de
beroemde televisie-discussie met
Rudi Dutschke en Cohn Bendit),
maar omdat hij, met al zijn vervreem
ding, melodramatiek en surrealisme,
er weer eens in is geslaagd door te
dringen tot de kern van de werkelijk
heid. Zijn cynisme ligt aan de opper
vlakte, zijn radeloze betrokkenheid
zit diep. Dat laat hij ons weten, dat
dringt door. Tot onze kern
Amsterdam - Cinecenter. 16 jr.
Margit Carstensen in „Die dritte Generation"
it mii^
piek Ouwendijk
eipolitieke terrorisme in
■j is onderwerp van de
JlDino Risi gemaakte film
IPapa. Een film van Risi,
rgschf me nog goed kan herin'
ogeiijl is „De vrouw van de
'ai inter", ook al een satiri-
ïet rejbehandeling van een ac-
*t (gen gegeven het
wil vjtatsprobleem.
it voq
Ookisiin zÜn satirische aanpak van
itig d# zaken typeert is, is zijn gere-
n hetfdheid. Als hij het ergens dik
vordt dan is het niet in de karakte-
en van zijn figuren of het ver
inaar in het decor Zo ook in
jpapa", waar het decor de
ichtige woningen van „papa",
inman Albino Milozzi in zijn
overdaad een absurd spot
accent geeft aan het zoge
levensgemak van Milozzi
lede rol van Vfttorio Gassman).
I is een oud partisaan, in aan
een progressief en vader-
"^vend man. Maar in de loop
jaren, waarin hij zich tot een
lan welgesteld man heeft ont-
d, is de glorie van vaderlands-
en partisanenschap gaan ta
pt enige dat er voor Milozzi op
nt is het heilige profijt, waar-
[deelname aan officiële corrup-
vt schuwt. Milozzi heeft een
Ijarige zoon Marco, een zwijg-
pngen. die het vlotte gedoe van
(iet een zekere ironie gadeslaat.
:en heeft zich op de universi-
Vittorio Gassman als Melozzi in Caro Papa
teit aangesloten bij een groep jonge,
uiterst linkse wereldhervormers, die
zich ervan bewust zijn, dat ze in staat
van oorlog met het establishment
leven.
Milozzi raakt op de hoogte van de
activiteiten van zijn zoon, via een
dagboek dat door Marco wordt bijge
houden. Zijn beduchtheid neemt toe,
vooral als hij ziet dat er een aanslag
wordt voorbereid op een zekere P. Hij
prakkizeert zich suf over de vraag,
wie die P zou kunnen zijn, tot op de
fatale datum hijzelf als Caro Papa, de
„uitverkorene" blijkt te zijn. Hij
wordt niet gedood, maar raakt ver
lamd en komt daardoor, mede omdat
zijn spraakvermogen is gestoord, in
de zorg van linkse Marco.
Opzienbarend goed is de film niet. Zij
vermijdt stelselmatig om enige dui
delijke positie in te nemen zij is
niet voor het terrorisme, maar heeft
ook haar spot op de mannen van het
politiek corrupte geld verdienen. Mis
schien dat die spot zwaarder accen
ten heeft gekregen, dan de zeker ook
waarneembare spot over jongensach
tig idealistisch terrorisme. Maar over
het geheel genomen is de film niet
meer dan goed gebruiksgoed, waarin
niet te zwaar wordt getild aan de
ernst van het totale politieke échec in
Italië, aangevuld door een even
schrikwekkend sociaal échec. Het is
precies hetzelfde als in Risi's film
over het celibaatsprobleem: herken
ning van negatieve situaties, maar
liever met een geamuseerde monke
ling dan een geprononceerde mening.
Wat niet weg neemt, dat „Caro papa"
als verzachte politieke satyre genoeg
lijk blijft om naar te kijken.
Amsterdam Leidsepleintheater.
Den Haag - Babylon 1
750 j».
(iroeibaar is de Amerikaanse mythe van de stoere „loner", de eenling die uittrekt om een
iden tig te vervullen in de wilde natuur, de bijna nog maagdelijke schoot die het land van de
jrensde mogelijkheden baarde. Nu ja, daar is het dan ook een mythe voor.
:e Hei
langPollack heeft in „The Electric
onverf1311" de oude hap weer eens
armd en die smaakt wat bele-
lan vroeger, hoewel een grote
rnaa^ moderne media-problema-
de pan is gesmeten. Vreemd,
t wel of hij er zelf nog steeds in
en ik had van de maker van
een zfriah Jones" en „Three days of
ndor" wel iets anders en beters
ht.
Electric Horseman" (Robert
d), zo genoemd vanwege zijn
sch verlichte pak. is een voor-
rodeo-rijder oftewel cowboy
die voor goed geld reclame
voor een soort Brinta-pap.
ldelijk raakt hij de draad van
om l^toog kwijt en moet wegens
aafpl^tig drankgebruik op zijn ros
gehesen, hij kraakt letterlijk
gewrichten, maar als een
raat lbaard zijn slingerend pad
tornt de oude Adam weer bo-
verlaat de hel van Las Vegas
'ttes and whiskey and wild,
prake
imer
fenis
>riek<
ade
mgen
itslan#!
>t res]
de me
16
ïcteur
i na
/an d<
tste n
staandg(
en is
n bij;
te vi
an mt
i,
voor
wild women") en trekt naar de zuide
lijke achtergebieden om het door de
boze industrie met allerlei drugs op
gepepte beest de vrijheid te geven.
Hij wordt hardnekkig en op hoogge
hakte laarzen gevolgd door een tele
visie-verslaggeefster (Jane Fonda,
welzeker, misschien heeft ze na „The
China Syndrome" een patent op dat
soort rollen gekregen). Eerst is het
tussen die twee niet goed of het deugt
niet: afbekken en zelfs slaan aan de
ene, valse slimmigheid aan de andere
kant. Maar laat het nu mooi worden?
Zelfs Fonda's verraad helpt om het
happy end te bereiken want de natie,
in het bezit van vele zwakke plekken
voor dieren en cowboys, kiest de kant
van de uitbreker. Waar blijven de
rijke stinkerds? Nergens. Redford
kan ongestoord zijn eenzame, nobele
weg vervolgen. Hij fluit het een of
andere cowboy-lied. maar het Neder
landse „Ik vertollek ik vertollek de
gevoelens van het vollek", uit volle
borst gezongen, zou ook zeer gepast
zijn geweest.
e calypse Now Overweldigende
•oorlogsfilm gesitueerd in
nam van Francis Coppola. De
»le week in Palet. Bussum;
y. Gorinchem; Winston,
rn; Luxor, Zutphen; Buitenso-
Zwolle
p jit,
e
hattan Woody Aliens nieuw-'
jfilm. een ode in zwart-wit aan
geliefde stad New York. De
;le week in Tuschinski 4, Am-
dam; Luxor. Beverwijk: Se-
Delft: Midi. Maastricht; City
iist; Studio Z. Zwolle; Harmo-
Alkmaar
Bleehtrommel Film van Vol-
Ichlöndorff naar het boek van
iter Grass met een unieke in-
van David Bennen t als de
trommelaar Oskar Matze-
De gehele week in City 7,
'^terdam; Metropole 5. Den
g; Lumière 3, Rotterdam; Mo-
2. Utrecht; City 3, Groningen;
lera. Tilburg; Cinesol. Breda,
nonie. Alkmaar; Luxor 1,
geveen; Kennemer. Bever-
Grand. Goes; Amicitia.
Sneek; Alhambra 3, Enschede;
Thalia. Gouda.
Die Ehe der Maria Braun Rainer
Werner Fassbinder dringt met de
middelen van het melodrama door
tot de kem van het Westduitse
Wirtschaftswunder. De gehele
week in Palace. Maastricht; H5.
Heerlen; Grand 4, Amersfoort.
Messidor De Zwitserse regisseur
Alain Tanner laat twee meisjes
een koude reis maken door zomers
Zwitserland, die eindigt met een
moord De gehele week in 't Ven
ster, Rotterdam.
Regno di Napoli Prachtige film
van Werner Schroeter over een
armoe wijk in Napels, vol melodra
ma en muziek. De gehele week in
Odeon 5. Den Haag.
Prcparez vos mouchoirs Voortref
felijke satirische Franse comedie
van Bertrand Blier met prachtige
hoofdrollen van Gérard Dépardi-
eu en Patrick Dewaere. De gehele
week in Wijngrachttheater, Kerk-
rade; Alhambra 5. Vlissingen; Mo-
lenstraatth., Wageningen.
Une belle fille comme moi Scher
pe satire van Francois Truffaut,
verstopt in amusante comedie. De
gehele week in E.D.B. 2, Deventer
Kramer versus Kramer Holly-
woods huwelijksdrama van Ro
bert Benton, bekroond met vele
Oscars, evenals de hoofdrolspelers
Dustin Hoffman en Meryl Streep.
De gehele week in Calypso 1 en 2
en Rialto. Amsterdam; Calypso 1
en Lijnbaan, Rotterdam; Asta en
Studio 2000, Den Haag; Calypso,
Nijmegen; Scala, Utrecht; Saskia,
Arnhem; Chicago, Eindhoven; Ri-
voli, Heerlen; Euro, Amersfoort;
Euro 2. Hilversum; Casino. Den
Bosch; Cinema. Alkmaar.
Le Jouet Aardige en intelligente
Franse comedie van Francis Ve-
ber. De gehele week in City 6,
Amsterdam.
Andrei Tarkowski is in Nederland geen onbekende. Ik hoef alleen maar zijn films „De spiegel"
of het oudere „Iwan, de jonge partizaan" te noemen en velen zullen in hun herinnering beelden
zien rijzen van versluierende verfijning. Liever afgedempte tinten (tot grijzen of zelfs bijna
naar zwart zwemende bruinen) dan geprononceerde helle of briljante kleuren. Dat geldt niet
alleen voor de uitwendige aspecten van Tarkowski's films, het geldt ook voor de tekening van
zijn personen of de voorvallen die hij verbeeldt. Tarkowski is iemand voor wie de wazige
contouren van droombeelden belangwekkender zijn dan de scherp afgetekende lijnen van
verstandelijk verklaarbare werkelijkheden. Hij wantrouwt die werkelijkheden, omdat ze met
hun begrenzing het onbekende eerder verscherpen dan verzachten.
Deze karakteristieken zijn strikt per
soonlijke karakteristieken van Tar
kowski en plaatsen hem tereijde van
de gemiddelde Russische filmer, die
over het geheel genomen meer aan
dacht schenkt aan het sociaal warme
in zijn werken. Tarkowski is een indi
vidualist, die zich meer ontledend
over de problemen van bestaan, we
reld en leven buigt, dan dat hij er een
samenvattend beeld van oproept. Ik
zal niet zeggen, dat zijn mensen bui
ten de gemeenschap staan of als zo
danig onverschillige eenlingen zijn.
Maar in hun individualiteit zijn ze
compleet. In dat complete hebben ze
anderen als het ware niet nodig.
Dat is ook de overheersende tendens
in de film Stalker. Een film met een
vertoningsduur van ruim twee en een
half uur. Twee en een half uur, waarin
vrijwel niets gebeurt. Je bent alleen
maar getuige van het aanwezig zijn
van drie individuen, individuen zon
der naam, haast abstracte individuen
een schrijver, een geleerde en
„Stalker" individuen zonder enige
onderling bindende gemeenschap.
Maar ondanks het ontbreken van ac
tie. onderga je door de onderlinge
gedachtenwisselingen een heel bij
zondere spanning. De spanning van
bedreigde identiteit: is de schrijver
meer waard dan het (snel voorbij
gaande) succes van de dingen die hij
meedeelt? Is de geleerde meer waard
dan zijn wetenschappelijke formuul,
die hem aan handen en voeten bindt?
En „Stalker"?
Geroepene
Een sprookje zou je kunnen zeggen.
Maar de dagen van sprookjes zijn
voorbij, „die Verhëltnisse die sind
nicht so" om de oude Brecht maar
weer eens van stal te halen. We weten
dat het Amerikaanse volk niet zo
goed en onbedorven is, de rol van de
media gemeenlijk niet zo weldadig,
de vrije meningsuiting vaak een
doekje voor het bloeden. Daarom laat
de film een nare smaak na in de
mond: van iets huichelachtigs, iets
valsigs, iets bloed-en-bodem-achtigs.
Het hele thema is vermolmd en aan
gevreten door de tand des tijds. Net
als de handen van Robert Redford.
Wel een afknapper: een droom-man
met zulke oude handen.
Amsterdam - Cinema International
en Tuschinski 1; Rotterdam - Corso;
Den Haag - Cineac I.
De titel van de film luidt „Stalker" en
zo heet ook de man, die een professor
en een schrijver op hun verzoek „de
zone van het onbekende" binnen
voert. Op zoek naar „de geheime ka
mer" van de alles openbarende zelf
kennis. Stalker is niet zo maar een
naam, er is een diepere betekenis in
verborgen. Het ene ogenblik wordt
gesuggereerd dat Stalker identiek is
aan „geroepene"; de andere keer wor
den andere suggesties toegespeeld
als „onnozele" (door Stalkers vrouw),
„profiteur" (door de schrijver), „ver
raderlijke gids" (door de geleerde).
Hoe dan ook, in deze nominaties is
Stalker niet meer of minder dan de
gemiddelde mens gelovend aan de
verbeeldingsrijkdom van de intellec
tuelen en stelselmatig door hen in
verwarring gebracht. Al zijn ze nu en
dan welwillend bereid zich aan hem
te oriënteren.
De film is gemaakt naar een science
fiction-verhaal, getiteld „Een piek
nick langs de weg". In hoeverre het
oorspronkelijke verhaal typisch
science fiction is kan ik niet zeggen,
omdat het verhaal me niet bekend is;
maar de film heeft met science fiction
nauwelijks iets gemeen. Hij is eën
symbolistische fantasie, gekoppeld
aan de verschillende emotionele en
spirituele mogelijkheden in de mens.
Ergens op aarde is „iets" vanuit de
hemel neergekomen. Het kan een me
teoriet zijn geweest, hét kan iets an
ders zijn geweest, in elk geval is er
een ruimte ontstaan, aangeduid als
„de zone", die voor niemand toegan
kelijk is. De zone wordt bewaakt door
politie, geen mens wordt toegelaten.
Wie er heen wil en gesnapt wordt gaat
de gevangenis in of wordt om het
leven gebracht. De man Stalker is er
een keer doorgedrongen; hij weet dat
„ergens" in het midden van het ge
bied de kamer der geestesverrijking
is. Stalker woont aan de grens van
het gebied, samen met vrouw en
dochtertje, een kind zonder benen of
handen (was de meteoriet een atoom
bom?). Langs de woning rijden voort
durend treinen - symbolen van het
menselijke trekkersverlangen. Op
een dag wordt Stalker gevraagd om
een schrijver en een professor naar
het binnenste van het gebied te
brengen.
Tijdens de tocht door het verlaten
gebied, vol ingestorte mijnschachten
en gebouwen, spreiden zich allerlei
gebieden van het geestelijke kennen
voor de kijker uit als moerassen,
als geheimzinnige geluiden, als on
verwachte watervallen e.d. Het ge
bied is kennelijk het wazige en verra
derlijke terrein van de geest, dat als
waarheid wordt bestempeld. Die
waarheid is aantrekking en bedrei
ging tegelijk. Je kunt er even gemak
kelijk in verzinken en omkomen als
er in overleven. Niemand kan zeggen,
wie daarvoor verantwoordelijk is.
Wie de film gaat zien luistere vooral,
want in de teksten ligt veel rijkdom
aan werkelijkheids- en waarheidsfilo
sofie verscholen. Dit betekent niet.
dat „Stalker" een soort „luister-film
zou zijn; beelden en teksten zijn on
derling volstrekt aanvullend. Maar
het avontuur van de mensen die je
volgt boeit je vooral door wat zij
innerlijk meemaken, meer dan door
uitwendige (snel voorbijgaande) ge
varen of ondoorgrondelijkheden,
zoals b.v. het onverwachte verschij
nen van een geluidloze zwarte hond.
Maar het avontuur van de geest is
ook een hachelijk en gevaarlijk avon-
tour. DO
Amsterdam - Kriterion; Rotterdam -
Filmhuis.
Tsjechov is de naam die in alle recensies over Franco Brusa-
ti's „Dimenticare Venezia" wordt genoemd. En inderdaad:
hoe je ook wriemelt, je kunt er niet omheen, de film is
doordrenkt met Tsjechoviaanse weemoed om levens die geen
verwezenlijking vonden, die in de belofte blijven steken. De
Italiaanse aardsheid en exuberantie, die de sepia-tinten wat
feller maken, kunnen de schaduw van de grote Rus niet
verdrijven.
Een Milanese zakenman bezoekt, met
zijn vriend, zijn geboortehuis, een
enigszins vervallen villa in de buurt
van Venetië. Daar wonen zijn zuster,
haar pleegkind met haar vriendin en
een.oude gedienstige. Al die mensen
ADVERTENTIE
Drink bulten natuur
zuivere Spa.
In sprankelende smaken
GWfUSf OIM\G[ CITRO\ UMO\
zijn gebonden aan hun verleden: de
zuster, eens een beroemde operazan
geres. het middelpunt van het huis
houden, heeft humor en warmte ge
noeg om daar iets positiefs uit te
putten, hoewel ook zij haar ziekte
ontkent en eeuwige jeugd voorgooc
helt.
Het pleegkind vergalt haar leven
door haat jegens haar gestorven ou
ders; haar vriendin is kind gebleven;
de broer probeert gelijke tred te hou
den met zijn Jonge vriend. Telkens
maakt het verleden zijn opwachting:
in hoeken en gaten spelen zich ge
beurtenissen af, die bepalend waren
voor de loop der dingen. Oude vrien
den, onherkenbaar veranderd en van
hun aantrekkingskracht ontdaan,
verschijnen en verdwijnen. De dienst
bode ziet geen verschil meer tussen
toen en nu, zij is seniel.
Door de dood van de zuster, op wie
iedereen steunde, wordt de Doorn
roosje-slaap verstoord. Iedereen
moet nu de jeugd verlaten en verant
woordelijkheid aanvaarden. Ze wa
gen de stap: het pleegkind reist naar
Milaan en neemt haar volgzame
vriendin mee, de dienstbode trekt in
bij haar neef. maar de broer blijft in
het huis. Hij geeft zich met een zekere
opluchting over aan het oud worden,
hij komt naar buiten rnet een bord
vol vette dingen die hij vroeger vrees
de omdat ze hem dik konden maken,
leunt achterover in een fauteuil in de
zon en maakt met wellust de broek
riem los om plaats te maken voor het
eten en het buikje. Van de geplande
reis naar Venetië komt niets, maar
misschien heeft het leven ook zonder
droombeeld nog iets te bieden. „Di
menticare Venezia" heeft iets
vreemds. Iets surrealistisch, daarin
verschilt hij van het realisme van
Tsjechow en daardoor wordt de ma
ker voor de blaam voor epigonisme
behoed. Hij zorgt wel degelijk voor
een eigen inbreng zelden zijn ln een
film homo-seksuele relaties met zo
veel tederheid en behoedzaamheid
benaderd.
Voortreffelijke acteurs zijn in een
dergelijke rol van nuances een
„must" Gelukkig heeft Brusati daar
in voorzien: de Zweedse acteur Er-
land Josephson (bekend uit Berg
man-films maakt, ondanks dit voor
hem vreemde milieu en de vreemde
taal, van de broer een van zijn glans-
rollen. w. W. B.
Amsterdam - Alhambra 1 en Movies
1.
